KOMENTARZ Usługi płatnicze Mateusz Pacak WYDANIE 1 Stan prawny: 1 lipca 2014 roku Warszawa 2014
Spis treści Spis treści Spis treści Wykaz skrótów................................................ 13 Wstęp......................................................... 15 USTAWA z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 873)..................... 17 DZIAŁ 1. Przepisy ogólne....................................... 17 Art. 1. [ZAKRES NORMOWANIA USTAWY]...................... 17 Art. 2. [SŁOWNICZEK USTAWY]............................... 26 Art. 3. [ZAKRES POJĘCIA USŁUG PŁATNICZYCH]................ 47 Art. 4. [DOSTAWCY USŁUG PŁATNICZYCH]..................... 54 Art. 5. [ZAKRES ZASTOSOWANIA USTAWY]..................... 64 Art. 6. [WYŁĄCZENIA]....................................... 67 Art. 7. [ZAKAZ PRZYJMOWANIA DEPOZYTÓW].................. 75 Art. 8. [SEMIIMPERATYWNY CHARAKTER NORM USTAWY]...... 80 Art. 9. [DOSTĘP DO SYSTEMÓW PŁATNOŚCI]................... 81 Art. 10. [PRZETWARZANIE DANYCH OSOBOWYCH]............. 85 Art. 11. [TAJEMNICA PŁATNICZA]............................. 87 Art. 12. [TAJEMNICA PŁATNICZA WYŁĄCZENIA]............... 89 Art. 12a. [WYMIANA INFORMACJI]............................ 91 Art. 13. [SUBSYDIARNOŚĆ PRZEPISÓW USTAWY]............... 94 Art. 14. [DOSTAWCY ORGANY NADZORU].................... 94 Art. 14a. [OBOWIĄZEK SPRAWOZDAWCZY AGENTÓW]........... 95 Art. 14b. [OBOWIĄZEK SPRAWOZDAWCZY WYDAWCÓW]........ 98 Art. 14c. [OBOWIĄZKI WYDAWCY PIENIĄDZA ELEKTRONICZNEGO] 100 Art. 14d. [WYDANIE ROZPORZĄDZENIA]....................... 102 Art. 15. [SKARGA NA DZIAŁALNOŚĆ USŁUGODAWCÓW]......... 103 DZIAŁ II. Obowiązki informacyjne w zakresie świadczenia usług płatniczych........................................... 107 Rozdział 1. Przepisy ogólne...................................... 107 5
Spis treści Art. 16. [NIEKONSUMENCKIE PRZEPISY DYSPOZYTYWNE]....... 107 Art. 17. [POBIERANIE OPŁAT]................................. 109 Art. 18. [CIĘŻAR DOWODU]................................... 111 Art. 19. [MIKROPŁATNOŚCI].................................. 112 Art. 20. [SURCHARGE]........................................ 115 Rozdział 2. Pojedyncze transakcje płatnicze........................ 117 Art. 21. [POJEDYNCZA TRANSAKCJA].......................... 117 Art. 22. [UDOSTĘPNIANIE INFORMACJI W SPOSÓB CIĄGŁY]...... 118 Art. 23. [ZAKRES INFORMACJI]............................... 119 Art. 24. [INFORMACJE DOTYCZĄCE ZLECENIA]................. 120 Art. 25. [WERYFIKACJA TRANSAKCJI PRZEZ ODBIORCĘ]......... 121 Rozdział 3. Umowa ramowa o usługę płatniczą..................... 122 Art. 26. [SPOSÓB DOSTARCZANIA INFORMACJI]................ 122 Art. 27. [SZCZEGÓŁOWY ZAKRES INFORMACJI]................. 124 Art. 28. [PAPIEROWE DOSTARCZENIE INFORMACJI]............. 129 Art. 29. [OBOWIĄZEK NOTYFIKACJI ZMIAN UMOWY]............ 130 Art. 30. [WYKONANIE INDYWIDUALNEJ TRANSAKCJI]........... 132 Art. 31. [INDYWIDUALNA TRANSAKCJA PŁATNICZA]............ 133 Art. 32. [INFORMACJE DLA ODBIORCY]........................ 134 Art. 32a. [SZCZEGÓLNY OBOWIĄZEK WYDAWCY]............... 135 DZIAŁ. III. Prawa i obowiązki w zakresie dostarczania usług płatniczych i korzystania z nich....................... 137 Rozdział 1. Przepisy ogólne...................................... 137 Art. 33. [PRZEPISY SEMIIMPERATYWNE]....................... 137 Art. 34. [UZGADNIANIE PŁATNOŚCI].......................... 138 Art. 34a. [POROZUMIENIA OGRANICZAJĄCE KONKURENCJĘ].... 138 Art. 34b. [SANKCJA NIEWAŻNOŚCI]........................... 139 Art. 35. [WYPOWIEDZENIE UMOWY].......................... 139 Art. 36. [ZAKAZ POBIERANIA OPŁAT].......................... 140 Art. 37. [OPŁATY PO WYGAŚNIĘCIU UMOWY].................. 141 Art. 38. [ZASADA PONOSZENIA OPŁAT]........................ 141 Art. 38a. [STAWKA OPŁATY INTERCHANGE]..................... 142 Art. 39. [INSTRUMENTY NISKO KWOTOWE].................... 144 Art. 39a. [ŚMIERĆ UŻYTKOWNIKA]............................ 145 Rozdział 2. Autoryzacja transakcji płatniczych...................... 147 Art. 40. [TRANSAKCJA AUTORYZOWANA]...................... 147 Art. 41. [LIMIT I ZABLOKOWANIE]............................. 149 Art. 42. [OBOWIĄZKI UŻYTKOWNIKA INSTRUMENTU]........... 151 Art. 43. [ZABEZPIECZENIA INSTRUMENTU PŁATNICZEGO]....... 152 Art. 44. [OBOWIĄZEK POWIADOMIENIA]....................... 154 Art. 45. [CIĘŻAR DOWODU]................................... 155 6
