Geologia i geomorfologian n9n nsłupsk 2012, s. 145-158 Tomasz Arkadiusz Łabuz Krzysztof Skrzypiński ZMIENNOŚĆ RZEŹBY AKTYWNEGO ODCINKA USTABILIZOWANYCH WYDM NADMORSKICH W REJONIE DŹWIRZYNA STUDIUM PRZYPADKU Słowa kluczowe: nadmorskie wydmy śródlądowe, ruchome wydmy, morfodynamika podłoża, Dźwirzyno Key words: coastal inland dunes, mobile dune, surface morphodynamics, Dźwirzyno WPROWADZENIE W pracy przedstawiono wyniki badań prowadzonych nad zmiennością rzeźby nieustabilizowanego podłoża zaplecza wydmowego tzw. wydm ruchomych na wybranym fragmencie wybrzeża. Celem badań było określenie zmian ukształtowania podłoża oraz wskazanie uwarunkowań tego procesu. Badaniami objęto strefę nadbrzeża położoną pomiędzy 343 a 344 kilometrem wybrzeża (według oznaczeń kilometrażowych Urzędu Morskiego). Odcinek leży się we wschodniej części nadmorskiej wsi Dźwirzyno, położonej na Wybrzeżu Trzebiatowskim, około 10 km na zachód od Kołobrzegu. Na tym obszarze znajdują się jedne z wyższych na polskim wybrzeżu wydm nadmorskich, które do tej pory nie zostały dokładnie zbadane i szerzej opisane. CHARAKTERYSTYKA OBSZARU Na wschód od Dźwirzyna w kierunku Kołobrzegu wybrzeże wydmowe (rys. 1B, D) jest miejscami niskie i pozbawione wału wydmy przedniej. Pokrywa je pasmo śródlądowych form eolicznych o wysokości do 16 m n.p.m., przypominających wydmy transgresyjne, w tym poprzeczne, paraboliczne i barchanoidalne, rozdzielone obniżeniami o rzędnej 2-4 m n.p.m. (Łabuz 2005a). Obniżenia rozdzielają grzbiety i pagórki, a ich układ rozwija się przy wiatrach oddziałujących z kierunku zachodniego. Formy te porośnięte są borem sosnowym, zasadzonym w okresie przedwojennym w celu ich stabilizacji. Obecnie w kilku miejscach występują odkryte powierzchnie piaszczyste długości 100-300 m i szerokości do 150 m. Formy te charakteryzują się okresową zmiennością rzeźby, widoczną zarówno na podstawie ana- 145
Rys. 1. Charakterystyka obszaru badań: A róża wiatrów, Kołobrzeg (1961-1995), na podstawie danych IMGW (Łabuz 1998), B lokalizacja na Pomorzu Zachodnim (Łabuz 2009), C lokalizacja na wybrzeżu Polski, D lokalizacja w rejonie Dźwirzyna, E obszar badań, nazywany patelnią Fig. 1. The study area characteristic: A wind rose, Kołobrzeg (1961-1995), data from IMGW (Łabuz 1998), 146 B location on West Pomerania (Łabuz 2009), C location on the Polish coast, D location near Dźwirzyno, E study area, called patelnia
lizy map, jak i w terenie. Podczas badań terenowych prowadzonych na tym odcinku wybrzeża od 2001 roku stwierdzono, że część z tych form wyraźnie zmienia kształty odpowiednio do obserwowanych zmian mezoform. Ponadto obszar ten jest użytkowany turystycznie (Łabuz 2005b). Osady plejstocenu tworzą w pasie nadmorskim niejednolity kompleks w postaci glin zwałowych oraz żwirów, piasków i mułków fluwioglacjalnych. Utwory formujące się tu od końca plejstocenu po holocen to piaski eoliczne wydm oraz torfy (Bohdziewicz 1963, Borówka 2002). Dominującą formą morfologiczną badanego obszaru jest przymorska, płaska dolina wód roztopowych o wysokości 0,5-1,0 m n.p.m. Najniższą jej część zajmuje misa jeziora Resko Przymorskie, oddzielonego od morza wąskim pasem mierzei zbudowanej z piasków morskich i eolicznych, a pokrytej wydmami o