Autorzy opracowania: Anna Buńczyk, Łucja Staszkiewicz-Szwarocka, Departament Przedsiębiorstw Energetycznych

WARSZAWA, wrzesień 2012

Wydawca: Urząd Regulacji Energetyki, 00-872 Warszawa, ul. Chłodna 64, tel. (22) 661 62 38, fax (22) 378 15 69, e-mail: ure@ure.gov.pl, www.ure.gov.pl Autorzy opracowania: Anna Buńczyk, Łucja Staszkiewicz-Szwarocka, Departament Przedsiębiorstw Energetycznych ISBN 978-83-929538-4-5 2

SPIS TREŚCI Uwagi ogólne... 5 Uwagi metodyczne... 7 Energetyka cieplna w 2011 r...... 9 Aneksy... 21 Formularz sprawozdania z działalności wytwórców, dystrybutorów i przedsiębiorstw obrotu w roku 2011 (URE-C1)... 23 Objaśnienia do formularza URE-C1... 27 Wskaźniki charakteryzujące efektywność energetyki cieplnej koncesjonowanej... 34 Tabele statystyczne... 35 Spis tabel... 37 Objaśnienia skrótów... 43 Objaśnienia znaków umownych... 43 Tabele... 45 3

4 Energetyka cieplna w liczbach 2011

UWAGI OGÓLNE Celem badania koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych jest uzyskanie informacji o działalności przedsiębiorstw posiadających koncesje Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki na działalność w zakresie wytwarzania, przesyłania i dystrybucji oraz obrotu ciepłem, określone w art. 32 ust. 1 ustawy Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, z późn. zm.), ważne w okresie sprawozdawczym. Badania koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych prowadzone są od 2002 r. Stałe monitorowanie przedsiębiorstw ciepłowniczych wpływa pozytywnie na poprawę skuteczności regulacji przedsiębiorstw poprzez możliwość zastosowania metody analizy porównawczej benchmarkingu polegającej na konfrontowaniu efektywności przedsiębiorstw ciepłowniczych. Benchmarking jest narzędziem dostarczającym informacji o obszarach wymagających poprawy efektywności. W latach 2002 2004 z koncesjonowania wyłączone było wytwarzanie ciepła w źródłach o mocy poniżej 1 MW, przesyłanie i dystrybucja ciepła, jeżeli moc zamówiona przez odbiorców nie przekraczała 1 MW oraz wytwarzanie ciepła w przemysłowych procesach technologicznych, gdy wielkość mocy zamówionej przez odbiorców nie przekraczała 1 MW, natomiast od 2005 r. graniczna wartość mocy wzrosła do 5 MW (zmiany te zostały wprowadzone ustawą z 4 marca 2005 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz ustawy Prawo ochrony środowiska, Dz. U. Nr 62, poz. 552, które weszły w życie 3 maja 2005 r.). Wyniki i wnioski z badań koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych prezentowane są w corocznie opracowywanych publikacjach Prezesa URE z serii Energetyka cieplna w liczbach. Wyniki pierwszego badania zostały opublikowane w wydawnictwie Prezesa URE z serii Biblioteka Regulatora Energetyka cieplna w Polsce 2002. Od 2005 r. (począwszy od danych zebranych za rok 2004), wyniki badań zasilają krajową bazę danych gospodarki paliwowo-energetycznej prowadzoną w ramach statystyki publicznej. Energetyka cieplna w liczbach 2011 jest dziewiątym z kolei opracowaniem statystycznym, zawierającym wyniki badania zrealizowanego w roku 2012. W niniejszym opracowaniu zostały przedstawione wyniki badania działalności koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych w 2011 r. na tle roku 2010 oraz 2002. Podstawowym narzędziem badania był formularz URE-C1 Sprawozdanie z działalności wytwórców, dystrybutorów i przedsiębiorstw obrotu ciepłem. Zakres przedmiotowy formularza obejmuje najważniejsze aspekty działalności ciepłowniczej ujęte w ośmiu działach: Dział 1. Charakterystyka techniczno-ekonomiczna przedsiębiorstwa, Dział 2. Sprzedaż ciepła bezpośrednio ze źródeł (bez udziału sieci), Dział 3. Zakup ciepła (bez ciepła na potrzeby własne), Dział 4. Sprzedaż ciepła z sieci ciepłowniczych, Dział 5. Sprzedaż ciepła zakupionego (bez świadczenia usługi przesyłowej) czysty obrót, Dział 6. Przychody i koszty, Dział 7. Paliwa, Dział 8. Inwestycje związane z modernizacją, rozwojem i ochroną środowiska w okresie sprawozdawczym. Wzór formularza obowiązującego za 2011 r., oraz objaśnienia do niego, został umieszczony na stronie internetowej Urzędu Regulacji Energetyki (zobacz ANEKSY). Przedsiębiorstwa wypełniały sprawozdania w formie elektronicznej i przesyłały je na adres właściwego oddziału terenowego URE. Zebrane zostały przetworzone elektronicznie i zasiliły bazę informacyjną URE. Korzystanie z tej bazy jest możliwe po uprzednim skontaktowaniu się z Urzędem Regulacji Energetyki (ure@ure.gov.pl). Dane prezentowane w opracowaniu dotyczą 476 które działają w obszarze zaopatrywania odbiorców w ciepło i przysłały wypełniony formularz, tj. 99,2% wszystkich koncesjonowanych przedsiębiorstw w 2011 r. Są to nie tylko przedsiębiorstwa typowo ciepłownicze, ale również przedsiębiorstwa przemysłowe i usługowe, dla których działalność ciepłownicza stanowi zaledwie ułamek, czasem bardzo niewielki, całej wykonywanej przez nie działalności gospodarczej. koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych zmniejszyła się od 2002 r. o 46,3%, a badanych o 43,9%, co spowodowane było przede wszystkim wyżej opisanymi zmianami w ustawie Prawo energetyczne, a także przekształceniami organizacyjnymi i własnościowymi w ciepłownictwie. Natomiast różnica pomiędzy liczbą przedsiębiorstw koncesjonowanych a tymi, które nadsyłały wypełnione formularze sprawozdawcze wynika z faktu, że nie wszystkie przedsiębiorstwa, które miały koncesje w badanych latach zajmowały się w tym czasie koncesjonowaną działalnością ciepłowniczą. Ponadto niektóre z nich, w okresie sprawozdawczym, występowały o cofnięcie koncesji w związku z zaprzestaniem działalności lub znacznym jej ograniczeniem i tym samym odmawiały złożenia sprawozdania. 5

