EUROPEJSKA KARTA SPO ECZNA sporz¹dzona w Turynie dnia 18 paÿdziernika 1961 r. (Dz. U. z dnia 29 stycznia 1999 r.)

EUROPEJSKA KARTA SPO ECZNA sporz¹dzona w Turynie dnia 18 paÿdziernika 1961 r. (Dz. U. z dnia 29 stycznia 1999 r.) W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ podaje do powszechnej wiadomoœci: W dniu 18 paÿdziernika 1961 r. w Turynie zosta³a sporz¹dzona Europejska Karta Spo³eczna, zmieniona Protoko³em zmieniaj¹cym Europejsk¹ Kartê Spo³eczn¹, sporz¹dzonym w Turynie dnia 21 paÿdziernika 1991 r., w nastêpuj¹cym brzmieniu: EUROPEJSKA KARTA SPO ECZNA. Preambu³a Rz¹dy-sygnatariusze, cz³onkowie Rady Europy, Zwa ywszy, e celem Rady Europy jest osi¹gniêcie wiêkszej jednoœci jej cz³onków dla zagwarantowania i urzeczywistnienia idea³ów i zasad, które s¹ ich wspólnym dziedzictwem oraz dla u³atwienia postêpu gospodarczego i spo³ecznego, w szczególnoœci poprzez obronê i rozwijanie praw cz³owieka i podstawowych wolnoœci; Zwa ywszy, e w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Cz³owieka i Podstawowych Wolnoœci, sporz¹dzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. i w Protokole do niej, podpisanym w Pary u dnia 20 marca 1952 r., Pañstwa - Cz³onkowskie Rady Europy zgodzi³y siê zapewniæ swej ludnoœci prawa obywatelskie i polityczne oraz wolnoœci w nich okreœlone; Zwa ywszy, e korzystanie z praw spo³ecznych powinno byæ zapewnione bez dyskryminacji ze wzglêdu na rasê, kolor, p³eæ, religiê, pogl¹dy polityczne, pochodzenie narodowe lub spo³eczne; zdecydowane podj¹æ wspólnie wszelkie wysi³ki dla podnoszenia poziomu ycia i popierania dobrobytu spo³ecznego, zarówno ludnoœci miejskiej, jak i wiejskiej, za pomoc¹ odpowiednich instytucji i dzia³añ, uzgodni³y co nastêpuje: CZÊŒÆ I Umawiaj¹ce siê Strony przyjmuj¹ za cel swej polityki, która bêdzie realizowana za pomoc¹ wszelkich odpowiednich œrodków, zarówno o charakterze krajowym, jak i miêdzynarodowym, stworzenie warunków, w których nastêpuj¹ce prawa i zasady bêd¹ mog³y byæ skutecznie realizowane: 1. Ka dy bêdzie mia³ mo liwoœæ zarabiania na ycie poprzez pracê swobodnie wybran¹. 2. Wszyscy pracownicy maj¹ prawo do odpowiednich warunków pracy. 3. Wszyscy pracownicy maj¹ prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. 4. Wszyscy pracownicy maj¹ prawo do sprawiedliwego wynagrodzenia, wystarczaj¹cego dla zapewnienia im, jak i ich rodzinom, godziwego poziomu ycia. 5. Wszyscy pracownicy i pracodawcy maj¹ prawo do swobodnego zrzeszania siê w organizacjach krajowych lub miêdzynarodowych, w celu ochrony ich interesów gospodarczych i spo³ecznych. 6. Wszyscy pracownicy i pracodawcy maj¹ prawo do rokowañ zbiorowych. 7. Dzieci i m³odociani maj¹ prawo do szczególnej ochrony przed zagro eniami fizycznymi i moralnymi, na które s¹ nara eni. 8. Pracownice, w razie macierzyñstwa, oraz inne pracownice, w uzasadnionych przypadkach, maj¹ prawo do szczególnej ochrony w swej pracy. 9. Ka dy ma prawo do odpowiednich u³atwieñ w zakresie poradnictwa zawodowego w celu uzyskania pomocy w wyborze zawodu odpowiadaj¹cego jego osobistym uzdolnieniom i zainteresowaniom. 10. Ka dy ma prawo do odpowiednich u³atwieñ w zakresie szkolenia zawodowego. 11. Ka dy ma prawo do korzystania z wszelkich œrodków umo liwiaj¹cych mu osi¹gniêcie mo liwie najlepszego stanu zdrowia. 12. Wszyscy pracownicy i osoby bêd¹ce na ich utrzymaniu maj¹ prawo do zabezpieczenia spo³ecznego. 13. Ka dy nie maj¹cy wystarczaj¹cych zasobów ma prawo do pomocy spo³ecznej i medycznej. 14. Ka dy ma prawo do korzystania ze s³u b opieki spo³ecznej. 15. Osoby niepe³nosprawne maj¹ prawo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji oraz readaptacji zawodowej i spo³ecznej, bez wzglêdu na przyczynê i rodzaj ich inwalidztwa. 16. Rodzina, jako podstawowa komórka spo³eczeñstwa, ma prawo do odpowiedniej ochrony spo³ecznej, prawnej i ekonomicznej dla zapewnienia jej pe³nego rozwoju. 17. Matki i dzieci, niezale nie od stanu cywilnego i stosunków rodzinnych, maj¹ prawo do odpowiedniej ochrony socjalnej i ekonomicznej. 18. Obywatele ka dej z Umawiaj¹cych siê Stron maj¹ prawo do prowadzenia wszelkiej dzia³alnoœci zarobkowej na terytorium innej Umawiaj¹cej siê Strony, na zasadzie równoœci z obywatelami tej ostatniej, z zastrze eniem ograniczeñ wynikaj¹cych z wa nych powodów ekonomicznych lub spo³ecznych. 233

19. Pracownicy migruj¹cy, którzy s¹ obywatelami Umawiaj¹cej siê Strony, oraz ich rodziny maj¹ prawo do ochrony i pomocy na terytorium ka dej innej Umawiaj¹cej siê Strony. CZÊŒÆ II Umawiaj¹ce siê Strony uznaj¹ siê, jak przewidziano w czêœci III, za zwi¹zane zobowi¹zaniami okreœlonymi w nastêpuj¹cych artyku³ach i ustêpach. Artyku³ 1 Prawo do pracy W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do pracy, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê: 1. przyj¹æ, jako jeden z ich zasadniczych celów i obowi¹zków, osi¹gniêcie i utrzymanie mo liwie najwy szego i stabilnego poziomu zatrudnienia w celu osi¹gniêcia stanu pe³nego zatrudnienia; 2.chroniæ skutecznie prawo pracownika do zarabiania na ycie poprzez pracê swobodnie wybran¹; 3. ustanowiæ lub utrzymywaæ bezp³atne s³u by zatrudnienia dla wszystkich pracowników; 4. zapewniæ lub popieraæ odpowiednie poradnictwo zawodowe, szkolenie i readaptacjê zawodow¹. Artyku³ 2 Prawo do odpowiednich warunków pracy W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do odpowiednich warunków pracy, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê: 1. okreœliæ rozs¹dny dzienny i tygodniowy czas pracy, stopniowo skracaæ tygodniowy czas pracy do takiego wymiaru, na jaki pozwala wzrost wydajnoœci oraz inne zwi¹zane z tym czynniki; 2. zapewniæ p³atne dni œwi¹teczne; 3. zapewniæ coroczny, co najmniej dwutygodniowy p³atny urlop; 4. zapewniæ pracownikom zatrudnionym przy okreœlonych pracach, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, b¹dÿ skrócenie czasu pracy, b¹dÿ dodatkowe p³atne urlopy; 5. zapewniæ tygodniowy wypoczynek, który bêdzie, w miarê mo liwoœci, zbiega³ siê z dniem uznanym za dzieñ wolny od pracy zgodnie z tradycj¹ lub zwyczajem danego kraju lub regionu. Artyku³ 3 Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê: 1. wydaæ przepisy dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny; 2. zapewniæ œrodki kontroli stosowania tych przepisów; 3. konsultowaæ siê, gdy zachodzi potrzeba, z organizacjami pracodawców i pracowników w sprawach œrodków zmierzaj¹cych do poprawy bezpieczeñstwa i higieny pracy. Artyku³ 4 Prawo do sprawiedliwego wynagrodzenia W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do sprawiedliwego wynagrodzenia, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê: 1. uznaæ prawo pracowników do takiego wynagrodzenia, które zapewni im i ich rodzinom godziwy poziom ycia; 2. uznaæ prawo pracowników do zwiêkszonej stawki wynagrodzenia za pracê w godzinach nadliczbowych, z zastrze eniem wyj¹tków w przypadkach szczególnych; 3. uznaæ prawo pracowników, mê czyzn i kobiet, do jednakowego wynagrodzenia za pracê jednakowej wartoœci; 4. uznaæ prawo wszystkich pracowników do rozs¹dnego okresu wypowiedzenia w razie zwolnienia z pracy; 5. zezwoliæ na dokonywanie potr¹ceñ z wynagrodzeñ tylko na warunkach i w zakresie przewidzianym w ustawodawstwie krajowym lub ustalonym w uk³adach zbiorowych pracy lub w orzeczeniach arbitra owych. Wykonywanie tych praw powinno byæ zapewnione w drodze b¹dÿ swobodnie zawartych uk³adów zbiorowych pracy, b¹dÿ w drodze prawnie okreœlonych mechanizmów ustalania wynagrodzeñ, b¹dÿ za pomoc¹ innych œrodków, odpowiednich do warunków krajowych. 234