wysokości do 7 m n.p.m. Dno całej doliny pokrywają utwory torfowe; na analizowanym odcinku na rzędnej od 0 m do -0,2 m n.p.m. występują torfy, przykryte osadami pochodzenia eolicznego. Od ujścia Regi (Mrzeżyno) do ujścia Parsęty (Kołobrzeg) pas wydm nadmorskich jest wąski i składa się z 1-3 wałów ciągnących się wzdłuż linii brzegowej. W wielu miejscach wały te są niemal zupełnie zniszczone przez procesy abrazyjne. W rzeźbie ich zaplecza widoczne są formy śródlądowych wydm transgresyjnych o wysokości 8-16 m, układające się poprzecznie do współczesnej linii brzegu. Tempo abrazji brzegu na tym odcinku wyliczone na podstawie analizy map osiąga do 1,5 m/rok (Zawadzka-Kahlau 1999). Co najmniej raz w roku pojawiają się spiętrzenia z poziomem morza do 1,5 m powyżej średniego, niszczące brzeg (Łabuz 2009). Wiatry o dużej prędkości, powyżej 10 m/s, dominują w chłodnej porze roku i występują z sektora odmorskiego. Ich roczny udział wynosi około 12%. Najczęstsze wiatry występują z kierunku W i SW (rys. 1A). Tendencje akumulacyjne brzegu wykazuje tylko krótki odcinek na mierzei w rejonie Rogowa oraz w rejonie Grzybowa (Łabuz 2004, Musielak i in. 2005). W samym Dźwirzynie obserwuje się tendencje abrazyjne brzegu (Bohdziewicz 1963) oraz wpływ urządzeń hydrotechnicznych i ochrony brzegu na jego rozwój (Łabuz 2005b). Pas wydm jest wąski, a ich zaplecze niskie, podmokłe i zatorfione (Rosa 1984). Na całym odcinku w Dźwirzynie brzeg morski tworzy 2-4 m pokrywa piasków eolicznych, rozdzielających pojedyncze wyniesienia uprzednio wędrujących wzdłuż brzegu śródlądowych wydm barchanoidalnych i parabolicznych (Łabuz 2005a). Badany odcinek to częściowo zalesiony pas wydm, ciągnący się wzdłuż brzegu, długości 300 m i szerokości 100-150 m. Jego odległość od brzegu wynosi około 100 m (rys. 1D, E). Położony jest we wschodniej części wsi Dźwirzyno, na Wybrzeżu Trzebiatowskim, około 10 km na zachód od Kołobrzegu. Brzeg w tym miejscu tworzą osady niskiego podłoża, pokrytego piaskami eolicznymi o wysokości 2-3 m n.p.m. (rys. 5A). W jednym miejscu ramię rozwiewanej wydmy, stanowiącej omawiany obszar, dochodzi do brzegu, gdzie ściana podcięcia klifowego osiąga wysokość 10-12 m n.p.m. Obszar wznosi się z SW w kierunku NW, a przez jego środek przebiega zagłębienie o charakterze rynny. Na jego skraju występuje roślinność typowa dla utrwalonych wydm bór sosnowy lub sadzone sosny. We wnętrzu obszaru pojawiają się rośliny z gatunków muraw napiaskowych, typowe dla wydm ruchomych, w tym także pionierskie trawy wydmowe, wzrastające w rejonach prze- 147
sypywania osadu. Jest to zjawisko rzadkie na większości utrwalonych wydm lądowych polskiego wybrzeża (Łabuz 2005a). Większa część obszaru jest jednak niepokryta roślinnością. Wpływa to na swobodne przemieszczanie osadu podłoża podczas silniejszych wiatrów. Przeciętny skład frakcji utworów budujących badany obszar wynosi odpowiednio: piasek gruboziarnisty 1%, średnioziarnisty 39%, drobnoziarnisty 60% (na podstawie 157 prób). Łącznie ponad 35% osadu stanowił piasek o średnicy 2-2,5 phi (Wiśniewska 2009). METODY BADAŃ Celem podjętych badań było określenie zmian ukształtowania podłoża ruchomych wydm w rejonie Dźwirzyna oraz wskazanie uwarunkowań tego procesu. Prace badawcze