Montaż instalacji z rur żeliwnych i kamionkowych 713[02].Z1.08

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Andrzej Świderek Montaż instalacji z rur żeliwnych i kamionkowych 713[02].Z1.08 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

Recenzenci: mgr inż. Grażyna Antoniewska mgr inż. Beata Wiśniewska - Milej Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Marzena Więcek Konsultacja: dr inż. Bożena Zając Korekta: Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[02].Z1.08 Montaż instalacji z rur żeliwnych i kamionkowych zawartej w modułowym programie nauczania dla zawodu monter instalacji sanitarnych. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7 4.1. Rury i kształtki żeliwne 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 17 4.1.3. Ćwiczenia 17 4.1.4. Sprawdzian postępów 18 4.2. Rury i kształtki kamionkowe 19 4.2.1. Materiał nauczania 19 4.2.2. Pytania sprawdzające 23 4.2.3. Ćwiczenia 24 4.2.4. Sprawdzian postępów 25 4.3. Zasady montażu rur żeliwnych i kamionkowych 26 4.3.1. Materiał nauczania 26 4.3.2. Pytania sprawdzające 38 4.3.3. Ćwiczenia 38 4.3.4. Sprawdzian postępów 42 5. Sprawdzian osiągnięć 43 6. Literatura 48 2

1. WPROWADZENIE Poradnik, ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o rurach żeliwnych i kamionkowych, stosowanych kształtkach, zasadach wykonywania połączeń, warunkach mocowania instalacji do przegród budowlanych, a także przepisach bhp i ochrony ppoż. obowiązujących przy wykonywaniu montażu. Poradnik ten zawiera: 1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej. 2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej. 3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Do poszerzenia wiedzy wykorzystaj wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji. Materiał nauczania obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają: wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia, pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia, sprawdzian teoretyczny, sprawdzian umiejętności praktycznych. 4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo nie. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej. Jednostka modułowa: Montaż instalacji z rur żeliwnych i kamionkowych, której treści teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z procesem wykonywania instalacji kanalizacyjnych. Bezpieczeństwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki. 3

713[02].Z1 Technologia montażu instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych 713[02].Z1/2/3/4.01 Prace przygotowawczo zakończeniowe przy wykonywaniu instalacji 713[02].Z1/2/3/4.02 Montaż instalacji z rur stalowych 713[02].Z1/2/3/4.03 Montaż instalacji z rur miedzianych 713[02].Z1/2.04 Montaż instalacji z tworzyw sztucznych 713[02].Z1.05 Montaż instalacji zimnej wody i ciepłej wody użytkowej 713[02].Z1.06 Instalacja urządzeń do lokalnego i centralnego przygotowania ciepłej d k j 713[02].Z1.07 Instalacja urządzeń lokalnych ujęć wody 713[02].Z1.08 Montaż instalacji z rur żeliwnych i kamionkowych 713[02].Z1.09 Montaż instalacji kanalizacyjnej 713[02].Z1.10 Instalacja urządzeń lokalnych ujęć ścieków 713[02].Z1.11 Konserwacja instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych Schemat układu jednostek modułowych 4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej Montaż instalacji z rur żeliwnych i kamionkowych powinieneś umieć: rozpoznawać materiały instalacyjne, stosować terminologię budowlaną, organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp, wykonywać prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu instalacji, stosować terminologię budowlaną, odczytywać i interpretować rysunki budowlane, posługiwać się dokumentacją budowlaną, wykonywać przedmiary i obmiary robót, wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne, organizować stanowiska składowania i magazynowania, przestrzegać zasad bhp, przewidywać i zapobiegać zagrożeniom, stosować procedury związane z ratowaniem poszkodowanego w wyniku wypadku przy pracy, posługiwać się przyrządami pomiarowymi, trasować miejsca montażu instalacji, rozpoznawać oznaczenia graficzne na dokumentacji budowlanej, korzystać z różnych źródeł informacji. 5

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: wykonać prace przy montażu instalacji z rur instalacyjnych żeliwnych i kamionkowych, zgodnie z obowiązującymi przepisami bhp i ochrony ppoż., przygotować na podstawie wykazu materiały potrzebne do montażu instalacji z rur żeliwnych i kamionkowych, ocenić stan techniczny rur i łączników instalacyjnych żeliwnych i kamionkowych do montażu, przygotować rury instalacyjne żeliwne i kamionkowe do montażu, wykonać połączenia rur instalacyjnych żeliwnych i kamionkowych, zamocować wykonane odcinki rur instalacyjnych żeliwnych i kamionkowych w budynku, wykonać przejścia instalacji z rur żeliwnych na instalacje wykonane z innych materiałów, posłużyć się dokumentacją techniczną. 6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Rury i kształtki żeliwne 4.1.1. Materiał nauczania Wymagania materiałowe, kwalifikacyjne rur i kształtek żeliwnych Żeliwo jest stopem żelaza i węgla oraz innych domieszek: krzemu, manganu, fosforu i siarki. Procentowa zawartość węgla w stopie wynosi od 2,0 do 3,6%. Wyróżnia się żeliwo białe, szare, ciągliwe i stopowe. Do produkcji rur kanalizacyjnych stosuje się dwie odmiany żeliwa: szare i sferoidalne. Żeliwo szare charakteryzuje się dużą wytrzymałością na ściskanie, a małą na rozciąganie. Żeliwo sferoidalne charakteryzuje się lepszymi właściwościami wytrzymałościowymi w stosunku do żeliwa szarego. Żeliwo ciągliwe ( dzięki właściwościom mechanicznym ) jest formą stopową pośrednią między żeliwem szarym a stalą. Stosowane jest do produkcji kształtek (łączników). Rury kanalizacyjne żeliwne na całej powierzchni pokrywane są powłoką ochronną antykorozyjną, najczęściej lakierem bitumicznym. Warstwa, którą tworzy powłoka bitumiczna powinna ściśle przylegać do powierzchni rury, być elastyczna, nie złuszczać się, nie odpadać i nie lepić. Wewnętrzna powłoka rury z żeliwa sferoidalnego stanowi ją wykładzina z zaprawy cementowej musi być warstwą jednorodną. Jest ona nanoszona metodą natryskową. Przed nałożeniem zaprawy cementowej powierzchnia żeliwna musi być oczyszczona, sucha i odtłuszczona. Warstwę ochronną powierzchni zewnętrznych stanowi powłoka cynkowa nałożona metodą natryskową i dodatkowo zabezpieczona antykorozyjnie powłoką bitumiczną. Dzięki swojej strukturze żeliwo w postaci rur i kształtek stosowane do budowy układów kanalizacyjnych posiada nastęujące zalety: trwałość, szczelność, dużą wytrzymałość, odporność na ścieranie, odporność ogniową, odporność na niską i wysoką temperaturę, wytłumianie drgań przez ścianki rur, odporność na korozję. Wadą żeliwa szarego jest jego kruchość i duży ciężar. Zalety żeliwa pozwalają na wykorzystywanie go w obiektach użyteczności publicznej (szkołach, szpitalach, budynkach administracyjnych itp.) oraz w budownictwie mieszkaniowym i przemysłowym. Własności żeliwa pozwalają zapewnić użytkownikom bezpieczeństwo i zredukować hałas przepływających ścieków lub wody deszczowej bez konieczności stosowania izolacji termicznej i akustycznej. Rury i kształtki żeliwne produkowane są najczęściej jako kielichowe. 7

