Monitoring ornitofauny w Lesie Pilczyckim i na polach irygacyjnych Wrocławia w ciągu Autostradowej Raport końcowy (okres kwiecień lipiec 2012) Wrocław, październik 2012 Zleceniodawca GDDKiA we Wrocławiu ul. Powstańców Śląskich 186 53-139 Wrocław Wykonawca ansee consulting Michał Jaśkiewicz ul Przemysłowa 21/1 52-333 Wrocław Zespół realizacyjny Grzegorz Orłowski Paweł Grochowski Michał Jaśkiewicz Nikodem Mazur
Spis treści 1 Cel i zakres opracowania... 3 2 Charakterystyka terenu badań... 3 2.1 Las Pilczycki... 3 2.2 Pola irygacyjne... 3 3 Metodyka... 4 3.1 Las Pilczycki... 4 3.2 Pola irygacyjne... 5 4 Wyniki... 6 4.1 Las Pilczycki... 6 4.2 Pola irygacyjne... 8 5 Określenie potencjalnych zagrożeń populacji... 12 6 Wytyczne metodyczne dla przyszłego monitoringu... 13 7 Literatura... 14 2
1 Cel i zakres opracowania Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wyników monitoringu ornitofauny w Lesie Pilczyckim (teren obszaru Natura 2000 Las Pilczycki) i na polach irygacyjnych Wrocławia, na odcinku ok. km 18+190 22+000 Autostradowej. Monitoring obejmuje następujące gatunki ptaków: derkacz Crex crex, kropiatka Porzana porzana, zielonka Porzana parva, podrożniczek Luscinia svecica, sieweczka rzeczna Charadrius dubius, muchołowka białoszyja Ficedula albicollis. 2 Charakterystyka terenu badań 2.1 Las Pilczycki Las Pilczycki to kompleks leśny o powierzchni około 90 ha położony w zachodniej części Wrocławia, na lewym brzegu Odry i prawym brzegu rzeki Ślęzy. Obszar ten pełnił tradycyjnie funkcje lasu podmiejskiego, stąd zachował ciągłość struktury i funkcji z dawnymi lasami łęgowymi doliny Odry, pomimo regularnie prowadzonej, ekstensywnej gospodarki leśnej. Obecnie jest chroniony w ramach programu Natura 2000, jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Las Pilczycki. Na terenie ostoi stwierdzono 7 typów siedlisk wymienionych w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej. Dominującym siedliskiem na którym prowadzone były niniejsze badania były łęgowe lasy dębowo - wiązowo - jesionowe (91F0). Celem ochrony obszaru są również bezkręgowce, płazy oraz ssaki. Wśród gatunków ptaków wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej na terenie Lasu Pilczyckiego oprócz muchołówki białoszyjej, gniazdują 3 gatunki dzięciołów: czarny, średni i zielonosiwy. 2.2 Pola irygacyjne Teren pól irygacyjnych ukształtowany został w całości w wyniku działalności człowieka w drugiej połowie XIX wieku, jako naturalna oczyszczalnia ścieków, po uprzednim zniwelowaniu naturalnych pozostałości koryt rzek Odry i Widawy (MPWiK 2009). Na polach irygacyjnych dominują głównie łąki irygowane ściekami oraz ekstensywnie użytkowane (częściowo wyłączone z użytkowania) osadniki i pola rezerwowe, porośnięte trzciną Phragmites australis. W miejscach o wysokim stanie wód jako domieszka występuje 3
także pałka szerokolistna Typha platyphyllos oraz tatarak Acorus calamus. Na osadnikach wykształciły się trzcinowiska, które położone są w terenie otwartym, w otoczeniu łąk, tylko wokół niektórych występują niewielkie skupiska drzew. Większe obszary leśne graniczą z omawianym obszarem głównie od północy i zachodu. Teren ten nie jest zamieszkany, a niewielkie osiedla mieszkaniowe (Rędzin, Świniary, Lipa Piotrowska i Osobowice) znajdują się poza jego granicami. W ostatnich latach na skutek wybudowania nowej oczyszczalni ścieków i