Projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej w ramach programu Uczenie się przez całe życie

Projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej w ramach programu Uczenie się przez całe życie Publikacja powstała w wyniku projektu zrealizowanego przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej w ramach programu Uczenie się przez całe życie. Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko autora. Komisja Europejska ani Narodowa Agencja nie ponoszą odpowiedzialności za umieszczoną w niej zawartość merytoryczną ani za sposób wykorzystania zawartych w niej informacji. strona 1

Spis treści 1. Rozpoznawanie i zapobieganie zagrożeniom naturalnym.... 3 Postanowienia ogólne... 3 Zagrożenie tąpaniami... 4 Zagrożenie metanowe... 6 Zagrożenie wyrzutami gazów i skał... 8 Zagrożenie wybuchem pyłu węglowego... 10 Zagrożenie wodne... 11 Zagrożenie radiacyjne naturalnymi substancjami promieniotwórczymi... 14 Zagrożenie działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia... 15 strona 2

I (BHP). Bezpieczeństwo i higiena pracy 1. Rozpoznawanie i zapobieganie zagrożeniom naturalnym. Zagrożenia naturalne z definicji to występujące w naturze procesy, które mogą stwarzać zagrożenie dla życia ludzkiego. Występowanie tych procesów jest niezależne od woli człowieka, w zasadzie nie można im przeciwdziałać. Można jedynie zabezpieczać się przed niektórymi z tych zagrożeń. Niektóre z nich są w różnym stopniu przewidywalne. Charakter, siła, częstotliwość występowania zagrożeń naturalnych nie jest stała i uzależniona jest głównie od uwarunkowań geologicznych. Istotny jednak wpływ na występowanie zagrożeń naturalnych ma również działalność człowieka, która coraz częściej przybiera postać masowej skali produkcji, co ma znaczny wpływ na środowisko naturalne. Równolegle z rozwojem cywilizacyjnym wzrasta liczba, zasięg i nasilenie zagrożeń środowiska naturalnego człowieka. Problematykę zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych reguluje: Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych (Dz. U. Nr 94, poz. 841, z 2003 r. Nr 181, poz. 1777 oraz z 2004 r. Nr 219, poz. 2227) Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w podziemnych zakładach górniczych (Dz. U. Nr 139, poz. 1169, z 2006 r. Nr 124, poz. 863 oraz z 2010 r. Nr 126, poz. 855) Postanowienia ogólne 240. 1. Występujące w zakładzie górniczym zagrożenia rozpoznaje się i zwalcza. strona 3

2. Kierownik ruchu zakładu górniczego powołuje zespoły opiniodawcze w sprawach rozpoznawania i zwalczania zagrożeń występujących w zakładzie górniczym. 3. Przy rozpoznawaniu i zwalczaniu zagrożeń w zakładach górniczych uwzględnia się opinię zespołów, o których mowa w ust. 2. 241. Pracownicy zatrudnieni w ruchu zakładu górniczego powinni być zapoznani z: 1) aktualnym stanem zagrożeń występujących w miejscach ich pracy, 2) zasadami rozpoznawania objawów zagrożeń, 3) sposobami postępowania w przypadku powstania określonych zagrożeń. 242. 1. Osoby kierownictwa i dozoru ruchu zakładu górniczego powinny się zapoznać z planem ratownictwa sporządzonym na podstawie odrębnych przepisów. 2. Kierownik ruchu zakładu górniczego ustala sposób zapoznawania osób kierownictwa i dozoru ruchu z planem ratownictwa oraz wprowadzonymi w nim zmianami. Zagrożenie tąpaniami Tąpaniami nazywamy zjawiska, podczas których następuje gwałtowne zniszczenie struktury skał otaczających wyrobisko na skutek przekroczenia ich wytrzymałości. Objawiają się dynamicznym przemieszczaniem gruzu skalnego do wyrobiska, któremu towarzyszy huk z podmuchem powietrza i wstrząs. Tąpania sygnalizowane są wyciskaniem spągu, łamaniem obudowy, trzaskami węgla oraz szmerami w górotworze. W zależności od miejsca wystąpienia tąpnięcia mogą być spągowe, pokładowe i stropowe. 5. 1. Ustala się trzy stopnie zagrożenia tąpaniami w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny. 2. Do pierwszego stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się pokłady lub ich części zalegające w górotworze skłonnym do tąpań, w których: 1) dokonano odprężenia: strona 4