Rys. 1. Przewody kanalizacyjne z żeliwa [13] Do zbudowania instalacji kanalizacyjnej stosuje także rury i kształtki bezkielichowe łączone z zastosowaniem różnych obejm zaciskowych. Rury i kształtki wykonane są z żeliwa sferoidalnego. Średnice tych rur i kształtek pokrywają się w wymiarach nominalnych DN z rurami i kształtkami wykonywanymi z żeliwa szarego. Wymiary, wymagania i badania dla instalacji kanalizacyjnych wykonywanych z żeliwa sferoidalnego zawarte są w normie: PN-EN 598:2000. Wyroby kanalizacyjne z żeliwa znakowane są na zewnętrznej powierzchni rur i kształtek. Oznaczenia zawierają następujące informacje: nazwę normy wyrobu np. DIN 19522, PN -EN 598:2000, nazwę lub symbol producenta, datę produkcji, średnicę nominalną, w przypadku trójników i łuków dodatkowo wartość kąta. Rys. 2. Rura kanalizacyjna bezkielichowa żeliwna [4] Wymagania wymiarowe rur i kształtek Stosowane do wykonania pionów kanalizacyjnych, przewodów odpływowych i przykanalika średnice i podstawowe wymiary rur żeliwnych zostały zestawione na podstawie normy PN-82/H-74002 w tabelach 1 9. Rury żeliwne produkowane są w typach: jednokielichowe rysunki 3 7, dwukielichowe rysunek 8, bezkielichowe rysunki 9 12. 8

Rys. 3. Prostka żeliwna jednokielichowa [12] Tabela 1. Rury kanalizacyjne żeliwne kielichowe bezciśnieniowe wg PN-82/H-74002 [1] Średnica nominalna DN [mm] Średnica zewnętrzna D Z [mm[ Grubość ścianki e[mm] 50 57 3 77 3 109 3 133 3 150 158 4 200 208 5 Długość rury L [mm] 150 250 315 750 0 1750 2000 2500 3000 Rys. 4. Rura kanalizacyjna żeliwna kielichowa bezciśnieniowa [1] Rys. 5. Kolano kanalizacyjne żeliwne kielichowe bezciśnieniowe wg PN-82/H-74002 [1] 9

Tabela 2. Kolana kanalizacyjne żeliwne kielichowe bezciśnieniowe wg PN-82/H-74002 [1] Średnica nominalna Kąt α [ o ] Wymiary DN [mm] X 1 [mm] X 2 [mm] 50 15 30 45 60 80 87 95 101 107 115 120 126 131 25 32 38 45 51 57 62 15 30 45 60 80 87 107 117 132 139 145 28 35 43 52 59 67 73 15 30 45 60 80 87 112 122 132 145 152 162 1 32 41 51 62 72 81 89 15 30 45 60 80 87 120 130 145 165 1 180 195 36 47 59 73 83 94 103 150 15 30 45 60 80 87 135 155 180 185 200 217 41 54 68 84 95 108 119 200 15 30 45 60 80 87 158 172 190 225 240 250 255 48 64 82 116 133 146 150 10

Rys. 6. Trójnik kanalizacyjny żeliwny kielichowy bezciśnieniowy wg PN-82/H-74002 [1] Tabela 3. Trójniki kanalizacyjne żeliwne kielichowe bezciśnieniowe wg PN-82/H-74002 [1] Średnica nominalna Kąt odgałęzienia α [ o ] DN 1[mm] DN 2[mm] L [mm] 45 87 X 1 [mm] X 2 [mm] L [mm] X 1 [mm] X 2 [mm ] L [mm] X 1 [mm] X 2 [m m] 50 50 189 105 84 1 120 50 167 130 37 50 197 225 102 117 108 175 195 120 130 63 65 171 191 134 144 46 47 50 210 98 122 185 80 181 143 61 238 112 133 208 138 82 201 152 63 285 137 148 245 157 88 235 189 66 50 213 87 142 192 93 193 153 76 242 290 102 126 152 169 212 248 136 153 96 104 215 245 165 179 77 78 327 145 182 277 169 108 275 195 80 50 220 80 160 195 123 107 200 159 88 250 96 1 220 138 110 220 168 88 150 295 1218 187 255 156 116 255 187 90 330 135 200 280 168 120 280 200 90 150 365 153 212 310 184 126 310 217 93 50 350 140 240 300 190 160 300 230 160 390 160 250 330 210 160 330 250 160 200 430 4 180 200 260 280 360 400 220 240 1 180 280 300 210 217 117 118 150 385 150 245 360 220 160 330 232 120 200 460 180 280 400 230 1 380 260 120 11

Rys. 7. Zwężka kanalizacyjna żeliwna kielichowa bezciśnieniowa wg PN-82/H-74002 [1] Tabela 4. Zwężki kanalizacyjne żeliwne kielichowe bezciśnieniowe wg PN-82/H-74002 [1] Średnica nominalna Wymiary DN 2[mm] DN 1[mm] L 1 [mm] L 2 [mm] 95 50 180 105 108 150 113 105 180 108 150 113 180 108 150 180 113 200 2 95 150 200 180 2 113 95 150 200 250 95 Rury żeliwne dwukielichowe muszą spełniać wymagania określone normą PN-59/H-74004. Rys. 8. Żeliwna rura dwukielichowa [12] 12