które wzięły udział w badaniu w latach 2002-2011 Oddziały terenowe URE koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych które wypełniły sprawozdanie 2002 2010 2011 2002 2010 2011 OT Warszawa 78 46 45 73 46 45 OT Szczecin 83 46 45 77 45 44 OT Gdańsk 113 58 56 104 57 56 OT Poznań 134 71 68 132 71 68 OT Lublin 75 46 46 70 46 46 OT Łódź 88 52 51 84 50 50 OT Wrocław 87 46 46 82 46 46 OT Katowice 125 62 61 119 60 59 OT Kraków 111 69 62 108 67 62 RAZEM 894 496 480 849 488 476 Interpretacja prezentowanych w opracowaniu wyników badania wymaga uwzględnienia następujących okoliczności: działalność związana z zaopatrzeniem odbiorców w ciepło jest działalnością podstawową dla około 55% badanych natomiast dla około 20%, działalność wymagająca koncesji Prezesa URE, stanowi zaledwie margines działalności gospodarczej; podawane przez przedsiębiorstwa w sprawozdaniu przypisane są do województwa, w którym mieści się siedziba przedsiębiorstwa, co nie odpowiada w pełni umiejscowieniu rzeczywistej działalności ciepłowniczej. Spośród koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych wiele wykonuje działalność ciepłowniczą na terenie kilku województw, tzn. posiada tam swój potencjał ciepłowniczy albo zajmuje się realizacją przedsięwzięć inwestycyjnych. Wśród nich wymienić należy przede wszystkim Dalkię SA oraz Zespół Zarządców Nieruchomości WAM Sp. z o.o. W przypadku ZZN WAM Sp. z o.o. (dawniej Wojskowej Agencji Mieszkaniowej) do 2004 r. wszystkie dotyczące działalności ciepłowniczej tego przedsiębiorstwa przypisane były do województwa mazowieckiego, ponieważ liczne oddziały przedsiębiorstwa zlokalizowane na terenie całego kraju przesyłały dane do centrali w Warszawie. W kolejnych latach, w następstwie reorganizacji przedsiębiorstwa, gromadzone były przez dwa oddziały URE: Zachodni OT w Poznaniu oraz Wschodni OT w Lublinie. Od 2008 r. wszystkie dotyczące działalności Zespołu Zarządców Nieruchomości WAM Sp. z o.o. ponownie gromadzi Oddział Centralny w Warszawie i w związku z tym wszystkie dotyczące działalności ciepłowniczej tej spółki przypisane są do województwa mazowieckiego; trwający proces przekształceń organizacyjnych koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych sprawia, że następują przesunięcia przedsiębiorstw między wyodrębnionymi grupami w ramach podstawowych klasyfikacji prezentowanych w części tabelarycznej; przedsiębiorstwa, które zlecają prowadzenie działalności ciepłowniczej obcym firmom nie wykazują w sprawozdaniu wielkości zatrudnienia i wynagrodzeń pracowników w działalności ciepłowniczej; w 2010 r. i 2011 r. do obliczenia średniej jednoskładnikowej ceny ciepła sprzedawanego z sieci ciepłowniczej przychody zostały pomniejszone o przychody ze świadczonej usługi przesyłowej dla odbiorców, którzy kupowali ciepło w innych przedsiębiorstwach ciepłowniczych (patrz UWAGI ME- TODYCZNE). Natomiast w 2002 r., cena ta policzona była z łącznych przychodów, gdyż w formularzu dla tego roku przychody ze świadczonej usługi przesyłowej pokazywane były łącznie z przychodami za przesyłanie. 6

UWAGI METODYCZNE Informacje prezentowane w publikacji oparte są na danych dotyczących zarówno całej działalności ciepłowniczej badanych jak również tylko zakresu ich działalności objętej koncesją. Główne charakterystyki techniczno-ekonomiczne (np.: czynniki produkcji, wielkość produkcji i zużycie paliw) dotyczą całej działalności ciepłowniczej badanych podmiotów, natomiast zakres pozostałych danych jest ograniczony wyłącznie do koncesjonowanej działalności ciepłowniczej. Szczegóły tego rozróżnienia zawarte są w formularzu i objaśnieniach do niego (zobacz ANEKSY). Definicje większości kategorii w niniejszej publikacji znajdują się w Objaśnieniach do formularza URE-C1 (zobacz ANEKSY). W części tabelarycznej występują kategorie przetworzone w stosunku do występujących oryginalnie w formularzu sprawozdawczym. Ich opis zamieszczono poniżej. Ciepło oddane do sieci = Produkcja ciepła + Ciepło z odzysku Zużycie ciepła na potrzeby własne. Ciepło dostarczone do odbiorców przyłączonych do sieci = Ciepło oddane do sieci Straty ciepła podczas przesyłania. Część ciepła dostarczonego do odbiorców przyłączonych do sieci trafia bezpośrednio do odbiorców końcowych a część do dalszej odsprzedaży, do przedsiębiorstw zajmujących się przesyłaniem i dystrybucją oraz obrotem ciepłem, tzn. jest poddawana wielokrotnemu obrotowi. Sprzedaż ciepła ogółem jest to suma sprzedaży wykazana we wszystkich sprawozdaniach nadesłanych przez przedsiębiorstwa ciepłownicze. Obejmuje ona zarówno ciepło pochodzące z produkcji własnej, jak i z zakupu od innych przedsiębiorstw ciepłowniczych. Średnia cena ciepła sprzedawanego bezpośrednio ze źródeł obliczona została jako iloraz sumy przychodów wytwórców ze sprzedaży mocy, ciepła i nośnika ciepła oraz sumy wolumenu sprzedanego ciepła bezpośrednio ze źródeł (bez udziału sieci ciepłowniczej sprzedającego). Średnia cena jednoskładnikowa ciepła sprzedawanego z sieci ciepłowniczych obliczona została jako iloraz sumy przychodów ze sprzedaży mocy, ciepła, nośnika ciepła, przychodów z przesyłania i dystrybucji pomniejszonych o przychody ze świadczonej usługi przesyłowej oraz sumy wolumenu ciepła sprzedanego z sieci ciepłowniczych. Przychody ze świadczonej usługi przesyłowej (sprawozdanie URE-C1 dział 4 wiersz 08) są to przychody, które przedsiębiorstwo uzyskało z przesyłania ciepła (świadcząc usługę przesyłową) do odbiorcy, który zakupił dla siebie ciepło w innym przedsiębiorstwie ciepłowniczym. Średnia cena jednoskładnikowa zakupionego ciepła obliczona została jako iloraz sumy całkowitych kosztów zakupu mocy, ciepła, nośnika i usługi przesyłowej oraz sumy wolumenu zakupionego ciepła. Średnia cena jednoskładnikowa ciepła zakupionego i sprzedawanego bez świadczenia usługi przesyłowej (czysty obrót) obliczona została jako iloraz sumy przychodów ze sprzedaży mocy, ciepła, nośnika ciepła, zakupionej usługi przesyłowej, sumy przychodów z obsługi odbiorców oraz sumy wolumenu sprzedanego ciepła. Średnie ceny ciepła wytworzonego z różnych rodzajów paliw obliczone zostały jako ilorazy sum przychodów wytwórców ze sprzedaży mocy, ciepła i nośnika ciepła oraz sumy wolumenu sprzedanego ciepła wytworzonego z poszczególnych rodzajów paliw. Średni koszt jednostkowy paliw zużywanych do produkcji ciepła obliczony został jako iloraz sumy kosztów poszczególnych rodzajów paliw zużywanych do produkcji ciepła oraz ilości zużytego paliwa. miesięczne wynagrodzenie brutto. Została zmieniona metodologia liczenia przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto, które obliczane jest jako średnia przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń brutto, podawanych w formularzach przez przedsiębiorstwa, ważona przeciętnym m w danym przedsiębiorstwie. Zestawienia w części tabelarycznej są podporządkowane wybranym zasadom klasyfikacji przedsiębiorstw ciepłowniczych lub działalności ciepłowniczej. Podstawowe klasyfikacje wykorzystują następujące kryteria: wskaźnik zaangażowania w koncesjonowaną działalność ciepłowniczą, formę prawną, rodzaj działalności (posiadane koncesje), grupę Polskiej Klasyfikacji Działalności, województwo oraz oddział terenowy URE. 1. Podział według zaangażowania w koncesjonowaną działalność ciepłowniczą (WZDE 1) ) został dokonany w oparciu o relację całkowitych przychodów przedsiębiorstwa z koncesjonowanej działalności 1) WZDE, skrót nazwy wskaźnika zaangażowania w działalność energetyczną, na potrzeby tej publikacji został odniesiony wyłącznie do koncesjonowanej działalności ciepłowniczej. 7