a) przez wybranie pokładu odprężającego z zawałem stropu w odległości nie większej niż 50 m pod pokładem odprężanym lub 20 m nad tym pokładem, b) przez wybranie pokładu odprężającego z podsadzką hydrauliczną w odległości nie większej niż 30 m pod pokładem odprężanym lub 15 m nad tym pokładem, c) w przypadku grubego pokładu przez czyste wybranie warstwy tego pokładu, d) nie zachowując parametrów określonych w lit. a) c), ale wyniki badań i opinia rzeczoznawcy uzasadniają takie zaliczenie w związku z występującymi warunkami geologiczno-górniczymi oraz własnościami geomechanicznymi pokładu i skał otaczających a po odprężeniu tąpnięcia nie występują, 2) nie dokonano odprężenia, ale wyniki badań i opinia rzeczoznawcy uzasadniają takie zaliczenie w związku z występującymi warunkami geologicznogórniczymi oraz własnościami geomechanicznymi pokładu i skał otaczających. 3. Skuteczność odprężenia, o którym mowa w ust. 2 pkt 1 lit. a) c), powinna być potwierdzana badaniami geofizycznymi lub metodami analitycznymi, z częstotliwością określoną przez kierownika ruchu zakładu górniczego na podstawie opinii kopalnianego zespołu do spraw tąpań. 4. Do drugiego stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się pokłady lub ich części zalegające w górotworze skłonnym do tąpań, w których nie dokonano odprężenia przez wybranie pokładu sąsiedniego, ale wyniki badań i opinia rzeczoznawcy uzasadniają takie zaliczenie w związku z występującymi warunkami geologicznogórniczymi oraz własnościami geomechanicznymi pokładu i skał otaczających. 5. Do trzeciego stopnia zagrożenia tąpaniami zalicza się pokłady lub ich części zalegające w górotworze skłonnym do tąpań, w których nie dokonano odprężenia przez wybranie pokładu sąsiedniego lub wystąpiło tąpnięcie, pomimo dokonanego wcześniej odprężenia. Organizację służby do zwalczania zagrożenia tąpaniami reguluje: strona 5

325. 1. W zakładach górniczych prowadzących roboty górnicze w warunkach występowania zagrożenia tąpaniami organizuje się: 1) służby do spraw tąpań, 2) stacje geofizyki górniczej, celem dokonywania bieżącej analizy aktywności sejsmicznej górotworu i oceny stanu zagrożenia tąpaniami. 2. W zakładach górniczych likwidowanych zakres i sposób zwalczania zagrożenia tąpaniami ustala kierownik ruchu zakładu górniczego. Zagrożenie metanowe Podstawową część gazów kopalnianych stanowi metan, potocznie nazywany gazem kopalnianym lub gazem błotnym. Obecność metanu w powietrzu kopalnianym stwarza duże niebezpieczeństwo dla zatrudnionych w podziemiach kopalni ludzi, jak również dla samej kopalni, a to z następujących przyczyn: metan, będący gazem lżejszym od powietrza, wypiera tlen, tworząc atmosferę niezdatną do oddychania metan jest gazem palnymi zmieszany w odpowiednim stosunku z powietrzem daje mieszanin wybuchową. Wybuchową jest mieszanina, w której tlenu jest powyżej 12%, a zawartość metanu mieści się w granicach 5,0 do 15%. Najsilniejszy wybuch następuje przy zawartości metanu 9,5%. Poza granicami wybuchowości metan spala się i zjawisko to nazywa się potocznie wypalaniem metanu. 8. 1. Ustala się cztery kategorie zagrożenia metanowego w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny. 2. Udostępnione pokłady lub ich części zalicza się do: 1) pierwszej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli stwierdzono występowanie metanu pochodzenia naturalnego w ilości od 0,1 do 2,5 m 3 /Mg, w przeliczeniu na czystą substancję węglową, 2) drugiej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli stwierdzono występowanie metanu pochodzenia naturalnego w ilości powyżej 2,5 m 3 /Mg, lecz nie większej niż 4,5 m 3 /Mg, w przeliczeniu na czystą substancję węglową, strona 6