Spis treści Art. 46. [OBOWIĄZEK ZWROTU].............................. 155 Art. 47. [ŻĄDANIE ZWROTU KWOTY TRANSAKCJI].............. 159 Art. 48. [TERMIN WYSTĄPIENIA O ZWROT]..................... 160 Rozdział 3. Zlecenia płatnicze i kwoty transakcji płatniczych.......... 161 Art. 49. [MOMENT OTRZYMANIA ZLECENIA]................... 161 Art. 50. [OBOWIĄZEK WYKONANIA TRANSAKCJI]............... 162 Art. 51. [DOPUSZCZALNOŚĆ ODWOŁANIA ZLECENIA]........... 164 Art. 52. [ZAKAZ POBIERANIA OPŁAT PRZEZ POŚREDNIKÓW]..... 165 Rozdział 4. Czas wykonania transakcji płatniczej i data waluty........ 167 Art. 53. [ZAKRES ZASTOSOWANIA REGULACJI DOT. CZASU TRANSAKCJI]........................................... 167 Art. 54. [CZAS WYKONANIA TRANSAKCJI]...................... 168 Art. 55. [NALEŻNOŚCI PODATKOWE WYŁĄCZENIE]............ 170 Art. 55a. [NALEŻNOŚCI EMERYTALNE]......................... 171 Art. 55b. [ODPOWIEDNIE STOSOWANIE]....................... 172 Art. 56. [ZLECENIE INICJOWANE PRZEZ ODBIORCĘ]............. 172 Art. 57. [BRAK RACHUNKU].................................. 174 Art. 58. [UDOSTĘPNIANIE ŚRODKÓW]......................... 174 Art. 59. [DATA WALUTY]..................................... 174 Rozdział 5. Karty płatnicze...................................... 176 Art. 59a. [OKREŚLENIE CHARAKTERU PRAWNEGO KARTY]....... 176 Art. 59b. [IDENTYFIKACJA UŻYTKOWNIKA].................... 177 Art. 59c. [ODSTĄPIENIE OD UMOWY].......................... 178 Art. 59d. [UPOWAŻNIENIE DO REPREZENTACJI]................ 180 Rozdział 6. Prawa i obowiązki akceptanta i agenta rozliczeniowego.... 181 Art. 59e. [ODMOWA PRZYJĘCIA ZAPŁATY]..................... 181 Art. 59f. [ŻĄDANIE DOKUMENTU TOŻSAMOŚCI]................ 183 Art. 59g. [OZNACZENIE MIEJSCA PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI] 184 Art. 59h. [REKLAMACJE DOTYCZĄCE TRANSAKCJI PŁATNICZYCH] 186 Art. 59i. [UPOWAŻNIENIE W POSTĘPOWANIU KARNYM]......... 187 DZIAŁ IIIa. Wydawanie i wykup pieniądza elektronicznego........ 188 Art. 59j. [OBOWIĄZEK NIEZWŁOCZNEGO WYDANIA PIENIĄDZA].. 188 Art. 59k. [UMOWA O WYDANIE PIENIĄDZA ELEKTRONICZNEGO]. 189 Art. 59l. [WYKUP PIENIĄDZA ELEKTRONICZNEGO].............. 190 Art. 59m. [GENERALNY ZAKAZ POBIERANIA OPŁAT]............ 192 Art. 59n. [WZGLĘDNY CHARAKTER PRZEPISÓW]................ 193 Art. 59o. [PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ]........................ 194 Art. 59p. [OGRANICZENIE WYDAWANIA PRZEZ AGENTÓW]...... 195 DZIAŁ IV. Krajowe instytucje płatnicze........................... 196 Rozdział 1. Podejmowanie i prowadzenie działalności przez krajowe instytucje płatnicze................................... 196 7
Spis treści Art. 60. [WYMÓG UZYSKANIA ZEZWOLENIA]................... 196 Art. 61. [ELEMENTY WNIOSKU O ZEZWOLENIE]................ 204 Art. 61a. [ACQUIRING]....................................... 213 Art. 62. [UZUPEŁNIENIA WNIOSKU]........................... 213 Art. 63. [ZAKRES USŁUG]..................................... 214 Art. 64. [WYMOGI KAPITAŁOWE].............................. 214 Art. 64a. [ELEMENTY SYSTEMU ZARZĄDZANIA RYZYKIEM]...... 216 Art. 65. [ODMOWA UDZIELENIA ZEZWOLENIA]................. 218 Art. 66. [ZMIANA DANYCH]................................... 220 Art. 67. [WYGAŚNIĘCIE ZEZWOLENIA]......................... 221 Art. 68. [OGRANICZENIE DZIAŁALNOŚCI]...................... 222 Art. 69. [COFNIĘCIE ZEZWOLENIA]............................ 224 Art. 70. [COFNIĘCIE NA WNIOSEK]............................ 226 Art. 71. [UPUBLICZNIENIE UTRATY ZEZWOLENIA].............. 226 Art. 72. [POŁĄCZENIE LUB PODZIAŁ].......................... 227 Art. 73. [INFORMOWANIE O DZIAŁALNOŚCI]................... 228 Art. 73a. [WYDAWANIE PIENIĄDZA ELEKTRONICZNEGO W OGRANICZONYM ZAKRESIE]........................... 229 Art. 73b. [PRZEKAZYWANIE INFORMACJI]...................... 232 Art. 73c. [UTRATA UPRAWNIENIA]............................ 233 Art. 73d. [OBOWIĄZEK OCHRONY ŚRODKÓW].................. 234 Art. 73e. [OBOWIĄZEK INFORMOWANIA KE]................... 234 Art. 74. [INNA DZIAŁALNOŚĆ KRAJOWEJ INSTYTUCJI PŁATNICZEJ]........................................... 235 Art. 75. [OBOWIĄZEK PRZECHOWYWANIA DOKUMENTACJI]..... 236 Rozdział 2. Fundusze własne i gospodarka finansowa krajowych instytucji płatniczych................................. 237 Art. 76. [FUNDUSZE WŁASNE INSTYTUCJI PŁATNICZEJ]......... 237 Art. 77. [ZASADA JEDNOKROTNEGO ZALICZANA FUNDUSZY].... 241 Art. 78. [ZASADY OCHRONY ŚRODKÓW]....................... 242 Art. 79. [OKREŚLENIE KATEGORII AKTYWÓW].................. 244 Art. 80. [ZWOLNIENIE OD ZAJĘCIA]........................... 245 Rozdział 3. Sprawozdawczość krajowych instytucji płatniczych........ 246 Art. 81. [OBOWIĄZEK PRZEKAZYWANIA SPRAWOZDAŃ]......... 246 Art. 82. [OBOWIĄZEK POINFORMOWANIA KNF]................. 247 Art. 83. [OBOWIĄZKI SPRAWOZDAWCZE]...................... 248 Rozdział 4. Korzystanie przez krajową instytucję płatniczą z usług agentów oraz powierzanie wykonywania niektórych czynności operacyjnych innym podmiotom.............. 249 Art. 84. [AGENCI INSTYTUCJI PŁATNICZEJ].................... 249 Art. 85. [REJESTRACJA AGENTA].............................. 252 Art. 86. [OUTSOURCING INSTYTUCJI PŁATNICZEJ]............. 254 8