Artyku³ 5 Prawo do organizowania siê W celu zapewnienia lub popierania prawa pracowników i pracodawców do tworzenia lokalnych, krajowych lub miêdzynarodowych organizacji w celu ochrony ich interesów ekonomicznych i spo³ecznych oraz wstêpowania do tych organizacji, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê, e ustawodawstwo krajowe nie bêdzie naruszaæ ani te nie bêdzie stosowane w sposób, który narusza³by to prawo. Zakres, w jakim gwarancje przewidziane w niniejszym artykule bêd¹ mia³y zastosowanie do policji, zostanie okreœlony przez ustawodawstwo krajowe. Zasada dotycz¹ca stosowania tych gwarancji do cz³onków si³ zbrojnych i zakres, w jakim bêd¹ one mia³y zastosowanie do tej grupy osób, zostan¹ równie okreœlone przez ustawodawstwo krajowe. Artyku³ 6 Prawo do rokowañ zbiorowych W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do rokowañ zbiorowych, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê: 1. popieraæ wspólne konsultacje pomiêdzy pracownikami a pracodawcami; 2. popieraæ, kiedykolwiek bêdzie to konieczne i w³aœciwe, mechanizm dobrowolnych negocjacji miêdzy pracodawcami lub organizacjami pracodawców z jednej strony a organizacjami pracowników z drugiej strony, dla uregulowania, w drodze uk³adów zbiorowych pracy, warunków zatrudnienia; 3. popieraæ ustanowienie i wykorzystywanie w³aœciwych mechanizmów pojednawczych oraz dobrowolnego arbitra u dla rozstrzygania sporów zbiorowych; oraz uznaj¹: 4. prawo pracowników i pracodawców do zbiorowego dzia³ania w przypadku konfliktu interesów, w³¹czaj¹c w to prawo do strajku, z zastrze eniem zobowi¹zañ, jakie mog³yby wynikn¹æ z wczeœniej zawartych uk³adów zbiorowych pracy. Artyku³ 7 Prawo dzieci i m³odocianych do ochrony W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa dzieci i m³odocianych do ochrony, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê: 1.ustaliæ, e wiek piêtnastu lat bêdzie minimalnym wiekiem dopuszczenia do zatrudnienia, z zastrze eniem wyj¹tków wobec dzieci zatrudnionych przy okreœlonych, lekkich pracach, nieszkodliwych dla ich zdrowia, moralnoœci lub kszta³cenia; 2. ustaliæ wy szy minimalny wiek dopuszczenia do zatrudnienia w niektórych, okreœlonych zawodach, uznanych za niebezpieczne lub szkodliwe dla zdrowia; 3. zabroniæ, by dzieci, które podlegaj¹ jeszcze obowi¹zkowemu nauczaniu, by³y zatrudniane przy pracach, które uniemo liwia³yby im pe³ne korzystanie z tego nauczania; 4. ograniczyæ czas pracy pracowników maj¹cych mniej ni szesnaœcie lat tak, by odpowiada³ potrzebom ich rozwoju, a szczególnie potrzebie ich szkolenia zawodowego; 5. uznaæ prawo pracowników m³odocianych i praktykantów do sprawiedliwego wynagrodzenia lub do innych odpowiednich zasi³ków; 6. przewidzieæ, e czas poœwiêcany przez m³odocianych na szkolenie zawodowe podczas zwyk³ego czasu pracy bêdzie, za zgod¹ pracodawcy, traktowany jako stanowi¹cy czêœæ dnia pracy; 7.ustaliæ, e osoby zatrudnione, maj¹ce mniej ni osiemnaœcie lat, uprawnione bêd¹ do corocznego p³atnego urlopu, nie krótszego ni trzy tygodnie; 8. zabroniæ zatrudniania osób maj¹cych mniej ni osiemnaœcie lat przy pracy nocnej, z wyj¹tkiem pewnych zawodów, okreœlonych przez ustawodawstwo krajowe; 9. ustaliæ, e osoby maj¹ce mniej ni osiemnaœcie lat, wykonuj¹ce niektóre, okreœlone przez ustawodawstwo krajowe zawody, bêd¹ podlega³y regularnej kontroli lekarskiej; 10. zapewniæ szczególn¹ ochronê przed fizycznymi i moralnymi zagro eniami, na które nara one s¹ dzieci i m³odociani, a szczególnie przed tymi, które bezpoœrednio lub poœrednio wynikaj¹ z ich pracy. Artyku³ 8 Prawo pracownic do ochrony W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa pracownic do ochrony, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê: 1. zapewniæ kobietom, przed i po urodzeniu dziecka, urlop w wymiarze ca³kowitym co najmniej dwunastu tygodni b¹dÿ poprzez p³atny urlop, b¹dÿ poprzez odpowiednie œwiadczenia z ubezpieczenia spo³ecznego lub z funduszy publicznych; 235

2. uznaæ za bezprawne wypowiedzenie przez pracodawcê pracy kobiecie w okresie jej nieobecnoœci z powodu urlopu macierzyñskiego lub dokonanie wypowiedzenia w takim terminie, e okres wypowiedzenia wygaœnie w trakcie takiej nieobecnoœci; 3. zapewniæ matkom karmi¹cym swoje dzieci wystarczaj¹ce przerwy w tym celu; a) uregulowaæ zatrudnianie kobiet przy pracy nocnej w przemyœle; b) zakazaæ zatrudniania kobiet w kopalniach pod ziemi¹ oraz, je eli ma to miejsce, przy wszelkich innych pracach nieodpowiednich dla nich z powodu niebezpiecznego, niezdrowego lub uci¹ liwego charakteru. Artyku³ 9 Prawo do poradnictwa zawodowego W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do poradnictwa zawodowego, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê zapewniæ lub popieraæ, w miarê potrzeby, s³u by, które bêd¹ udzielaæ pomocy wszystkim osobom, w tym osobom niepe³nosprawnym, w rozwi¹zywaniu problemów dotycz¹cych wyboru zawodu i awansu zawodowego, uwzglêdniaj¹c indywidualne predyspozycje oraz zwi¹zek tych predyspozycji z mo liwoœciami zatrudnienia; pomoc ta bêdzie dostêpna bezp³atnie, zarówno dla m³odzie y, w tym dla dzieci w wieku szkolnym, jak i dla doros³ych. Artyku³ 10 Prawo do szkolenia zawodowego W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do szkolenia zawodowego, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê: 1.zapewniæ lub popieraæ, w miarê potrzeby, szkolenie techniczne i zawodowe wszystkich osób, w tym osób niepe³nosprawnych, w porozumieniu z organizacjami pracodawców i pracowników oraz umo liwiæ oparty jedynie na kryterium uzdolnieñ indywidualnych dostêp do wy szego nauczania technicznego i uniwersyteckiego; 2. zapewniæ lub popieraæ system przysposobienia zawodowego oraz inne systemy szkolenia m³odych ch³opców i dziewcz¹t w ró nych zawodach; 3. zapewniæ lub popieraæ, w miarê potrzeby: a) odpowiednie i dostêpne u³atwienia w celu szkolenia doros³ych pracowników; b) specjalne u³atwienia w celu przeszkolenia doros³ych pracowników, niezbêdnego ze wzglêdu na postêp techniczny lub nowe tendencje na rynku pracy; 4. popieraæ pe³ne wykorzystywanie u³atwieñ zapewnianych poprzez odpowiednie œrodki, takie jak: a) obni enie lub zniesienie wszelkich kosztów lub op³at; b) przyznanie, w uzasadnionych przypadkach, pomocy finansowej; c) w³¹czenie do zwyk³ego czasu pracy czasu spêdzanego na zawodowym szkoleniu uzupe³niaj¹cym, podjêtym w okresie zatrudnienia przez pracownika na yczenie jego pracodawcy; d) zapewnienie, poprzez odpowiedni nadzór, w porozumieniu z organizacjami pracodawców i pracowników, skutecznego systemu przysposobienia zawodowego i ka dego innego systemu szkolenia m³odych pracowników oraz, w sposób ogólny, odpowiedniej ochrony m³odych pracowników. Artyku³ 11 Prawo do ochrony zdrowia W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do ochrony zdrowia, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê podj¹æ b¹dÿ bezpoœrednio, b¹dÿ we wspó³pracy z organizacjami publicznymi lub prywatnymi, stosowne œrodki zmierzaj¹ce zw³aszcza do: 1. wyeliminowania, tak dalece jak to mo liwe, przyczyn chorób; 2. zapewnienia u³atwieñ w zakresie poradnictwa oraz oœwiaty, dla poprawy stanu zdrowia i rozwijania indywidualnej odpowiedzialnoœci w sprawach zdrowia; 3. zapobiegania, tak dalece, jak to mo liwe, chorobom epidemicznym, endemicznym i innym. Artyku³ 12 Prawo do zabezpieczenia spo³ecznego W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do zabezpieczenia spo³ecznego, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê: 1. ustanowiæ lub utrzymywaæ system zabezpieczenia spo³ecznego; 2. utrzymywaæ system zabezpieczenia spo³ecznego na zadowalaj¹cym poziomie, równym co najmniej poziomowi niezbêdnemu dla ratyfikowania Konwencji Miêdzynarodowej Organizacji Pracy (nr 102) dotycz¹cej minimalnych norm zabezpieczenia spo³ecznego; 236