prowadzone były w strefie nadbrzeża, położonej pomiędzy 344 a 343 kilometrem wybrzeża (według klasyfikacji kilometrażu wybrzeża Urzędu Morskiego). Wstępne obserwacje i prace kartometryczne prowadzono tu w latach 2002-2005. Główne badania terenowe wykonane zostały w latach 2007-2009 i objęły cztery serie pomiarowe. Pierwsza wykonana została w dniach 23-26 maja 2007 roku, druga 9-11 listopada 2007 roku, trzecia 23-26 stycznia 2009 roku, a ostatnia 15-16 maja 2009 roku. Duży przedział czasu prac terenowych miał na celu dokładniejsze ukazanie dynamicznych zmian rzeźby obszaru wydmowego w różnych porach roku. Badania przeprowadzono w ramach prac magisterskich wykonanych w Zakładzie Geomorfologii Morskiej (Skrzypiński 2009, Wiśniewska 2009). Przeanalizowano również wcześniejsze dane własne, pochodzące z lat 2002 i 2005 (m.in. Łabuz 2005a). W celu określenia skali zmian morfodynamicznych wydmy podczas pomiarów terenowych wykorzystano technikę niwelacji geometrycznej. Prace rozpoczęto od wytyczenia linii prostej z zachodu w kierunku wschodnim, począwszy od repera o znanej, stałej wysokości nad poziomem morza, przez całą długość obszaru badań, według azymutu 70, wyznaczonego z użyciem kompasu magnetycznego (Po1, rys. 5C). Równolegle do niej wyznaczono kolejną prostą, która była główną linią bazową osnowy i miejscem wytyczenia reperów dla założenia sieci pomiarowej (Po2, rys. 5C). Linia osnowy pomiarowej i linia przebiegająca przez środek terenu były podstawą do wytyczania poszczególnych profili poprzecznych. Wyznaczenie wysokości nad poziomem morza wzdłuż linii bazowej pozwoliło na określenie wysokości zastabilizowanych reperów, wyznaczających początki profili. Przed rozpoczęciem każdej serii pomiarowej lokalizowano położenie reperów (najczęściej 2-3, położnych wzdłuż osi profilu lub na jego początku i końcu) oraz wyznaczano obie linie osnowy. Wyznaczono 37 profili równoległych do siebie i przecinających poprzecznie badany obszar, według azymutu 340. Używając tymczasowych palików roboczych, umieszczanych w charakterystycznych punktach terenu, wytyczano przebieg profilu poprzecznie do całego badanego terenu. Odległości między punktami mierzono za pomocą taśm mierniczych długości 10 m i 20 m (rys. 3). Wysokości odczytywano z niwelatora Al 20 z dokładnością do 0,5 cm. Dane z odczytów 148
zapisywano w sporządzonych arkuszach. Profile oddalone były względem siebie o 5, 10, 15 lub 20 m. Odległości te uwzględniały zróżnicowanie rzeźby terenu. Długość profili wynosiła od 80 do 160 m i wynikała z szerokości badanego obszaru. W rezultacie po dwóch pomiarach pozostawiono do badań 21 profili, na których zarejestrowano największe zmiany podłoża. W celu uzyskania zmian ukształtowania przez środek terenu dwukrotnie wykonano pomiar przez środkowy profil osnowy geodezyjnej (rys. 2A). Ponadto pobierano powierzchniowe próby materiału piaszczystego w celu określenia uwarunkowań litodynamicznych transportu oraz miejsc deflacji i akumulacji (więcej: Wiśniewska 2009). Uzupełnieniem badań terenowych jest dokumentacja fotograficzna oraz odręczne szkice profili z zaznaczeniem reperów i zasięgu występowania roślinności, a także powierzchniowa mapa z naniesioną siatką geodezyjną oraz zasięgami roślinności. Obszar