zmniejszenia o ponad połowę ilości dopływających ścieków (w latach 1980. ok. 150 tys. m 3 /dobę, a obecnie 50 70 tys. m3/dobę) obserwuje się stopniowe lądowienie i osuszanie omawianego obszaru, w tym trzcinowisk (Orłowski i in. 2010). Teren pól irygacyjnych ze względu na występowanie tutaj ok. 5% całej krajowej populacji podróżniczka uznany został jako ostoja ptaków o randze europejskiej. Występująca tutaj populacja podróżniczka jest obecnie jednym z największych znanych skupisk lęgowych tego gatunku w zachodniej Polsce (Tomiałojć i Stawarczyk 2003, Orłowski i in. 2008, 2010). 3 Metodyka 3.1 Las Pilczycki W trzeciej dekadzie kwietnia skontrolowano całą powierzchnię Lasu Pilczyckiego w promieniu 600 metrów od AOW i na podstawie siedlisk wykluczono możliwość występowania derkacza, kropiatki, zielonki, sieweczki rzecznej oraz podróżniczka. Są to gatunki ptaków zamieszkujące otwarte i podmokłe tereny (łąki, trzcinowiska, brzegi zbiorników), nie występujące w lasach. Metodyka monitoringu została więc dopasowana do muchołówki białoszyjej. Ze względu na charakter terenu nie udało się wyznaczyć proponowanej w opisie przedmiotu zamówienia powierzchni 500m x 500m. Biorąc pod uwagę jednorodność całego obszaru wyznaczono jedną powierzchnię przylegającą do Autostradowej Obwodnicy Wrocławia, która w przybliżeniu miała około 42 ha (Załącznik I). Posiada ona granice możliwe do określenia w terenie oraz pozwala na precyzyjną lokalizację stanowisk muchołówki białoszyjej na powierzchni badawczej oraz poza nią. W trakcie badań zrezygnowano z kontrolowania obszaru lasu po lewej stronie AOW. Wynika to z małej, nie reprezentatywnej powierzchni w kształcie trójkąta. Zgodnie z zaleceniami przedstawionymi w Poradniku metodycznym dotyczącym gatunków chronionych Dyrektywą Ptasią (Chylarecki i 4
in. 2009) minimalny obszar, z którego można uzyskać wiarygodne dane, to 15 ha przy wysokich zagęszczeniach i 30 ha przy niskich. Jedna duża powierzchnia pozwala na określenie stanu zachowania na podstawie parametrów: zagęszczania, rozmieszczenia oraz daje możliwość określenia potencjalnego wpływu AOW na muchołówkę białoszyją. Pozwala też na szacunkową ocenę liczebności gatunku dla całego obszaru Lasu Pilczyckiego. Badania na terenie Lasu Pilczyckiego były prowadzone w okresie od 28.04.2012 do 15.05.2012 w okresie aktywności głosowej samców muchołówki białoszyjej. Ze względu iż gatunek ten odbywa jeden lęg i po krótko przystąpieniu do rozrodu samce przestają być aktywne głosowo, obserwacje po 15 maja nie przynoszą wartościowych informacji. Obrana powierzchnia została podzielona na dwa mniejsze obszary liczące po około 20 ha. Obserwacje muchołówki białoszyjej były prowadzone na podstawie metodyki zaproponowanej w Poradniku metodycznym dotyczącym gatunków chronionych Dyrektywą Ptasią (Chylarecki i in. 2009). Dla każdej z powierzchni wykonano 6 porannych kontroli trwających po około 3 godziny (w dniu 28.04 obie powierzchnie, 29.04 jedna. 30.04. jedna, 3.05. jedna, 4.05. jedna, 7.05. obie powierzchnie, 8.05 jedna, 9.05. jedna., 13.05 jedna, 15.05. jedna). Kontrole były prowadzone w korzystnych warunkach pogodowych (brak opadów, słaby wiatr). Podczas kontroli notowano na mapach: śpiewające samce, samice noszące materiał na gniazdo, dorosłe osobniki. Na tej podstawie wyznaczono stanowiska lęgowe. 