3. zabiegaæ o stopniowe podnoszenie poziomu systemu zabezpieczenia spo³ecznego; 4. podj¹æ kroki, poprzez zawarcie odpowiednich porozumieñ dwustronnych i wielostronnych lub za pomoc¹ innych œrodków, i z zastrze eniem warunków ustanowionych w takich porozumieniach, w celu zapewnienia: a) równego traktowania w³asnych obywateli i obywateli innych Umawiaj¹cych siê Stron, je eli chodzi o uprawnienia z tytu³u zabezpieczenia spo³ecznego, w tym zachowanie korzyœci wynikaj¹cych z ustawodawstwa dotycz¹cego zabezpieczenia spo³ecznego, bez wzglêdu na zmiany miejsca pobytu na terytoriach Umawiaj¹cych siê Stron, które mog³yby podj¹æ osoby chronione; b) przyznawania, zachowania i przywracania uprawnieñ z tytu³u zabezpieczenia spo³ecznego za pomoc¹ takich œrodków, jak zliczanie okresów ubezpieczenia lub zatrudnienia, wype³nionych zgodnie z ustawodawstwem ka - dej z Umawiaj¹cych siê Stron. Artyku³ 13 Prawo do pomocy spo³ecznej i medycznej W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do pomocy spo³ecznej i medycznej, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê: 1. zapewniæ, by ka dej osobie, która nie posiada dostatecznych zasobów i która nie jest zdolna do zapewnienia ich sobie z innych Ÿróde³, szczególnie poprzez œwiadczenia z systemu zabezpieczenia spo³ecznego, zosta³a przyznana odpowiednia pomoc oraz, w przypadku choroby, opieka konieczna ze wzglêdu na jej stan; 2. zapewniæ, by osoby otrzymuj¹ce tak¹ pomoc nie cierpia³y z tego wzglêdu ograniczenia ich praw politycznych lub spo³ecznych; 3. przewidzieæ, by ka dy móg³ otrzymaæ od w³aœciwych s³u b publicznych lub prywatnych tak¹ poradê i osobist¹ pomoc, jaka mo e byæ konieczna dla zapobie enia lub usuniêcia stanu potrzeby, lub ul enia sytuacji osobistej lub rodzinnej; 4. stosowaæ postanowienia przewidziane w ustêpach 1, 2 i 3 niniejszego artyku³u na równi wobec swoich obywateli i wobec obywateli innych Umawiaj¹cych siê Stron, znajduj¹cych siê legalnie na ich terytoriach, zgodnie z zobowi¹zaniami wynikaj¹cymi dla Stron z Europejskiej konwencji o pomocy spo³ecznej i medycznej, podpisanej w Pary u dnia 11 grudnia 1953 r. Artyku³ 14 Prawo do korzystania ze s³u b opieki spo³ecznej W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do korzystania ze s³u b opieki spo³ecznej, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê: 1. popieraæ lub organizowaæ s³u by pos³uguj¹ce siê metodami w³aœciwymi dla pracy socjalnej oraz które przyczyniaj¹ siê do dobrobytu i rozwoju zarówno jednostek, jak i grup w spo³eczeñstwie, oraz do ich adaptacji w œrodowisku spo³ecznym; 2. zachêcaæ do uczestnictwa jednostek i organizacji dobroczynnych lub innych w ustanawianiu i utrzymywaniu takich s³u b. Artyku³ 15 Prawo osób niepe³nosprawnych fizycznie lub umys³owo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji oraz readaptacji zawodowej i spo³ecznej W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa osób niepe³nosprawnych fizycznie lub umys³owo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji oraz readaptacji zawodowej i spo³ecznej, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê: 1. podj¹æ konieczne œrodki w celu zapewnienia osobom niepe³nosprawnym u³atwieñ szkoleniowych, w tym, je eli to konieczne, utworzenie wyspecjalizowanych instytucji publicznych lub prywatnych; 2. podj¹æ odpowiednie œrodki w celu zatrudniania osób niepe³nosprawnych, takie jak wyspecjalizowane s³u by poœrednictwa pracy, u³atwianie podejmowania pracy chronionej oraz œrodki dla zachêcania pracodawców do zatrudniania osób niepe³nosprawnych. Artyku³ 16 Prawo rodziny do ochrony spo³ecznej, prawnej i ekonomicznej W celu zapewnienia warunków niezbêdnych do pe³nego rozwoju rodziny, która jest podstawow¹ komórk¹ spo³eczeñstwa, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê popieraæ ekonomiczn¹, prawn¹ i spo³eczn¹ ochronê ycia rodzinnego, zw³aszcza poprzez takie œrodki, jak œwiadczenia spo³eczne i rodzinne, rozwi¹zania podatkowe, zachêcanie do budowania mieszkañ dostosowanych do potrzeb rodzin, œwiadczenia dla m³odych ma³ eñstw oraz wszelkie inne stosowne œrodki. 237

.Artyku³ 17 Prawo matek i dzieci do ochrony spo³ecznej i ekonomicznej W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa matek i dzieci do ochrony spo³ecznej i ekonomicznej, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê podejmowaæ wszelkie konieczne i odpowiednie œrodki w tym celu, w³¹czaj¹c w to ustanowienie lub utrzymywanie odpowiednich instytucji lub s³u b. Artyku³ 18 Prawo do prowadzenia dzia³alnoœci zarobkowej na terytoriach innych Umawiaj¹cych siê Stron W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do prowadzenia dzia³alnoœci zarobkowej na terytorium ka dej innej Umawiaj¹cej siê Strony, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê: 1. stosowaæ istniej¹ce regulacje prawne w duchu liberalnym; 2. uproœciæ obowi¹zuj¹ce formalnoœci oraz zmniejszyæ lub znieœæ op³aty administracyjne i inne op³aty, nak³adane na pracowników zagranicznych lub ich pracodawców; 3. liberalizowaæ, indywidualnie lub zbiorowo, regulacje prawne dotycz¹ce zatrudniania pracowników zagranicznych; oraz uznaj¹: 4. prawo do opuszczenia kraju przez swych obywateli, pragn¹cych wykonywaæ dzia³alnoœæ zarobkow¹ na terytoriach innych Umawiaj¹cych siê Stron. Artyku³ 19 Prawo pracowników migruj¹cych i ich rodzin do ochrony i pomocy W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa pracowników migruj¹cych i ich rodzin do ochrony i pomocy na terytorium ka dej innej Umawiaj¹cej siê Strony, Umawiaj¹ce siê Strony zobowi¹zuj¹ siê: 1. utrzymywaæ lub zapewniæ odpowiednie i bezp³atne s³u by zobowi¹zane do udzielania pomocy takim pracownikom, szczególnie do udzielania im dok³adnych informacji oraz podejmowania wszelkich odpowiednich œrodków, tak dalece, jak zezwala na to ustawodawstwo krajowe, przeciwko myl¹cej propagandzie dotycz¹cej emigracji i imigracji; 2. przyj¹æ, w ramach w³asnej jurysdykcji, odpowiednie œrodki dla u³atwienia wyjazdu, podró y i przyjêcia takich pracowników i ich rodzin oraz zapewniæ im, w ramach w³asnej jurysdykcji, odpowiedni¹ opiekê sanitarn¹ i medyczn¹ oraz dobre warunki higieniczne w trakcie podró y; 3. popieraæ wspó³pracê, kiedy to w³aœciwe, miêdzy s³u bami socjalnymi, publicznymi i prywatnymi, krajów emigracji i imigracji; 4. zapewniæ takim pracownikom, przebywaj¹cym legalnie na ich terytoriach, tak dalece jak reguluje to ustawodawstwo lub podlega kontroli w³adz administracyjnych, traktowanie nie mniej korzystne ni w³asnych obywateli w zakresie nastêpuj¹cych spraw: a) wynagradzania oraz innych warunków zatrudnienia i pracy; b) cz³onkostwa w zwi¹zkach zawodowych oraz korzystania z dobrodziejstw rokowañ zbiorowych; c) zakwaterowania; 5. zapewniæ takim pracownikom, przebywaj¹cym legalnie na ich terytoriach, traktowanie nie mniej korzystne ni w³asnych obywateli, je eli chodzi o podatki, op³aty lub sk³adki p³atne z tytu³u zatrudnienia; 6. u³atwiæ, w mo liwym zakresie, po³¹czenie rodziny pracownika migruj¹cego, któremu zezwolono na osiedlenie siê na danym terytorium; 7. zapewniæ takim pracownikom, znajduj¹cym siê legalnie na ich terytoriach, traktowanie nie mniej korzystne ni w³asnych obywateli w zakresie postêpowania s¹dowego, dotycz¹cego spraw powo³anych w niniejszym artykule; 8. zapewniæ, by tacy pracownicy, mieszkaj¹cy legalnie na ich terytoriach, nie mogli byæ wydaleni, o ile nie zagra aj¹ bezpieczeñstwu pañstwa lub nie naruszaj¹ porz¹dku publicznego lub dobrych obyczajów; 9. zezwoliæ, w granicach ustalonych przez ustawodawstwo, na przekazywanie takiej czêœci zarobków i oszczêdnoœci pracowników migruj¹cych, jakiej mog¹ oni sobie yczyæ; 10. rozszerzyæ ochronê i pomoc przewidzian¹ w niniejszym artykule na pracowników migruj¹cych pracuj¹cych na w³asny rachunek, tak dalece, jak œrodki te maj¹ wobec nich zastosowanie. CZÊŒÆ III Artyku³ 20 Zobowi¹zania 1. Ka da z Umawiaj¹cych siê Stron zobowi¹zuje siê: a) uznaæ czêœæ I niniejszej Karty za deklaracjê celów, do których osi¹gniêcia d¹ yæ bêdzie przy pomocy wszelkich 238