objęty badaniami obejmował powierzchnię długości ok. 350 m i szerokości do 150 m, to jest ponad 5,25 ha (0,05 km 2 ). Charakterystyka ukształtowania badanego obszaru wydmowego oparta została na analizie nakładanych na siebie profili terenowych. Dane opracowano w programie Grapher 5 firmy Golden Software. Na tej podstawie wyliczono zmiany wysokości podłoża, liczone na każdy metr długości profilu. Następnie opracowano mapę hipsometryczną i trójwymiarową wizualizację badanego obszaru w programie Surfer 5 firmy Golden Software. Analizując na podstawie profili zmiany ukształtowania, rodzaj form rzeźby w terenie i kierunki oraz prędkość wiatrów, określono dynamikę i wstępne tendencje rozwojowe badanego obszaru. Wydzielono również strefy, w których zachodzą inne procesy morfodynamiczne. WYNIKI MORFOLOGIA OBSZARU Badane główne wzniesienie piaszczyste określono jako pojedynczą wydmę typu parabolicznego, częściowo rozwiewaną, a częściowo utrwaloną i przemieszczającą się w kierunku wschodnim. Fundamentalnymi argumentami tego twierdzenia są znamienne cechy w postaci wysuniętej środkowej części wydmy oraz cofniętych, częściowo unieruchomionych przez roślinność ramion. Pomiędzy ramionami wydmy oraz na jej przedpolu znajduje się obniżony obszar, z którego wywiewany jest materiał piaszczysty. Powierzchnia erozyjna ma wydłużony zarys i głębokość do 5 m, co klasyfikuje ją jako rynnę deflacyjną. Oś tej rynny pokrywa się z przebiegiem najczęstszych wiatrów o kierunkach W i SW. W części zachodniej porośnięte krawędzie rozwianego podłoża osiągają wysokość 10 m n.p.m. (rys. 2A, rys. 3, P10 i P14). Rynna w tym miejscu położona jest na wysokości 5-6 m n.p.m. W środkowej części obszaru wysokości wzrastają do 8-10 m n.p.m. z obniżeniami na wysokości 7 m. W tym miejscu rynna deflacyjna rozszerza się (rys. 3, P17, P22), a następnie zwęża i wnosi ku północnemu wschodowi (rys. 2B). W miejscu rozszerzenia rynny zachodzą procesy transportu i odkładania osadu w południowej części obszaru. W części wschodniej wydma osiąga kulminację swej wysokości w postaci grzbietu o wysokości 18 m n.p.m. Grzbiet ten przypomina łuk o ramionach wygiętych w kierunku zachodnim. Jego północne, 149
150 Rys. 2A dokumentacja fotograficzna obszaru badań od zachodu w kierunku wschodnim (05.2007), B od północnego wschodu w kierunku zachodnim (05.2007), C południowe ruchome ramię wydmy piasek zasypujący las, widoczne trawy psammofilne dowodem na akumulację (profil 29), (05.2007), D dolna część stoku zawietrznego wędrującej wydmy (część wschodnia obszaru badań), piasek zasypujący las (05.2007) Fig. 2A photographic documentation of the study area from west to east direction (05.2007), B from north-east to west direction (05.2007), C southern mobile dune horn sand burying forest, psammophilous grasses indicates accumulative tendencies (profile 29), (05.2007), D bottom of leeward slope of migrating dunes (east part of study area), sand burying forest (05.2007)
151
Rys. 3. Wybrane profile poprzeczne i zmienność podłoża ruchomej wydmy. Profile: P10, 14 część zachodnia, P17, 22, 24 środkowa, P31, 35, 36 wschodnia, lokalizacja na rys. 5B Fig. 3. Selected transverse profiles and dynamics of the migrating dune surface. Profiles: P10, 14 west section, P17, 22, 24 middle, P31, 35, 36 east, location on Fig. 5B 152