Tabela 5. Rury kanalizacyjne żeliwne dwukielichowe bezciśnieniowe wg PN-59/H-74004 [źródło własne] Średnica nominalna Długość rury DN [mm] L [mm] 50 1200 2000 150 200 Rys. 9. Rura kanalizacyjna bezkielichowa żeliwna [1] Tabela 6. Rury kanalizacyjne bezkielichowe żeliwne wg DIN 19522 [1] Średnica nominalna DN [mm] Średnica zewnętrzna D Z [mm] Grubość ścianki e [mm] Długość L [mm] 40 48 3,0 3000 50 58 3,5 0 3000 78 3,5 2000 3000 110 3,5 2000 3000 135 4,0 2000 3000 150 160 4,0 2000 3000 200 210 5,0 2000 250 274 5,5 3000 300 326 6,0 3000 Rys.10. Kolano kanalizacyjne bezkielichowe żeliwne [1] 13

Tabela 7. Kolana kanalizacyjne bezkielichowe żeliwne wg DIN 19522 [1] Średnica nominalna DN [mm] Kąt α [ o ] X [mm] 50 15 30 45 88,5 40 45 50 65 75 15 30 45 88,5 45 50 60 75 90 15 30 45 88,5 50 60 90 110 15 30 45 88,5 60 80 105 150 15 30 45 88,5 65 80 90 120 145 200 15 30 45 88,5 80 95 110 145 175 Rys. 11. Trójnik kanalizacyjny bezkielichowy żeliwny [1] 14

Tabela 8. Trójniki kanalizacyjne bezkielichowe żeliwne wg DIN 19522 [1] Średnica nominalna Kąt odgałęzienia α [ o ] DN 1[mm] DN 2[mm] L [mm] 45 88,5(kąt wlotowy45) X 1 [mm] X 2 [mm] L [mm] X 1 [mm] X 2 [mm] L [mm] X 1 [mm] 50 50 160 45 115 135 55 80 145 79 80 X 2 [mm] 50 1 200 40 55 130 145 145 1 55 90 155 180 83 97 90 95 50 180 30 150 155 55 110 1 94 105 215 45 1 180 120 190 102 110 260 190 215 85 130 220 115 115 50 190 20 1 165 55 120 180 98 120 225 2 40 60 185 210 190 225 85 130 145 200 235 107 130 305 75 230 255 155 260 137 135 235 30 205 - - - 215 115 140 150 280 315 55 225 245 235 265 85 155 1 245 275 130 14 145 150 150 355 90 265 295 115 180 300 158 155 250 15 240 - - - - - - 300 40 260 225 85 185 - - - 200 335 50 280 285 195 - - - 150 375 75 300 310 115 205 - - - 200 455 115 340 - - - - - - Rys. 12. Zwężka kanalizacyjna bezkielichowa żeliwna [1] 15

Tabela 9. Zwężki kanalizacyjne bezkielichowe żeliwne wg DIN 19522 [1] Średnica nominalna Wymiary DN 1[mm] DN 2[mm] A [mm] L [mm] 50 10 75 50 25 80 16 85 50 38,5 28,5 12,5 85 90 95 50 51 95 150 41 25 105 12,5 110 200 150 50 37,5 25 115 120 250 150 57 135 200 32 145 300 150 200 250 83 58 26 150 160 1 Magazynowanie, transport rur i łączników Zalecenia dotyczące transportu i magazynowania są następujące: Rury w odcinkach prostych powinny być transportowane luzem w pozycji poziomej, na miękkim podłożu aby nie uległy uszkodzeniu, powinny być zabezpieczone przed możliwością przesuwania się. Końce rur powinny być zabezpieczone zaślepkami z tworzywa sztucznego, aby uniemożliwić przedostawanie się zanieczyszczeń do wnętrza rury. Każde opakowanie producent powinien opisać informacją zawierającą: nazwę wytwórcy, stan kwalifikacyjny rur, wymiary rur, numer partii, masę netto i brutto. Łączniki powinny być pakowane w sposób zabezpieczający je przed zanieczyszczeniem, uszkodzeniami mechanicznymi i korozją. W jednym opakowaniu można umieszczać tylko łączniki tego samego typu, wymiaru i wykonane z tego samego materiału. Pomieszczenia, w których przechowywane są rury i łączniki powinny być czyste, suche, bez szkodliwych oparów. Rozmieszczenie rur powinno eliminować możliwość ich uszkodzenia mechanicznego, np. przez przypadkowe nadepnięcie. 16

4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania przebiegu ćwiczeń i ich wykonania. 1. Co to jest żeliwo? 2. Jakie znasz rodzaje żeliw stosowanych do produkcji rur i kształtek? 3. Jakie znasz rodzaje rur żeliwnych? 4. Jakie instalacje można wykonać z rur żeliwnych bezciśnieniowych? 5. Jakie zalety mają rury żeliwne? 6. Jak łączy się rury żeliwne bezkielichowe? 7. Jak powinny być oznakowane rury żeliwne? 8. Czy rozróżniasz łączniki z żeliwa? 9. Jakie rodzaje łączników żeliwnych stosowane są w instalacjach kanalizacyjnych? 10. Dlaczego stosuje się zwężki kanalizacyjne? 11. Jakie są warunki transportu rur i łączników kamionkowych? 12. Jakie są zasady magazynowania rur i łączników żeliwnych? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wykonaj zestawienie materiałowe niezbędne do wykonania fragmentu instalacji kanalizacyjnej przedstawionej w dokumentacji będącej częścią instrukcji. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia, 2) zapoznać się z dokumentacją ćwiczenia, 3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 4) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji, 5) dokonać analizy rozwiązania wykonanego ćwiczenia, 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 7) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: instrukcja do wykonania ćwiczenia, dokumentacja projektowa fragmentu instalacji, arkusze do pisania, gumka, przybory do pisania, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2 Z zestawu łączników dobierz te, które niezbędne są do wykonania fragmentu instalacji kanalizacyjnej z żeliwa sferoidalnego DN o zadanym przebiegu przedstawionym w dokumentacji będącej częścią instrukcji. 17

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zapoznać się z dokumentacją zadania, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji zadania, 4) wybrać kształtki do montażu fragmentu instalacji kanalizacyjnej, 5) sprawdzić poprzez wstępne połączenie, czy dobrane kształtki pasują ze względu na średnicę i oczekiwaną dokumentacją zadania technikę ich połączenia, 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 7) dokonać oceny poprawności ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: zestaw rur, kształtek żeliwnych o różnych średnicach, przybory do pisania, arkusze do pisania, instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania, literatura z rozdziału 6. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wskazać zalety rur żeliwnych kielichowych? 2) określić rodzaje rur kanalizacyjnych żeliwnych? 3) rozpoznać rury i kształtki po ich oznakowaniu? 4) prawidłowo nazwać kształtki instalacyjne? 5) dobrać rury żeliwne do prac instalacyjnych? 6) określić warunki składowania rur i kształtek żeliwnych? 7) określić sposób transportu rur i łączników z żeliwa? 8) dobrać rury i kształtki dla realizacji zadania montażowego? 9) wykonać połączenie kielichowe? 10) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu? 18