3) trzeciej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli stwierdzono występowanie metanu pochodzenia naturalnego w ilości powyżej 4,5 m 3 /Mg, lecz nie większej niż 8 m 3 /Mg, w przeliczeniu na czystą substancję węglową, 4) czwartej kategorii zagrożenia metanowego, jeżeli stwierdzono występowanie metanu pochodzenia naturalnego w ilości powyżej 8 m 3 /Mg, w przeliczeniu na czystą substancję węglową, lub wystąpił nagły wypływ metanu albo wyrzut metanu i skał. 12. 1. Wyrobiska w polach metanowych w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny zalicza się do wyrobisk: 1) niezagrożonych wybuchem metanu, stanowiących wyrobiska ze stopniem a niebezpieczeństwa wybuchu metanu, jeżeli nagromadzenie metanu w powietrzu powyżej 0,5 % jest wykluczone, 2) ze stopniem b niebezpieczeństwa wybuchu metanu, jeżeli w normalnych warunkach przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu powyżej 1 % jest wykluczone, 3) ze stopniem c niebezpieczeństwa wybuchu metanu, jeżeli nawet w normalnych warunkach przewietrzania nagromadzenie metanu w powietrzu może przekroczyć 1 %. 2. Kierownik ruchu zakładu górniczego zalicza wyrobiska do poszczególnych stopni niebezpieczeństwa wybuchu, zgodnie z zasadami ustalonymi przez rzeczoznawcę. Organizację służby do zwalczania zagrożenia metanowego reguluje: 244. W polach niemetanowych w przypadku stwierdzenia, w próbach powietrza pobranych do analizy laboratoryjnej, zawartości 0,1% metanu lub powyżej oraz w zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny, w przypadku stwierdzenia w pokładzie węgla metanonośności powyżej 0,1 m 3 /Mg w przeliczeniu na czystą substancję węglową, kierownik ruchu zakładu górniczego niezwłocznie: 1) stosuje niezbędne rygory bezpiecznego prowadzenia robót w warunkach powstałego zagrożenia metanowego, 2) powiadamia właściwy organ nadzoru górniczego, strona 7

3) zleca rzeczoznawcy badanie stanu zagrożenia metanowego. 287. 1. W zakładzie górniczym eksploatującym złoża (pokłady) metanowe wyznacza się metaniarzy oraz osoby wyższego dozoru ruchu w dziale wentylacji, odpowiedzialne za przeszkolenie, prawidłową pracę metaniarzy oraz za stan i gospodarowanie metanomierzami przenośnymi. 2. W zakładzie górniczym eksploatującym złoża (pokłady) zaliczone do II IV kategorii zagrożenia metanowego, niezależnie od wymagań określonych w ust. 1: 1) wyznacza się dyspozytora metanometrii, 2) organizuje służbę dla zapewnienia konserwacji i kontroli urządzeń metanometrii automatycznej oraz konserwacji i kontroli metanomierzy przenośnych, 3) wyznacza osobę wyższego dozoru ruchu w dziale energomechanicznym, odpowiedzialną za stan oraz użytkowanie urządzeń metanometrii automatycznej. 3. W zakładach górniczych, stosujących mniej niż 20 metanomierzy automatycznych, dopuszcza się pełnienie obowiązków dyspozytora metanometrii przez dyspozytora ruchu. 4. Obowiązki dyspozytora metanometrii, jego kwalifikacje oraz zasady współdziałania z dozorem ruchu i odpowiednimi służbami ustala kierownik ruchu zakładu górniczego. Zagrożenie wyrzutami gazów i skał Za wyrzut gazów i skał uważa się gwałtowne oraz niekontrolowane wyrzucenie z calizny do wyrobisk górniczych mas skalnych, połączone z równoczesnym wypływem gazów. Ryzyko powstania wyrzutu metanu i skał potęguje się wraz z wzrostem głębokości. W wyniku schodzenia z eksploatacją na coraz większe głębokości obserwuje się wzrost metanonośności pokładów, co przy jednoczesnym obniżeniu się przepuszczalności gazowej węgla przyczynia się do wzrostu tego zagrożenia. strona 8