Rys. 4. Zmiany wysokości terenu wzdłuż profilu podłużnego (Po1, rys. 5C) przez ruchomą wydmę (wartości zmian nad linią profilu) w okresie 2007-2009 Fig. 4. Changes of surface height along the longitudinal profile (Po1, Fig. 5C) of the mobile dune (value changes over the profile line) in period 2007-2009 153
wydłużone ramię utrwalone jest przez zasadzone młode sosny. Sięga ono do brzegu morskiego, gdzie jest podcięte erozyjnie. Ramię południowe jest rozwiane, widoczne są na nim aktywne procesy deflacyjne i akumulacyjne. Na wysokości kulminacji grzbietu ramię to stopniowo rozszerza się w kierunku południowo-wschodnim, zasypując las (rys. 2C, rys. 3, P31). Kilka metrów od aktywnego stoku wydmy znajduje się nowy hotel. W niedalekiej przyszłości mogą pojawić się problemy z powodu zasypywania tego terenu osadem pochodzenia eolicznego. Stok zawietrzny formy stromo opada w kierunku północno-wschodnim, gdzie na przedpolu znajduje się obniżenie na rzędnej 4-5 m n.p.m. (rys. 2D). Przesypywany przez grzbiet osad zasypuje rosnący tu bór sosnowy; drzewa zasypane są już po korony. W ciągu 2 lat badań wzrost wysokości stoku osiągnął 1,5-1,8 m, a grzbiet przemieścił się o 2-3 m (rys. 3, P35, rys. 4). Główne struktury, zarówno akumulacyjne, jak i erozyjne formy, mają przebieg zgodny z wiatrami wiejącymi z sektorów zachodnich. Różnica wysokości w obrębie analizowanego obszaru osiąga 12 m wysokości n.p.m. W podłożu badanego obszaru można wyróżnić pojedyncze wzniesienia o erodowanych bokach, wystające do 3-4 m nad poziom podłoża oraz pojedyncze akumulacyjne formy wydm embrionalnych o wysokości 0,5-1,5 m. W części odmorskiej (NNW) obszar opada w kierunku morza. Od strony południowej ograniczony jest płotem ośrodków, gdzie podłoże jest położone niżej (ok. 5 m n.p.m.) i znacznie zdeformowane działalnością antropogeniczną. Na podstawie badań morfologicznych ustalono rejony wykazujące zmiany podłoża (rys. 5 C2): a) związane ze stałą akumulacją (Ak), b) związane ze stałą erozją (Er), c) zmieniające się okresowo tranzyt osadu (Tr). Największy przyrost ilości osadu występował na stoku zawietrznym wydmy parabolicznej budującej wschodnią część obszaru tu wysokość wzrosła średnio o 1,2 m w ciągu 2 lat (rys. 3, P35). Na tym zawietrznym stoku notowano stale akumulację do 0,80 m/rok (rys. 5 C2 ozn. 1). Obserwowano tam również akumulację niveo- -eoliczną w styczniu 2009 roku, pod warstwą osadu znajdowała się warstwa nawianego uprzednio śniegu z opadów sprzed kilku dni. Na tej podstawie określono, że miąższość piasku zakumulowanego w ciągu ostatnich 8 dni wyniosła do 8 cm. Struktury te nałożone były w przewarstwieniach o łącznej miąższości 0,3 m. Duży przyrost wysokości i przemieszanie osadu charakteryzowało ramię południowe (rys. 5 C2 ozn. 2); przemieściło się ono do 4 m w kierunku południowym (rys. 2 C, rys. 3, P35) i stopniowo zasypuje las, z tego powodu niektóre drzewa już obumarły (rys. 3, P31). Jednocześnie na tym płaskim rozwiewanym ramieniu rozwijają się przemieszczające się ławice piaszczyste oraz embrionalne formy wydmowe. Pagórki te, o wysokości do 0,4 m, są utrwalone trawami wydmowymi. Mniejsza akumulacja była w części środkowej obszaru badań (rys. 5 C2 ozn. 3). Tu na wydmach embrionalnych notowano 0,2 m przyrostu wysokości w ciągu 2 lat. Wielkość zmian uzależniona była od pory roku oraz dominujących kierunków i prędkości wiatru. Jednocześnie podcinane były stoki ostańców deflacyjnych, utrwalonych w częściach wierzchowinowych przez murawę napiaskową (rys. 3, P22). De- 154
