SCENARIUSZ Z OKAZJI ROCZNICY UCHWALENIA KONSTYTUCJI 3 MAJA Program artystyczny został przygotowany przez uczniów klas Va i IVa Szkoły Podstawowej nr 7 w Białymstoku pod kierunkiem pani Marzeny Joanny Gębczyńskiej oraz pani Danuty Rodziewicz. GABRYSIA : Rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja obchodzili polscy patrioci uroczyście już podczas rozbiorów, pomimo represji i sprzeciwu zaborców. Szczególnie doniosłe uroczystości odbywały się pod koniec XIX wieku w Galicji, gdzie Polacy posiadali szeroką autonomię. Wielkim świętem państwowym, rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja była w okresie międzywojennym. Po II wojnie światowej, w nowej rzeczywistości politycznej i ustrojowej, zaprzestano obchodzenia tej rocznicy. Dopiero 6 kwietnia 1990 roku Sejm Rzeczpospolitej Polskiej zdecydował przywrócić jako święto państwowe dzień 3 Maja, tj. rocznicę uchwalenia pierwszej polskiej Konstytucji w 1791 roku. EWELINA RECYTACJA Opowiedz nam, moja Ojczyzno, Jak matka dzieciom ciekawym, O latach znaczonych blizną, Na wiekach chwały i sławy! Wytłumacz nam, tak jak umiesz, Skąd czerwień i biel sztandarów, Niech ludzie żyją tu dumnie, Że taki wydał ich naród! A jeśli wielka historia I dla nas ma trochę miejsca, Bądź z wiernych mi najwierniejsza I mnie weź sobie do serca! GABRYSIA : Po pierwszym rozbiorze Polski dążenie do reform stawało się coraz silniejsze oraz ogarniało znaczne kręgi społeczeństwa szlacheckiego. Obóz propagujący reformy, zwany patriotycznym, dążył do przeprowadzenia pewnych reform ustrojowych, zniesienia kurateli caratu, poprawy stanu obronności państwa drogą powiększenia armii. Przeciwny tym zamierzeniom obóz opozycji magnackiej był wrogi wszelkim reformom i zamierzał nadal opierać się na protekcji rosyjskiej. Król i stronnictwo dworskie dążyło do wzmocnienia władzy królewskiej i powiększenia sił zbrojnych, ale w oparciu o carat. Walka pomiędzy tymi stronnictwami miała się rozegrać na Sejmie, który rozpoczął obrady w 1788 roku. Jest rok 1791. Wielkie dni przeżywa Warszawa. Oto już czwarty rok obraduje w stolicy Sejm zwany Sejmem Czteroletnim lub Wielkim. Toczy się zacięta walka o losy Polski. Bo dalej tak być nie może, aby ci, których obchodzą tylko własne prywatne sprawy, mogli rządzić państwem. BARTEK : Wśród posłów była grupa ludzi mądrych, kochających ojczyznę, tacy jak: Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic, Ignacy Potocki, Stanisław Małachowski i inni. Chcieli oni zmienić dawne, niesprawiedliwe i złe prawa, które prowadziły Polskę do zguby. Głosili oni, że mieszczanie powinni mieć swoich posłów w sejmie i brać również udział w rządzeniu państwem. Występowali w obronie chłopów. Władza królewska powinna przechodzić z ojca na syna, tak jak było w Polsce za Piastów i Jagiellonów. Bo odkąd szlachta wybiera króla, dochodzi do długotrwałych kłótni, a nieraz i do rozlewu krwi. I wojska musi być w kraju więcej. I podatki powinni wszyscy płacić, a więc i magnaci, i szlachta, i księża. A im kto ma więcej majątku, tym więcej powinien dawać na skarb państwa. 1
Magnaci, którzy nie chcieli wprowadzenia nowych praw, przekupili wielu posłów na sejmie warszawskim. Posłowie ci krzyczą na wszystko : Nie pozwalam!. Niejeden skory do bójki, chwyta nawet za szablę. BARTEK : Ale patrioci nie ustępują. Wielcy działacze i pisarze, jak Hugo Kołłątaj i Stanisław Staszic wydają pisma, w których uczą, jakie powinny nastąpić w kraju zmiany, aby było sprawiedliwiej i lepiej. Aż nadszedł dzień 3 maja 1791 roku! Pieśń Witaj majowa jutrzenko w wykonaniu wszystkich występujących uczniów przy akompaniamencie muzycznym. Witaj majowa jutrzenko Witaj majowa jutrzenko, Świeć naszej polskiej krainie, Ucieszym ciebie piosenką, Która w całej Polsce