stosownych œrodków, zgodnie z postanowieniami ustêpu wprowadzaj¹cego tê czêœæ; b) uznaæ siê za zwi¹zan¹ przez co najmniej piêæ z siedmiu nastêpuj¹cych artyku³ów czêœci II Karty: artyku³y 1, 5, 6, 12, 13, 16 i 19; c) w uzupe³nieniu artyku³ów wybranych przez ni¹ zgodnie z poprzednim punktem, uznaæ siê za zwi¹zan¹ tak¹ liczb¹ artyku³ów lub numerowanych ustêpów czêœci II Karty, które wybierze, pod warunkiem, e ogólna liczba artyku³ów lub numerowanych ustêpów, którymi siê zwi¹ e, nie bêdzie mniejsza ni 10 artyku³ów lub 45 numerowanych ustêpów. 2. Wybór artyku³ów lub ustêpów, dokonany w myœl postanowieñ punktów b) i c) ustêpu 1 niniejszego artyku³u, bêdzie notyfikowany Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy przez zainteresowan¹ Umawiaj¹c¹ siê Stronê w chwili sk³adania dokumentu ratyfikacyjnego lub zatwierdzenia. 3. Ka da Umawiaj¹ca siê Strona bêdzie mog³a oœwiadczyæ w póÿniejszym czasie, w drodze notyfikacji skierowanej do Sekretarza Generalnego, e uwa a siê za zwi¹zan¹ ka dym innym artyku³em lub numerowanym ustêpem czêœci II Karty, którego jeszcze nie przyjê³a zgodnie z postanowieniami ustêpu 1 niniejszego artyku³u. Takie póÿniejsze zobowi¹zania bêd¹ uwa ane za stanowi¹ce integraln¹ czêœæ ratyfikacji lub zatwierdzenia i bêd¹ mia³y taki sam skutek pocz¹wszy od trzydziestego dnia od daty notyfikacji. 4. Sekretarz Generalny powiadomi wszystkie Rz¹dy sygnatariuszy oraz Dyrektora Generalnego Miêdzynarodowej Organizacji Pracy o ka dej notyfikacji, jak¹ otrzyma stosownie do postanowieñ niniejszej czêœci Karty. 5. Ka da Umawiaj¹ca siê Strona bêdzie utrzymywa³a w³aœciwy w warunkach krajowych system inspekcji pracy. CZÊŒÆ IV Artyku³ 21 Sprawozdania dotycz¹ce przyjêtych postanowieñ Umawiaj¹ce siê Strony bêd¹ przedstawia³y Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy, w odstêpach dwuletnich, sprawozdania w formie okreœlonej przez Komitet Ministrów, dotycz¹ce stosowania tych postanowieñ czêœci II Karty, które przyjê³y. Artyku³ 22 Sprawozdania dotycz¹ce postanowieñ, które nie zosta³y przyjête Umawiaj¹ce siê Strony bêd¹ przedstawia³y Sekretarzowi Generalnemu, w odpowiednich odstêpach czasu i na wniosek Komitetu Ministrów, sprawozdania dotycz¹ce postanowieñ czêœci II niniejszej Karty, które nie zosta³y przyjête w chwili jej ratyfikowania lub zatwierdzania, lub w drodze póÿniejszej notyfikacji. Komitet Ministrów okreœlaæ bêdzie, w regularnych odstêpach czasu, w odniesieniu do których postanowieñ bêd¹ wymagane sprawozdania, oraz ustali formê takich sprawozdañ. Artyku³ 23 Przekazywanie kopii 1. Ka da z Umawiaj¹cych siê Stron przekazywaæ bêdzie kopie swych sprawozdañ, o których mowa w artyku³ach 21 i 22, tym z jej krajowych organizacji, które s¹ cz³onkami miêdzynarodowych organizacji pracodawców i pracowników zapraszanych, zgodnie z artyku³em 27 ustêp 2, do udzia³u w posiedzeniach Podkomitetu Rz¹dowego Komitetu Spo³ecznego. 2. Umawiaj¹ce siê Strony bêd¹ przekazywa³y Sekretarzowi Generalnemu wszelkie uwagi do sprawozdañ otrzymane od organizacji krajowych, je eli bêd¹ one sobie tego yczyæ. Artyku³ 24 Rozpatrywanie sprawozdañ Sprawozdania przedstawiane Sekretarzowi Generalnemu, zgodnie z artyku³ami 21 i 22, bêd¹ rozpatrywane przez Komitet Ekspertów, który bêdzie równie dysponowa³ wszelkimi uwagami przekazanymi Sekretarzowi Generalnemu zgodnie z ustêpem 2 artyku³u 23. Artyku³ 25 Komitet Ekspertów 1. Komitet Ekspertów bêdzie sk³ada³ siê z nie wiêcej ni siedmiu cz³onków mianowanych przez Komitet Ministrów z listy niezale nych ekspertów odznaczaj¹cych siê najwy sz¹ prawoœci¹ i uznan¹ kompetencj¹ w miêdzynarodowych sprawach spo³ecznych, którzy zostan¹ zg³oszeni przez Umawiaj¹ce siê Strony. 2. Cz³onkowie Komitetu bêd¹ mianowani na szeœæ lat. Mog¹ oni byæ mianowani ponownie. Jednak e kadencja dwóch 239