4.2. Rury i kształtki kamionkowe 4.2.1. Materiał nauczania Wymagania materiałowe, kwalifikacyjne rur i kształtek Kamionka jest produkowana z gliny z dodatkiem szamotu, a po wypaleniu ścianki zewnętrzne i wewnętrzne rur są szkliwione. Obecnie stosowane rury kamionkowe dzięki nowemu, ulepszonemu procesowi produkcji posiadają dużą wytrzymałość mechaniczną. Kamionka jako tworzywo ceramiczne jest odporna na działanie substancji chemicznych (zarówno pochodzących ze ścieków, jak i z gruntu, w którym jest położona). Rury są trwałe i szczelne nawet po wielu latach eksploatacji. Nowoczesna kamionka wykazuje także odporność na ścieranie. Charakteryzuje się znaczną gładkością powierzchni wewnętrznych, z czego wynikają małe opory przepływu. Rury uderzane młotkiem powinny wydawać czysty metaliczny dźwięk. Kamionkowe rury i kształtki są obustronnie szkliwione ceramicznie, czyli glazurowane, co zapewnia im wysoką odporność chemiczną. Ponieważ rury kamionkowe są wrażliwe na zamarzającą wodę, powinny być prowadzone poniżej głębokości przemarzania gruntu Rury i kształtki kamionkowe obecnie bardzo rzadko stosuje się do budowy przewodów odpływowych zewnętrznych lub wewnętrznych, a także do budowy pionów kanalizacyjnych. Materiał ten nie jest bowiem wytrzymały na uderzenia - łatwo pęka. Z kamionki produkowane są rury kielichowe. Rury mają długość 600-1500 mm, średnice -300 mm. Najczęściej używane są przewody długości 1 m. Rys. 13. Rury kamionkowe szkliwione [1] a) widok, b) rodzaje stosowanych uszczelek Do zalet rur i kształtek kamionkowych stosowanych do budowy układów kanalizacyjnych zaliczane są: odporność na agresywne działanie substancji chemicznych, odporność na ścieranie, duża wytrzymałość na zgniatanie, twardość, mała chropowatość ścianek wewnętrznych rur, niezmienność strukturalna materiału w czasie, szczelność, wodoszczelność, odporność na zmiany temperatur, łatwość montażu. Wadą kamionki jest jej kruchość. 19

Rury i kształtki kamionkowe produkowane są jako: szkliwione, częściowo szkliwione (szkliwione są powierzchnie stykające się ze ściekami), nieszkliwione. Wyroby kamionkowe stosowane do budowy instalacji kanalizacyjnych znakowane są na powierzchni zewnętrznej zarówno rur jak i kształtek. Oznaczenia powinny zawierać następujące informacje: normę wyrobu np. EN 295, nazwę producenta, datę produkcji, średnicę nominalną, wytrzymałość na zginanie w kn, system połączeń, w przypadku trójników i łuków ponadto wartość kąta. Wymagania wymiarowe rur i kształtek Dla wykonania przewodów odpływowych i przykanalika stosowane średnice i podstawowe wymiary rur kamionkowych zestawione zostały na podstawie normy PN-68/B-12751 i normy PN-EN 295 w tabelach 10 14. Tabela 10. Nominalne średnice zewnętrzne i wewnętrzne rur kamionkowych wg PN-EN 295-1:1999 [1] Średnica nominalna DN (mm) Minimalna średnica wewnętrzna (mm) Długość L (mm) 96,0 150 146,0 200 195,0 250 244,0 300 293,0 600 0 0 0 0 1500 0 0 1500 0 0 1500 0 0 1500 Rys. 14. Prostka kamionkowa szkliwiona [1] 20

Rys. 15. Rura kamionkowa szkliwiona [1] Tabela 11. Kolana kamionkowe wg PN-68/B-12751 [1] Średnica nominalna α DN (mm) ( o ) 22,30 250 30 45 22,30 300 30 45 22,30 400 30 45 Rys. 16. Kolano kamionkowe [1] Tabela 12. Trójniki skośne kamionkowe wg PN-68/B-12751 [1] Średnica Średnica Długość Długość Długość DN1 (mm) DN2 (mm) l 1 (mm) l 2 (mm) L (mm) 250 250 600 290 280 600 150 150 330 330 600 200 250 300 350 350 600 150 3 380 600 200 390 400 600 150 390 410 600 200 440 450 600 150 430 480 600 200 500 500 600 21

Rys. 17. Trójnik kamionkowy skośny [1] Rys. 18. Zwężka kamionkowa [1] Tabela 13. Zwężki kamionkowe wg PN-68/B-12751[1] Średnica DN1 (mm) Średnica DN2 (mm) Długość L (mm) 150 600 200 600 150 600 250 150 600 200 600 300 200 600 250 600 Rys. 19. Łuk kamionkowy [1] 22

Tabela 14. Łuki kamionkowe wg PN-68/B-12751[1] Średnica nominalna α DN (mm) ( o ) 15,30,45,90 150 15,30,45,90 200 15,30,45,90 300 15,30,45,90 400 15,30,45,90 Magazynowanie, transport rur i łączników Zalecenia dotyczące transportu i magazynowania są następujące: Odcinki rur powinny być transportowane luzem w pozycji poziomej w skrzyniach bądź na paletach na miękkim podłożu aby nie uległy uszkodzeniu, powinny być między sobą oddzielone przekładkami z miękkiego materiału np. grubej tektury falistej nie powodującej zniszczenia powierzchni szkliwionej i zabezpieczone przed możliwością przesuwania się. Końce rur powinny być zabezpieczone zaślepkami z tworzywa sztucznego, aby uniemożliwić przedostawanie się zanieczyszczeń do wnętrza rury. Każde opakowanie producent powinien opisać informacją zawierającą: nazwę wytwórcy, stan kwalifikacyjny rur, wymiary rur, numer partii, masę netto i brutto. Łączniki powinny być pakowane w taki sam sposób jak rury czyli zabezpieczając je przed zanieczyszczeniem, uszkodzeniami mechanicznymi. W jednym opakowaniu można umieszczać tylko łączniki tego samego typu, wymiaru i wykonane z tego samego materiału. Pomieszczenia, w których przechowywane są rury i łączniki powinny być czyste, suche, bez szkodliwych oparów. Rozmieszczenie rur powinno eliminować możliwość ich uszkodzenia mechanicznego, na przykład przez przypadkowe nadepnięcie. 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania przebiegu ćwiczeń i ich wykonania. 1 Co to jest kamionka? 2 Jakie znasz rodzaje rur kamionkowych? 3 Jakie elementy instalacji kanalizacyjnej możesz wykonać z rur kamionkowych? 4 Jakie zalety mają rury kamionkowe? 5 Jak powinny być oznakowane rury kamionkowe? 6 Jak łączy się rury kamionkowe? 7 Czy rozróżniasz łączniki z kamionki? 8 Jakie rodzaje łączników kamionkowych stosowane są w instalacjach kanalizacyjnych? 9 Jakie średnice rur kamionkowych stosowane są w instalacjach kanalizacyjnych? 10 Które powierzchnie rur kamionkowych są szkliwione? 23