Do zakładów górniczych zagrożonych wyrzutami gazów i skał zalicza się zakłady górnicze, w których stwierdzono choćby jeden nagły wypływ gazu lub też istnieje możliwość wystąpienia takich zjawisk. W tych zakładach poszczególne pokłady lub ich części powinny być zbadane i zakwalifikowane pod względem stopnia zagrożenia. 16. 1. Ustala się dwie kategorie zagrożenia wyrzutami metanu i skał w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny: 1) skłonne do występowania wyrzutów metanu i skał, 2) zagrożone wyrzutami metanu i skał. 2. Do kategorii skłonnych do występowania wyrzutów metanu i skał zalicza się pokłady węgla kamiennego lub ich części, w których: 1) metanonośność wynosi powyżej 8 m 3 /Mg, w przeliczeniu na czystą substancję węglową, a zwięzłość węgla jest mniejsza niż 0,3, lub 2) metanonośność wynosi powyżej 8 m 3 /Mg, w przeliczeniu na czystą substancję węglową, a zwięzłość węgla wynosi co najmniej 0,3, ale intensywność desorpcji metanu jest większa niż 1,2 kpa. 3. Do kategorii zagrożonych wyrzutami metanu i skał zalicza się pokłady węgla kamiennego lub ich części, w których: 1) wystąpił wyrzut metanu i skał, lub 2) wystąpił nagły wypływ metanu, lub 3) stwierdzono występowanie innych, wymienionych w 2 pkt 15, objawów wskazujących na wzrost zagrożenia wyrzutami metanu i skał. Organizację służby do zwalczania zagrożenia wyrzutami gazów i skał reguluje: 390. 1. Zakłady górnicze eksploatujące złoże (pokłady) zagrożone wyrzutami gazów i skał powinny mieć odpowiednio zorganizowaną i wyposażoną służbę do spraw zwalczania zagrożeń wyrzutami. 2. Pracowników zatrudnionych w polach zagrożonych wyrzutami gazów i skał informuje się o aktualnym stanie zagrożenia wyrzutami, objawach zagrożenia oraz zasadach postępowania w przypadku wystąpienia objawów lub faktycznego wyrzutu gazów i skał. strona 9

3. Szczegółowe zasady prognozowania i wykonywania pomiarów, dla rozpoznania i kontroli stanu zagrożenia wyrzutami gazów i skał, metody zwalczania tego zagrożenia oraz wyznaczania stref odprężonych w złożach (pokładach) określa załącznik nr 5 do rozporządzenia. Zagrożenie wybuchem pyłu węglowego Wybuch pyłu węglowego jest to egzotermiczna reakcja chemiczna, przebiegająca w bardzo krótkim czasie, powodująca powstanie znacznej ilości gazów. Wybuch pyłu węglowego powstały w jednym miejscu może przenosić się, gdyż powoduje on powstanie nowych obłoków pyłu, które dalej wybuchają. W ten sposób wybuch może obejmować coraz to nowe grupy wyrobisk. Rozwijający się wybuch może objąć dużą część kopalni, a nawet całą kopalnię. Obecność metanu zwiększa zdolność wybuchową pyłu węglowego. Na przykład przy stężeniu metanu 2% wybuch pyłu węglowego jest już możliwy przy ilości pyłu 10 g/m 3 powietrza. W historii górnictwa znane są wypadki, których skutki były wprost katastrofalne. W roku 1906 w kopalni Courrieres na skutek wybuchu pyłu węglowego zginęło 1099 górników. 25. 1. Ustala się dwie klasy zagrożenia wybuchem pyłu węglowego: a) pokładów węgla lub ich części, b) wyrobisk lub ich części w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny oraz wyrobisk podziemnych lub ich części w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających węgiel brunatny. 2. Do klasy A zagrożenia wybuchem pyłu węglowego zalicza się pokłady węgla lub ich części, wraz z wyrobiskami drążonymi w tych pokładach lub częściach, w których występuje pył węglowy zabezpieczony w sposób naturalny. 3. Do klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego zalicza się pokłady węgla lub ich części, wraz z wyrobiskami drążonymi w tych pokładach lub częściach, które nie spełniają wymagań zawartych w ust. 2. 4. Do klasy A zagrożenia wybuchem pyłu węglowego zalicza się wyrobiska lub ich części, w których występuje pył węglowy zabezpieczony w sposób naturalny lub strona 10