cz³onków mianowanych po raz pierwszy up³ynie po czterech latach. 3. Cz³onkowie, których mandat up³ynie po pocz¹tkowym czteroletnim okresie, zostan¹ wybrani przez Komitet Ministrów w drodze losowania, natychmiast po dokonaniu pierwszego mianowania. 4. Cz³onek Komitetu Ekspertów mianowany w miejsce cz³onka, którego mandat jeszcze nie up³yn¹³, bêdzie pe³ni³ funkcjê przez resztê kadencji swego poprzednika. Artyku³ 26 Udzia³ Miêdzynarodowej Organizacji Pracy Miêdzynarodowa Organizacja Pracy zostanie zaproszona do wyznaczenia przedstawiciela do udzia³u, w charakterze doradcy, w obradach Komitetu Ekspertów. Artyku³ 27 Podkomitet Rz¹dowego Komitetu Spo³ecznego 1. Sprawozdania Umawiaj¹cych siê Stron, jak i wnioski Komitetu Ekspertów, bêd¹ przedk³adane do rozpatrzenia Podkomitetowi Rz¹dowego Komitetu Spo³ecznego Rady Europy. 2. Podkomitet bêdzie sk³ada³ siê z przedstawicieli Umawiaj¹cych siê Stron, po jednym z ka dej. Nie wiêcej ni dwie miêdzynarodowe organizacje pracodawców i nie wiêcej ni dwie miêdzynarodowe organizacje pracowników zostan¹ zaproszone do wyznaczenia obserwatorów do brania udzia³u w jego posiedzeniach, w charakterze doradcy. Ponadto, Podkomitet bêdzie móg³ zasiêgaæ opinii nie wiêcej ni dwóch przedstawicieli miêdzynarodowych organizacji pozarz¹dowych maj¹cych status doradczy przy Radzie Europy w sprawach, którymi organizacje te s¹ szczególnie w³aœciwe zajmowaæ siê, takich jak, na przyk³ad, dobrobyt spo³eczny oraz ekonomiczna i spo³eczna ochrona rodziny. 3. Podkomitet przedstawi Komitetowi Ministrów sprawozdanie zawieraj¹ce jego wnioski, do³¹czaj¹c do niego sprawozdanie Komitetu Ekspertów. Artyku³ 28 Zgromadzenie Doradcze Sekretarz Generalny Rady Europy przeka e Zgromadzeniu Doradczemu wnioski Komitetu Ekspertów. Zgromadzenie Doradcze przeka e Komitetowi Ministrów uwagi do tych wniosków. Artyku³ 29 Komitet Ministrów Wiêkszoœci¹ dwóch trzecich g³osów cz³onków uprawnionych do zasiadania w Komitecie, Komitet Ministrów bêdzie móg³, na podstawie sprawozdania Podkomitetu oraz po konsultacji Zgromadzenia Doradczego, skierowaæ wszelkie niezbêdne zalecenia do ka dej z Umawiaj¹cych siê Stron. CZÊŒÆ V Artyku³ 30 Uchylenia w przypadku wojny lub zagro enia bezpieczeñstwa publicznego 1. W przypadku wojny lub innego zagro enia bezpieczeñstwa publicznego, zagra aj¹cego yciu narodu, ka da Umawiaj¹ca siê Strona mo e podj¹æ œrodki uchylaj¹ce jej zobowi¹zania wynikaj¹ce z niniejszej Karty, w zakresie œciœle odpowiadaj¹cym wymogom sytuacji i pod warunkiem, e takie œrodki nie bêd¹ sprzeczne z jej innymi zobowi¹zaniami wynikaj¹cymi z prawa miêdzynarodowego. 2. Ka da Umawiaj¹ca siê Strona, korzystaj¹ca z prawa uchylenia zobowi¹zañ, w rozs¹dnym terminie poinformuje wyczerpuj¹co Sekretarza Generalnego Rady Europy o œrodkach, które podjê³a, oraz o powodach ich zastosowania. Musi ona równie powiadomiæ Sekretarza Generalnego o terminie uchylenia tych œrodków oraz o dacie, od kiedy ponownie podjête bêdzie wykonywanie w pe³ni przyjêtych postanowieñ Karty. 3. Sekretarz Generalny poinformuje inne Umawiaj¹ce siê Strony i Dyrektora Generalnego Miêdzynarodowego Biura Pracy o wszelkich notyfikacjach otrzymanych zgodnie z ustêpem 2 niniejszego artyku³u. Artyku³ 31 Ograniczenia 1. Skuteczna realizacja praw i zasad ustanowionych w czêœci I oraz skuteczne wykonywanie ich, tak jak przewidziano w czêœci II, nie bêd¹ mog³y byæ przedmiotem adnych ograniczeñ lub restrykcji nie wymienionych w czêœciach I i II, 240

z wyj¹tkiem tych, które s¹ okreœlone przez prawo i które s¹ niezbêdne w spo³eczeñstwie demokratycznym dla ochrony praw i wolnoœci innych osób lub dla ochrony porz¹dku publicznego, bezpieczeñstwa narodowego, zdrowia publicznego lub dobrych obyczajów. 2. Ograniczenia dozwolone zgodnie z postanowieniami niniejszej Karty w stosunku do praw i zobowi¹zañ w niej ustanowionych nie mog¹ byæ stosowane w jakimkolwiek innym celu ni ten, dla którego zosta³y przewidziane. Artyku³ 32 Stosunek pomiêdzy Kart¹ a prawem wewnêtrznym lub umowami miêdzynarodowymi Postanowienia niniejszej Karty nie naruszaj¹ postanowieñ prawa wewnêtrznego lub jakichkolwiek dwustronnych lub wielostronnych traktatów, konwencji lub porozumieñ ju obowi¹zuj¹cych lub które wejd¹ w ycie, zgodnie z którymi osoby chronione by³yby traktowane w sposób korzystniejszy. Artyku³ 33 Wykonywanie w drodze uk³adów zbiorowych pracy 1. W Pañstwach cz³onkowskich, w których postanowienia ustêpów 1, 2, 3, 4 i 5 artyku³u 2, ustêpów 4, 6 i 7 artyku³u 7, ustêpów 1, 2, 3 i 4 artyku³u 10 czêœci II niniejszej Karty s¹ zwykle przedmiotem uk³adów zawieranych pomiêdzy pracodawcami lub organizacjami pracodawców a organizacjami pracowników, lub zwykle wykonywane s¹ w inny sposób ni poprzez przepisy prawa, Umawiaj¹ce siê Strony mog¹ podj¹æ zobowi¹zania wyp³ywaj¹ce z tych ustêpów i zgodnoœæ z nimi bêdzie uwa ana za zachowan¹, je eli ich postanowienia bêd¹ stosowane w drodze takich uk³adów lub innych œrodków wobec znacznej wiêkszoœci zainteresowanych pracowników. 2. W Pañstwach cz³onkowskich, w których postanowienia te s¹ zwykle regulowane przez ustawodawstwo, Umawiaj¹ce siê Strony mog¹ podj¹æ odpowiednie zobowi¹zania i zgodnoœæ z nimi bêdzie uwa ana za zachowan¹, je eli ich postanowienia bêd¹ stosowane w drodze ustaw wobec znacznej wiêkszoœci zainteresowanych pracowników. Artyku³ 34 Terytorialny zakres stosowania 1. Niniejsza Karta bêdzie stosowana na terytorium metropolitalnym ka dej Umawiaj¹cej siê Strony. Ka dy sygnatariusz mo e w chwili podpisywania lub sk³adania dokumentu ratyfikacyjnego lub zatwierdzenia okreœliæ, w drodze oœwiadczenia skierowanego do Sekretarza Generalnego Rady Europy, terytorium, które bêdzie w tym celu uwa ane za terytorium metropolitalne. 2. Ka da Umawiaj¹ca siê Strona mo e w chwili ratyfikacji lub zatwierdzenia niniejszej Karty lub w jakiejkolwiek póÿniejszej chwili oœwiadczyæ, w drodze notyfikacji skierowanej do Sekretarza Generalnego Rady Europy, e Karta bêdzie obowi¹zywaæ, w ca³oœci lub czêœci, na terytorium lub terytoriach niemetropolitalnych, okreœlonych w wymienionym oœwiadczeniu, za których stosunki miêdzynarodowe Strona ta jest odpowiedzialna lub za które przejmuje odpowiedzialnoœæ miêdzynarodow¹. Strona wska e w oœwiadczeniu artyku³y lub ustêpy czêœci II Karty, które przyjmuje jako wi¹ ¹ce w odniesieniu do ka dego z terytoriów wymienionych w oœwiadczeniu. 3. Karta bêdzie obowi¹zywaæ na terytorium lub terytoriach wymienionych w oœwiadczeniu, o którym mowa w poprzednim ustêpie, pocz¹wszy od trzydziestego dnia od daty przyjêcia notyfikacji oœwiadczenia przez Sekretarza Generalnego. 4. Ka da Umawiaj¹ca siê Strona bêdzie mog³a oœwiadczyæ w póÿniejszym czasie, w drodze notyfikacji skierowanej do Sekretarza Generalnego Rady Europy, e w odniesieniu do jednego lub wiêcej terytoriów, na których Karta by³a stosowana zgodnie z ustêpem 2 niniejszego artyku³u, przyjmuje za wi¹ ¹cy ka dy artyku³ lub numerowany ustêp, którego jeszcze nie przyjê³a w odniesieniu do tego lub tych terytoriów. Podjête póÿniej zobowi¹zania bêd¹ uwa ane za stanowi¹ce integraln¹ czêœæ pierwotnego oœwiadczenia dotycz¹cego danego terytorium i bêd¹ mia³y tak¹ sam¹ moc pocz¹wszy od trzydziestego dnia od daty przyjêcia notyfikacji przez Sekretarza Generalnego. 5. Sekretarz Generalny powiadomi inne Rz¹dy sygnatariuszy oraz Dyrektora Generalnego Miêdzynarodowego Biura Pracy o ka dej notyfikacji przekazanej mu zgodnie z niniejszym artyku³em. Artyku³ 35 Podpisanie, ratyfikacja i wejœcie w ycie 1. Niniejsza Karta jest otwarta do podpisu dla cz³onków Rady Europy. Podlega ona ratyfikacji lub zatwierdzeniu. Dokumenty ratyfikacyjne lub zatwierdzenia bêd¹ sk³adane Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy. 2. Niniejsza Karta wejdzie w ycie trzydziestego dnia od daty z³o enia pi¹tego dokumentu ratyfikacyjnego lub zatwierdzenia. 241