ciepłowniczej do całkowitych przychodów przedsiębiorstwa. Wyróżniono trzy grupy przedsiębiorstw: 0-19%; 20-69%; 70-100%. 2. Podział według form prawnych (FP) polegał na pogrupowaniu przedsiębiorstw według kodu formy prawnej. Przedsiębiorstwa przypisano do sześciu grup: jednostki samorządu terytorialnego (wojewódzkie, powiatowe, gminne) symbol FP 3, 29, 30, 31; spółki akcyjne symbol FP 16; spółki z ograniczoną odpowiedzialnością symbol FP 17; spółdzielnie mieszkaniowe symbol FP 40; przedsiębiorstwa państwowe symbol FP 9, 24, 28; pozostałe przedsiębiorstwa organy kontroli państwowej i ochrony prawa, spółki partnerskie, spółki jawne, spółki komandytowe, spółki cywilne i podmioty bez szczególnej formy prawnej symbol FP 2, 15, 18, 19, 20, 21 i 99. 3. Podział na rodzaje działalności polegał na pogrupowaniu przedsiębiorstw w oparciu o rodzaje posiadanych koncesji. Wyodrębniono cztery grupy przedsiębiorstw: przedsiębiorstwa posiadające koncesje na wytwarzanie, przesyłanie i dystrybucję oraz obrót (WPIDO); przedsiębiorstwa posiadające koncesje na wytwarzanie, przesyłanie i dystrybucję (WPID); przedsiębiorstwa posiadające koncesje na wytwarzanie (W); przedsiębiorstwa posiadające koncesje na przesyłanie i dystrybucję oraz obrót (PIDO); W 2011 r. w grupie badanych przedsiębiorstw znalazły się cztery przedsiębiorstwa posiadające koncesje tylko na przesyłanie i dystrybucję ciepła (PID) oraz jedno przedsiębiorstwo posiadające koncesję wyłącznie na obrót ciepłem (O). W tabelach statystycznych znajdujących się w dalszej części opracowania przedsiębiorstwa te zostało włączone do grupy PIDO. 4. Podział według grup Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007) polegał na wyodrębnieniu czterech grup przedsiębiorstw ze względu na posiadaną podstawową grupę działalności: grupa 35.1 przedsiębiorstwa zajmujące się głównie działalnością elektroenergetyczną; grupa 35.3 przedsiębiorstwa zajmujące się głównie działalnością ciepłowniczą; przemysł inne (niż należące do energetyki) przedsiębiorstwa produkcyjne (grupy od 10.1 do 33.2 według PKD); inne przedsiębiorstwa należące do innych grup PKD niż wyżej wymienione. Dane w TABELACH STATYSTYCZNYCH zostały także zaprezentowane w podziale według województw i obszarów działania oddziałów terenowych URE 2) : centralnego, z siedzibą w Warszawie województwo mazowieckie, północno-zachodniego, z siedzibą w Szczecinie województwa: lubuskie i zachodniopomorskie, północnego, z siedzibą w Gdańsku województwa: pomorskie i warmińsko-mazurskie, zachodniego, z siedzibą w Poznaniu województwa: wielkopolskie i kujawsko-pomorskie, wschodniego, z siedzibą w Lublinie województwa: podlaskie i lubelskie, środkowozachodniego, z siedzibą w Łodzi województwa: łódzkie i świętokrzyskie, południowo-zachodniego, z siedzibą we Wrocławiu województwa: opolskie i dolnośląskie, południowego, z siedzibą w Katowicach województwo śląskie, południowo-wschodniego, z siedzibą w Krakowie województwa: małopolskie i podkarpackie. W opracowaniu zamieszczono również tabele z zestawem wskaźników charakteryzujących efektywność ekonomiczno-finansową i techniczną koncesjonowanej energetyki cieplnej. Dane w tych tabelach zostały przetworzone zgodnie z wzorami zamieszczonymi w ANEKSACH. Tabele zawierają cztery grupy wskaźników: wskaźniki techniczne sprawność wytwarzania, sprawność przesyłania, intensywność emisji gazów (CO 2, SO 2, NO X ) i pyłów; wskaźniki ekonomiczne wydajność pracy, produktywność majątku trwałego, koszt jednostkowy ogółem, koszt jednostkowy stały i zmienny oraz cena jednoskładnikowa; wskaźniki finansowe całkowite zadłużenie, płynność; wskaźniki rozwojowe reprodukcja majątku trwałego, stopień pokrycia inwestycji przez środki własne. Różnice (niedokładności) między prezentowanymi w tabelach wielkościami sumarycznymi (wiersz ) a sumami poszczególnych składników wynikają z zaokrągleń. 2) Zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy Prawo energetyczne. 8

ENERGETYKA CIEPLNA W 2011 R. W 2011 r. na regulowanym rynku ciepła funkcjonowało 480 przedsiębiorstw posiadających koncesje Prezesa URE na działalność związaną z zaopatrzeniem w ciepło (dalej: przedsiębiorstwa ciepłownicze ), z czego 476 wzięło udział w badaniu. koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych zmniejszyła się o 3,2% w stosunku do roku ubiegłego i o 46,3% od pierwszego badania przeprowadzonego w 2002 r. Systematyczne zmniejszanie się liczby koncesjonowanych przedsiębiorstw od 2002 r. spowodowane było przede wszystkim zmianami w przepisach prawa, a także przekształceniami własnościowymi i organizacyjnymi w ciepłownictwie. Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze cechuje duża różnorodność zarówno pod względem form organizacyjno-prawnych, jak i własnościowych oraz stopnia zaangażowania w działalność ciepłowniczą, a także wielkości produkcji i sprzedaży ciepła pochodzącego zarówno ze źródeł własnych, jak też ciepła kupowanego od innych wytwórców ciepła w celu dalszej odsprzedaży. Przedsiębiorstwa stanowiące sektor usług ciepłowniczych można podzielić, zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności 3), na trzy zasadnicze grupy: przedsiębiorstwa ciepłownictwa zawodowego (grupa 35.3), dla których działalność związana z zaopatrywaniem odbiorców w ciepło jest działalnością podstawową. W skład tej grupy wchodzą zarówno zintegrowane pionowo przedsiębiorstwa produkcyjno-dystrybucyjne, zajmujące się dostarczaniem do odbiorców ciepła produkowanego we własnych ciepłowniach i elektrociepłowniach oraz ciepła kupowanego od innych producentów, jak również przedsiębiorstwa z dominującym jednym rodzajem działalności ciepłowniczej wytwórcy bądź dystrybutorzy ciepła, przedsiębiorstwa elektroenergetyki zawodowej (grupa PKD 35.1), zajmujące się przede wszystkim wytwarzaniem, dystrybucją oraz obrotem energią elektryczną, w których produkcja ciepła jest działalnością dodatkową, grupa elektrociepłowni oraz ciepłowni należących do małych, średnich i dużych jednostek przemysłowych oraz usługowych, dla których działalność ciepłownicza to część, niekiedy nawet poniżej 1%, całej wykonywanej przez nie działalności gospodarczej. Rysunek 1. Struktura badanych przedsiębiorstw ciepłowniczych według klas PKD w 2011 r. Inne Przemysł 35.3 35.1 0 10 20 30 40 50 60 70 80 % Od pierwszego badania w 2002 r. wyraźnie spadł udział przedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą związaną z zaopatrzeniem odbiorców w ciepło spoza energetyki, a więc przedsiębiorstw należących do grup PKD innych niż 35.1 i 35.3 o 21 punktów procentowych, natomiast znacząco wzrósł udział firm typowo ciepłowniczych (grupa PKD 35.3) o prawie 20 punktów procentowych. Wzrosła także liczba których przychody z działalności ciepłowniczej kształtowały się 3) Klasyfikacja Działalności 2007 wprowadzona rozporządzeniem Rady Ministrów z 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (Dz. U. Nr 251, poz. 1885, z późn. zm.). 9