3.2 Pola irygacyjne Monitoring prowadzono w północnej części pól irygacyjnych położonych w północnowschodniej, peryferyjnej części Wrocławia. Badania awifauny prowadzono w sezonie lęgowym 2012 w okresie od 28 kwietnia do 10 lipca. Obserwacje były prowadzone w odległości do 600 metrów od AOW. Ze względu na wyspowy charakter występowania monitorowanych gatunków zdecydowano się na kontrolę całego obszaru (Załącznik II). Ogółem cały obszar łąk oraz trzcinowisk skontrolowano co najmniej pięciokrotnie, w tym trzykrotnie w godzinach wieczornych (17.00-22.00) i dwukrotnie w godzinach nocnych (22.00-1.00). Metodykę taką stosowano w trakcie wcześniejszych badań nad występowaniem ptaków wodno-błotnych na tym obszarze, w tym podróżniczka, derkacza i innych chruścieli (Orłowski i Sęk 2005, Orłowski i in. 2008, 2010). Trzy kontrole wieczorne przeprowadzono 5
w okresie 28 kwiecień 10 maj (daty liczeń terenowych: 28.04, 29.04, 30.04, 1.05, 5.05, 10.05), drugą w okresie 10-30 maj (daty liczeń terenowych: 10.05, 12.05, 13.05, 27.05, 30.05), a trzecią w czerwcu (10.06, 11.06, 15.06). Pierwszą kontrolę nocną przeprowadzono w dniach 30.05 i 2.06, a kontrolę drugą w dniach 15.06 i 2.07. Kontrole nocne nastawione były głównie na wykrywanie derkacza i innych chruścieli. Ze względu na wielkość badanej powierzchni kolejne kontrole składały się z szeregu liczeń prowadzonych w wybranych trzcinowiskach i fragmentach łąk. Kontrole terenowe prowadzono podczas bezwietrznej i bezdeszczowej pogody. Wyniki obserwacji nanoszono na mapy. Trzcinowiska kontrolowano przemieszczając się wokół ich zewnętrznej krawędzi. Liczebność podróżniczka w trzcinowiskach ustalono na podstawie maksymalnej liczby samców stwierdzonych w danym trzcinowisku. Podczas liczenia tego gatunku szczególną uwagę przywiązywano do lokalizacji równocześnie śpiewających samców oraz ich przemieszczeń w czasie lotów tokowych. 4 Wyniki 4.1 Las Pilczycki W sezonie wiosennym 2012 na terenie Lasu Pilczyckiego spośród sześciu gatunków, które stanowiły cel monitoringu stwierdzono występowanie jednego muchołówki białoszyjej. Muchołówka białoszyja, nazwa łacińska: Ficedula albicollis, kod gatunku: FA Status ochronny Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek objęty ochrona ścisłą Gatunki specjalnej troski w Europie (BirdLife International): non - SPEC Dyrektywa Ptasia: załącznik I Konwencja Berneńska: załącznik II Konwencja Bońska: załącznik II Preferencje siedliskowe i występowanie w Polsce 6
Muchołówka białoszyja zasiedla stare drzewostany liściaste, głównie grądy, łęgi i buczyny. Wymaga obecności starych dziuplastych drzew liściastych, przy czym preferuje graby i buki w wieku co najmniej 80 lat. Jako miejsca gniazdowe najczęściej wybierane są dziuple naturalne, powstałe przez rozkład drewna w miejscu ułamanej gałęzi, szczeliny, pęknięcia oraz kominki w złamanych na szczycie pniach cienkich drzew. Gniazda są umieszczone przeciętnie na wysokości od 0,4 do 25 m. Gatunek lokalnie liczny, zwykle jednak nieliczny lub bardzo nieliczny (Tomiałojć i Stawarczyk 2003). Gniazduje głównie w południowej i wschodniej części kraju, najliczniej w Puszczy Białowieskiej, Puszczy Niepołomickiej, a także na Dolnym Śląsku. Krajowa populacja szacowana jest na około 10.000 par. Muchołówka białoszyja wykazuje trend wzrostowy i powyższy szacunek może być znacząco zaniżony. Liczebność w Lesie Pilczyckim Na badanej powierzchni wykryto 17 