11 Jakie są warunki transportu rur i łączników kamionkowych? 12 Jakie są zasady magazynowania rur i łączników kamionkowych? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wykonaj zestawienie materiałowe niezbędne do wykonania fragmentu przewodu odpływowego z rur kamionkowych przedstawionego w dokumentacji będącej częścią instrukcji. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia, 2) zapoznać się z dokumentacją ćwiczenia, 3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 4) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji, 5) dokonać analizy rozwiązania wykonanego ćwiczenia, 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: instrukcja do wykonania ćwiczenia, dokumentacja projektowa fragmentu instalacji, arkusze do pisania, przybory do pisania, gumka, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2 Z zestawu łączników dobierz te, które niezbędne są do wykonania fragmentu pionu instalacji kanalizacyjnej z kamionki DN o zadanym przebiegu przedstawionym w dokumentacji będącej częścią instrukcji. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zapoznać się z dokumentacją zadania, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji zadania, 4) wybrać kształtki do montażu fragmentu instalacji kanalizacyjnej, 5) sprawdzić poprzez wstępne połączenie, czy dobrane kształtki pasują ze względu na średnicę i oczekiwaną dokumentacją zadania, technikę ich połączenia, 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 7) dokonać oceny poprawności ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: zestaw rur, kształtek kamionkowych o różnych średnicach, przybory do pisania, arkusze do pisania, instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania, literatura z rozdziału 6. 24

4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wskazać zalety rur kamionkowych? 2) określić rodzaje rur kanalizacyjnych kamionkowych? 3) rozpoznać rury i kształtki po ich oznakowaniu? 4) prawidłowo nazwać kształtki instalacyjne kamionkowe? 5) określić zastosowanie rur kamionkowych w pracach instalacyjnych? 6) określić sposoby łączenia rur kamionkowych? 7) określić warunki składowania rur i kształtek kamionkowych? 8) określić sposób transportu rur i łączników z kamionki? 9) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń? 10) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu? 25

4.3. Zasady montażu rur żeliwnych i kamionkowych 4.3.1. Materiał nauczania Prace przygotowawcze i obróbka rur żeliwnych i kamionkowych Aby wykonana instalacja kanalizacyjna z rur żeliwnych i kamionkowych była szczelna, trwała i wykonana zgodnie z zasadami obowiązującymi przy pracach monterskich rury te muszą być przygotowane do łączenia w następujący sposób: krawędź rur musi być prostopadła, czysta i pozbawiona zadziorów, rury nie mogą być uszkodzone i zdeformowane, obróbka rur powinna być wykonana specjalistycznym narzędziami. Przed rozpoczęciem prac związanych z wykonaniem konkretnego połączenia należy przygotować odcinek rury na żądaną długość wynikającą z uwarunkowań prowadzenia instalacji kanalizacyjnej. Trasowanie rur obejmuje czynności związane z wyznaczeniem długości odcinka, dzięki czemu zamontowane rury tworzą fragment instalacji o określonej długości montażowej i wymaganych kształtkach. Rys. 20. Długości przewodów montażowe i rzeczywiste [3] Do ręcznego cięcia rur żeliwnych używa się przecinaka i młotka. Przed wykonaniem przecięcia rury na całym obwodzie należy wyznaczyć linię cięcia. Następnie lekkimi uderzeniami młotka w przecinak wyznacza się rysę na całym obwodzie rury. Kiedy rysa jest wykonania odcina się rurę silnymi uderzeniami. Przecinak powinien być trzymany prostopadle 26

względem rury przez cały czas przecinania. Rura żeliwna powinna spoczywać na miękkim np. piaszczystym podłożu celem zamortyzowania uderzeń. Pracownik wykonujący tę czynność, z uwagi na możliwość odprysków, powinien zastosować okulary ochronne. Jest to czynność pracochłonna, dlatego też używa się obcinarek chomątowych, mechanicznych przecinarek brzeszczotowych lub tarczowych. Należy bezwzględnie pamiętać aby ostrze prowadzone było po jednej linii cięcia. Rys. 21. Przecinanie rury obcinakiem chomątowym [3] Rys. 22. Przecinarka tarczowa [13] Do przecinania rur kamionkowych na żądaną długość stosuje się przecinak i młotek. Technika wykonania taka jak w przypadku rur żeliwnych. Prace należy wykonać z ogromną starannością i ostrożnością z uwagi na znaczną kruchość rur kamionkowych. Nie stosuje się urządzeń do mechanicznego ich cięcia. Przepisy bhp w zakresie obróbki ręcznej i mechanicznej rur żeliwnych i kamionkowych Podczas wykonywania czynności przygotowawczych rur przed przeprowadzeniem ich montażu w określony fragment instalacji kanalizacyjnej należy przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy m.in. takich, jak: pracownik powinien być ubrany w odzież ochronną, buty robocze, mieć nakrycie głowy, na stanowisku roboczym powinny znajdować się tylko ułożone w odpowiednim porządku narzędzia niezbędne do wykonania zaplanowanej pracy, do wykonywania poszczególnych operacji można używać tylko narzędzi sprawnych technicznie, obrabiany odcinek rury powinien być dobrze zamocowany, aby nie mógł przesunąć się w trakcie obróbki, 27