na poziomie od 70 do 100% łącznych przychodów prawie o 14 punktów procentowych, w miejsce ustępujących których zaangażowanie w działalność ciepłowniczą wynosiło nie więcej niż 19% (spadek o ponad 13 punktów procentowych). Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze były, w większości przypadków, zintegrowane pionowo i zajmowały się zarówno wytwarzaniem ciepła, jak i jego dystrybucją, a także obrotem. W związku z tym przedsiębiorstwa te posiadały koncesje na różne rodzaje działalności ciepłowniczej. W 2011 r. wszystkie rodzaje koncesjonowanej działalności ciepłowniczej prowadziło 12,8% badanych przedsiębiorstw. Prawie 88% badanych przedsiębiorstw zajmowało się wytwarzaniem ciepła, a ponad 92% świadczyło usługi dystrybucyjne. Prawie 8% podmiotów prowadziło wyłącznie działalność wytwórczą, a ponad 12% koncesjonowanych przedsiębiorstw zajmowało się tylko przesyłaniem i dystrybucją oraz obrotem. Część dystrybutorów ciepła wytwarzała ciepło we własnych źródłach, które ze względu na moc zainstalowaną poniżej 5 MW nie podlegały koncesjonowaniu. Zmiany zachodzące w latach 2002 2011 w strukturze form prawnych koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych świadczą o intensywności przekształceń własnościowych i organizacyjnych w polskim ciepłownictwie. Od 2002 r. udział przedsiębiorstw państwowych sukcesywnie zmniejszał się i aktualnie wynosi zaledwie 0,6%. Zmieniły się również relacje w grupie spółek kapitałowych pomiędzy spółkami akcyjnymi a spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością. W 2002 r. działalność w formie spółek kapitałowych prowadziło ponad 80% koncesjonowanych przedsiębiorstw zajmujących się dostawą ciepła, natomiast w 2011 r. już ponad 92%. Udział spółek akcyjnych w tej działalności zmniejszył się od 2002 r. o ponad 6 punktów procentowych, natomiast udział spółek z ograniczoną odpowiedzialnością wzrósł o ponad 18 punktów procentowych. Potencjał ciepłownictwa Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze dysponują zróżnicowanym i rozdrobnionym potencjałem technicznym określanym przez dwie podstawowe wielkości, tj. zainstalowaną moc cieplną i długość sieci ciepłowniczej. Koncesjonowani wytwórcy ciepła wytwarzają ciepło w źródłach różnej wielkości z przewagą ilościową źródeł małych do 50 MW (52,3% w 2011 r.). Tylko siedem przedsiębiorstw miało w swoich źródłach moc osiągalną powyżej 1 000 MW, a ich łączna moc osiągalna stanowiła 1/4 mocy osiągalnej wszystkich źródeł koncesjonowanych. Podmioty te działały również w obszarze wytwarzania energii elektrycznej. Spośród badanych przedsiębiorstw w 2011 r. 9,0% nie posiadało źródeł ciepła. W 2011 r. całkowita moc cieplna zainstalowana u koncesjonowanych wytwórców ciepła wynosiła 58 301,0 MW (w 2002 r. 70 952,8 MW), a moc osiągalna 57 561,1 MW (w 2002 r. 67 285,4 MW). Rysunek 2. Struktura przedsiębiorstw ciepłowniczych według mocy zainstalowanej w źródłach ciepła w 2011 r. 21,2% 9,0% brak mocy 25 MW i poniżej 25-50 MW 50-75 MW 31,1% 10,3% 75-125 MW 125-200 MW 6,5% 200-500 MW 9,0% 1,5% 4,0% 7,4% 500-1000 MW powyżej 1000 MW 10

Rysunek 3. Struktura mocy zainstalowanej według wielkości źródeł w 2011 r. 21,2% 8,7% 8,4% 4,5% 22,5% 25 MW i poniżej 25-50 MW 50-75 MW 75-125 MW 125-200 MW 200-500 MW 500-1000 MW 6,2% 3,3% 25,2% powyżej 1000 MW Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze dysponowały w 2011 r. sieciami o długości 19 620 km, przy czym należy zaznaczyć, że wielkość ta obejmowała sieci ciepłownicze łączące źródła ciepła z węzłami cieplnymi oraz sieci niskoparametrowe zewnętrzne instalacje odbiorcze. 7,8% badanych przedsiębiorstw nie posiadało sieci. Spośród przedsiębiorstw posiadających sieci ciepłownicze 18,9% dysponowało sieciami krótkimi do 5 km długości, a tylko 17,1% posiadało sieci o długości powyżej 50 km. Rysunek 4. Długość sieci ciepłowniczej według województw km 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 Mazowieckie Śląskie Dolnośląskie Łódzkie Małopolskie Pomorskie Kujawsko-pomorskie Wielkopolskie Lubelskie Zachodniopomorskie Podkarpackie Warmińsko-mazurskie Podlaskie Opolskie Świętokrzyskie Lubuskie 2002 2011 Pomimo systematycznie zmniejszającej się od 2002 r. liczby badanych łączna wartość majątku trwałego brutto koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych rosła o 20,7% (od 35,6 mld zł w 2002 r. do 42,9 mld zł w 2011 r.). Wartość netto majątku ciepłowniczego w tym okresie wzrosła o 15,3%. Prawie 74% majątku ciepłowniczego netto było w posiadaniu przedsiębiorstw ciepłownictwa zawodowego (grupa PKD 35.3), a tylko 10,6% majątku należało do przedsię- 11

biorstw spoza energetyki. Zdecydowana większość majątku ciepłowniczego (99,3%) skoncentrowana była w spółkach akcyjnych i w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością. Potencjał koncesjonowanego ciepłownictwa charakteryzuje się również dużym zróżnicowaniem terytorialnym. Prawie 40% wartości majątku ciepłowniczego brutto przypadało na dwa województwa: mazowieckie i śląskie. Najniższym udziałem w krajowym majątku ciepłowniczym charakteryzowały się województwa: lubuskie, opolskie, warmińsko-mazurskie, podkarpackie i świętokrzyskie po około 2%. Pozytywnym zjawiskiem zaobserwowanym w ostatnich latach jest zahamowanie wzrostu wartości wskaźnika dekapitalizacji majątku trwałego 4), który w latach 2002 2007 systematycznie rósł od poziomu 54,75% do 60,05%, natomiast w 2011 r. jego wartość obniżyła się i wynosiła 56,79%. Wielkością charakteryzującą potencjał sektora jest także. W latach 2002 2011 średnie mierzone liczbą ów przypadających na jedno koncesjonowane przedsiębiorstwo wzrosło o 13%, tj. z 71 ów w 2002 r. do 80 ów w 2011 r. Koncesjonowane ciepłownictwo zatrudniało łącznie w 2011 r. 38,3 tys. osób w przeliczeniu na pełne y, co stanowiło tylko 64% ów z 2002 r. Powodem zmniejszenia zatrudnienia może być zarówno podwyższenie progu koncesyjnego, jak i pojawienie się większej liczby dużych przedsiębiorstw grupy PKD 35.3. Jednocześnie w stosunku do 2002 r. wzrosła o ponad 34% produkcja ciepła w przeliczeniu na y z 8 TJ/ do 11 TJ/ w 2011 r. Produkcja ciepła i zużycie paliw Produkcja ciepła w 2011 r. wyniosła 421,3 tys. TJ łącznie z ciepłem wytworzonym w procesach technologicznych (odzysk ciepła). Ponad 64% wyprodukowanego ciepła, tj. 252,2 tys. TJ zostało wytworzone w kogeneracji z produkcją energii elektrycznej. Jednak tylko 21% wszystkich badanych koncesjonowanych przedsiębiorstw wytwarzało ciepło w kogeneracji. Były to w większości duże elektrociepłownie należące do elektroenergetyki zawodowej (grupa PKD 35.1) oraz ciepłownictwa zawodowego (grupa PKD 35.3). W tej grupie znajdują się także elektrownie po tzw. uciepłownieniu, a także elektrociepłownie należące do przedsiębiorstw spoza energetyki. Najczęściej były to źródła zaopatrujące w ciepło duże miasta. Podstawowym paliwem w źródłach ciepła wykorzystywanym do jego wytwarzania nadal był kamienny. Jednak udział ciepła produkowanego z wykorzystaniem węgla kamiennego systematycznie maleje, w 2011 r. wynosił on 74,1%, tzn. zmniejszył się od 2002 r. o 5 punktów procentowych. Zwiększa się natomiast nieustannie udział ciepła uzyskiwanego w wyniku spalania biomasy od 2002 r. produkcja ciepła z biomasy wzrosła 2,5-krotnie. Rysunek 5. Struktura produkcji ciepła według stosowanych paliw w 2002 i 2011 r. kamienny 74,1 79,1 6,8 9,1 7,2 4,1 2011 2002 biomasa 2,5 6,3 pozostałe paliwa 5,6 5,3 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 % 4) Wskaźnik dekapitalizacji majątku trwałego liczony ilorazem wartości umorzenia majątku do wartości księgowej aktywów trwałych brutto. 12