Spis treści Art. 87. [NADZÓR KNF NAD OUTSOURCINGIEM]................ 259 Art. 88. [ROZSZERZONA ODPOWIEDZIALNOŚĆ INSTYTUCJI PŁATNICZYCH].......................................... 260 Art. 89. [ROZSZERZONY OBOWIĄZEK INFORMOWANIA]......... 261 Art. 90. [WSKAZANIE INSTYTUCJI PRZEZ AGENTA]............. 262 DZIAŁ V. Podejmowanie i prowadzenie przez instytucje płatnicze działalności na terytorium państwa goszczącego......... 263 Art. 91. [ZASADA JEDNOLITEJ LICENCJI]....................... 263 Art. 92. [ZAWIADOMIENIE O DZIAŁALNOŚCI W INNYM PAŃSTWIE] 264 Art. 93. [WPIS DO REJESTRU]................................. 267 Art. 94. [OBOWIĄZEK NOTYFIKACJI ZMIANY DANYCH].......... 268 Art. 95. [DZIAŁALNOŚĆ TRANSGRANICZNA].................... 269 Art. 96. [ZAKRES ŚWIADCZONYCH USŁUG]..................... 270 Art. 97. [AGENCI LUB ODDZIAŁY UNIJNEJ INSTYTUCJI PŁATNICZEJ]........................................... 270 Art. 98. [OBOWIĄZEK ZAWIADOMIENIA]....................... 272 Art. 98a. [WYŁĄCZENIE]..................................... 272 DZIAŁ VI. Nadzór nad krajowymi instytucjami płatniczymi oraz oddziałami unijnych instytucji płatniczych.............. 274 Art. 99. [NADZÓR ZAKRES I CELE]........................... 274 Art. 100. [CZYNNOŚCI NADZORCZE]........................... 282 Art. 101. [WYŁĄCZENIE ODPWIEDZIALNOŚCI].................. 282 Art. 102. [ŚRODKI NADZORU]................................. 283 Art. 103. [KONTROLA DZIAŁALNOŚCI]......................... 284 Art. 104. [OBOWIĄZEK ZGŁOSZENIA KONTROLI]................ 286 Art. 105. [SANKCJE ZA NARUSZENIE ZALECEŃ NADZORCZYCH].. 287 Art. 106. [SANKCJA WPROWADZAJĄCE W BŁĄD INFORMACJE].. 290 Art. 107. [PROCEDURA W RAZIE NARUSZANIA PRAWA POLSKIEGO]............................................ 291 Art. 108. [WSPÓŁPRACA W RAMACH NADZORU]................ 293 Art. 109. [WSPÓŁPRACA Z WŁAŚCIWYMI ORGANAMI NADZORCZYMI]......................................... 293 Art. 110. [PRZEKAZYWANIE INFORMACJI]...................... 294 Art. 111. [ZASADY UDZIELANIA INFORMACJI].................. 294 Art. 112. [ZAKRES TAJEMNICY ZAWODOWEJ].................. 296 Art. 113. [POKRYWANIE KOSZTÓW NADZORU]................. 297 Art. 114. [ZAKRES OPŁAT].................................... 299 Art. 115. [DELEGACJA DLA ROZPORZĄDZENIA]................. 300 Art. 116. [PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI]...................... 301 Art. 117. [ODPOWIEDNIE STOSOWANIE PRZEPISÓW]............ 301 9
Spis treści DZIAŁ VII. Biura usług płatniczych i kasy oszczędnościowo- -kredytowe.......................................... 303 Art. 118. [BIURA USŁUG PŁATNICZYCH]....................... 303 Art. 119. [OBOWIĄZKOWY WPIS DO REJESTRU]................ 307 Art. 120. [WARUNKI PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI JAKO BIURO] 307 Art. 121. [ŚWIADCZENIE USŁUG ZA POŚREDNICTWEM AGENTA PRZEZ BIURA].......................................... 309 Art. 122. [DANE WE WNIOSKU]............................... 309 Art. 123. [BIURO ZAKOŃCZENIE DZIAŁALNOŚCI].............. 310 Art. 124. [ZASTOSOWANIE PRZEPISÓW O SWOBODZIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ]......................... 311 Art. 125. [OBOWIĄZEK OCHRONY ŚRODKÓW].................. 311 Art. 126. [DANE PODLEGAJĄCE ZGŁOSZENIU].................. 313 Art. 127. [SKUTKI PRZEKROCZENIA LIMITÓW].................. 314 Art. 128. [TERMINY PRZEKAZANIA INFORMACJI]............... 315 Art. 129. [NADZÓR NAD BIURAMI]............................ 316 Art. 130. [OBOWIĄZEK POKRYWANIA KOSZTÓW NADZORU]..... 317 Art. 131. [SKOK OBOWIĄZEK NOTYFIKACJI].................. 318 Art. 132. [SKOK ODPOWIEDNIE STOSOWANIE PRZEPISÓW]..... 319 DZIAŁ VIIa. Instytucje pieniądza elektronicznego i oddziały zagranicznych instytucji pieniądza elektronicznego.... 320 Art. 132a. [INSTYTUCJA PIENIĄDZA ELEKTRONICZNEGO]....... 320 Art. 132b. [WYMOGI DLA INSTYTUCJI PIENIĄDZA ELEKTRONICZNEGO].................................... 322 Art. 132c. [OBOWIĄZEK NOTYFIKACJI NABYCIA AKCJI (UDZIAŁÓW)]........................................... 324 Art. 132d. [INFORMACJE ZAWARTE W ZAWIADOMIENIU]........ 326 Art. 132e. [SPRZECIW CO DO NABYCIA AKCJI LUB UDZIAŁÓW]... 328 Art. 132f. [ZAKAZANIE WYKONYWANIA PRAWA GŁOSU]......... 