Wyższy Urząd Górniczy Ocena ryzyka zawodowego w górnictwie odkrywkowym
Copyright by Wyższy Urząd Górniczy, Katowice 2010 Opracowanie Departament Warunków Pracy WUG Opracowanie graficzne, skład i łamanie Anna Nowrot Redakcja Anna Swiniarska-Tadla Druk broszury sfinansowano ze środków Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Wyższy Urząd Górniczy 40-055 Katowice, ul. Poniatowskiego 31 www.wug.gov.pl e-mail: wug@wug.gov.pl
Ryzyko zawodowe Według przepisów prawa pracy RYZYKIEM ZAWODOWYM nazywa się prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. RYZYKO ZAWODOWE to prawdopodobieństwo, że pracownik może zostać poszkodowany w związku z zagrożeniem występującym w miejscu wykonywanej pracy. Kiedy ryzyko zawodowe jest dopuszczalne? Ryzyko zawodowe jest dopuszczalne, jeżeli zastosowano odpowiednie środki techniczne, organizacyjne oraz w razie konieczności, środki ochrony indywidualnej, skutecznie chroniące pracowników przed oddziaływaniem zagrożeń. Jeżeli ryzyko zawodowe jest niedopuszczalne, praca nie może być wykonywana do czasu zastosowania dodatkowych środków ochronnych, wykluczających lub znacznie ograniczających możliwość poniesienia szkody na życiu i zdrowiu pracownika. Przykład Ciężkość następstw upadku z wysokości jest duża (skomplikowane złamania, śmierć) ale zastosowanie odpowiednich barier ochronnych lub środków ochrony indywidualnej powoduje, że prawdopodobieństwo upadku jest małe, a ryzyko zawodowe dopuszczalne. W przypadku niezastosowania powyższych zabezpieczeń praca nie może być wykonywana, ponieważ ryzyko zawodowe jest niedopuszczalne. 3
OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO jest ściśle związana z wnikliwą analizą procesu pracy, ma na celu określenie zagrożeń wynikających z warunków pracy na danym stanowisku, dogłębną ich analizę, a przede wszystkim wysunięcie propozycji działań ograniczających to ryzyko do poziomu akceptowalnego zagrożenia. Wszystkie te działania podporządkowane są jednemu wspólnemu celowi, a mianowicie poprawie warunków i bezpieczeństwa pracy. Kto powinien oceniać ryzyko zawodowe? Zgodnie z przepisami przedsiębiorca obowiązany jest rozpoznawać zagrożenia związane z ruchem zakładu górniczego i podejmować środki zmierzające do zapobiegania i usuwania tych zagrożeń. Ponad to ma obowiązek oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe występujące w ruchu zakładu górniczego oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko. Przedsiębiorca może przeprowadzić ocenę ryzyka samodzielnie, jeżeli zakład górniczy jest mały, a on zna dobrze wykonywaną tam pracę. W większych zakładach górniczych ocenę ryzyka mogą przeprowadzić kompetentni pracownicy przy współudziale specjalistów ds. BHP. Przeprowadzenie oceny ryzyka można zlecić ekspertom zewnętrznym. Zapamiętaj, że odpowiedzialność za prawidłowo przeprowadzoną i udokumentowaną w formie dokumentu bezpieczeństwa ocenę ryzyka zawodowego zawsze ponosi przedsiębiorca. 4
Przy identyfikacji zagrożeń należy w sposób udokumentowany odpowiedzieć na następujące pytania (np. w formie listy kontrolnej ): 1. Czy w zakładzie górniczym występują zagrożenia naturalne takie jak: ZAGROŻENIE WODNE w związku z warunkami hydrogeologicznymi występującymi w złożu oraz z intensywnymi opadami atmosferycznymi, zagrożenie wodne stanowi istotny problem w kopalniach surowców skalnych. Najczęściej zagrożenie to występuje w sytuacji, gdy eksploatacja prowadzona jest w sąsiedztwie powierzchniowych zbiorników wodnych oraz na nowo udostępnianych, zawodnionych poziomach, jak również w przypadkach, gdy wyrobiska górnicze położone są na niskich partiach zlewni o dużej powierzchni. ZAGROŻENIE OSUWISKOWE I OBRYWANIEM SIĘ SKAŁ zagrożenie osuwiskowe występuje głównie w kopalniach węgla brunatnego w mniejszym stopniu dotyczy kopalń eksploatujących kruszywa naturalne i iły ceramiczne. W kopalniach surowców skalnych powodują je zjawiska krasowe. Obrywanie się skał ze ścian eksploatacyjnych należy do typowych zagrożeń występujących w odkrywkowych kopalniach surowców skalnych. Zagrożenie to związane jest z powstawaniem nawisów skalnych, spękań i szczelin wskutek stosowania do urabiania złoża techniki strzelniczej, a także z budową geologiczną zaleganiem złoża, tektoniką, zjawiskami krasowymi oraz przyjętymi kierunkami eksploatacji. ZAGROŻENIE POŻAROWE w górnictwie odkrywkowym zagrożenie pożarami endogenicznymi występuje głównie w kopalniach węgla brunatnego na stałych, długo odsłoniętych skarpach i zboczach zawierających wkładki węgla, rzadziej na poziomach węglowych oraz w kopalniach torfu. 5