Dywersyfikacja paliw zużywanych do produkcji ciepła była zdecydowanie większa w przedsiębiorstwach produkujących ciepło w procesie kogeneracji. W tej grupie przedsiębiorstw również dominującym paliwem jest kamienny, ale już ponad 30% ciepła produkowane jest z innych paliw, w tym 8,8% z oleju opałowego, 8,0% z biomasy, 6,7% z gazu ziemnego. Natomiast w przedsiębiorstwach wytwarzających ciepło bez kogeneracji zdecydowanie dominuje kamienny 87,1% z niewielkim ustępstwem na rzecz innych paliw z przewagą gazu ziemnego 8,6%. Rysunek 6. Struktura produkcji ciepła w 2011 r. według stosowanych paliw w kogeneracji i bez kogeneracji kamienny 69,5 87,1 brunatny 1,9 0,4 1,2 8,8 wytwarzanie ciepła w kogeneracji 6,7 8,6 wytwarzanie ciepła bez kogeneracji biomasa 1,3 8,0 pozostałe paliwa 5,2 1,3 0 20 40 60 80 100 % Zróżnicowanie terytorialne udziału poszczególnych paliw w wytwarzaniu ciepła jest także duże. W trzech województwach ponad 90% ciepła wytwarzane było z węgla kamiennego: w warmińskomazurskim (94,1%), opolskim (92,6%) i świętokrzyskim (92,0%), natomiast w województwie lubuskim najmniej, bo tylko 18,9%. W województwie mazowieckim ponad 25% wytwarzanego ciepła pochodziło z oleju opałowego ciężkiego, natomiast w województwie lubuskim aż 76,0% ciepła wytworzone zostało z gazu ziemnego. Gaz ziemny w znaczących ilościach zużywany był do wytwarzania ciepła jeszcze w województwach: podkarpackim (33,8%) i lubelskim (14,0%). Natomiast najwięcej ciepła z biomasy wytwarzane było w województwach: kujawsko-pomorskim (24,5%), podlaskim (14,8%) i pomorskim (14,3%) oraz dolnośląskim (10%). Znaczna część ciepła wytworzonego przez koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze była przeznaczona na zaspokojenie własnych potrzeb (34,8%), a pozostała jego część wprowadzona została do sieci ciepłowniczych zarówno własnych, jak również sieci będących własnością innych przedsiębiorstw. Przy czym ostatecznie do odbiorców przyłączonych do sieci, po uwzględnieniu strat podczas przesyłania, trafiło 57,1% wyprodukowanego ciepła. Ponad 50,0% ciepła oddanego do sieci w 2011 r. było przedmiotem dalszego obrotu. W 2011 r. wolumen sprzedanego ciepła ogółem (łącznie z odsprzedażą innym przedsiębiorstwom) wyniósł 377 794,2 TJ, a więc był o 13,0% mniejszy niż w roku ubiegłym (434 483,9 TJ), co spowodowane było przede wszystkim łagodnymi warunkami pogodowymi zimy w 2011 r. Prawie 40% wolumenu sprzedawanego ciepła realizowane było bezpośrednio ze źródeł, natomiast pozostała część za pośrednictwem sieci ciepłowniczej. Tylko 11,7% ciepła sprzedawanego bezpośrednio ze źródeł zostało dostarczone do odbiorców końcowych, natomiast w przypadku sprzedaży ciepła za pośrednictwem sieci ciepłowniczej udział ten ukształtował się na poziomie 95,1%. 13

Sytuacja ekonomiczna Przychody z działalności ciepłowniczej całego koncesjonowanego sektora ciepłowniczego w 2011 r. ukształtowały się na poziomie 15 433,0 mln zł i obniżyły się w stosunku do roku poprzedniego o 6,2%. W tym samym czasie uległy obniżeniu również koszty sektora, jednak spadek ten był o 1,8 punktu procentowego mniejszy niż spadek przychodów. Niewątpliwie największy wpływ na obniżenie przychodów sektora miało obniżenie wolumen sprzedawanego ciepła przez przedsiębiorstwa ciepłownicze w 2011 r. ze względu na wyżej wspomnianą łagodną zimę, jak również zmniejszenie liczby koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych biorących udział w badaniu. W 2011 r. przeciętne przychody jednego koncesjonowanego przedsiębiorstwa kształtowały się na poziomie 32,4 mln zł przy 33,7 mln zł w 2010 r. Rysunek 7. Zmiany przychodów ze sprzedaży ciepła oraz wolumenu sprzedawanego ciepła w latach 2002 2011 15,0 12,5 10,0 8,8 9,6 % 5,0 0,0-5,0-10,0 3,2 2,9 1,3 0,1 0,3 0,6 1,2 1,8 3,2 3,6 4,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 6,2 4,9 6,2-15,0 Zmiana przychodów Zmiana sprzedaży ciepła 13,0 W 2011 r. koszty stałe sektora ciepłowniczego pozostały praktycznie bez zmian w stosunku do roku ubiegłego, natomiast koszty zmienne obniżyły się o 7,4%, co spowodowane było obniżeniem kosztów materiałów i energii o 7,7%, w tym kosztów paliwa technologicznego (o 6,0%), wynikającym ze zmniejszonego zapotrzebowania odbiorców na ciepło w tym okresie. Należy zaznaczyć, że w przypadku dominującego paliwa węglowego, koszty paliwa technologicznego stanowią ponad 56% kosztów zmiennych ogółem. W przychodach całego sektora największy udział (54,7%) stanowiły przychody z wytwarzania, odnotowując minimalny spadek (w 2010 r. udział ten wyniósł 55,5%). Udział przychodów z przesyłania i dystrybucji oraz z obrotu ciepłem kształtował się na poziomie zbliżonym do roku poprzedniego i wynosił odpowiednio 22,6% oraz 22,7% (w 2010 r. 21,8% oraz 22,7%). 14