331 Art. 132g. [NAKAZANIE WYDZIELENIA DZIAŁALNOŚCI].......... 333 Art. 132h. [WYŁĄCZENIE SUKCESJI ZEZWOLENIA].............. 334 Art. 132i. [INFORMOWANIE O DZIAŁALNOŚCI]................. 335 Art. 132j. [ŚWIADCZENIE INNYCH USŁUG]..................... 335 Art. 132k. [USŁUGI ZWIĄZANE Z WYDAWANIEM PIENIĄDZA ELEKTRONICZNEGO].................................... 337 Art. 132l. [OKRES PRZECHOWYWANIA DOKUMENTÓW]......... 337 Art. 132m. [WYMÓG ADEKWATNOŚCI KAPITAŁOWEJ]........... 338 Art. 132n. [CHIŃSKIE MURY]................................. 340 Art. 132o. [DELEGACJA USTAWOWA].......................... 341 Art. 132p. [ZWOLNIENIE OD ZAJĘCIA]......................... 342 Art. 132q. [OBOWIĄZEK OCHRONY ŚRODKÓW]................. 342 10
Spis treści Art. 132r. [PRZEKAZYWANIE SPRAWOZDAŃ]................... 343 Art. 132s. [AGENCI INSTYTUCJI PIENIĄDZA ELEKTRONICZNEGO]. 343 Art. 132t. [WYKUP PIENIĄDZA ELEKTRONICZNEGO PRZEZ POŚREDNIKÓW]......................................... 343 Art. 132u. [OBOWIĄZEK INFORMACYJNY AGENTÓW]............ 344 Art. 132v. [OUTSOURCING]................................... 344 Art. 132w. [ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA OSOBY TRZECIE].......... 345 Art. 132x. [ZASADA JEDNOLITEJ LICENCJI]..................... 345 Art. 132y. [DZIAŁALNOŚĆ NA TERYTORIUM RP]................ 347 Art. 132z. [NADZÓR KNF].................................... 347 Art. 132za. [SANKCJE ADMINISTRACYJNE]..................... 350 Art. 132zb. [ODPOWIEDNIE STOSOWANIE ŚRODKÓW NADZORCZYCH]........................................ 352 Art. 132zc. [ZASADY SPRAWOWANIA NADZORU]................ 353 Art. 132zd. [LIKWIDACJA INSTYTUCJI PIENIĄDZA ELEKTRONICZNEGO].................................... 353 Art. 132ze. [POKRYWANIE KOSZTÓW NADZORU]............... 353 Art. 132zf. [ZAKRES OPŁAT].................................. 354 Art. 132zg. [DELEGACJA USTAWOWA]......................... 355 Art. 132zh. [WYMÓG UZYSKANIA ZEZWOLENIA]................ 355 Art. 132zi. [OGRANICZENIE DZIAŁALNOŚCI ODDZIAŁU]......... 356 Art. 132zj. [ZAGRANICZNE IPE KOSZTY NADZORU]............ 357 Art. 132zk. [OBOWIĄZEK NOTYFIKACJI]....................... 358 DZIAŁ VIII. Rejestr dostawców i wydawców pieniądza elektronicznego..................................... 359 Art. 133. [REJESTR PODMIOTÓW]............................. 359 Art. 134. [DANE W REJESTRACH]............................. 360 Art. 135. [DANE W REJESTRZE KAS]........................... 362 Art. 136. [DANE W REJESTRZE BIUR].......................... 363 Art. 136a. [REJESTR INSTYTUCJI PIENIĄDZA ELEKTRONICZNEGO] 364 Art. 136b. [REJESTR ODDZIAŁÓW]............................ 365 Art. 137. [WPISY NA WNIOSEK JAKO ZASADA].................. 366 Art. 138. [WPISY DO REJESTRU Z URZĘDU].................... 367 Art. 139. [ZAPEWNIANIE PRAWDZIWOŚCI DANYCH]............. 368 Art. 140. [FORMA ODMOWY WPISU]........................... 369 Art. 141. [PRZESŁANKI ODMOWY DOKONANIA WPISU].......... 370 Art. 142. [WYKREŚLENIA Z URZĘDU].......................... 371 DZIAŁ IX. Odpowiedzialność cywilna i karna..................... 374 Rozdział 1. Odpowiedzialność za wykonanie transakcji płatniczych.... 374 Art. 143. [UNIKATOWY IDENTYFIKATOR]...................... 374 Art. 144. [NIENALEŻYTE WYKONANIE TRANSAKCJI PŁATNICZEJ]. 378 11
Spis treści Art. 145. [ODPOWIEDZIALNOŚĆ DOSTAWCY]................... 381 Art. 146. [OBOWIĄZEK MONITOROWANIA TRANSAKCJI]......... 382 Art. 147. [ROZSZERZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI].............. 384 Art. 148. [REGRES DOSTAWCY]............................... 384 Art. 149. [ZAKAZ WYŁĄCZANIA ODPOWIEDZIALNOŚCI].......... 385 Rozdział 2. Przepisy karne....................................... 386 Art. 150. [ŚWIADCZENIE USŁUG PŁATNICZYCH BEZ ZEZWOLENIA] 386 Art. 151. [NIEUPRAWNIONA REPREZENTACJA]................. 389 Art. 152. [WPROWADZANIE ORGANU W BŁĄD]................. 390 Art. 153. [ZŁAMANIE TAJEMNICY]............................ 392 Art. 153a. [NIEUDZIELANIE INFORMACJI]...................... 395 DZIAŁ X. Zmiany w przepisach obowiązujących................... 398 Art. 154 167 (pominięte)..................................... 398 DZIAŁ XI. Przepisy przejściowe i końcowe........................ 399 Art. 168. [DOSTOSOWANIE DZIAŁALNOŚCI].................... 399 Art. 169. [UTRZYMANIE SKUTKÓW ZGODY NA POLECENIE ZAPŁATY].............................................. 399 Art. 170. [CZAS NA DOSTOSOWANIE].......................... 399 Art. 171. [WYMÓG UZYSKANIA ZEZWOLENIA].................. 400 Art. 172. [ZAWIADOMIENIE PRZEZ KASY]...................... 401 Art. 173. [CZASOWE OGRANICZENIE WYMOGÓW].............. 401 Art. 174. [WYMAGANE DOKUMENTY].......................... 