używając elektronarzędzi należy przed ich uruchomieniem sprawdzić, czy są właściwie uziemione, mechanizmy napędowe powinny mieć osłony, których nie wolno zdejmować w czasie pracy urządzenia, stosować sprzęt ochrony osobistej i środki ochrony indywidualnej zalecane na danym stanowisku roboczym np. okulary ochronne, rękawice, odpadów powstałych w czasie obróbki nie wolno usuwać z obrabianej powierzchni, urządzenia używanego do mocowania rury i blatu stołu monterskiego gołą dłonią lub palcami bądź przez wydmuchiwanie. Łączenie rur żeliwnych W praktyce instalacyjnej sposób łączenia rur żeliwnych kanalizacyjnych zależy od rodzaju wybranej rury. Dla rur kanalizacyjnych żeliwnych kielichowych wykonanie połączeń kielichowych polega na wsunięciu bosego końca jednej rury do kielicha drugiej rury do wyczuwalnego oporu. Powstałą wolną przestrzeń pomiędzy wewnętrzną ścianką kielicha a zewnętrzną powierzchnią bosego końca rury wypełnienia się materiałem uszczelniającym. Do głębokości 2/3 kielich uszczelnia się sznurem konopnym smołowanym, a resztę wolnej przestrzeni wypełnia się zaprawą cementową, folią aluminiową, pianką poliuretanową. Sznur nie powinien mieć miejscowych zgrubień. Rys. 23. Schemat połączeniowy żeliwnej rury kanalizacyjnej [12] 1-bosy koniec rury, 2-kielich, 3-sznur smołowany, 4-zaprawa cementowa Rys. 24. Połączenie kielichowe rur żeliwnych [1] 1-kielich, 2-bosy koniec rury, 3-sznur konopny smołowany, 4-zaprawa cementowa Do wykonania uszczelnienia używa się ubijaka i młotka. Rys. 25. Ubijanie sznura w kielichu uszczelniakiem z tarczą ochronną i młotkiem [3] 1-uderzenie właściwe, 2-uderzenie niewłaściwe 28

Coraz częściej do uszczelniania rur stosowany jest sznur gumowy lub elastomerowy. Rys. 26. Fragment instalacji kanalizacyjnej z żeliwa z połączeniami kielichowymi [13] Rury żeliwne kanalizacyjne bezciśnieniowe łączone przy zastosowaniu połączeń kielichowych zastępowane są coraz częściej przez rury i kształtki bezkielichowe łączone w systemy za pomocą łączników zaciskowych, obejm i złącz (wykonanych najczęściej ze stabilizowanej stali chromowej) i uszczelek z tworzywa elastomerowego (EPDM). Zgodnie z przyjętą europejską symboliką, elementy systemu malowane są na kolor brunatno-czerwony. Rys. 27. Fragmenty instalacji kanalizacyjnej z żeliwa z połączeniami kielichowymi i bezkielichowymi [13] Żeliwo jest niezastąpione jako materiał na rury spustowe deszczowe, przewody odpływowe, przykanaliki, a także na wpusty: podłogowe, piwniczne, podwórzowe, uliczne i mostowe; włazy kanałowe; urządzenia kanalizacyjne: zasuwy burzowe, osadniki, syfony, oddzielacze tłuszczu. System bezkielichowy to rozwiązanie łączące najlepsze tradycje z nowoczesnością. Rury i kształtki wykonane w tym systemie mają wszystkie dodatnie cechy wynikające z zalet żeliwa, a oprócz tego system łączenia sprawia, że systemy są łatwe do wykonania, połączenia są szczelne i odporne na napięcia wzdłużne, a także na gwałtowne skoki ciśnienia. Istotna dla inwestora jest także estetyka tych systemów oraz możliwość łatwego i skutecznego połączenia systemów żeliwnych z rurami z innych materiałów. System bezkielichowy spełnia normę PN-EN 877 oraz liczne normy europejskie. 29

Rys. 28. System bezkielichowy rury i kształtki: czyszczak (rewizja), obejma, podpora do pionu [13] Rys. 29. System bezkielichowy z czwórnikiem [13] do którego za pomocą łączników przyłączono dwie zwężki mimośrodowe; odpowiednie łączniki pozwalają na włączenie do systemu rur wykonanych z PVC. Rys. 30. System żeliwny bezkielichowy w którym za pomocą obejm pazurowych przyłączono trójnik i dwa kolana. [13] Rys. 31. Schemat połączenia rury i kształtki [13] 30

Łączenie rur kamionkowych Aby wykonać instalację kanalizacyjną z zastosowaniem rur kamionkowych łączy się je przy pomocy złączy kielichowych z wklejonymi gumowymi uszczelkami lub uszczelniającymi pierścieniami z poliuretanu. Rury i kształtki kamionkowe, łączone są także przy zastosowaniu złączy kielichowych, które uszczelnia się za pomocą sznura konopnego smołowanego lub pakuł impregnowanych materiałami bitumicznymi oraz kitu asfaltowego, zaprawy cementowej lub żywic epoksydowych. Rys. 32. Rura kamionkowa z uszczelką wargową [4] Rury kamionkowe można też łączyć za pomocą obejm z polipropylenu w systemie połączeń bezkielichowych Rys. 33. Mufa polipropylenowa dla rur kamionkowych [12] Rury i kształtki kamionkowe produkowane są w systemach połączeń F i C. Rury DN 150 produkowane są w systemie F, rury DN 200 obydwu systemach, natomiast wszystkie pozostałe powyżej średnicy DN 250 tylko w systemie C. System połączeń F jest stosowany w rurach o średnicy nominalnej DN 150-200. W kielich wmontowana jest uszczelka z elastomeru o dużej gęstości (specjalna guma). Bosy koniec rury jest pozbawiony materiału uszczelniającego, dzięki czemu rura może być bez problemu skrócona. System C to mocno osadzony w kielichu element uszczelniający z twardego poliuretanu i pierścień uszczelniający z miękkiego poliuretanu na bosym końcu rury. Rury łączy się przez wciśnięcie bosego końca w kielich rury uprzednio posadowionej. Przy układaniu rur z systemem połączeń C, należy uważać, aby oznaczony wierzchołek każdego kielicha był skierowany ku górze. Taki montaż zapewnia wyrównanie dna kanału W rurach na ich obwodzie, w miejscu połączenia wykonane są rowki wewnątrz i na zewnątrz. Połączenie jest wtedy lepiej uszczelnione. Ze względu na stosunkowo krótkie odcinki rur, w instalacji z kamionki jest dużo połączeń. 31