terytoriów muchołówki białoszyjej. Stwierdzone zagęszczenie wynoszące 4,05 par / 10 ha można uznać za przeciętne. Na terenie kraju gatunek ten osiąga zagęszczenie od 0,8-12,7 p/ 10 ha (Tomiałojć i Stawarczyk 2003). Miejscowo w Puszczy Białowieskiej notowane są nawet zagęszczenia rzędu 22 par / 10 ha. Otrzymane w roku 2012 wyniki liczebności mogą być zaniżone. Muchołówka białoszyja nie jest gatunkiem u którego liczebność jest prosta do określenia. Badania w Puszczy Białowieskiej wykazały że liczebność określana metodą kartograficzną może być zaniżona od 8% do nawet 46%. (Walankiewicz i in. 1997). Ponadto w kolejnych latach mogą występować znaczące fluktuacje liczebności, a na wykrywalność i liczebność ptaków wpływają warunki pogodowe i presja drapieżników. Rozmieszczenie stanowisk było wyraźnie związane z wiekiem drzew. Ptaki unikały obszarów zajętych przez najmłodszy drzewostanu. Nie stwierdzono natomiast unikania lokalizacji w pobliżu AOW. W bliskiej odległości stwierdzono 2 stanowiska, gdzie oprócz terytorialnego samca obserwowano także samicę. Śpiewające samce były notowane na drzewach w odległości nawet około 35 metrów od obwodnicy. Na podstawie zebranych danych ekstrapolując otrzymane zagęszczenia, szacuje się, że na terenie Lasu Pilczyckiego gniazduje około 35-40 par muchołówki białoszyjej. Po wschodniej 7
stronie AOW możliwe jest gniazdowanie od 3 do 5 par. W odniesieniu do krajowej populacji muchołówki białoszyjej obszar Lasu Pilczyckiego nie ma istotnego znaczenia. W trakcie prowadzonych badań terenie Lasu Pilczyckiego nie wykazano derkacza, kropiatki, zielonki, sieweczki rzecznej, ani podróżniczka. Wynika to z charakteru siedlisk, uniemożliwiających występowanie tych gatunków. 4.2 Pola irygacyjne W sezonie wiosennym 2012 na omawianym obszarze spośród sześciu gatunków, które stanowiły cel monitoringu stwierdzono występowanie dwóch z nich, mianowicie derkacza i podróżniczka. Ze względu na późne rozpoczęcie liczeń w terenie dane odnośnie liczebności podróżniczka mogą być jednak zaniżone. 4.1. Charakterystyka gatunków Derkacz, nazwa łacińska: Crex crex, kod gatunku: CX Status ochronny Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek objęty ochrona ścisłą, wymagający ochrony czynnej Status zagrożenia w Europie: V gatunek narażony na wyginięcie Gatunki specjalnej troski w Europie (BirdLife International): SPEC 1 Dyrektywa Ptasia: załącznik I Konwencja Berneńska: załącznik II Konwencja Bońska: załącznik II Preferencje siedliskowe i występowanie w Polsce Derkacz zasiedla otwarte i pół-otwarte tereny z żyznymi, podmokłymi, ekstensywnie użytkowanymi łąkami oraz turzycowiska. Licznie występuje w dolinach rzecznych, okolicach 8
strumieni, bagien oraz łąk ze stagnująca woda. Współcześnie zasiedlił pola uprawne. Występuje na terenie całego kraju. Najliczniej zasiedla północno-wschodnią i wschodnią cześć kraju (Tomiałojć i Stawarczyk 2003, Gromadzki 2004). Szacunkowa liczebność na terenie kraju : 30.000-44.000 samców. Liczebność na polach irygacyjnych we Wrocławiu w pasie 600 m od AOW W pasie 600 m od AOW stwierdzono 5 terytoriów derkacza (wszystkie zlokalizowane na północ od AOW, Załącznik II). Wszystkie terytoria tego gatunku zlokalizowane były na łąkach. Podróżniczek, nazwa łacińska: Luscinia svecica, kod gatunku: LUS Status ochronny Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek objęty ochrona