402 Art. 175. [OBLIGATORYJNE ZAWARCIE UMOWY PRZEZ BIURA]... 402 Art. 176. [BRAK OBOWIĄZKU UZYSKANIA ZEZWOLENIA]........ 402 Art. 177. [OBOWIĄZEK PRZEKAZANIA INFORMACJI]............ 403 Art. 178. [OBOWIĄZEK PRZEKAZANIA INFORMACJI]............ 404 Art. 179. [MOMENT ZASTOSOWANIA PRZEPISU]................ 404 Art. 180. [LIMIT WYDATKÓW BUDŻETOWYCH].................. 404 Art. 181. [WEJŚCIE W ŻYCIE USTAWY]......................... 405 Bibliografia.................................................... 409 Akty prawne................................................... 413 Orzeczenia sądów.............................................. 416 Inne dokumenty i źródła internetowe............................ 417
Wykaz skrótów Wykaz skrótów Wykaz skrótów ATM ang. Automated Teller Machine, bankomat dyrektywa 2000/46/WE dyrektywa 2000/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 września 2000 r. o podejmowaniu, wykonywaniu i nadzorze nad działalnością instytucji pieniądza elektronicznego (Dz.Urz. WE 2000 L 275/39 akt uchylony) dyrektywa dyrektywa 2006/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/48/WE z 14 czerwca 2006 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe (Dz.Urz. UE L 177/1 ze zm.) dyrektywa EMD II ang. Electronic Money Directive II, dyrektywa 2009/110/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 września 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością, zmieniająca dyrektywy 2005/60/WE i 2006/48/WE oraz uchylająca dyrektywę 2000/46/WE (Dz.Urz. UE 2009 L 267/7) dyrektywa PSD ang. Payment Services Directive dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniająca dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylająca dyrektywę 97/5/WE (Dz.Urz. UE 2007 L 319/1 ze zm.) dyrektywa PSD II projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego oraz zmieniająca dyrektywy 2002/65/WE, 2013/36/UE i 2009/110/WE i uchylająca dyrektywę 2007/64/WE EOG Europejski Obszar Gospodarczy (państwa UE oraz Norwegia, Islandia i Liechtenstein) k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 121) k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KNF Komisja Nadzoru Finansowego Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i zm.) k.p.a. ustawa z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 267) 13
Wykaz skrótów k.p.k. KRS k.s.h. Lexis.pl MPrB NBP ONSA ONSAiWSA PB PiP POS PPH pr.bank. PUG SEPA SIP SKOK u.e.i.p. u.nbp u.n.r.fin. u.o.d.o. u.ost.rozrach. u.rach. ustawa implementująca dyrektywę 2009/110/WE u.u.p. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) Krajowy Rejestr Sądowy ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 1030 ze zm.) System Informacji Prawnej LexisNexis Polska Monitor Prawa Bankowego Narodowy Bank Polski Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkich Sądów Administracyjnych Prawo Bankowe Państwo i Prawo ang. Point of Sale, terminal służący do autoryzacji użytkownika usług płatniczych, najczęściej karty płatniczej Przegląd Prawa Handlowego ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 1376 ze zm.) Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Jednolity Obszar Płatności w Euro (ang. Single Euro Payments Area) System Informacji Prawnej Wydawnictwa Wolters Kluwer Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo -Kredytowa ustawa 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 1232) ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 1232 uchylona) ustawa z 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 1149 ze zm.) ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926) ustawa z 24 sierpnia 2001 r. o ostateczności rozrachunku w systemach płatności i systemach rozrachunku papierów wartościowych oraz zasadach nadzoru nad tymi systemami (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 246 ze zm.) ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 330 ze zm.) ustawa z 12 lipca 2013 r. o zmianie ustawy o usługach płatniczych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r., poz. 1036) ustawa z 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 873) 14