słynie. Witaj Maj, Trzeci Maj, U Polaków błogi raj! Nierząd braci naszych cisnął, Gnuśność w ręku króla spała, A wtem Trzeci Maj zabłysnął I nasza Polska powstała. Wiwat Maj, piękny Maj, Wiwat wielki Kołłątaj! Tam w Łazienkach jest ruina, W której Polak pamięć chował, Tam za czasów Konstantyna Szpieg na nasze łzy czatował. I gdy nadszedł Trzeci Maj, Kajdanami brzęczał kraj. W piersiach rozpacz uwięziona W listopadzie wstrząsła serca, Wstaje Polska z grobu łona, Pierzchają dumni morderce. Błysnął znów Trzeci Maj I już wolny błogi kraj. Zielenią pokryły się brzegi Wisły. Wiosenne podmuchy szły od rzeki. I w sercach ludzkich było radośnie. KAMILA recytacja : Była wiosna, wiosna wkoło, Nadszedł cudny maj, Pełne pieśni każde sioło, Świat się zmienił w raj!... Hej, pamiętny ów dzień chwały Cudny: Trzeci Maj! Naród zgodny, silny, cały, Chciał podźwignąć kraj! Naród z królem król z Narodem Równy każdy stan, Wolni wszyscy wszyscy społem, Kmieć, mieszczanin, pan... ULA recytacja: Tak głosiły sławne prawa, Chlubny ojców czyn. Niemi Polska zmartwychwstała 2
Z upadku i win!... W górę serca! Wstały świty, W Polsce cudny maj! Blask ozłocił już gór szczyty, Wolny polski kraj! Rozbudziła się w Narodzie Wiara w siłę, w moc. Tylko trzeba trwać nam w zgodzie Od świtu po noc! Niechaj z wieży biją dzwony Jak jest wielki kraj. Niech na wszystkie głoszą strony: Wiwat Trzeci Maj! Wszyscy powtarzają: Wiwat Trzeci Maj! Wiwat Trzeci Maj! PATRYCJA: O godzinie 11 w szczelnie wypełnionej sali poselskiej Zamku Królewskiego rozpoczęły się obrady. Panowała uroczysta cisza. Marszałek Stanisław Małachowski wzruszonym głosem otworzył posiedzenie Sejmu, który miał zatwierdzić nowe prawa, nową konstytucję dla Polski. A za oknami sali sejmowej, jak okiem sięgnąć głowa przy głowie lud warszawski. Wszystkie ulice w pobliżu zamku wypełniły się rzemieślnikami, przekupkami, biedotą miejską. Kto żyw, spieszy na zamek. W czasie, gdy mówi Justyna, zza osób występujących, w stroju króla, wychodzi uczeń grający króla. JUSTYNA: A na zamku, po przeczytaniu projektu konstytucji, król Stanisław August Poniatowski wstał ze swego miejsca i zwrócił się do zebranych posłów i publiczności. Powiedział: TOMEK KRÓL: Nikomu bardziej nade mnie nad tym projektem zastanawiać się należy, idzie mi bowiem o zachowanie najdroższego klejnotu, to jest ufności narodu. Nie dla siebie życzę konstytucji, lecz dla dobra i ocalenia Polski. Doprowadź więc, godny marszałku sejmowy, dzieło dzisiejsze do końca, abym wiedział, czyli dzień dzisiejszy mam kłaść między szczęśliwymi, czy też zapłakać nad ojczyzną moją. JUSTYNA: Parę godzin później król w otoczeniu posłów i dostojników, przy biciu dzwonów, skierował się do warszawskiej katedry. MARLENA recytacja: Hej, przed katedrą Świętego Jana Lud poruszony czeka od rana. W mroku ołtarza lśni złota księga. Nową ustawę król czcić przysięga. O wojsku, o podatkach, o dziedzicznym tronie. Dlatego tak radośnie w naszej polskiej stronie. Będziemy teraz silni, potężni i mocni, Bo Sejm Czteroletni pracował owocnie. Udowodnił swą mądrość i czy wiecie, Że wspaniałe te prawa zasłyną na świecie? TOMEK KRÓL: W imię Boga w Trójcy Świętej Jedynego, Stanisław August, z Bożej Łaski i woli narodu król Polski (...) dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic niniejszą konstytucją uchwalony i tę całkowicie za świętą, za niewzruszoną deklarujemy. Ślubuję Ci, Panie, Jakom król jest prawy, Dopóki sił stanie Nie zdradzić Ustawy. I że w polskim kraju 3