ZAGROŻENIE WSTRZĄSAMI SEJSMICZNYMI aktualnie zagrożenie występuje tylko w Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów. Związane jest z budową geologiczną złoża, systematycznym odwadnianiem górotworu oraz wybieraniem i zwałowaniem dużych mas skalnych. 2. Czy w zakładzie górniczym występują inne zagrożenia niż naturalne, takie jak np.: związane z urabianiem, załadunkiem i transportem kopaliny, związane z wykonywaniem robót strzałowych, zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym, ryzyko upadku z wysokości, zagrożenie niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami fizycznymi (zapylenie, hałas, wibracja, warunki mikroklimatu), zagrożenie pożarowe. Zidentyfikowanie wszystkich występujących zagrożeń w zakładzie górniczym oraz na poszczególnych stanowiskach pracy jest bardzo ważne dla prawidłowego przeprowadzenia oceny ryzyka, a ilość występujących zagrożeń uzależniona jest od wielkości zakładu górniczego i złożoności prowadzonych procesów technologicznych. W małych zakładach górniczych, w których nie wykonuje się robót strzałowych, a proces technologiczny ogranicza się do załadunku urobku, np. w małych kopalniach piasku, przeprowadzenie oceny ryzyka jest stosunkowo proste. Planując działania w zakresie stosowania środków profilaktycznych, zmniejszających ryzyko zawodowe, należy rozważyć kolejno: czy możliwa jest likwidacja lub ograniczenie zagrożeń poprzez zastosowanie innych technologii i metod pracy? 6
czy możliwe jest zastosowanie środków ochrony zbiorowej, jak np. bariery ochronne, osłony części wirujących maszyn itp.? czy możliwe jest ograniczenie narażenia pracowników poprzez zmianę organizacji pracy określonej w instrukcjach bezpiecznego wykonywania pracy? czy konieczne jest zastosowanie środków ochrony indywidualnej? W zakładach górniczych przedsiębiorca ma obowiązek nie tylko prowadzić ocenę ryzyka zawodowego i stosować środki profilaktyczne zmniejszające to ryzyko, ale również obowiązany jest rozpoznawać zagrożenia związane z ruchem zakładu górniczego i podejmować środki zmierzające do zapobiegania oraz usuwania tych zagrożeń. Powyższe działania przedsiębiorca opracowuje w formie dokumentu bezpieczeństwa. Pracownik jest zapoznawany z dokumentem bezpieczeństwa lub jego częścią, w tym z ryzykiem zawodowym występującym w miejscu i na stanowisku pracy. Pracownik powinien przestrzegać dokumentu bezpieczeństwa w części związanej z jego pracą. Ryzyko zawodowe jest niedopuszczalne, gdy nie wykonano tego, czego wymagają przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące w zakładzie górniczym 7
WAŻNE przy prowadzeniu oceny ryzyka i wyznaczaniu jego dopuszczalności podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka zawodowego są wymagania odpowiednich przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych, oceny ryzyka zawodowego nie dokonuje się dla miejsc i stanowisk pracy, lecz dla POSZCZEGÓLNYCH ZAGROŻEŃ występujących w miejscach i na stanowiskach pracy, ocena ryzyka zawodowego nie jest procesem JEDNORAZO- WYM. Zaleca się ją przeprowadzać okresowo oraz każdorazowo w przypadku zmiany, rozbudowy i przebudowy miejsca lub stanowiska pracy, powodujących zmianę warunków pracy, ocena ryzyka zawodowego dotyczy wszystkich stanowisk pracy, zarówno stacjonarnych, jak i niestacjonarnych, w przypadku braku wymagań prawnych i innych dokumentów normatywnych można ustalić kryteria dopuszczalności ryzyka zawodowego z uwzględnieniem opinii ekspertów z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy, własnych doświadczeń oraz opinii pracowników i/lub ich przedstawicieli, dążąc do poprawy warunków pracy można ustalać również własne kryteria dopuszczalności ryzyka zawodowego oparte na wymaganiach wyższych niż wymagania przepisów i innych aktów normatywnych. 8
Wyższy Urząd Górniczy Poniatowskiego 31 40-055 Katowice 32 736 17 00 www.wug.gov.pl