Elementy uszczelniające z poliuretanu muszą spełniać wymagania określone w normie EN 295-1 Tabela 15. Sposoby połączeń rur kamionkowych wg PN-EN 295-1 [14] Średnica nominalna DN (mm) System połączeń Długość L (mm) Ciężar (kg/m) 150 F 1500 30 200 F 2000 36 200 C 2000 36 200 C 2000 47 250 C 2000 51 250 C 2000 68 300 C 2000 65 300 C 2000 105 Uszczelka typu p-ring (dla rur z systemem połączeń typu C) dla trójników45 o i 90 o zastępuje uszczelkę poliuretanową na bosym końcu rury. Wszystkie króciaki można uzyskać w warunkach budowy przez odpowiednie skrócenie pełnej rury i założenie p-ring na przyciętym końcu. Rys. 34. Uszczelka p-ring [14 Połączenia mieszane Połączenia mieszane w instalacjach kanalizacyjnych stosuje się wszędzie tam, gdzie zachodzi konieczność połączenia rur i kształtek z różnych materiałów. Połączenia takie mogą być wykonane z rur żeliwnych i rur kamionkowych. Stosowane są wówczas kształtki dołączniki, które umożliwiają połączenie dwóch odcinków tych rur poprzez wykonanie połączenia kielichowego. Wykonuje się połączenia rur żeliwnych z rurami z tworzyw sztucznych np. z PVC, PP jako połączenia kielichowe z zastosowaniem pierścieni uszczelniających. Rys. 35. Schemat połączenia rury kamionkowej z rurą żeliwną lub z PVC [12] 32

Rys. 36.Schemat połączenia bosego końca rury kamionkowej z rurą żeliwną lub z PVC [12] Rys. 37. Dołączniki [3] a) do dołączenia rury kanalizacyjnej żeliwnej do kamionkowej, b) do dołączenia rury kanalizacyjnej kamionkowej do żeliwnej D nom, 150, 200 mm; D odpowiednio 145, 200, 255 mm Rys. 38. Możliwości łączenia rur odpływowych z różnych materiałów [4] 33

Rys. 39. Przykładowe rozwiązanie instalacji kanalizacyjnej z żeliwa i PVC [13] Przykłady obejm i zacisków do łączenia rur bezkielichowych: Rys. 40. Elementy połączeniowe rur żeliwnych bezkielichowych: opaska, łącznik zaciskowy, obejma pazurowa [4] Prowadzenie przewodów kanalizacyjnych Przewody instalacji kanalizacyjnej należy prowadzić po ścianach wewnętrznych. Dopuszcza się prowadzenie ich po ścianach zewnętrznych przy zachowaniu warunku zabezpieczenia przed przemarzaniem. Przy układaniu przewodów równolegle do ścian konstrukcyjnych poniżej ław fundamentowych wymagane jest zabezpieczenie przed naruszeniem stateczności budynku. Pionowe przewody kanalizacyjne prowadzone przez pomieszczenia lub szyby instalacyjne przylegające bezpośrednio do pokoi mieszkalnych, biurowych, sal szpitalnych itp. powinny być zabezpieczone izolacją akustyczną. Przewody pionowe odprowadzające ścieki z poszczególnych kondygnacji powinny być prowadzone możliwie blisko przyborów sanitarnych. Średnica pionu kanalizacyjnego na całej długości powinna być jednakowa. Przewody pionowe powinny być montowane w pionie, a ewentualne odchylenia nie mogą przekraczać 1 (10 mm na długości 10 m). 34

Przy montażu przewodów pionowych dopuszcza się stosowanie odsadzek celem ominięcia przeszkód. Rys. 41. Połączenia rur żeliwnych w instalacji kanalizacyjnej [4] Przewody odpływowe w budynku układa się równolegle do ścian, a wszystkie przebicia przez przegrody budowlane powinny być wykonywane pod kątem prostym. Przewody te układa się po jak najkrótszej drodze z odpowiednim spadkiem. Można je prowadzić w piwnicy nad lub pod posadzką. Żeliwne przewody odpływowe prowadzone pod posadzką pomieszczeń w których występują temperatury dodatnie ( powyżej 0 o C ) powinny być układane w ziemi na głębokości zapewniającej przykrycie minimum 30 cm. Przewody żeliwne układane poza budynkiem powinny być układane na głębokości minimum 1,5 m, czyli poniżej strefy przemarzania gruntu. Jeśli tego warunku nie można spełnić to koniecznie przewody te należy zabezpieczyć warstwą izolacyjną odpowiedniej grubości wykonaną np. z żużla. Rys. 42. Połączenia przewodów odpływowych z przykanalikiem [3] Zmiany kierunku przewodów uzyskuje się przez stosowanie łuków, których promień wynosi od 5 do 10 średnic przewodu. 35

Rys. 43. Zmiany kierunku i odgałęzienia w przykanalikach [4] Odpływowe przewody kanalizacyjne powinny być układane na całej długości z jednakowym spadkiem. Minimalny spadek dla tych przewodów zapewniający grawitacyjny odpływ ścieków powinien wynosić: dla przewodów o średnicy DN 2,5%, dla przewodów o średnicy DN 150 1,5%, dla przewodów o średnicy DN 200 1,0%, dla przewodów o średnicy DN 300 0,6%, Rury kanalizacyjne stosowane do montażu przewodów odpływowych powinny być układane kielichami w kierunku przeciwnym do kierunku przepływu ścieków. Nie wolno prowadzić przewodów kanalizacyjnych powyżej przewodów gazowych i elektrycznych. Mocowanie przewodów kanalizacyjnych Na pionowych przewodach kanalizacyjnych należy stosować na każdej kondygnacji co najmniej jedno mocowanie stałe zapewniające przenoszenie obciążeń rurociągów. Przenoszeniu dźwięków materiałowych zapobiega zastosowanie wkładki gumowej. Wszystkie elementy stanowiące piony kanalizacyjne powinny być mocowane niezależnie. Dla przewodów kanalizacyjnych układanych poziomo bez względu na średnicę przewodu maksymalne odstępy uchwytów powinny wynosić 2,0 m. Podporę stałą pionu kanalizacyjnego z żeliwa instaluje się nad stropem piwnicznym, a w przypadku budynków wysokich co pięć kondygnacji 36

Rys. 44. Podpora stała pionu kanalizacyjnego [4] Rys. 45. Prawidłowe mocowanie rur żeliwnych [4] 37