ścisłą, wymagający ochrony czynnej Polska Czerwona Księga Zwierząt: NT niższego ryzyka, ale bliski zagrożenia Dyrektywa ptasia: Załącznik I Gatunki specjalnej troski w Europie (BirdLife International): Non-SPEC Konwencja Berneńska: Załącznik II Konwencja Bońska: brak Preferencje siedliskowe i występowanie w Polsce Pierwotnym środowiskiem podróżniczka w Europie Środkowej były zbiorowiska krzewiastych wierzb, porastające nieuregulowane terasy zalewowe dużych rzek, a za główną przyczynę jego zaniku uznaje się likwidację tych biotopów na skutek zabiegów melioracyjnych. Z tego powodu największe znane ostoje w Polsce podróżniczka przetrwały do obecnych czasów prawie wyłącznie w mało przekształconych dolinach rzecznych. W Polsce podróżniczek uznany został za gatunek na skraju wymarcia. Sytuacja ta jest odzwierciedleniem dramatycznego spadku liczebności podróżniczka, obserwowanego od końca XIX wieku w prawie całej środkowej i zachodniej Europie. Współcześnie w Polsce podróżniczek zasiedla głównie trzcinowiska i tereny podmokłe porośnięte zaroślami wierzb 9
(Tomiałojć i Stawarczyk 2003, Orłowski i in. 2008). Szacowana liczebność na terenie kraju : 1300-1600 par, gatunek wykazuje trend wzrostowy. Liczebność na polach irygacyjnych we Wrocławiu w pasie 600 m od AOW W pasie 600 m od AOW stwierdzono 26 terytoriów podróżniczka, (Załącznik III). Wszystkie terytoria tego gatunku zlokalizowane były w trzcinowiskach. W największym trzcinowisku zlokalizowanym tuż pod konstrukcją AOW stwierdzono 7 terytoriów. W sąsiednim dużym trzcinowisku, które zostało zniszczone w trakcie prac budowlanych AOW wykazano 3 terytoria, które znajdowały się w niewielkich płatach trzcin zlokalizowanych pod konstrukcją obwodnicy. Kropiatka, nazwa łacińska: Porzana porzana, kod gatunku: PZO Status ochronny Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek objęty ochrona ścisłą Status zagrożenia w Europie: S gatunek niezagrożony BirdLife International: SPEC 4 Dyrektywa ptasia: Załącznik I Gatunki specjalnej troski w Europie (BirdLife International): Non-SPEC Konwencja Berneńska: Załącznik II Konwencja Bońska: Załącznik II Preferencje siedliskowe i występowanie w Polsce Kropiatka zasiedla obszary zalewowe, starorzecza oraz tereny bagienne w dolinach rzek, jak również zabagnione obrzeża stawów i jezior. Optymalnym siedliskiem są torfowiska niskie z szuwarami turzycowymi wysokimi, z mozgą, manną i tatarakiem. W Polsce gatunek ten występuje w całej niżowej części kraju, jednak jego rozmieszczenie jest bardzo nierównomierne, podyktowane plamowym rozmieszczeniem odpowiednich biotopów. Najliczniej spotykana jest w północno-wschodniej Polsce. Nieliczna jest na południu, Pomorzu Środkowym i Pomorzu Zachodnim oraz Śląsku (Tomiałojć i Stawarczyk 2003, Gromadzki 2004). Szacowana liczebność na terenie kraju : 2500-3500 par. 10
Liczebność na polach irygacyjnych we Wrocławiu w pasie 600 m od AOW Gatunek nie został stwierdzony na badanym obszarze pól irygacyjnych w trakcie prowadzonej inwentaryzacji. Kropiatka nie gniazdowała na tym obszarze także w 2008, czyli przed rozpoczęciem budowy AOW. Dwie pary wykazane we wcześniejszym opracowaniu (Orłowski i Górka 2010) występowały w północnej części pól irygacyjnych poza badanym 600 metrowym pasem od AOW. Zielonka, nazwa łacińska: Porzana parva, kod gatunku: PZA Status ochronny Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek objęty ochrona ścisłą, wymagający ochrony czynnej Status zagrożenia w Europie: S gatunek niezagrożony Polska Czerwona Księga Zwierzat (2001): NT gatunek niższego ryzyka, ale bliski zagrożenia BirdLife International: SPEC 4 Dyrektywa ptasia: Załącznik I Konwencja Berneńska: Załącznik II Konwencja Bońska: Załącznik II Preferencje siedliskowe i występowanie w Polsce Zielonka występuje na wszelkich płytkich zbiornikach wodnych, zarówno naturalnych (starorzecza, jeziora), jak i sztucznych (stawy rybne, torfianki, glinianki, zbiorniki retencyjne) z pasem szuwaru. Jej występowanie jest uzależnione od poziomu wody. W Polsce zasiedla prawie cały rejon niżowy, występuje jednak w znacznym rozproszeniu. Bardzo rzadka na Pomorzu Środkowym i Śląsku (Tomiałojć i Stawarczyk 2003, Gromadzki 2004). Szacowana liczebność na terenie kraju : 1200-2000 par. Liczebność na polach irygacyjnych we Wrocławiu w pasie 600 m od AOW Zielonka nie została stwierdzona na badanym obszarze pól irygacyjnych w trakcie prowadzonej inwentaryzacji. Gatunek ten nie gniazdował na całym obszarze pól irygacyjnych także w 2008 (Orłowski i Górka 2010), czyli przed rozpoczęciem budowy AOW. 11
Sieweczka rzeczna Charadrius dubius, kod gatunku: CD Status ochronny Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek objęty ochrona ścisłą, wymagający ochrony czynnej Status zagrożenia w Europie: S gatunek niezagrożony BirdLife International: SPEC - Dyrektywa ptasia Art. 4.2 Konwencja Berneńska: Załącznik II Konwencja Bońska: Załącznik II Preferencje siedliskowe i występowanie w Polsce Sieweczka rzeczna zamieszkuje rozlegle, otwarte, piaszczyste tereny, lub pokryte skąpa roślinnością. Współcześnie większość populacji zasiedla siedliska antropogeniczne, takie jak zbiorniki zaporowe, spuszczone stawy, pola uprawne i tereny ruderalne. Gatunek ten występuje na terenie całej Polski, lokalnie w odpowiednich biotopach może występować liczniej (Tomiałojć i Stawarczyk 2003, Gromadzki 2004). Szacowana liczebność na terenie kraju : 3000-4000 par Liczebność na polach irygacyjnych we Wrocławiu w pasie 600 m od AOW Sieweczka rzeczna nie została stwierdzona na badanym obszarze pól irygacyjnych w trakcie prowadzonej inwentaryzacji. W 2008 roku na całym obszarze pól irygacyjnych stwierdzono 8 par, które gniazdowały na wysychających odstojnikach położonych z dala od AOW (Orłowski i Górka 2010). W trakcie prowadzonych badań terenie pól irygacyjnych nie wykazano muchołówki białoszyjej. Wynika to z charakteru siedlisk, uniemożliwiających występowanie tego gatunku. Gatunek ten występuje na terenie Lasu Osobowickiego, poza granicami pól irygacyjnych. 5 Określenie potencjalnych zagrożeń populacji Dla terenu Lasu Pilczyckiego brakuje danych na temat liczebności i rozmieszczenia muchołówki białoszyjej sprzed rozpoczęcia budowy AOW. Biorąc pod uwagę stwierdzone w 12