3. W odniesieniu do ka dego sygnatariusza dokonuj¹cego ratyfikacji w terminie póÿniejszym, Karta wejdzie w ycie trzydziestego dnia od daty z³o enia dokumentu ratyfikacyjnego lub zatwierdzenia. 4. Sekretarz Generalny notyfikuje wszystkim cz³onkom Rady Europy oraz Dyrektorowi Generalnemu Miêdzynarodowego Biura Pracy o wejœciu w ycie Karty, nazwach Umawiaj¹cych siê Stron, które j¹ ratyfikowa³y lub zatwierdzi³y, oraz o póÿniejszym z³o eniu ka dego dokumentu ratyfikacyjnego lub zatwierdzenia. Artyku³ 36 Poprawki Ka dy cz³onek Rady Europy mo e, w oœwiadczeniu skierowanym do Sekretarza Generalnego Rady Europy, zaproponowaæ poprawki do niniejszej Karty. Sekretarz Generalny przeka e innym cz³onkom Rady Europy wszelkie zg³oszone w ten sposób poprawki, które zostan¹ nastêpnie rozpatrzone przez Komitet Ministrów i przed³o one Zgromadzeniu Doradczemu do zaopiniowania. Poprawki przyjête przez Komitet Ministrów wejd¹ w ycie trzydziestego dnia od dnia powiadomienia Sekretarza Generalnego przez wszystkie Umawiaj¹ce siê Strony o ich przyjêciu. Sekretarz Generalny notyfikuje wszystkim Pañstwom cz³onkowskim Rady Europy oraz Dyrektorowi Generalnemu Miêdzynarodowego Biura Pracy o wejœciu w ycie tych poprawek. Artyku³ 37 Wypowiedzenie 1. Ka da Umawiaj¹ca siê Strona mo e wypowiedzieæ niniejsz¹ Kartê nie wczeœniej ni po up³ywie piêciu lat od daty wejœcia w ycie Karty w stosunku do niej lub po up³ywie ka dego kolejnego okresu dwóch lat i, w ka dym przypadku, przy zachowaniu szeœciomiesiêcznego okresu wypowiedzenia notyfikowanego Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy, który powiadomi o tym inne Umawiaj¹ce siê Strony oraz Dyrektora Generalnego Miêdzynarodowego Biura Pracy. Wypowiedzenie nie narusza wa noœci Karty w stosunku do innych Umawiaj¹cych siê Stron, je eli liczba Umawiaj¹cych siê Stron nie bêdzie nigdy mniejsza ni piêæ. 2. Ka da Umawiaj¹ca siê Strona mo e, zachowuj¹c warunki okreœlone w ustêpie poprzednim, wypowiedzieæ którykolwiek przyjêty przez siebie artyku³ lub ustêp czêœci II Karty, je eli liczba artyku³ów lub ustêpów, którymi Umawiaj¹ca siê Strona pozostanie zwi¹zana, nie bêdzie mniejsza ni 10 w pierwszym przypadku i nie mniejsza ni 45 w drugim oraz z zastrze eniem, e ta liczba artyku³ów lub ustêpów obejmowaæ bêdzie artyku³y wybrane przez Stronê spoœród tych, do których specjalne odes³anie uczynione zosta³o w artykule 20 ustêp 1 punkt b). 3. Ka da Umawiaj¹ca siê Strona mo e, zachowuj¹c warunki okreœlone w ustêpie 1 niniejszego artyku³u, wypowiedzieæ niniejsz¹ Kartê lub którykolwiek z artyku³ów lub ustêpów czêœci II Karty, w odniesieniu do ka dego terytorium, na którym Karta ma zastosowanie na mocy oœwiadczenia z³o onego zgodnie z ustêpem 2 artyku³u 34. Za³¹cznik do niniejszej Karty stanowi jej integraln¹ czêœæ. Artyku³ 38 Za³¹cznik W dowód czego ni ej podpisani, nale ycie upowa nieni w tym celu, podpisali niniejsz¹ Kartê. Sporz¹dzono w Turynie dnia 18 paÿdziernika 1961 r., w jêzyku francuskim i angielskim, przy czym oba teksty s¹ jednakowo autentyczne, w jednym egzemplarzu, który zostanie z³o ony w archiwach Rady Europy. Sekretarz Generalny Rady Europy przeka e uwierzytelnione odpisy ka demu sygnatariuszowi. ZA CZNIK DO KARTY SPO ECZNEJ Zakres Karty Spo³ecznej w odniesieniu do osób chronionych 1. Nie naruszaj¹c postanowieñ artyku³u 12 ustêp 4 i artyku³u 13 ustêp 4, do osób, o których mowa w artyku³ach od 1 do 17, zalicza siê obcokrajowców, tylko o ile s¹ obywatelami innych Umawiaj¹cych siê Stron legalnie mieszkaj¹cymi lub pracuj¹cymi na terytorium zainteresowanej Strony, z zastrze eniem, e artyku³y bêd¹ interpretowane w œwietle postanowieñ artyku³ów 18 i 19. Interpretacja niniejsza nie bêdzie sta³a na przeszkodzie rozszerzeniu przez któr¹kolwiek Umawiaj¹c¹ siê Stronê podobnych praw na inne osoby. 2. Ka da Umawiaj¹ca siê Strona przyzna uchodÿcom, okreœlonym zgodnie z Konwencj¹ dotycz¹c¹ statusu uchodÿców, sporz¹dzon¹ w Genewie dnia 28 lipca 1951 r., legalnie zamieszka³ym na jej terytorium, mo liwie najkorzystniejsze traktowanie, a w ka dym razie nie mniej korzystne ni wynikaj¹ce z zobowi¹zañ przyjêtych przez tê Umawiaj¹c¹ siê Stronê na mocy wspomnianej Konwencji, jak i wszelkich innych istniej¹cych umów miêdzynarodowych maj¹cych zastosowanie do uchodÿców. 242

CZÊŒÆ I ustêp 18 i CZÊŒÆ II artyku³ 18 ustêp 1 Uznaje siê, e postanowienia te nie dotycz¹ wjazdu na terytoria Umawiaj¹cych siê Stron i nie naruszaj¹ postanowieñ Europejskiej konwencji osiedleñczej, podpisanej w Pary u dnia 13 grudnia 1955 r. CZÊŒÆ II Artyku³ 1, ustêp 2 Postanowienie to nie bêdzie interpretowane ani jako zakazuj¹ce, ani jako zezwalaj¹ce na jakiekolwiek klauzule lub praktykê zabezpieczaj¹ce dzia³alnoœæ zwi¹zków zawodowych. Artyku³ 4, ustêp 4 Postanowienie to nie bêdzie interpretowane jako zabraniaj¹ce natychmiastowego zwolnienia z powodu pope³nienia powa nego wykroczenia. Artyku³ 4, ustêp 5 Rozumie siê, e Umawiaj¹ca siê Strona wype³nia zobowi¹zanie wymagane w tym ustêpie, je eli zakazane jest dokonywanie potr¹ceñ z wynagrodzeñ wobec znacznej wiêkszoœci pracowników b¹dÿ przez ustawodawstwo, b¹dÿ przez uk³ady zbiorowe pracy lub orzeczenia arbitra owe; wyj¹tki stanowi¹ osoby, których nie dotycz¹ wymienione dokumenty. Artyku³ 6, ustêp 4 Rozumie siê, e ka da Umawiaj¹ca siê Strona mo e, tak dalece, jak jej to dotyczy, uregulowaæ ustawowo wykonywanie prawa do strajku tak, by ka de dalsze ograniczenie tego prawa mog³o byæ uzasadnione zgodnie z postanowieniami artyku³u 31. Artyku³ 7, ustêp 8 Rozumie siê, e Umawiaj¹ca siê Strona wype³nia zobowi¹zanie wymagane w tym ustêpie, je eli dostosuje siê do ducha tego zobowi¹zania, zapewniaj¹c w ustawodawstwie, e znaczna wiêkszoœæ osób poni ej osiemnastego roku ycia nie bêdzie zatrudniana przy pracy nocnej. Artyku³ 12, ustêp 4 Wyra enie i z zastrze eniem warunków ustanowionych w takich porozumieniach, znajduj¹ce siê we wstêpie do tego ustêpu, oznacza, miêdzy innymi, e je eli chodzi o œwiadczenia, które s¹ dostêpne niezale nie od systemu sk³adkowego, Umawiaj¹ca siê Strona mo e domagaæ siê, przed przyznaniem takich œwiadczeñ obywatelom innych Umawiaj¹cych siê Stron, spe³nienia warunku posiadania okreœlonego okresu zamieszkania. Artyku³ 13, ustêp 4 Rz¹dy nie bêd¹ce stronami Europejskiej konwencji o pomocy spo³ecznej i medycznej mog¹ ratyfikowaæ Kartê Spo- ³eczn¹ w odniesieniu do tego ustêpu z zastrze eniem, e bêd¹ traktowaæ obywateli innych Umawiaj¹cych siê Stron zgodnie z postanowieniami wymienionej konwencji. Artyku³ 19, ustêp 6 Dla stosowania tego postanowienia wyra enie rodzina pracownika migruj¹cego oznacza co najmniej ma³ onka pracownika i jego dzieci maj¹ce mniej ni 21 lat, pozostaj¹ce na jego utrzymaniu. CZÊŒÆ III Rozumie siê, e Karta zawiera zobowi¹zania prawne o charakterze miêdzynarodowym, których stosowanie podlega jedynie kontroli przewidzianej w jej czêœci IV. 243