Rys. 5. Morfologia podłoża ruchomej wydmy: A profile poprzeczne do brzegu morskiego, B fragment mapy topograficznej z oznaczeniem położenia części profili i obszaru badań (C), C1 współczesne ukształtowanie obszaru na podstawie badań (z różą kierunków wiatru), C2 schemat kierunków przebiegu procesów eolicznych: Er erozja, Ak akumulacja, Tr transport, opis w tekście 155 profiles Fig. 5. The migrating dune morphology: A cross-sections to the sea coast, B topographic map with location and study area (C), C1 the morphology map on the basis of the studies (with wind rose), C2 the scheme of aeolian processes: Er erosion, Ak accumulation, Tr transportation, description in text
flacja i obniżanie podłoża zachodziły na osi rynny poprzedzającej grzbiet wydmy parabolicznej oraz w górnej części jego stoku (rys. 4). Największe obniżenie zarejestrowano u podnóża tej formy (0,5 m w ciągu 2 lat, rys. 5 C2 ozn. 4). Mniejsze zmiany erozyjne zaobserwowano pomiędzy akumulacyjnymi formami i ostańcami deflacyjnymi w środkowo-południowej części obszaru. Tranzyt osadu, z różnym nasileniem procesu okresowej akumulacji, zachodził na osi całej rynny ciągnącej się przez środek badanego obszaru. W miejscu otwartej, niepokrytej roślinami powierzchni zmiany osiągały ± 0,5 m wysokości (rys. 5 C2 ozn. 4). W części zachodniej obszaru główna forma rzeźby rynna stopniowo obniżała się (rys. 3, P10, P14, rys. 4, rys. 5 C2 ozn. 6). W środkowej części badanego obszaru dno rynny wykazywało przyrosty wysokości (rys. 3, P22, rys. 4). Wiązało się to z okresami dostaw osadu z części zachodniej i jego stopniowego przewiewania w kierunku wschodnim, ku stokowi grzbietu wydmy (rys. 5 C2 ozn. 5). Osad na stoku dowietrznym ulegał depozycji czasowej, a następnie był przewiewany dalej na północny zachód, w górną część grzbietu w okresie dominacji wiatrów z kierunków SW i W, lub zwiewany w kierunku części środkowej i rozwiewanego ramienia południowego przez wiatry z kierunków NE i N (rys. 5 C2). W kilku miejscach, gdzie na ramieniu i grzbiecie wydmy rosły trawy psammofilne, następowała akumulacja. W tych miejscach pagórki wydm embrionalnych powstających w sąsiedztwie dowietrznego stoku głównej wydmy parabolicznej wzrastały powoli, lecz systematycznie. Należy podkreślić, że obecność ludzi i eksploracje turystyczne w okresie letnim wzmagają uaktywnianie osadu z podłoża. WNIOSKI Badana forma terenu została sklasyfikowana jako rozwiewana, ruchoma wydma paraboliczna. W trakcie 2-letnich badań jej powierzchnia wykazywała zmiany wysokości. Były one nieduże w porównaniu z innymi wydmami śródlądowymi wybrzeża, na przykład na Mierzei Gardnieńsko-Łebskiej (Borówka 1990, Piotrowska i in. 2008). Wskazywały jednak na zmienność podłoża związaną z kierunkiem wiatrów oddziałujących na procesy eoliczne. Wielkość zmian wysokości podłoża badanego obszaru wynosiła ± 0,2-0,5 m. Pomierzona zmienność związana