Wstęp Wstęp Wstęp Ustawa z 19 sierpnia 2011 r. (Dz.U. Nr 199, poz. 1175 ze zm.) o usługach płatniczych należy do aktów prawnych bardzo skomplikowanych, o hybrydowym charakterze, trudnych do zrozumienia i stosowania także dla osób zawodowo zajmujących się prawem. Na stopień skomplikowania ustawy złożyło się kilka czynników: 1) bezrefleksyjne powielanie zapisów dyrektywy PSD, którą komentowana ustawa implementuje czego nie usprawiedliwia charakter dyrektywy jako aktu prawnego maksymalnej harmonizacji, 2) duża abstrakcyjność regulacji, co wynika z charakteru specyficznego źródła prawa, jakim są dyrektywy Unii Europejskiej mają one zostać transponowane do porządku prawnego każdego państwa członkowskiego, a więc cechują się dużym stopniem ogólności, 3) nowa, co do zasady autonomiczna siatka pojęciowa wprowadzona przez ustawę, 4) uregulowania techniczne i technologiczne, których ustawa dotyczy, 5) hybrydowy charakter ustawy (zawiera normy prywatnoprawne, administracyjne i karne), 6) długość ustawy. Ustawa o usługach płatniczych składa się z wielu przepisów o charakterze prywatnoprawnym, modyfikujących ogólne rozwiązania prawa zobowiązań, dotychczasowe regulacje w prawie bankowym czy w innych ustawach związanych z dokonywaniem rozliczeń pieniężnych oraz umarzaniem zobowiązań. Przeważająca część ustawy zawiera jednak przepisy o charakterze publicznoprawnym (administracyjnym), regulując przede wszystkim zasady prowadzenia działalności 15
Wstęp przez dostawców usług płatniczych i inne podmioty świadczące usługi płatnicze oraz nadzór Komisji Nadzoru Finansowego nad tymi podmiotami. Podstawę i źródło ustawy o usługach płatniczych stanowi dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniająca dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylająca dyrektywę 97/5/WE (Dz.Urz. UE 2007 L 319/1), czyli dyrektywa PSD. Dyrektywa została przyjęta jako jeden z etapów w procesie tworzenia Jednolitego Obszaru Płatności w Euro (SEPA Single Euro Payment Area). Głównymi celami dyrektywy PSD była koordynacja krajowych porządków prawnych w zakresie świadczenia usług płatniczych zarówno w aspekcie nadzoru nad rynkiem i podmiotów świadczących usługi, jak i w aspekcie ochrony użytkowników (usługobiorców) usług płatniczych. Jest to dyrektywą maksymalnej (pełnej) harmonizacji, dlatego też w całości została implementowana w komentowanej ustawie o usługach płatniczych. Ustawa o usługach płatniczych została uchwalona 19 sierpnia 2011 r. i weszła w życie po upływie 30 dni od ogłoszenia, tj. 24 października 2011 r. Liczba publikacji, które dotyczą ustawy o usługach płatniczych, stale rośnie, do czego przyczynia się grono autorów publikujących w różnych branżowych czasopismach. W ostatnim czasie drukiem ukazały się dwie prace doktorskie z zakresu usług płatniczych obronione w 2013 r. (W. Iwańskiego i M. Grabowskiego). Autor wyraża nadzieję, że niniejszy komentarz będzie cennym uzupełnieniem w zakresie polskich publikacji dotyczących omawianej problematyki.
Ustawa o usługach płatniczych Dział I. Przepisy ogólne Mateusz Pacak USTAWA z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (tekst pierwotny Dz.U. z dnia 23 września 2011 r. Nr 199, poz. 1175 ze zm.: Dz.U. z 2011 r. Nr 291, poz. 1707; z 2012 r. poz. 855; z 2013 r. poz. 1036, poz. 1271; tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 873) DZIAŁ I Przepisy ogólne Art. 1. ZAKRES NORMOWANIA USTAWY Art. 1. 1. Ustawa określa zasady świadczenia usług płatniczych oraz wydawania i wykupu pieniądza elektronicznego, w tym: 1) warunki świadczenia usług płatniczych, w szczególności dotyczące przejrzystości postanowień umownych i wymogów w zakresie informowania o usługach płatniczych; 2) prawa i obowiązki stron wynikające z umów o świadczenie usług płatniczych, a także zakres odpowiedzialności dostawców z tytułu wykonywania usług płatniczych; 2a) warunki wydawania i wykupu pieniądza elektronicznego; 3) zasady prowadzenia działalności przez instytucje płatnicze, biura usług płatniczych, instytucje pieniądza elektronicznego i oddziały zagranicznych instytucji pieniądza elektronicznego, 17
Art. 1 Ustawa o usługach płatniczych w tym za pośrednictwem agentów, oraz zasady sprawowania nadzoru nad tymi podmiotami. 2. Ustawa określa również podstawowe zasady funkcjonowania rynku krajowych transakcji płatniczych przy użyciu kart płatniczych. GENEZA USTAWY 1. Ustawa o usługach płatniczych stanowi implementację dyrektywy PSD, której przyjęcie związane było z tworzeniem Jednolitego Obszaru Płatności w Euro (SEPA Single Euro Payment Area). Głównymi celami dyrektywy PSD są: koordynacja krajowych porządków prawnych w zakresie świadczenia usług płatniczych zarówno w aspekcie nadzoru nad rynkiem i podmiotów świadczących usługi, jak i w aspekcie ochrony użytkowników (usługobiorców) usług płatniczych. Dyrektywa PSD jest dyrektywą maksymalnej (pełnej) harmonizacji, dlatego też ustawodawca zadecydował implementowanie jej w całości w komentowanej ustawie o usługach płatniczych (co do charakteru dyrektywy: W. Pyzioł, A. Walaszek -Pyzioł, Ustawa z 2011 roku o usługach płatniczych, a umowa rachunku bankowego, PUG 2012, nr 1, s. 2). Ponadto rynek płatniczy w Unii Europejskiej