Artyku³ 20, ustêp 1 Rozumie siê, e numerowane ustêpy mog¹ obejmowaæ artyku³y zawieraj¹ce tylko jeden ustêp. CZÊŒÆ V Artyku³ 30 Wyra enie w przypadku wojny lub innego zagro enia bezpieczeñstwa publicznego bêdzie interpretowane w sposób obejmuj¹cy równie zagro enie wojn¹. Po zaznajomieniu siê z powy sz¹ Kart¹ wraz z Protoko³em w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oœwiadczam, e: - zosta³y one uznane za s³uszne zarówno w ca³oœci, jak i ka de z postanowieñ w nich zawartych, - s¹ przyjête, ratyfikowane i potwierdzone, - bêd¹ niezmiennie zachowywane. Jednoczeœnie, zgodnie z artyku³em 20 Karty, oœwiadczam, e Rzeczpospolita Polska uwa a siê za zwi¹zan¹ postanowieniami Karty w nastêpuj¹cym zakresie: artyku³ 1. Prawo do pracy (ustêpy 1-4, wszystkie) artyku³ 2. Prawo do odpowiednich warunków pracy (ustêpy 1, 3-5) artyku³ 3. Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (ustêpy 1-3, wszystkie) artyku³ 4. Prawo do sprawiedliwego wynagrodzenia (ustêpy 2-5) artyku³ 5. Prawo do organizowania siê artyku³ 6. Prawo do rokowañ zbiorowych (ustêpy 1-3) artyku³ 7. Prawo dzieci i m³odocianych do ochrony (ustêpy 2, 4, 6-10) artyku³ 8. Prawo pracownic do ochrony (ustêpy 1-4, wszystkie) artyku³ 9. Prawo do poradnictwa zawodowego artyku³ 10. Prawo do szkolenia zawodowego (ustêpy 1 i 2) artyku³ 11. Prawo do ochrony zdrowia (ustêpy 1-3, wszystkie) artyku³ 12. Prawo do zabezpieczenia spo³ecznego (ustêpy 1-4, wszystkie) artyku³ 13. Prawo do pomocy spo³ecznej i medycznej (ustêpy 2 i 3) artyku³ 14. Prawo do korzystania ze s³u b opieki spo³ecznej (ustêp 1) artyku³ 15. Prawo osób niepe³nosprawnych fizycznie lub umys³owo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji oraz readaptacji zawodowej i spo³ecznej (ustêpy 1 i 2, wszystkie) artyku³ 16. Prawo rodziny do ochrony spo³ecznej, prawnej i ekonomicznej artyku³ 17. Prawo matek i dzieci do ochrony spo³ecznej i ekonomicznej artyku³ 18. Prawo do prowadzenia dzia³alnoœci zarobkowej na terytoriach innych Umawiaj¹cych siê Stron (ustêp 4) artyku³ 19. Prawo pracowników migruj¹cych i ich rodzin do ochrony i pomocy (ustêpy 1-10, wszystkie) Na dowód czego wydany zosta³ akt niniejszy, opatrzony pieczêci¹ Rzeczypospolitej Polskiej. Wydano w Warszawie dnia 10 czerwca 1997 r. 244

PROTOKÓ DODATKOWY Z 1998 ROKU Protokó³ dodatkowy z 1988 roku rozszerzy³ zakres ratione materiae Karty z 1961 roku poprzez dodanie do praw, które ona przewiduje, zgrupowanych w 19 artyku³ach, innych praw, zebranych w czterech innych artyku³ach. Prawa te s¹ nastêpuj¹ce: - prawo do równych szans i do równego traktowania w dziedzinie zatrudnienia i szkolenia, bez dyskryminacji ze wzglêdu na p³eæ (artyku³ l); - prawo do informacji i konsultacji (artyku³ 2); - prawo do brania udzia³u w okreœlaniu i poprawie warunków pracy i œrodowiska pracy (artyku³ 3); - prawo osób w zaawansowanym wieku do ochrony socjalnej (artyku³ 4). Do dnia dzisiejszego protokó³ zosta³ ratyfikowany przez osiem pañstw: Daniê, Finlandiê, Grecjê, W³ochy, Holandiê, Norwegiê, S³owacjê i Szwecjê. Pañstwa te, z wyj¹tkiem Danii i S³owacji, które ratyfikowa³y protokó³ niedawno, przedstawi³y ju sprawozdanie dotycz¹ce sposobu, w jaki stosuj¹ postanowienia zawarte w protokole, w toku XIII-3, XIII-5 ixiv-2 cyklu kontroli. Prawa, których dotycz¹ te artyku³y, zosta³y w³¹czone do Zrewidowanej Europejskiej Karty Spo³ecznej z 1996 roku; znajduj¹ one swój odpowiednik w artyku³ach 20, 21, 22 i 23. ZREWIDOWANA EUROPEJSKA KARTA SPO ECZNA W trakcie 98. posiedzenia Komitetu Ministrów, 3 maja 1996 roku, zosta³a otwarta do podpisu Zrewidowana Europejska Karta Spo³eczna. Francja, Rumunia, S³owenia i Szwecja ratyfikowa³y Kartê zrewidowan¹. Zosta³a ona ponadto podpisana przez Albaniê, Austriê,Belgiê, Bu³gariê, Cypr, Daniê, Estoniê, Finlandiê, Grecjê, Islandiê, Litwê, Luksemburg, Mo³dawiê, Portugaliê, Ukrainê, W³ochy i Zjednoczone Królestwo. Karta zrewidowana wesz³aw ycie l lipca 1999 roku.tekst Karty zrewidowanej skupia prawa gwarantowane przez Kartê z 1961 roku wraz z pewn¹ liczb¹ poprawek, prawa gwarantowane przez Protokó³ dodatkowy z 1988 roku, a tak e nowe prawa. Zmienione postanowienia przyjê³y nastêpuj¹ce brzmienie: Artyku³ 2 Prawo do sprawiedliwych warunków pracy Minimalna d³ugoœæ p³atnych urlopów zmienia siê z dwóch tygodni, tak jak jest to okreœlone w Karcie, do czterech tygodni w Karcie zrewidowanej. Artyku³ 2, paragraf 4, który przewiduje, e pracownicy zatrudnieni przy pracach niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia korzystaj¹ ze skrócenia czasu pracy lub z dodatkowych p³atnych urlopów, zosta³ zmieniony w taki sposób, aby odzwierciedliæ obecne tendencje, zgodnie z którymi eliminowane jest raczej ryzyko, na które wystawieni s¹ pracownicy. Nowy paragraf tego artyku³u zobowi¹zuje Strony do postêpowania w taki sposób, aby pracownicy byli informowani w sprawie zasadniczych elementów umowy o pracê lub stosunku pracy. Inny nowy paragraf przewiduje, e pracownicy wykonuj¹cy pracê nocn¹ powinni korzystaæ ze œrodków uwzglêdniaj¹cych szczególny charakter tej pracy. Artyku³ 3 Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy Nowe postanowienia zawarte w tym artykule zobowi¹zuj¹ Strony do okreœlenia, realizacji i okresowego dokonywania przegl¹du spójnej polityki krajowej w dziedzinie bezpieczeñstwa, zdrowia pracowników i œrodowiska pracy. Artyku³ 3, paragraf 4 nak³ada na Strony obowi¹zek popierania stopniowego tworzenia s³u b medycyny pracy, którym powierza siê, zasadniczo, zadania w zakresie prewencji i poradnictwa. Artyku³ 7 Prawo dzieci i m³odocianych do ochrony Minimalny wiek dopuszczenia do zatrudnienia w niektórych, okreœlonych zawodach, uwa anych za niebezpieczne lub szkodliwe dla zdrowia, który nie by³ ustalony w Karcie, zosta³ okreœlony na osiemnaœcie lat. Ograniczenie wymiaru czasu pracy dotyczy, zgodnie z Kart¹ zrewidowan¹, pracowników w wieku do osiemnastu lat. W Karcie z 1961 roku ograniczenie to dotyczy³o pracowników w wieku do szesnastu lat. Minimalna d³ugoœæ rocznego urlopu p³atnego pracowników maj¹cych mniej ni osiemnaœcie lat zosta³a podniesiona z trzech (Karta) do czterech tygodni (Karta zrewidowana). 245