Tabela 1. Dynamika przychodów i kosztów przedsiębiorstw ciepłowniczych Wyszczególnienie 2010 2011 Dynamika [] [%] Przychody ogółem z działalności ciepłowniczej 16 448 827,9 15 433 049,1 93,8 w tym przychody ze sprzedaży 15 859 865,5 14 805 919,1 93,4 Koszty ogółem z działalności ciepłowniczej 16 390 779,7 15 673 598,5 95,6 Koszty prowadzenia działalności ciepłowniczej 15 785 128,2 15 103 101,3 95,7 Koszty stałe 6 597 161,5 6 597 243,6 100,0 Amortyzacja 1 409 975,8 1 418 899,9 100,6 Wynagrodzenia 1 951 307,4 1 951 182,0 100,0 Świadczenia na rzecz pracowników 433 976,8 430 371,7 99,2 Materiały i energia 1 137 352,7 1 149 348,1 101,1 w tym materiały do remontów i konserwacji 155 400,8 144 291,0 92,9 Usługi obce 817 576,8 822 434,7 100,6 w tym remonty 369 337,5 345 791,4 93,6 Podatki i opłaty 471 267,4 474 553,9 100,7 Pozostałe koszty stałe 375 704,6 350 453,2 93,3 w tym koszty dzierżawy majątku trwałego 48 281,9 54 544,3 113,0 Koszty zmienne 9 187 966,7 8 505 857,7 92,6 Materiały i energia 8 942 033,1 8 253 964,3 92,3 w tym: paliwo technologiczne (wraz z kosztami jego transportu) 5 083 434,0 4 778 849,7 94,0 energia elektryczna 586 152,3 530 696,1 90,5 Usługi obce 35 579,6 45 243,7 127,2 Opłaty za korzystanie ze środowiska 137 178,2 128 338,9 93,6 Pozostałe koszty zmienne 73 175,8 78 310,7 107,0 Inne koszty z działalności ciepłowniczej 605 651,5 570 497,2 94,2 Pozostałe koszty operacyjne, koszty usług dodatkowych i straty nadzwyczajne 451 424,4 387 478,2 85,8 Koszty finansowe 154 227,0 183 019,0 118,7 w tym odsetki od kredytów bankowych 91 251,0 115 863,0 127,0 Kondycja finansowa sektora mierzona wynikiem finansowym brutto, uległa nieznacznemu pogorszeniu w stosunku do roku ubiegłego. Należy zaznaczyć, że w latach 2002 2007 obserwowana była systematyczna poprawa kondycji finansowej sektora, która to tendencja od 2008 r. uległa odwróceniu, po odnotowanej w 2010 r. niewielkiej poprawie wyniku (+) 58 042,2, w pozostałych latach wynik finansowy brutto sektora ciepłowniczego osiągał wartości ujemne. W 2011 r. wynik ukształtował się na poziomie (-)240 549,3. Dodatni wynik osiągnęły przedsiębiorstwa tylko w sześciu województwach: łódzkim, pomorskim, zachodniopomorskim, śląskim, kujawsko-pomorskim i lubelskim. W pozostałych województwach wynik finansowy na działalności ciepłowniczej był ujemny. Największe zmiany wyniku finansowego brutto obserwowane były w województwie mazowieckim, gdzie z dodatniej wartości w 2008 r. (+)12 316,6 wynik finansowy brutto w 2009 r. obniżył się do poziomu (-)83 501,6, a więc zmniejszył się o prawie 100 mln zł, w 2010 r. nastąpiło dalsze jego obniżenie do poziomu (-)105 391,5, a w 2011 r. osiągnął poziom (-)168 505,7. Z ujemnym wynikiem wiąże się również obniżenie rentowności przedsiębiorstw ciepłowniczych wskaźnik rentowności koncesjonowanego ciepłownictwa w 2011 r. uległ obniżeniu w stosunku do roku ubiegłego o 1,9 punktu procentowego do poziomu (-)1,56% i wahał się od (-)6,13% w województwie małopolskim do (+)6,49% w województwie łódzkim. Zdecydowany wpływ na wynik finansowy koncesjonowanego sektora ciepłowniczego ma niewątpliwie wynik na działalności ciepłowniczej w przedsiębiorstwach posiadających źródła ciepła, w których ciepło wytwarzane jest w kogeneracji z energią elektryczną. 15

Tabela 2. Rentowność przedsiębiorstw ciepłowniczych w latach 2009 2011 (na całej działalności ciepłowniczej wytwarzanie, przesyłanie i obrót ciepłem) Wyszczególnienie Przedsiębiorstwa posiadające źródła, w których ciepło wytwarzane jest bez kogeneracji Przedsiębiorstwa posiadające źródła, w których ciepło wytwarzane jest w kogeneracji 2009 2010 2011 2009 2010 2011 1,14 3,41 1,69-6,34-3,30-5,33 WZDE 0-19% -7,17-0,15-4,24-10,12-6,51-12,08 20-69% -2,67 1,27-1,39-7,33-5,53-6,49 70-100% 1,65 3,67 2,05-0,85 3,28 0,91 Forma Prawna Jednostki samorządu terytorialnego -3,02-7,37-4,83 - - - Spółki akcyjne 2,22 3,98 1,77-8,30-6,11-8,05 Spółki z o.o. 0,70 3,29 1,75-1,39 3,86 1,00 Spółdzielnie mieszkaniowe -8,59-0,34 1,75 - - - Przedsiębiorstwa państwowe -6,44 2,81-1,07 - - - Pozostałe przedsiębiorstwa -7,94-1,03-2,33-5,78 2,75-3,12 Rodzaj działalności WPiDO 2,13 3,88 2,29-1,83-5,82-0,38 WPiD 0,18 3,20 1,10-3,72-1,51-5,73 W -5,37-0,31-1,41-16,17-15,67-12,38 PiDO -1,07 1,45 0,09 1,22 2,02 3,16 PKD 35.1-2,76 0,89-1,23-13,78-5,82-7,46 35.3 1,41 3,56 1,86-2,90-1,51-3,38 Przemysł -1,66 2,77-0,78-9,49-15,67-23,71 Inne -5,45-0,65-2,31-10,13 2,02 0,93 Województwa Dolnośląskie 0,44 3,89 0,05-4,38-1,37-5,82 Kujawsko-pomorskie 0,65 3,46 0,88-1,43 2,36 0,64 Lubelskie 0,74 3,33 2,72 2,38 0,97-5,66 Lubuskie 0,08 2,71-0,15-4,05-3,77-6,37 Łódzkie 0,40 3,46 2,62 13,30 14,39 8,40 Małopolskie 1,57 2,60 1,12-13,71-12,50-16,08 Mazowieckie 1,86 3,07 0,88-9,64-13,09-16,67 Opolskie -0,46 1,02 0,79-1,18 2,34-2,80 Podkarpackie -0,29 2,57 1,38-8,04-5,90-3,61 Podlaskie 1,51 5,06 2,38-20,57-9,04-13,75 Pomorskie 1,27 3,81 0,99-11,37-1,57 2,14 Śląskie 0,19 2,52 2,50-7,83-3,04-2,26 Świętokrzyskie 0,28 1,47-0,66-4,84-11,17-13,21 Warmińsko-mazurskie -0,70 2,12-1,66-8,63 10,80-4,20 Wielkopolskie 3,24 6,05 3,22-13,95-8,31-5,71 Zachodniopomorskie 2,73 5,92 5,19-16,96-9,49-8,03 Należy podkreślić, że w sprawozdaniu URE-C1 przedsiębiorstwa przedstawiają swoje wyniki finansowe tylko w zakresie działalności ciepłowniczej, co nie odzwierciedla faktycznej sytuacji finansowej przedsiębiorstw produkujących ciepło i energię elektryczną w kogeneracji. Nie da się bowiem w ich przypadku jednoznacznie rozdzielić kosztów wytwarzania energii elektrycznej i ciepła, a co za tym idzie określić dla jednego przedsiębiorstwa wytwarzającego zarówno energię elektryczną, jak i ciepło efektywność wyłącznie w zakresie wytwarzania ciepła. Wobec powyższego, tylko mając na uwadze całe przedsiębiorstwo można obliczyć rentowność takich przedsiębiorstw i dokonać oceny ich efektywności. Zgodnie z danymi prezentowanymi w opracowaniu ARE SA ( Sytuacja techniczno-ekonomiczna sektora elektroenergetycznego. IV kwartały 2011 ) w roku 2011 elektrociepłownie odnotowały bardzo wysoki poziom wskaźnika rentowności sprzedaży energii elektrycznej, który wyniósł (+)34,7% w 2011 r. i wzrósł w stosunku do 2010 r. o 4,6 punktu procentowego. Przy bardzo niskiej rentowności na sprzedaży ciepła wynoszącej w 2011 r. (-)13,3% wskaźnik rentowności sprzedaży łącznie energii elektrycz- 16