nie ma odcinków z pyłem kopalnianym niezabezpieczonym w sposób naturalny, dłuższych niż 30 m, przy czym odległość między tymi odcinkami nie może być mniejsza niż 100 m. 5. Do klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego zalicza się wyrobiska lub ich części, które nie spełniają wymagań zawartych w ust. 4. Organizację służby do zwalczania zagrożenia wybuchu pyłu węglowego reguluje: 309. W zakładzie górniczym wydobywającym węgiel kamienny, a także w zakładzie górniczym wydobywającym węgiel brunatny posiadającym wyrobiska podziemne powinna być zorganizowana służba dla zwalczania zagrożenia wybuchem pyłu węglowego. 310. 1. W zakładach górniczych, o których mowa w 309: 1) rzeczoznawcy przeprowadzają badania zabezpieczenia pyłu kopalnianego w celu zaliczenia pokładów lub wyrobisk do klas zagrożenia wybuchem pyłu węglowego, 2) stosuje się środki zapobiegające powstawaniu pyłu węglowego, a gromadzący się pył węglowy neutralizuje i systematycznie usuwa po u przednim pozbawieniu go lotności. 2. Stan i skuteczność stosowanych środków ochrony przed niebezpieczeństwem wybuchu pyłu węglowego systematycznie kontroluje się. Zagrożenie wodne Przez zagrożenie wodne, rozumiana jest możliwość wdarcia się lub niekontrolowany dopływ wody, solanki, ługów albo wody z luźnym materiałem do wyrobisk, stwarzając niebezpieczeństwo dla ruchu zakładu górniczego lub jego pracowników. Podstawowymi źródłami zagrożenia wodnego w kopalniach węgla kamiennego są wody dopływające z następujących źródeł: z górotworu otaczającego wyrobiska górnicze, strona 11

z otwartych zbiorników powierzchniowych, z procesów technologicznych. 29. 1. Ustala się trzy stopnie zagrożenia wodnego w podziemnych zakładach górniczych, z zastrzeżeniem 30. 2. Do pierwszego stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoża lub ich części, jeżeli: 1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni są izolowane warstwą skał nieprzepuszczalnych od części górotworu, w obrębie której wykonano lub planuje się wykonanie wyrobisk, lub 2) poziomy wodonośne są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk warstwą skał o wystarczającej miąższości i ciągłości lub z poziomów wodonośnych odprowadzono zasoby statyczne wód, a dopływ z zasobów dynamicznych ma stałe natężenie umożliwiające bieżące odwadnianie wyrobisk, lub 3) zbiorniki wodne w nieczynnych wyrobiskach są izolowane od istniejących oraz projektowanych wyrobisk warstwą skał o wystarczającej miąższości i ciągłości lub zostały odwodnione. 3. Do drugiego stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoża lub ich części, jeżeli: 1) zbiorniki i cieki wodne na powierzchni oraz podziemne zbiorniki wodne mogą w sposób pośredni, w szczególności przez infiltrację lub przeciekanie, spowodować zawodnienie wyrobisk, lub 2) w stropie lub spągu złoża albo części górotworu, w której są wykonane lub przewidziane do drążenia wyrobiska, istnieje poziom wodonośny typu porowego, nieoddzielony wystarczającą pod względem miąższości i ciągłą warstwą izolującą od złoża albo wyrobisk, lub 3) występują uskoki wodonośne rozpoznane pod względem zawodnienia i lokalizacji, lub 4) występują otwory wiertnicze niezlikwidowane prawidłowo albo nie ma danych o sposobie ich likwidacji, jeżeli otwory te stwarzają możliwość przepływu wód z powierzchniowych lub podziemnych zbiorników wodnych oraz poziomów wodonośnych. 4. Do trzeciego stopnia zagrożenia wodnego zalicza się złoża lub ich części, jeżeli: strona 12