Od końca po kraniec Braterstwo i miłość Nigdy nie ustanie. Bogacz kto czy biedny, Z panów czy z kmieci Wszyscyśmy wszak jednej Matki Polski dzieci! Wszystkie osoby występujące razem wołają: Wiwat Rzeczpospolita! Wiwat Naród! Wiwat Konstytucja! Wiwat Król! JUSTYNA recytacja: Mistrz zawsze patrzył w niebo czekając natchnienia. Spojrzał z góry, instrument dumnym okiem zmierzył, Wzniósł ręce, spuścił razem, w dwa drążki uderzył, Zdumieli się słuchacze... Razem ze strun wiela Buchnął dźwięk, jakby cała janczarska kapela Ozwała się dzwonkami, z zelami, z bębenki. Brzmi Polonez Trzeciego Maja! Skoczne dźwięki Radością oddychają, radością słuch poją, Dziewki chcą tańczyć, chłopcy w miejscu nie dostają PATRYCJA recytacja: Lecz starców myśli z dźwiękiem w przeszłość się uniosły, W owe lata szczęśliwe, gdy senat i posły Po dniu Trzeciego Maja, w ratuszowej sali Zgodzonego z narodem króla fetowali; Gdy przy tańcu śpiewano: Wiwat Król kochany! Wiwat sejm, wiwat Naród, wiwat wszystkie Stany! (...) Pieśń Polonez 3 Maja śpiewana przez wszystkich występujących uczniów przy akompaniamencie muzycznym: Pieśń POLONEZ 3 MAJA : Zgoda Sejmu to sprawiła, Że nam wolność przywróciła. Wiwat, krzyczcie wszystkie stany, Niechaj żyje król kochany. Taka jest narodu wola: Za twych braci i za króla Obywatel każdy, wszędzie, Życie swoje łożyć będzie. Wiwat Sejm i naród cały! Dziś nam nieba żywot dały. Wiwat krzyczcie wszystkie stany, Niechaj żyje król kochany! Dziecko trzyma w ręku konstytucję (przerysowana pierwsza strona, odpowiednio powiększona, naklejona na tekturę); Pokazuje ustawę i mówi; JUSTYNA: Ludu Warszawy! Oto wynik pracy Sejmu Czteroletniego! (przejmuje Ustawę z rąk Justyny, mówi swoją rolę pokazując wszystkim Ustawę, a następnie przekazuje ją Kasi) Ze wstępu do Konstytucji uchwalonej 3 maja 1791r. 4
(czyta z ustawy) Uznając iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji narodowej jedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy rządu naszego wady, a chcąc skorzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje i z tej dogorywającej chwili, która nas samym sobie wróciła- wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą egzystencję polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc na błogosławieństwo oraz na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć, mimo przeszkód, które w nas namiętność sprawować mogą, dla dobra powszechnego i ugruntowania wolności, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością ducha niniejszą Konstytucję uchwalamy i tę całkowicie za świętą i nienaruszalną deklarujemy... ASIA: Konstytucja 3 Maja była pierwszą w Europie, a drugą na świecie, po Stanach Zjednoczonych, ustawą zasadniczą, to znaczy regulującą podstawowe problemy społeczno-polityczne, prawa i obowiązki mieszkańców państwa oraz zasady organizacji jego władz. Postanowienia Konstytucji były rewolucyjne, a jednocześnie ostrożne i wyważone doniosłe na miarę epoki. Konstytucja składała się z 11 rozdziałów: Ula i Kasia czytają treść na zmianę, jedna tytuł rozdziału, druga jego treść. Rozdział 1:Religia panująca. Religią narodową panującą jest i będzie wiara święta rzymska katolicka ze wszystkimi jej prawami. Rozdział 2: Szlachta i ziemianie. Szanując pamięć przodków naszych pierwszeństwa w życiu prywatnym i publicznym uroczyście zapewniamy. Rozdział 3:Miasta i mieszczanie. Prawo na teraźniejszym Sejmie zapadłe, pod tytułem: Miasta nasze królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej w zupełności utrzymane mieć chcemy. Rozdział 4: Chłopi i włościanie. Lud rolniczy, spod którego płynie najobfitsze bogactw krajowych źródło pod opiekę prawa i rządu krajowego przyjmujemy. Rozdział 5:Rząd, czyli oznaczenie władz publicznych. Wszelka władza w społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu. Rozdział 6: Sejm, czyli władza prawodawcza. Sejm, czyli stany zgromadzone na dwie izby dzielić się będą: na Izbę Poselską i na Izbę Senatorską pod prezydencją Króla. Rozdzia7: Król, władza wykonawcza. Żaden rząd, nawet najdoskonalszy, bez dzielnej władzy wykonawczej stać nie może. Władzę najwyższego wykonywania praw Królowi w radzie jego oddajemy. Rozdział 8: Władza sądownicza. Nowy kodeks praw cywilnych i kryminalnych przez wyznaczone przez Sejm osoby spisać rozkazujemy. Rozdział 9: Regencya. Sejm wyznaczy Królową do zastąpienia Króla w obowiązkach. 5