nej i ciepła ukształtował się w elektrociepłowniach na poziomie (+)16,0%, podwyższając się w stosunku do 2010 r. o 2,9 punktu procentowego. Na kształtowanie wyniku finansowego w zakresie działalności ciepłowniczej w przedsiębiorstwach produkujących ciepło i energię elektryczną w kogeneracji, zdecydowany wpływ miał fakt, że planowane przychody ze sprzedaży ciepła przy kształtowaniu taryfy dla ciepła były pomniejszane o przychody ze sprzedaży praw majątkowych wynikających ze świadectw pochodzenia 5) energii elektrycznej z kogeneracji. Zmiany dokonane przez rozporządzenie Ministra Gospodarki z 17 września 2010 r. w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń z tytułu zaopatrzenia w ciepło (Dz. U. Nr 194, poz. 1291), które weszło w życie 3 listopada 2010 r. miały na celu m.in. zaprzestanie subsydiowania przychodów pomiędzy energią elektryczną i ciepłem. Dla źródeł ciepła, w których ciepło wytwarzane jest w jednostkach kogeneracji, przedsiębiorstwo energetyczne może stosować uproszczony sposób kalkulacji cen i stawek opłat w taryfie dla ciepła z tych źródeł. W 2011 r. część przedsiębiorstw wytwarzających ciepło w jednostkach kogeneracji skorzystała z takiej możliwości. Na 105 taryf zatwierdzonych dla źródeł kogeneracyjnych, w 65 przypadkach przedsiębiorstwa skorzystały z możliwości uproszczonego sposobu ukształtowania taryfy, o którym mowa w 13 ww. rozporządzenia. Przedsiębiorstwa, które zastosowały uproszczony sposób kształtowania taryfy dla ciepła nie miały obowiązku pomniejszać planowanego przychodu ze sprzedaży ciepła o strumień finansowy pochodzący ze sprzedaży praw majątkowych wynikających ze świadectw pochodzenia. Tendencje zmian kondycji koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych, jakie zostały zaobserwowane w latach 2002 2011, a więc latach, w których prowadzone były badania Prezesa URE, mogą być wyznaczone na podstawie zmian wskaźników efektywnościowych (pozostałych poza rentownością) stosowanych w tych badaniach. Zgromadzone wyniki badań przedsiębiorstw ciepłowniczych z ostatniego dziesięciolecia dają możliwość przeprowadzenia analizy i oceny zmian zachodzących w całym sektorze (tab. 3). Tabela 3. Dynamika wskaźników efektywności energetyki cieplnej (w %) Wskaźniki Zmiana w stosunku do roku poprzedniego (2011 r. w stosunku do 2010 r.) Wskaźniki techniczne Całkowita zmiana w okresie 2002 2011 Sprawność wytwarzania 100,4 107,5 Sprawność przesyłania 99,8 98,7 Intensywność emisji CO 2 101,0 84,1 Intensywność emisji SO 2 101,6 51,5 Intensywność emisji NO x 98,8 64,0 Intensywność emisji pyłów 94,8 35,4* Wskaźniki ekonomiczne Wydajność pracy 95,8 175,7 Produktywność majątku trwałego 86,8 97,4 Całkowity koszt jednostkowy 110,0 141,1 Koszt jednostkowy stały 100,3 128,8 Koszt jednostkowy zmienny 106,5 148,2 Średnia cena (jednoskładnikowa) 107,4 138,1 Wskaźniki finansowe Całkowite zadłużenie 104,4 93,3 Płynność 78,6 95,5 Wskaźniki rozwojowe Reprodukcja majątku trwałego 128,2 196,3 Stopień pokrycia inwestycji przez środki własne 107,5 108,3 * W okresie 2003 2011. Bardzo korzystne zmiany wykazały w minionym dziesięcioleciu wskaźniki techniczne. Istotnie wzrosła w tym okresie sprawność wytwarzania, natomiast sprawność przesyłania kształtowała się na nie- 5) Świadectwa pochodzenia stanowią element systemu wsparcia wysokosprawnej produkcji energii elektrycznej w kogeneracji i zostały wprowadzone na pokrycie zwiększonych kosztów jej produkcji wynikających z nakładów na inwestycje i nowe technologie. 17

mal niezmienionym poziomie. Na podkreślenie zasługuje znaczący spadek intensywności emisji, głównie pyłów i tlenków azotu, ale również SO 2 i dwutlenku węgla. Wśród wskaźników ekonomicznych po znaczących wzrostach w poprzednich latach w 2011 r. zauważa się zahamowanie w zakresie wydajności pracy i produktywności majątku trwałego. Rok 2011 przyniósł również zmiany wskaźników finansowych, po znacznym wzroście w poprzednich latach, w 2011 r. nastąpił spadek płynności finansowej, natomiast proces obniżania całkowitego zadłużenia przedsiębiorstw sektora ciepłowniczego uległ spowolnieniu. Na pozytywne zmiany zachodzące w sektorze w ostatnich latach wskazuje znaczący wzrost wskaźnika reprodukcji majątku trwałego. Znacząco wzrasta także liczba przedsiębiorstw ciepłowniczych realizujących przedsięwzięcia inwestycyjne. Udział przedsiębiorstw inwestujących w całym zbiorze badanych przedsiębiorstw wzrósł w stosunku do 2002 r. o 23,3 punktu procentowego. Nakłady związane z działalnością ciepłowniczą w łącznej wysokości 2 714, 2 mln zł poniosło ogółem ponad 74% badanych koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych. Ponad 67% nakładów przedsiębiorstwa przeznaczyły na inwestycje w źródła ciepła, pozostałą część w sieci dystrybucyjne. Od 2002 r. nakłady w źródła wzrosły o 148%, podczas gdy inwestycje w sieci wzrosły o 63%. Rysunek 8. Inwestycje związane z modernizacją, rozwojem i ochroną środowiska według województw w 2011 r. mln zł 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 Ślaskie Mazowieckie Łódzkie Lubelskie Kujawsko-pomorskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Małopolskie Dolnośląskie Warmińsko-mazurskie Pomorskie Lubuskie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Świętokrzyskie nakłady związane z wytwarzaniem ciepła nakłady związane z przesyłaniem i dystrybucją ciepła Koncesjonowane przedsiębiorstwa ciepłownicze finansowały swoje inwestycje głównie ze środków własnych. W 2011 r. udział środków własnych w finansowaniu poniesionych nakładów wyniósł ponad 85% nakładów całkowitych. 18

Rysunek 9. Nakłady inwestycyjne oraz wskaźnik dekapitalizacji majątku trwałego w 2011 r. mln zł 600,00 80,00 500,00 400,00 67,73 59,98 63,40 54,68 45,75 48,07 56,20 47,90 45,28 57,74 56,92 40,27 49,30 54,29 55,07 45,23 70,00 60,00 50,00 300,00 40,00 % 200,00 30,00 20,00 100,00 10,00 0,00 0,00 Mazowieckie Śląskie Łódzkie Lubelskie Kujawsko-pomorskie Dolnośląskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Małopolskie Pomorskie Warmińsko-mazurskie Lubuskie Podlaskie Opolskie Podkarpackie Świętokrzyskie W 2011 r. średnia jednoskładnikowa cena ciepła w kraju wzrosła o 7,4% od poprzedniego roku i ukształtowała się na poziomie 39,19 zł/gj. Od 2002 r. obserwowany jest stały wzrost średniej jednoskładnikowej ceny ciepła, która w latach 2002 2011 wzrosła o 38,1%, przy wzroście całkowitego kosztu jednostkowego o 41,1%. Tabela 4. Średnie jednoskładnikowe ceny ciepła Wyszczególnienie 2002 2010 2011 Dynamika 2011/2002 2011/2010 [zł/gj] [%] 28,37 36,50 39,19 138,1 107,4 Dolnośląskie 28,51 39,53 42,63 149,5 107,9 Kujawsko-pomorskie 30,36 39,67 42,13 138,8 106,2 Lubelskie 28,65 36,82 38,69 135,0 105,1 Lubuskie 32,12 42,07 44,95 139,9 106,8 Łódzkie 30,19 38,40 41,17 136,4 107,2 Małopolskie 25,87 33,66 36,91 142,7 109,7 Mazowieckie 26,52 29,85 31,55 119,0 105,7 Opolskie 33,89 48,30 52,00 153,4 107,7 Podkarpackie 30,29 40,53 45,37 149,8 111,9 Podlaskie 29,36 41,66 44,16 150,4 106,0 Pomorskie 29,43 38,26 41,19 140,0 107,7 Śląskie 26,98 37,33 40,57 150,4 108,7 Świętokrzyskie 29,27 38,73 40,88 139,7 105,5 Warmińsko-mazurskie 29,90 40,40 43,15 144,3 106,8 Wielkopolskie 29,84 37,36 40,74 136,5 109,1 Zachodniopomorskie 32,12 44,31 47,60 148,2 107,4 Na zróżnicowanie średnich jednoskładnikowych cen ciepła istotny wpływ ma przede wszystkim rodzaj paliwa zużywanego do wytwarzania ciepła oraz zakres usług świadczonych odbiorcom przez przedsiębiorstwa ciepłownicze. Zarówno w 2011 r., jak i w ostatnim dziesięcioleciu najbardziej wzrosły ceny ciepła wytwarzanego z oleju opałowego lekkiego odpowiednio o 17,2% i o 83,9%. W 2011 r. utrzymała się tendencja spadkowa w przypadku cen ciepła produkowanego z oleju opałowego ciężkiego. Ponadto odnotowany został niewielki spadek cen ciepła produkowanego z gazu ziemnego wysokometanowego (w stosunku do 2002 r. wzrost o 43,8%). 19