1) zbiorniki lub cieki wodne na powierzchni stwarzają możliwość bezpośredniego wdarcia się wody do wyrobisk, lub 2) w stropie lub spągu złoża albo części górotworu, w której są wykonywane lub przewidywane do drążenia wyrobiska, istnieje poziom wodonośny typu szczelinowego lub szczelinowo-kawernistego, nieoddzielony wystarczającą pod względem miąższości i ciągłą warstwą izolującą od złoża albo wyrobisk, lub 3) w części górotworu, w której wykonano lub planuje się wykonanie wyrobisk, albo w ich bezpośrednim sąsiedztwie występują zbiorniki wodne zawierające wodę pod ciśnieniem w stosunku do spągu tych wyrobisk, lub 4) występują uskoki wodonośne o niedostatecznie rozpoznanym zawodnieniu bądź lokalizacji, lub 5) istnieje możliwość wdarcia się wody lub wody z luźnym materiałem z innych źródeł niż określone w pkt 1 4. Organizację służby do zwalczania zagrożenia wodnego reguluje: 373. 1. W zakładzie górniczym wykonuje się co najmniej dwa razy w roku pomiary dopływu wód do wyrobisk, a co najmniej raz w roku analizę chemiczną tych wód. 2. Zakład górniczy ma, odpowiedni do przewidywanego dopływu wód, system odwadniania zabezpieczający wyrobiska przed zatopieniem. 3. W zakładzie górniczym, w którym występują zagrożenia wodne, prowadzi się obserwacje hydrogeologiczne w zakresie ustalonym przez geologa górniczego. 374. 1. Podczas prowadzenia robót górniczych w zakładzie górniczym lub jego częściach zaliczonych, na podstawie odrębnych przepisów, do II stopnia zagrożenia wodnego: 1) wyrobiska wybierkowe prowadzi się wyłącznie w partiach rozpoznanych wyrobiskami korytarzowymi lub badawczymi otworami wiertniczymi, 2) wyrobiska wybierkowe prowadzone do pola wyprzedza się wyrobiskami korytarzowymi lub otworami badawczymi na odległość co najmniej 50 m, strona 13

3) stanowiska pracy określone przez kierownika ruchu zakładu górniczego wyposaża się w sygnalizację alarmową oraz wyznacza dla nich drogi ucieczkowe. 2. Podczas prowadzenia robót górniczych w zakładzie górniczym lub jego części zaliczonych, na podstawie odrębnych przepisów, do III stopnia zagrożenia wodnego, oprócz wymagań określonych w ust. 1: 1) w miejscu stałych stanowisk pracy instaluje się sygnalizację alarmową oraz wyznacza drogi ucieczkowe, 2) opracowuje plan akcji ratowniczej wraz z instalacją sygnalizacji alarmowej, na wypadek wdarcia się wody lub mieszaniny wody z luźnym materiałem skalnym do wyrobisk górniczych. 3. Szczegółowy zakres i sposób prowadzenia robót górniczych w warunkach, o których mowa w ust. 1 i 2, ustala kierownik ruchu zakładu górniczego. Zagrożenie radiacyjne naturalnymi substancjami promieniotwórczymi Zagrożenie radiacyjne w podziemnych wyrobiskach górniczych jest zagrożeniem naturalnym spowodowanym obecnością w górotworze radionuklidów, które zostają uwolnione w wyniku prowadzonych robót górniczych. Źródła promieniowania stanowią: krótkożyciowe produkty rozpadu radonu, występujące w powietrzu kopalnianym, wody dołowe o podwyższonej zawartości izotopów radu, osady wytrącające się z radonośnych wód zawierające izotopy radu, górotwór emitujący promieniowanie gamma. 38. Ustala się dwie klasy wyrobisk zagrożonych radiacyjnie naturalnymi substancjami promieniotwórczymi w podziemnych zakładach górniczych: 1) wyrobiska klasy A, do których zalicza się wyrobiska zlokalizowane na terenach kontrolowanych w rozumieniu przepisów prawa atomowego, 2) wyrobiska klasy B, do których zalicza się wyrobiska zlokalizowane na terenach nadzorowanych w rozumieniu przepisów prawa atomowego. strona 14