była z okresowym wpływem wiatrów wiejących ze zmienną prędkością i z różnych kierunków. Prędkość wiatru jest głównym czynnikiem decydującym o ilości transportowanego osadu na wydmach ruchomych (za: Borówka 1990). W rynnie ciągnącej się wzdłuż badanego obszaru notowano stałe obniżanie wysokości, od 0,1 m/rok do 0,3 m/rok. Grzbiet wydmy parabolicznej uległ przemieszczeniu o 3 m, a jej stok południowy o 4 m w ciągu 2 lat badań. Ruchome wydmy na Mierzei Gardnieńsko-Łebskiej przemieszczają się w kierunku wschodnim ze średnim tempem 4 m/rok (Miszalski 1973). Przemieszczanie omawianej formy jest wolniejsze, ograniczone ilością dostarczanego osadu oraz gęstym zadrzewieniem wokół niej. W miejscach depozycji akumulacja maksymalnie osiągała 0,4 m. Na stoku zawietrznym w ciągu 2 lat zanotowano przyrosty sięgające 1,8 m miąższości. Są to wartości porównywalne do akumulacji osadu na nadmorskich wydmach przednich (Łabuz 2005a). 156
Ponadto na podstawie wykonanych pomiarów niwelacyjnych należy stwierdzić, że na dowietrznym stoku grzbietu wydmy parabolicznej oraz na jej przedpolu zachodził stale transport osadu w górę lub w dół tego stoku, ponieważ na tym odcinku nie obserwowano trwałych zmian wysokości (z wyłączeniem pojedynczych wydm embrionalnych tworzonych przez skupiska traw psammofilnych). Podsumowując, należy stwierdzić, że omawiana forma terenu przemieszcza się w kierunku północno-wschodnim. Potwierdza to wartość przyrostu miąższości osadu na stoku zawietrznym od 0,4 m do 0,8 m w półroczu. Stok ten porastają drzewa zasypane do wysokości koron, a niektóre spośród nich są już martwe. Siłą powodującą transport są wiatry o dużych prędkościach i znacznej częstotliwości, wiejące z sektora SW. Jest to jedyna tak duża ruchoma wydma śródlądowa na zachodnim i środkowym wybrzeżu Polski położona na zachód od wydm łebskich. Jej powierzchnia wynosi ponad 5 ha. Nie jest zasilana osadem z plaży, a jedynie z rozwiewanych części swojego dowietrznego przedpola o charakterze rynny deflacyjnej. L I T E R AT U R A Bohdziewicz L., 1963: Przegląd budowy geologicznej i typów polskich wybrzeży. W: Materiały do monografii polskiego brzegu morskiego. Geologia i zagadnienia pokrewne, 5, red. A. Mielczarski, Gdańsk-Poznań, s. 10-42 Borówka R.K., 1990: The Holocene development and present morphology of the Łeba Dunes, Baltic coast of Poland. W: Coastal dunes, form and process, red. K. Nordstrom, N. Psuty, B. Carter, Chichester, s. 291-312 Borówka R.K., 2002: Środowisko geograficzne. W: Przyroda Pomorza Zachodniego, Szczecin Łabuz T.A., 1998: Potencjalne procesy eoliczne wybrzeża Zatoki Pomorskiej, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, praca magisterska niepublikowana Łabuz T.A., 2004: Wydmowy krajobraz wybranych miejscowości nadmorskich zachodniego i środkowego wybrzeża Polski. W: Stan środowiska społecznego podstawowym warunkiem zdrowotności społeczeństwa, red. M. Ciaciura, Szczecin, s. 291-303 Łabuz T.A., 2005a: Brzegi wydmowe polskiego wybrzeża Bałtyku, Czasopismo Geograficzne 76 (1-2), s. 19-47 Łabuz T.A., 2005b: Zagospodarowanie strefy wydm nadmorskich w miejscowościach wybrzeża Zatoki Pomorskiej. W: Środowisko przyrodnicze wybrzeży Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego, red. R.K. Borówka, S. Musielak, Szczecin Łabuz T.A., 2009: The West Pomerania coastal dunes alert state of their development, Z. Dt. Ges. Geowiss. 