ASIA: Rozdział 10: Edukacja dzieci królewskich. Synowie królewscy, których do następstwa Tronu Konstytucja przeznacza, są pierwszymi dziećmi Ojczyzny, przeto baczność o dobre ich wychowanie dla Narodu należy. Rozdział 11: Siła zbrojna narodowa. Naród winien jest sobie samemu obronę od napaści i dla przestrzegania całości swojej. Wszyscy przeto obywatele są obrońcami całości i swobód narodowych. W Konstytucji zakreślono ramy nowego państwa monarchii konstytucyjnej i parlamentarnej. Zniesiono wolną elekcję, a tron polski miał stać się dziedziczny w dynastii Saskiej-Wettinów. Przewidziano powołanie rządu, tak zwanej Straży Praw, z królem na czele. Rząd miał być organem władzy wykonawczej. Pełnię praw ustawodawczych miał natomiast przejąć sejm parlament. Zniesiono liberum veto i prawo konfederacji, zlikwidowano dotychczasową odrębność Korony i Litwy. Znaczne uprawnienia nadano mieszczanom, a chłopi mieli znaleźć opiekę i oparcie w rządzie. Postanowiono o wzmocnieniu i zwiększeniu liczby wojska, zreformowano sądownictwo. W Deklaracji Stanów Zgromadzonych, kończącej treść Konstytucji, zapowiadano dalsze ustawy, które miały ją uzupełniać MONIKA recytacja na podkładzie melodii Rota : Dniu Trzeci Maja, dniu nam święty, Hołd ci należy nieść, Choć dziś narodu cel wytknięty, Pamięci twojej cześć! W sercach ci trzeba wznieść ołtarze Za jasny wspomnień kwiat, Który rokrocznie niesiesz w darze Z minionych dawno lat... Święto przeszłości świętem dla nas, Bo nas nie spodli wróg. Czcić je będziemy po wieczny czas, Tak nam dopomóż Bóg! ASIA: Tak oto u schyłku XVIII wieku Polska zaczęła się budzić do nowego życia. ULA G. recytacja: O, dniu radosny, który mażesz winy! Polska przebacza znów tuli swe syny! Błyska już światło przed nami w oddali I jasny płomień nadziei się pali. Już rozkwitała nasza ziemia wiosną, A echo niesie hen, w dal wieść radosną, Że sen się spełnia, dawno, nie śniony: Do pracy staje Naród obudzony! Nie damy Polsce zapaść do mogiły! Niechaj Ojcowie nasi usłyszą, Że ich marzenia dziś się ziściły, Bo nasze czyny zwycięstwem dyszą! MAGDA K. recytacja: Zwyciężym wroga ducha potęgą! Już krwawe ręce nas nie dosięgną! Dniu Trzeci Maja o, dniu radosny, Ty zwiastowałeś dzień cudnej wiosny! Ty zwiastowałeś dzień pojednania I dnie wspólnego wszystkich działania! Leci donośny głos, aż hen słyszany: Wiwat Król! Konstytucja! Wiwat wszystkie stany! 6
WSZYSCY POWTARZAJĄ: Wiwat Król! Konstytucja! Wiwat wszystkie stany! EWELINA: Konstytucja 3 Maja obowiązywała czternaście miesięcy. Targowiczanie przy pomocy Rosji doprowadzili do wojny, w wyniku której w 1793 roku nastąpił II rozbiór Polski. Po wojnie pozostał order Virtuti Militari... O swoją wolność i prawa musieli walczyć Polacy jeszcze przez wiele lat. Konstytucja 3 Maja stała się w tych latach symbolem wewnętrznych sił narodu, zdolnego do politycznego odrodzenia się. Do dziś aktualnie brzmią słowa poety Ignacego Krasickiego: ULA S. recytacja: Święta miłości kochanej ojczyzny, Czują cię tylko umysły poczciwe. Dla ciebie zjadłe smakują trucizny, Dla ciebie więzy, pęta niezelżywe! Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny, Gnieździsz w umyśle rozkosze prawdziwe. Byle cię można wspomóc, byle wspierać, Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać! BARTEK: Więc niechaj dziś Nasz cały kraj zrozumie, Niech ocenia Czym był dla Polski Trzeci Maj, Ta chwila odrodzenia!. 7