Organizację służby do zwalczania zagrożenia radiacyjne naturalnymi substancjami promieniotwórczymi reguluje: 386. 1. Nadzór nad ochroną przed zagrożeniem radiacyjnym naturalnymi substancjami promieniotwórczymi, zwanym dalej zagrożeniem radiacyjnym, sprawuje osoba posiadająca uprawnienia inspektora ochrony radiologicznej typu IOR-1, nadane w trybie określonym przepisami prawa atomowego, zwana dalej inspektorem ochrony radiologicznej. 2. Inspektor ochrony radiologicznej prowadzi dokumentację stanu zagrożenia radiacyjnego, obejmującą: 1) wyniki pomiarów wskaźników zagrożenia radiacyjnego, 2) wyniki pomiarów dawek indywidualnych, 3) wykaz wyrobisk zaliczonych, stosownie do przepisów w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych, do poszczególnych klas zagrożenia radiacyjnego, 4) rejestr dawek indywidualnych pracowników zaliczonych na podstawie przepisów prawa atomowego do pracowników kategorii A, 5) wykaz pracowników zaliczonych na podstawie przepisów prawa atomowego do pracowników kategorii B, 6) mapy górnicze określające granice terenów kontrolowanych w rozumieniu przepisów prawa atomowego. Zagrożenie działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia Wytwarzanie i emisja pyłu w kopalniach węgla kamiennego związana jest z eksploatacją kopaliny, drążeniem wyrobisk korytarzowych i transportem urobku. Powstały pył unosi się w atmosferze kopalnianej i jest przemieszczany wraz z prądami powietrza, przy czym część pyłu osadza się na różnych powierzchniach np. spągu czy też urządzeniach. Unoszący się w powietrzu pył jest szkodliwy dla zdrowia ponieważ może wywołać chorobę zawodową - pylicę płuc. strona 15

40. 1. Ustala się trzy kategorie zagrożenia działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia w podziemnych zakładach górniczych. 2. Do kategorii A zagrożenia pyłami szkodliwymi dla zdrowia zalicza się stanowiska pracy w wyrobiskach, gdzie występują stężenia pyłu o wartościach wymagających stosowania sprzętu filtrującego ochrony układu oddechowego 1 klasy ochronnej, ustalonej według Polskiej Normy. 3. Do kategorii B zagrożenia pyłami szkodliwymi dla zdrowia zalicza się stanowiska pracy w wyrobiskach, gdzie występują stężenia pyłu o wartościach wymagających stosowania sprzętu filtrującego ochrony układu oddechowego 2 lub 3 klasy ochronnej, ustalonej według Polskiej Normy. 4. Do kategorii C zagrożenia pyłami szkodliwymi dla zdrowia zalicza się stanowiska pracy w wyrobiskach, gdzie stosowany filtrujący sprzęt ochrony układu oddechowego 1, 2 lub 3 klasy ochronnej, ustalonej według Polskiej Normy, nie zapewnia skutecznej ochrony pracowników. Organizację służby do zwalczania zagrożenia działaniem pyłów szkodliwych dla zdrowia reguluje: 680. 1. Do ochrony dróg oddechowych przed szkodliwym działaniem pyłów stosuje się środki ochrony układu oddechowego mające dokument dopuszczający do ich stosowania, wydany na podstawie odrębnych przepisów, umożliwiający ich stosowanie w podziemnych zakładach górniczych. 2. Kierownik ruchu zakładu górniczego organizuje system prawidłowego doboru, zaopatrzenia oraz stosowania przez pracowników przydzielonych im środków ochrony indywidualnej. strona 16