Żywienie kobiet w ciąży Gdańsk 2013
Redaktor prowadzący: Anna Roman Redakcja: Anna Roman Korekta: Hanna Negowska Projekt okładki i skład: Andrzej Owsiany Seria wydawnicza rekomendowana przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne Copyright Via Medica ul. Świętokrzyska 73, 80 180 Gdańsk tel.: 58 320 94 94, faks: 58 320 94 60 www.viamedica.pl Wszystkie prawa zastrzeżone. Żaden fragment poniższej publikacji nie może być kopiowany, przechowywany w jakimkolwiek układzie pamięci i transmitowany elektronicznie, mechanicznie, za pomocą fotokopii, nagrań lub w jakikolwiek inny sposób bez wcześniejszej pisemnej zgody wydawcy. Jakkolwiek dołożono wszelkich starań, aby informacje zawarte w tej książce, szczególnie na temat dawkowania leków, zostały podane właściwie, ostateczne decyzje dotyczące ich stosowania spoczywają na lekarzu. Zarówno autor, jak i wydawca nie mogą ponosić odpowiedzialności za błędy ani konsekwencji wynikających z zastosowania informacji zawartych w tej książce. Nie uwzględnia się roszczeń prawnych w wypadku leków i substancji chemicznych znajdujących się obecnie w fazie badań klinicznych. ISBN seria: 978 83 7555 245 4 ISBN tom 9: 978 83 7555 358 1 Gdańsk 2013
Spis treści Wstęp 1 1. Przygotowanie do ciąży 3 1.1. Zasady prawidłowego żywienia 3 1.2. Zasady prawidłowego żywienia autorstwa Instytutu Żywności i Żywienia z 2009 roku 6 1.3. Czynniki wpływające na płodność 14 1.4. Podsumowanie 16 2. Zasady żywienia w ciąży niepowikłanej 18 2.1. Wstęp 18 2.2. Masa ciała kobiety przed ciążą i jej przyrost w czasie ciąży 19 2.3. Żywienie w ciąży 21 2.3.1. Produkty mleczne 21 2.3.2. Mięso, ryby i jaja 22 2.3.3. Zboża 25 2.3.4. Warzywa i owoce 25 2.4. Podsumowanie 26 3. Żywienie w wybranych patologiach ciąży 32 3.1. Otyłość 32 3.2. Cukrzyca 34 3.3. Nadciśnienie tętnicze 45 3.4. Niedożywienie 48 3.5. Choroby nerek 49 3.5.1. Przewlekła niewydolność nerek 49 3.5.2. Zespół nerczycowy 51 4. Suplementacja witaminowa w ciąży 54 4.1. Kwas foliowy 55 4.2. Żelazo 56
4.3. Jod 58 4.4. Magnez 58 4.5. Wapń 59 4.6. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 59 4.7. Probiotyki 60 4.8. Witamina D3 61 5. Nawodnienie kobiet w ciąży 64 5.1. Ciąża i połóg 65 5.2. Jak uzupełniać płyny 67 5.3. Jaką wodę wybrać 68 5.4. Napoje polskich kobiet w wieku prokreacyjnym 69 6. Żywienie kobiet podczas laktacji 73 7. Fakty i mity w żywieniu kobiety w ciąży 81
Autorzy prof. dr hab. n. med. Maria Katarzyna Borszewska-Kornacka 1 dr n. med. Ewa Kurowska 2 prof. dr hab. n. med. Tomasz Niemiec 2, 3 dr inż. Katarzyna Okręglicka 4 dr n. med. Dorota Szostak-Węgierek 4 prof. nazdw. dr hab. n. med. Halina Weker 5 prof. dr hab. n. med. Mirosław Wielgoś 6 lek. Anna Ziółkowska 4 1 Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka, Warszawski Uniwersytet Medyczny 2 Klinika Położnictwa i Zdrowia Kobiety, Szpital Medicover 3 Katedra Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Zielonogórski 4 Zakład Medycyny Zapobiegawczej i Higieny, Instytut Medycyny Społecznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny 5 Zakład Żywienia, Instytut Matki i Dziecka 6 I Katedra i Klinika Położnictwa i Ginekologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny
1. Przygotowanie do ciąży Anna Ziółkowska Prawidłowe żywienie połączone z utrzymaniem odpowiedniej masy ciała, aktywnością fizyczną oraz nieobecnością nałogów należą do czynników wpływających na płodność kobiet i mężczyzn. Żywienie kobiety w okresie koncepcyjnym odgrywa istotną rolę w zapewnieniu optymalnych warunków rozwoju płodu oraz zmniejsza ryzyko powikłań wynikających z niedoborów poszczególnych składników pokarmowych. Jest to szczególnie istotne w wypadku często występującego nieplanowanego poczęcia dziecka (według Finner i Henshaw aż 49% ciąż w Stanach Zjednoczonych było nieplanowanych) lub zbyt częstych ciąż (przerwa między kolejnymi ciążami krótsza niż 18 23 miesiące). Dzięki edukacji zdrowotnej w zakresie tych czynników wdrożonej od wczesnego dzieciństwa można osiągnąć optymalny stan odżywienia osób w wieku rozrodczym oraz zwiększyć szanse na posiadanie zdrowego potomstwa. Młodzi dorośli powinni wdrażać zasady prawidłowego żywienia w celu optymalizacji stanu odżywienia organizmu już w okresie przedkoncepcyjnym [1 7]. 1.1. Zasady prawidłowego żywienia Prawidłowe żywienie człowieka to całkowite pokrycie zapotrzebowania organizmu na energię oraz wszystkie składniki pokarmowe potrzebne do rozwoju życia i zachowania zdrowia [1, 2, 6]. Zarówno międzynarodowe organizacje, czyli WHO, jak i towarzystwa krajowe oraz rządy publikują wytyczne dotyczące prawidłowego żywienia (tab. 1.1 i 1.2). Polską instytucją sprawującą nadzór nad żywnością i żywieniem mieszkańców naszego kraju jest Instytut Żywności i Żywienia (IŻŻ), który powstał w 1963 roku jako kontynuacja Działu Higieny Żywności Państwowego Zakładu Higieny. Od lat IŻŻ publikuje w formie książkowej lub elektronicznej aktualne zalecenia prawidłowego żywienia (ryc. 1.1, tab. 1.3) [1, 2, 4, 8, 9]. 3