2012 roku zagęszczenia i obszar który został wykarczowany (około 5 ha), ostrożnie można szacować, że spadek liczebności mógł wynieść maksymalnie kilka par. W obecnym momencie eksploatacji AOW nie stwierdzono negatywnego wpływu na rozmieszczenie gniazdujących ptaków. Śpiewające samce były notowane nawet w odległości 35 metrów od przebiegającej drogi. W przypadku muchołówki białoszyjej kluczowym zabiegiem jest zachowanie starych dziuplastych drzew na terenie całej ostoi. W porównaniu do ostatnich danych o całkowitej liczebności populacji podróżniczka na polach irygacyjnych we Wrocławiu ok. 95 terytoriów (Orłowski i in. 2010), z dużym przybliżeniem można wskazać, iż w 2012 roku w pasie 600 m wokół AOW gniazdowało blisko 30% tej całej populacji. Kluczowe dla przetrwania populacji podróżniczka na polach irygacyjnych we Wrocławiu jest zachowanie wszystkich istniejących trzcinowisk, gdyż gatunek ten w ostatnich latach zasiedlił zupełnie małe płaty trzcin, w których nie występował jeszcze na początku lat 2000 (Orłowski i Sęk 2005). Wydaje się, iż obecnie przy braku dalszego wpływu na środowisko (związanego głównie z rozbudową sieci drogowej) wpływ istniejącej już AOW na liczebność podróżniczka i derkacza nie jest już zagrożeniem. Istotnie w wyniku prac budowlanych zniszczono duże trzcinowisko znajdujące się pod konstrukcją AOW, jednak posadowienie całej obwodnicy na dużej wysokości ponad ziemią ogranicza emisję hałasu i umożliwia gniazdowanie ptaków w bezpośrednim sąsiedztwie tej drogi. Obecnie największym zagrożeniem dla populacji podróżniczka, derkacza i szeregu innych gatunków ptaków są planowane duże inwestycje budowlane, które zakładają likwidację całego obszaru pól irygacyjnych. 6 Wytyczne metodyczne dla przyszłego monitoringu Ze względu na wczesne przystępowanie do lęgów wskazane jest rozpoczynanie liczeń podróżniczka już w trzeciej dekadzie marca, a nie pod koniec kwietnia (jak miało to miejsce w 2012 roku). Wydaję się, iż strefą optymalną do ustalenia liczebności derkacza i podróżniczka wokół AOW przebiegającej przez obszar pól irygacyjnych we Wrocławiu będzie 600 m, co wynika z dużego przemieszczania się terytorialnych samców derkacza w trakcie sezonu lęgowego. W przypadku liczeń w Lesie Pilczyckim obserwacje powinny rozpocząć się z początkiem trzeciej dekady kwietnia i obejmować powierzchnię zbadaną w 2012 roku. 13
7 Literatura Chylarecki, A. Sikora. Z. Cenian. 2009. Monitoring ptaków lęgowych poradnik metodyczny dotyczący gatunków chronionych Dyrektywą Ptasią. GIOŚ, Warszawa. Gromadzki M. (red.). 2004. Ptaki (część II). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Orłowski G., Górka W. 2010. Lęgowe ugrupowania awifauny trzcinowisk i cenne gatunki siedlisk łąkowych pól irygacyjnych we Wrocławiu. Ornis Polonica 51, 77-92. Orłowski G., Górka W., Sęk M. 2008. Liczebność i preferencje siedliskowe wrocławskiej populacji podróżniczka Luscinia svecica w latach 2004-2007. Notatki Ornitologiczne, 49, 13-20. Orłowski, G., Górka W., Rusiecki S. 2010. Wrocławskie Pola Irygacyjne. W: Wilk T., Jujka M., Krogulec J., Chylarecki P. (red.). Ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce. OTOP, Marki. 517-518. Orłowski G., Sęk M., 2005. Semi-natural reedbeds as breeding habitat of Bluethroat (Luscinia svecica L.) on a sewage farm in Wrocław city (south-western Poland). Polish Journal of Ecology 53(1), 133-140. Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP pro Natura, Wrocław. Walankiewicz W. 2002b. Nest predation as a limiting factor to the breeding population size of the Collared Flycatcher Ficedula albicollis in the Białowieża National Park. Acta Ornithologica 37: 73 89. Walankiewicz W., Czeszczewik D., Mitrus C. & Szymura A. 1997. How the territory mapping technique reflects yearly fluctuations in the Collared Flycatcher Ficedula albicollis numbers? Acta Ornithologica 32: 201 207. 14