Rysunek 10. Ceny ciepła wytworzonego z różnych rodzajów paliw zł/gj 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 80,00 90,00 Węgiel kamienny Węgiel brunatny Olej opałowy lekki Olej opałowy ciężki Gaz ziemny wysokometanowy Gaz ziemny zaazotowany Biomasa Inne odnawialne źródła energii Pozostałe paliwa 2002 2010 2011 Tabela 5. Ceny ciepła wytworzonego z różnych rodzajów paliw Dynamika 2002 2010 2011 Wyszczególnienie 2011/2002 2011/2010 [zł/gj] [%] Węgiel kamienny 22,53 28,70 30,57 135,6 106,5 Węgiel brunatny 16,26 19,44 21,13 130,0 108,7 Olej opałowy lekki 43,98 68,99 80,87 183,9 117,2 Olej opałowy ciężki 21,31 23,15 22,65 106,3 97,8 Gaz ziemny wysokometanowy 32,72 48,07 47,06 143,8 97,9 Gaz ziemny zaazotowany 30,80 33,72 34,28 111,3 101,7 Biomasa 26,87 29,69 32,59 121,3 109,8 Inne odnawialne źródła energii. 35,61 39,05 x 109,7 Pozostałe paliwa 21,47 26,13 29,27 136,3 112,0 20

ANEKSY 21

22 Energetyka cieplna w liczbach 2011

Formularz URE-C1 Sprawozdanie z działalności wytwórców, dystrybutorów i przedsiębiorstw obrotu ciepłem w roku 2011 Nazwa jednostki Ulica Kod pocztowy Miejscowość Kod formy prawnej Numer identyfikacji podatkowej NIP Numer identyfikacyjny REGON Klasa PKD podstawowa Kod województwa Nr koncesji na wytwarzanie ciepła Nr koncesji na przesyłanie i dystrybucję ciepła Nr koncesji na obrót ciepłem URE-C1 URZĄD REGULACJI ENERGETYKI Przekazać/wysłać w terminie do 28 lutego PRZED WYPEŁNIENIEM TABEL NALEŻY ZAPOZNAĆ SIĘ Z OBJAŚNIENIAMI Dział 1. Charakterystyka techniczno-ekonomiczna przedsiębiorstwa w zakresie działalności ciepłowniczej Wyszczególnienie DZIAŁALNOŚĆ CIEPŁOWNICZA Jedn. w tym: miary OGÓŁEM KONCESJONOWANA 0 1 2 WZDE 01 % X Moc zainstalowana cieplna 02 X Moc osiągalna cieplna 03 X Wykorzystana moc cieplna 04 X MW w tym: moc przeznaczona na potrzeby własne źródeł ciepła 05 X moc zamówiona przez odbiorców 06 X moc przeznaczona na inne rodzaje działalności gospodarczej 07 X Produkcja ciepła brutto 08 X w tym: ciepła użytkowego wytworzonego w kogeneracji 09 X Ciepło z odzysku 10 X Zużycie ciepła na potrzeby własne (w.12+w.13) 11 GJ X z tego: na potrzeby własne źródeł ciepła 12 X na potrzeby pozostałej działalności gospodarczej przedsiębiorstwa 13 X Straty ciepła podczas przesyłania 14 X Wartość strat przesyłowych (mocy, ciepła i nośnika ciepła) (w.16+w.17) 15 X z tego: ze źródeł własnych 16 X ze źródeł obcych 17 X Długość sieci ciepłowniczej 18 km X 19 miesięczne wynagrodzenie brutto 20 zł/m-c/ Aktywa trwałe brutto 21 Aktywa trwałe netto 22 Aktywa obrotowe 23 w tym: należności krótkoterminowe (bieżące) 24 Opłata z tytułu dzierżawy majątku trwałego 25 Zobowiązania ogółem 26 w tym: zobowiązania krótkoterminowe (bieżące) 27 Koszty i wydatki niestanowiące kosztów uzyskania przychodów 28 w tym: zapłacone kary 29 odsetki karne 30 odszkodowania 31 CO 2 32 X Emisja zanieczyszczeń SO 2 33 X tona/rok NO x 34 X pyły 35 X Wynik finansowy brutto ogółem 36 X 23

Dział 2. Sprzedaż ciepła bezpośrednio ze źródeł (bez udziału sieci) Wyszczególnienie Jedn. miary W okresie sprawozdawczym 0 1 Moc zamówiona przez odbiorców 01 MW Sprzedaż ciepła 02 w tym: sprzedaż do odbiorców końcowych 03 GJ Przychody ze sprzedaży (mocy, ciepła i nośnika ciepła) 04 w tym: przychody odpowiadające sprzedaży z w. 03 05 Dział 3. Zakup ciepła (bez ciepła na potrzeby własne)* Wyszczególnienie Jedn. miary W okresie sprawozdawczym 0 1 Moc zamówiona u dostawców 01 MW Zakup ciepła 02 GJ Całkowite koszty zakupu (mocy, ciepła, nośnika i usługi przesyłowej) 03 * Patrz objaśnienia. Dział 4. Sprzedaż ciepła z sieci ciepłowniczych Wyszczególnienie Jedn. miary W okresie sprawozdawczym 0 1 Moc zamówiona przez odbiorców 01 MW Sprzedaż ciepła 02 w tym: sprzedaż do odbiorców końcowych 03 GJ Przychody ze sprzedaży (mocy, ciepła i nośnika ciepła) 04 w tym: z zakupionej mocy, ciepła i nośnika ciepła 05 Przychody z przesyłania i dystrybucji 06 w tym: z zakupionej usługi przesyłowej 07 ze świadczonej usługi przesyłowej (TPA) 08 Przychody razem (w.04+w.06) 09 w tym: przychody odpowiadające sprzedaży z w. 03 (w.11+w.12) 10 z tego: przychody ze sprzedaży (mocy, ciepła i nośnika ciepła) 11 przychody z przesyłania i dystrybucji 12 Dział 5. Sprzedaż ciepła zakupionego (bez świadczenia usługi przesyłowej) czysty obrót Wyszczególnienie Jedn. miary W okresie sprawozdawczym 0 1 Moc zamówiona przez odbiorców 01 MW Sprzedaż ciepła 02 GJ Przychody ze sprzedaży (mocy, ciepła, nośnika, zakupionej usługi przesyłowej) 03 Przychody z obsługi odbiorców 04 24