Artyku³ 8 Prawo pracownic do ochrony macierzyñstwa D³ugoœæ urlopu macierzyñskiego zmieniona zosta³a z dwunastu (Karta) do czternastu tygodni (Karta zrewidowana). Artyku³ 8, paragraf 2 Karty zrewidowanej wyd³u a okres, w trakcie którego ciê arnej kobiecie nie mo e byæ wypowiedziany stosunek pracy. Okres ten rozpoczyna siê od chwili, kiedy pracownica powiadomi o stanie ci¹ y swojego pracodawcê i koñczy siê wraz z up³ywem okresu urlopu macierzyñskiego. W celu uwzglêdnienia zasady równoœci, artyku³ ten zosta³ zmieniony w taki sposób, e jedynie pracownice w sytuacjach zwi¹zanych z macierzyñstwem objête s¹ obecnie szczególn¹ ochron¹, wynikaj¹c¹ z uregulowañ dotycz¹cych pracy nocnej kobiet oraz zakazuj¹cych zatrudniania kobiet przy pracach pod ziemi¹ w kopalniach i przy wszelkich innych pracachmaj¹cych charakter niebezpieczny lub uci¹ liwy. Artyku³ 10 Prawo do szkolenia zawodowego W zwi¹zku ze zwiêkszeniem siê skali d³ugoterminowego bezrobocia, do artyku³u tego dodany zosta³ nowy paragraf 4. Paragraf ten zmierza do zapewnienia lub popierania szczególnych dzia³añ w zakresie readaptacji lub reintegracji d³ugoterminowo bezrobotnych. Artyku³ 12 Prawo do zabezpieczenia spo³ecznego Zmieniony zosta³ paragraf 2 tego artyku³u. Zawiera on obecnie odniesienie do Europejskiego Kodeksu Zabezpieczenia Spo³ecznego, nie zaœ, jak Karta, do Konwencji MOP numer 102 dotycz¹cej minimalnej normy zabezpieczenia spo³ecznego. Artyku³ 15 Prawo osób niepe³nosprawnych do samodzielnoœci, integracji spo³ecznej i do udzia³u w yciu spo³ecznym W stosunku do artyku³u 15 Karty ochrona osób niepe³nosprawnych zosta³a rozszerzona: Karta zrewidowana nie odnosi siê jedynie do szkolenia i readaptacji zawodowej, ale przewiduje, ponadto, prawo osób niepe³nosprawnych do indywidualnej integracji spo³ecznej, samodzielnoœci i do udzia³u w yciu wspólnoty. Artyku³ 17 Prawo dzieci i m³odocianych do ochrony socjalnej, prawnej i ekonomicznej Nowe sformu³owania, zawarte w artykule 17 Karty zrewidowanej, zapewniaj¹ dzieciom i m³odocianym ochronê, która wykracza poza ramy pracy i zmierza do zapewnienia ochrony odpowiedniej w stosunku do szczególnych wymagañ, zwi¹zanych z ich wra liwoœci¹. Postanowienia tego artyku³u odnosz¹ siê do wszystkich dzieci, bez wzglêdu na to czy pochodz¹ z ma³ eñstwa, czy te s¹ to dzieci pozama³ eñskie. Je eli chodzi o ochronê przewidzian¹ przez artyku³ 17 Karty (prawo matki i dziecka do ochrony spo³ecznej i ekonomicznej), jest ona w Karcie zrewidowanej przedmiotem artyku- ³u 16, uzupe³nionego za³¹cznikiem. Artyku³ 19 Prawo pracowników migruj¹cych i ich rodzin do ochrony i pomocy W za³¹czniku do paragrafu 6 artyku³u 19 zmieniona zosta³a definicja rodziny pracownika migruj¹cego. Obecnie nie tylko ma³ onka pracownika migruj¹cego objêta jest tymi postanowieniami; objêty t¹ ochron¹ jest ma³ onek, kobieta lub mê czyzna, pracownika lub pracownicy. Ponadto dzieci przyjmowane w ramach ³¹czenia rodzin, to ju nie tylko dzieci bêd¹ce na utrzymaniu i maj¹ce mniej ni dwadzieœcia jeden lat; obecnie s¹ to dzieci bêd¹ce na utrzymaniu i nie pozostaj¹ce w ma³ eñstwie, tak d³ugo, jak d³ugo s¹ uwa ane za niepe³noletnie przez kraj przyjmuj¹cy. Do artyku³u 19 zosta³y te dodane dwa nowe paragrafy: paragraf 11, który dotyczy popierania i u³atwiania nauczania pracowników migruj¹cych i cz³onków ich rodzin jêzyka kraju pañstwa przyjmuj¹cego, oraz paragraf 12, który przewiduje takie same postanowienia, je eli chodzi o nauczanie dzieci jêzyka ojczystego pracownika migruj¹cego. Nowe prawa zawarte w Karcie zrewidowanej obejmuj¹: Prawo do ochrony na wypadek zwolnienia (artyku³ 24) Postanowienia tego artyku³u chroni¹ pracowników przed jakimkolwiek zwolnieniem stanowi¹cym nadu ycie - pracownicy nie mog¹ byæ zwolnieni bez uzasadnionego powodu. Uprawnienie to uzupe³nia obowi¹zek zapewnienia drogi odwo³awczej i zasi³ków. 246

Prawo pracowników do ochrony ich nale noœci w przypadku niewyp³acalnoœci pracodawcy (artyku³ 25) W rozumieniu tego artyku³u wyp³ata nale noœci pracowników, wynikaj¹ca z umów o pracê lub stosunków pracy, musi byæ gwarantowana przez instytucjê gwarancyjn¹ lub w drodze jakiejkolwiek innej skutecznej formy ochrony. Prawo do poszanowania godnoœci w pracy (artyku³ 26) Zrewidowana Europejska Karta Spo³eczna przewiduje, e powinny byæ podejmowane dzia³ania na rzecz uwra liwienia, informowania i zapobiegania, w celu zapewnienia ochrony pracowników w razie przypadków molestowania seksualnego lub innych dzia³añ skierowanych przeciwko nim. Prawo pracowników maj¹cych obowi¹zki rodzinne do równoœci szans oraz do równego traktowania (artyku³ 27) Przedmiotem tego artyku³u Karty zrewidowanej jest d¹ enie do zapewnienia, by obowi¹zki rodzinne nie zmniejszy³y szans zawodowych pracowników. W tym celu Karta wymaga, by przyjête zosta³y szczegó³owe postanowienia, zw³aszcza sprzyjaj¹ce zachowaniu i powrotowi do czynnego ycia zawodowego po okresie nieobecnoœci, jak te postanowienia w zakresie s³u b opieki nad dzieæmi i urlopu rodzicielskiego. Prawo przedstawicieli pracowników do ochrony w przedsiêbiorstwie i udzielania im u³atwieñ (artyku³ 28) W Zrewidowanej Europejskiej Karcie Spo³ecznej wzmocniona zosta³a wolnoœæ zwi¹zkowa: przedstawiciele pracowników s¹ szczególnie chronieni na wypadek krzywdz¹cych dzia³añ, które mog³yby byæ podejmowane z powodu ich przynale noœci do zwi¹zku zawodowego; musz¹ oni, ponadto, korzystaæ z u³atwieñ umo liwiaj¹cych im efektywne spe³nianie ich funkcji. Prawo do informacji i konsultacji w toku postêpowania zwi¹zanego ze zwolnieniami zbiorowymi (artyku³ 29) Prawo do informacji i konsultacji jest ju objête postanowieniami artyku³u 21. Artyku³ ten zosta³ uzupe³niony w Zrewidowanej Europejskiej Karcie Spo³ecznej poprzez artyku³ 29, który dotyczy procedury zwolnieñ zbiorowych. Prawo do ochrony przed ubóstwem i marginalizacj¹ spo³eczn¹ (artyku³ 30) Zjawisko wielkiego ubóstwa i jego niszcz¹ce skutki dla spójnoœci spo³ecznej to jedna z wielkich plag dotykaj¹cych nasze spo³eczeñstwa. Zrewidowana Europejska Karta Spo³eczna stara siê zmierzyæ z t¹ sytuacj¹, poprzez ustanowienie obowi¹zku prowadzenia globalnej i skoordynowanej polityki walki z marginalizacj¹ spo³eczn¹, ci¹ ¹cego na Uk³adaj¹cych siê Stronach. Prawo do mieszkania (artyku³ 31) Prawo do mieszkania stanowi kontynuacjê postanowieñ dotycz¹cych walki z ubóstwem i marginalizacj¹ spo³eczn¹, których dotyczy artyku³ 30. Artyku³ 31 przewiduje ró ne œrodki, które powinny byæ podejmowane, zw³aszcza w dziedzinie dostêpu do mieszkañ. Mechanizm kontroli wykonywania postanowieñ Karty zrewidowanej jest taki sam, jak w przypadku Karty. Oznacza to, e punktem wyjœcia dla procedury kontroli s¹ sprawozdania krajowe, przedstawiane przez Uk³adaj¹ce siê Strony i, w przypadku pañstw, które ratyfikowa³y Protokó³ dodatkowy do Karty z 1995 roku lub z³o y³y deklaracjê przewidzian¹ w artykule D Karty zrewidowanej, skargi zbiorowe. 247