jest regulowany przede wszystkim przez następujące akty prawne: 1) rozporządzenie (WE) nr 1781/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 15 listopada 2006 r. w sprawie informacji o zleceniodawcach, które towarzyszą przekazom pieniężnym (Dz.Urz. UE 2006 L 345/1), 2) rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 924/2009 z 16 września 2009 r. w sprawie płatności transgranicznych we Wspólnocie oraz uchylające rozporządzenie (WE) 2560/2001 (Dz.Urz. 2009 UE L 266/11), 3) rozporządzenie nr 260/2012 Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z 14 marca 2012 r. ustanawiające wymogi techniczne i handlowe w odniesieniu do poleceń przelewu i poleceń zapłaty w euro oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 924/2009 (Dz.Urz. 2012 UE L 94/22). W uzasadnieniu ustawy wskazano, iż ustawa o usługach płatniczych implementuje także dyrektywalną (wymagającą implementacji) część 18 Mateusz Pacak
Dział I. Przepisy ogólne Art. 1 rozporządzenia WE nr 924/2009 Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 września 2009 r. w sprawie płatności transgranicznych we Wspólnocie oraz uchylającego rozporządzenie (WE) nr 2560/2001, którego planowane wejście w życie pokrywało się z terminem implementacji dyrektywy. Mowa tutaj o takich przepisach, jak art. 14 ust. 1, art. 99 ust. 2, art. 102 ust. 1 u.u.p. (Uzasadnienie do ustawy o usługach płatniczych, druk sejmowy 4217, s. 54). 2. Zakres podmiotowy ustawy nie ogranicza się tylko do podmiotów świadczących usługi płatnicze (dostawców, por. art. 6), reguluje również prawa i obowiązki podmiotów, na których rzecz działają dostawcy usług płatniczych, czyli użytkowników usług płatniczych. Zakres zastosowania przepisów ustawy może się różnić w zależności od tego, czy użytkownikiem jest konsument, gdyż wtedy bez możliwości wyłączeń stosuje się jej działy II i III (por. art. 16 i art. 33 u.u.p.), czy niekonsument (w takim wypadku strony mogą wyłączyć w całości lub w części dział II (art. 16), a w części wskazanej w art. 33 dział III ustawy). Zakres stosowania może się zmienić także w sytuacji, gdy transakcje płatnicze, które mogą być dokonane za pomocą instrumentu płatniczego obejmują niskie kwoty (art. 19 i 39 u.u.p., por. W. Srokosz, Zakres stosowania Dyrektywy PSD (Payment Services Directive), Prawo Mediów Elektronicznych 2010, nr 1, s. 36). IMPLEMENTACJA DYREKTYWY 3. Dyrektywa PSD zgodnie z brzmieniem jej art. 94, powinna zostać implementowana do krajowych porządków prawnych do 1 listopada 2009 r. W przypadku zatem komentowanej ustawy, implementacja została dokonana z niemal dwuletnim opóźnieniem. ZASADY RYNKU USŁUG PŁATNICZYCH 4. Jak wskazuje się w piśmiennictwie, samo sformułowanie katalogu zasad nie przesądza jeszcze, że zasady te mają charakter normatywny. Aby zasada nabrała takiego charakteru, musi wynikać z przepisów prawa lub linii orzeczniczej i zostać w jakiś sposób legitymowana jako zasada albo też musi istnieć powszechna akceptacja w doktrynie 19
Art. 1 Ustawa o usługach płatniczych co do obowiązywania danej zasady (por. Cz. Żuławska, Zasady gospodarczego prawa prywatnego, Warszawa 2007, s. 6 9). Zawsze zatem zasada prawa musi spotkać się z ograniczoną przynajmniej ingerencją doktryny w celu nadania jej ostatecznego kształtu. Ze względu na sposób redakcji dyrektywy PSD, jak również ideę SEPA oraz aksjologię, która znalazła się u podstaw dyrektywy, można sformułować kilka zasad, które mają przyświecać funkcjonowaniu rynku usług płatniczych w Polsce: 1) zasada przejrzystości (J. Gliniecka, Zasada przejrzystości świadczenia usług płatniczych jako warunek bezpiecznego korzystania z elektronicznych instrumentów płatniczych na tle rozwiązań prawnych dyrektywy PSD, PB 2008, nr 9, s. 50); 2) zasada szybkości; 3) zasada ochrony użytkownika usług płatniczych, która przejawia się w dwóch aspektach: a) zasadzie informowania, której przejawem są obowiązki dostawców określone w Działach II i III komentowanej ustawy, b) zasadzie pełnej odpowiedzialności dostawcy za nieautoryzowane transakcje płatnicze powyżej określonej kwoty; 4) zasada ponoszenia ryzyka przez użytkownika za nieautoryzowane transakcje płatnicze; 5) zasada neutralności technologicznej. Wskazane w lit. a i b zasady mają charakter zasad reguł (stosowanych lub nie, na zasadzie wszystko albo nic ), w odróżnieniu od zasad standardów, wskazanych w punktach 1 4 (stosowanych mniej lub więcej, por. np. R. Alexy, On the Structure of Legal Principles, Ratio Juris 2000, t. 13, s. 294 304). Ochrona przewidziana w dyrektywie PSD oraz w ustawie o usługach płatniczych stanowi swoisty pomost między regulacjami właściwymi dla obrotu konsumenckiego oraz regulacjami właściwymi dla rynku kapitałowego. Ustawodawca rozszerzył ochronę przyznawaną konsumentom na inne podmioty (zob. E. Rutkowska -Tomaszewska, Ochrona prawna klienta na rynku usług bankowych, Warszawa 2013, wstęp), ale jednocześnie utrzymał ściślejszą ochronę dla konsumentów poprzez odpowiednie normy ius cogens (por. art. 16 i 33 u.u.p.). 20 Mateusz Pacak