160/2, s. 113-122 Miszalski J., 1973: Współczesne procesy eoliczne na pobrzeżu słowińskim. Studium fotointerpretacyjne, Warszawa Musielak S., Łabuz T.A., Wochna S., 2005: Współczesne procesy brzegowe na Wybrzeżu Trzebiatowskim. W: Środowisko przyrodnicze wybrzeży zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego, red. R.K. Borówka, S. Musielak, Szczecin, s. 61-71 Piotrowska H., Doody P., Łabuz T.A., 2008: Polish coastal dunes. W: Sand dune inventory in Europe, red. P. Doody, UK, CD publication, s. 17-26 Rosa B., 1984: Rozwój brzegu i jego odcinki akumulacyjne. W: Pobrzeże Pomorskie, red. B. Augustowski, Wrocław, s. 67-119 Skrzypiński K., 2009: Rzeźba i morfodynamika wydm w Dźwirzynie, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, praca magisterska niepublikowana 157
Wiśniewska K., 2009: Uziarnienie i litodynamika osadów budujących wydmy w rejonie Dźwirzyna, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, praca magisterska niepublikowana Zawadzka-Kahlau E., 1999: Tendencje rozwojowe polskich brzegów Bałtyku południowego, Gdańsk M a t e r i a ł y k a r t o g r a f i c z n e Bohdziewicz L., 1957: Przeglądowa mapa geologiczno-inżynierska Polski, arkusz Kołobrzeg, skala 1:300 000, Warszawa Mojski J.E., 1975: Mapa geologiczna Polski, Mapa utworów powierzchniowych, arkusz Kołobrzeg, skala 1:200 000, Warszawa Mapa topograficzna N-33-67-D-b-1, arkusz Dźwirzyno, skala 1:10 000, 2003: Warszawa The relief variability of the active section of the stabilized coastal dunes in the area of Dźwirzyno village case study SUMMARY The paper presents results of research conducted on the variability of active coastal dune field. Study site is localised in the west part of Polish coast (Fig. 1) near Dźwirzyno village. Used methods depended on geodesic measurements of the morphological cross-section (profiles 37) and one longitudinal profile (Fig. 3, 4). Also were collected sand samples. On the basis of the profiles were prepared digital map of the terrain (Fig. 5). Analysed relief changes (based on 4 season measurements between 2007 and 2009) show that aeolian processes influenced by W and SW winds are causing sand movement in barchanoidal dune. Different dynamics zones were determined accumulation (A), erosion (Er) transportation (Tr), (Fig. 5 C2). The rate of the accumulation exceeded 0.2-0.5 m in different places. Erosion in the longitudinal gutter exceeded 0.1 to 0.3 m. On the leeward slope accumulation during 2 years reached 2 m. The parabolic dune southern slope and horn moved southward up to 4 m. Sediment supply is deflation area at the front of the dune. It is only one so big shifting inland dune on the western and central Polish coast located to the west from the shifting dunes in Słowiński National Park. Its surface is over 5 ha. Tomasz Arkadiusz Łabuz Zakład Geomorfologii Morskiej Instytut Nauk o Morzu Uniwersytet Szczeciński ul. Mickiewicza 18 70-383 Szczecin labuztom@univ.szczecin.pl Krzysztof Skrzypiński Zakład Geomorfologii Morskiej Instytut Nauk o Morzu Uniwersytet Szczeciński ul. Mickiewicza 18 70-383 Szczecin 158