Dział I. Przepisy ogólne Art. 1 SWOBODA PRZEPŁYWU KAPITAŁU 5. Art. 63 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. 2012 C 326/47) statuuje swobodę przepływu kapitału wewnątrz Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Artykuł ten ustanawia również swobodę przepływu płatności (art. 63 ust. 2 TFUE), określaną czasami jako piąta swoboda. Swoboda przepływu płatności zakłada zakaz ograniczeń w przepływie płatności, tzn. poleceń przelewu, poleceń zapłaty, kart płatniczych, gotówki, pieniądza elektronicznego, płatności mobilnych (por. R. Kaszubski, Ł. Obzejta, Karty płatnicze w Polsce, Warszawa 2012, s. 456, 457; szeroko na temat różnych aspektów przepływu płatności w Unii Europejskiej zob. A. Zawidzka, Swoboda przepływu kapitału i płatności, w: Prawo gospodarcze Unii Europejskiej, red. J. Barcz, Warszawa 2011, s. V 13 i n.). SEPA 6. Jednolity Obszar Płatności w Euro (ang. Single Euro Payments Area, SEPA) jest ideą wprowadzenia w Europie jednolitego obszaru płatności z pominięciem regulacji transgranicznych (B. Bacia, Swoboda świadczenia usług finansowych, w: Prawo gospodarcze Unii Europejskiej, red. J. Barcz, Warszawa 2011, s. V 85 i n.). Obejmuje on 27 państw UE oraz Islandię, Liechtenstein, Monako, Norwegię i Szwajcarię. SEPA zakłada, że uczestnicy obrotu będą mogli dokonywać i otrzymywać płatności w euro na całym jego obszarze (R. Kaszubski, Ł. Obzejta, Karty płatnicze w Polsce, Warszawa 2012, s. 456). W myśl koncepcji SEPA ma zostać zniesiony podział na transfery pieniężne transgraniczne i krajowe, a ujednolicone zostaną reguły autoryzacji i rozliczeń [odnośnie do SEPA zob. K. Lewandowski, Jednolity Obszar Płatności w Euro (SEPA): koncepcja i wdrożenie, PB 2008, nr 10; J. Gliniecka, Zasada przejrzystości świadczenia usług płatniczych jako warunek bezpiecznego korzystania z elektronicznych instrumentów płatniczych na tle rozwiązań prawnych dyrektywy PSD, PB 2008, nr 9; M. Grabowski, Ustawa o usługach płatniczych. Komentarz, Warszawa 2012, komentarz do art. 1, pkt 2, s. 5]. 21
Art. 1 Ustawa o usługach płatniczych POJĘCIE MAKSYMALNEJ HARMONIZACJI 7. W ujęciu generalnym dyrektywa jest aktem prawnym zawierającym przepisy, które powinny zostać implementowane do systemów prawnych państw członkowskich Unii Europejskiej. Jeżeli normy dyrektywy mają charakter harmonizacji minimalnej oznacza to, że państwa członkowskie muszą jedynie osiągnąć cele dyrektywy (np. zakładany poziom ochrony prawnej) dowolnymi regulacjami. W przypadku harmonizacji maksymalnej państwa członkowskie muszą implementować przepisy dyrektywy bez zmian, z wyjątkiem tzw. opcji narodowych. Maksymalną harmonizację można przeciwstawić minimalnej harmonizacji, w której dyrektywa jest aktem prawnym wiążącym co do celu, a nie co do środków przepisów prowadzących do osiągnięcia tego celu. 8. Charakter harmonizacji maksymalnej nadany dyrektywie PSD oznacza, że jej postanowienia powinny być w całości transponowane do systemów prawnych państw członkowskich, bez możliwości stosowania odstępstw. Wyjątkiem od zasady pełnej harmonizacji są tzw. opcje narodowe, których implementacja jest pozostawiona państwom zarówno ze względu na wybór możliwych regulacji, jak i sposób implementacji. Pozostawienie możliwości odstępstw ma służyć przede wszystkim dostosowaniu zasad ustanowionych w dyrektywie do specyfiki prawnej i rynkowej każdego z państw członkowskich (zob. M. Grabowski, Ustawa..., komentarz do art. 1, teza 3, s. 6). W piśmiennictwie podkreśla się, że charakter maksymalnej harmonizacji dyrektywy PSD przesądza o treści krajowych regulacji prawnych (W. Pyzioł, A. Walaszek -Pyzioł, Ustawa z 2011 roku o usługach płatniczych a umowa rachunku bankowego, PUG 2012, nr 1, s. 2). Jak pokazuje praktyka, jest to tylko założenie, a przepisy komentowanej ustawy, wprowadzonej na podstawie dyrektywy PSD wielokrotnie odbiegają od zamierzeń czy nawet wyraźnej woli prawodawcy europejskiego. 9. Dyrektywa PSD już w pierwszym punkcie preambuły przesądza podstawowe zadanie regulacji zarówno europejskich, jak i krajowych. Tym zadaniem jest stworzenie jednolitego rynku usług płatniczych. W świetle dyrektywy PSD regulacje prawne dotyczące usług płatniczych mają być identyczne we wszystkich państwach Unii, niezależ- 22 Mateusz Pacak