4.3.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania przebiegu ćwiczeń i ich wykonania. 1. Jak łączy się rury żeliwne kielichowe? 2. Jak łączy się rury żeliwne bezkielichowe? 3. Jak łączy się rury kamionkowe? 4. Jak przecina się rury kamionkowe? 5. Jakie znasz sposoby cięcia rur żeliwnych? 6. W jaki sposób prowadzi się przejścia przewodów odpływowych przez przegrody budowlane? 7. Od czego zależy minimalny spadek przewodu odpływowego? 8. Na jakiej głębokości poza budynkiem prowadzi się przewody odpływowe żeliwne? 9. Jak układa się przewód odpływowy w piwnicy? 10. Ile punktów mocowań powinno być na pionie kanalizacyjnym? 11. W jakich odległościach zakłada się uchwyty dla przewodów układanych poziomo? 12. Jakie rodzaje uchwytów stosuje się do mocowania przewodów do przegród budowlanych? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Dokonaj cięcia rury żeliwnej DN na zadany dokumentacją wymiar, przygotuj końcówkę przyciętej rury do wykonania połączenia kielichowego. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia i dokumentacją zadania, 2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 3) zapoznać się z zasadami cięcia rur żeliwnych, 4) dobrać sprzęt i narzędzia do trasowania, 5) dobrać sprzęt i narzędzia do cięcia rury, 6) dobrać materiały czyszczące, 7) dobrać rurę żeliwną o średnicy mm, 8) wytrasować obszar cięcia rury, 9) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi, 10) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej, 11) ocenić jakość przycinanej rury, sprawdzić, czy nie ma uszkodzeń, 12) wykonać cięcie rury zgodnie z zasadami cięcia, 13) oczyścić końcówkę rury, 14) zlikwidować stanowisko pracy, 15) zagospodarować odpady, 16) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 17) dokonać oceny ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: stół montażowy z dostępem do oświetlenia, przymiar liniowy, odcinek rury żeliwnej o średnicy mm, 38

przecinarka tarczowa, przecinak, młotek, zestaw materiałów czyszczących ołówek, instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2 Wykonaj połączenie dwóch odcinków rur żeliwnych bezkielichowych różnych średnic wykorzystując do ich połączenia łączniki, obejmy i zaciski połączeniowe. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 2) zapoznać się z dokumentacją zadania i instrukcją wykonania ćwiczenia, 3) dobrać rury do wykonania połączenia, 4) dobrać łączniki, 5) dobrać obejmy i zaciski połączeniowe, 6) oczyścić powierzchnię bosych końców rur oraz końcówek łączników, 7) dopasować poszczególne elementy połączeniowe względem siebie, 8) połączyć rury i łączniki w fragment instalacji, 9) zlikwidować stanowisko pracy, 10) zagospodarować odpady, 11) zaprezentować efekty swojej pracy, 12) dokonać oceny ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: stół montażowy z dostępem do oświetlenia, 2 odcinki rury żeliwnej bezkielichowej o różnych średnicach, łącznik redukcyjny ( zwężka kanalizacyjna), materiały do czyszczenia do wyboru: papier ścierny drobnoziarnisty, wełna stalowa, włókno tworzywowe, wilgotna ściereczka, obejmy i zaciski połączeniowe, instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 3 Wykonaj fragment instalacji kanalizacyjnej z rur żeliwnych zgodnie z dokumentacją budowlaną zawartą w instrukcji ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 2) zapoznać się z dokumentacją zadania i instrukcją wykonania ćwiczenia, 3) dobrać rury do wykonania połączenia, 4) dobrać łączniki, 5) dobrać obejmy i zaciski połączeniowe, 6) dobrać sprzęt i narzędzia do trasowania, 39

7) dobrać sprzęt i narzędzia do cięcia rury, 8) dobrać materiały czyszczące, 9) dobrać rury żeliwne o średnicy zadanej dokumentacją, 10) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi, 11) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej, 12) wytrasować obszar cięcia rury, 13) ocenić jakość przycinanej rury, sprawdzić, czy nie ma uszkodzeń, 14) wykonać cięcie rury zgodnie z zasadami cięcia, 15) oczyścić końcówkę rury, 16) oczyścić powierzchnię bosych końców rur oraz końcówek łączników, 17) dopasować poszczególne elementy połączeniowe względem siebie, 18) połączyć wstępnie rury i łączniki w fragment instalacji sprawdzając, czy jest on zgodny z dokumentacją, 19) wytrasować miejsca mocowania fragmentu instalacji do przegrody budowlanej, 20) zamocować uchwyty i obejmy do przegrody budowlanej, 21) zamontować fragment instalacji do przegrody po uprzednim uszczelnieniu połączeń, 22) sprawdzić, czy uzyskany spadek instalacji jest zgodny z dokumentacją, 23) zlikwidować stanowisko pracy, 24) zagospodarować odpady, 25) zaprezentować efekty swojej pracy, 26) dokonać oceny ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: stół montażowy z dostępem do oświetlenia, przymiar liniowy, ołówek, odcinki rur żeliwnych, łączniki żeliwne zgodnie z dokumentacją, materiały uszczelniające zgodnie z dokumentacją, materiały do czyszczenia -do wyboru: papier ścierny drobnoziarnisty, wełna stalowa, włókno tworzywowe, wilgotna ściereczka, obejmy i zaciski połączeniowe, przecinarka tarczowa, przecinak, ubijak, młotek, wiertarka z kompletem wierteł, środki ochrony osobistej: okulary ochronne, rękawice ochronne, instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 4 Wykonaj fragment instalacji kanalizacyjnej z rur kamionkowych zgodnie z dokumentacją budowlaną zawartą w instrukcji ćwiczenia. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 2) zapoznać się z dokumentacją zadania i instrukcją wykonania ćwiczenia, 40

3) dobrać rury do wykonania połączenia, 4) dobrać łączniki, 5) dobrać obejmy i zaciski połączeniowe, 6) dobrać sprzęt i narzędzia do trasowania, 7) dobrać sprzęt i narzędzia do ewentualnego cięcia rury, 8) dobrać materiały czyszczące, 9) dobrać rury kamionkowe o średnicy zadanej dokumentacją, 10) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi, 11) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej, 12) wytrasować obszar ewentualnego cięcia rury, 13) ocenić jakość przycinanej rury, sprawdzić, czy nie ma uszkodzeń, 14) wykonać cięcie rury zgodnie z zasadami cięcia, 15) oczyścić końcówkę rury, 16) założyć uszczelkę typu p-ring na uzyskany króciak, 17) oczyścić powierzchnię bosych końców rur oraz końcówek łączników, 18) dopasować poszczególne elementy połączeniowe względem siebie, 19) połączyć wstępnie rury i łączniki w fragment instalacji sprawdzając, czy jest on zgodny z dokumentacją, 20) wytrasować miejsca mocowania fragmentu instalacji do przegrody budowlanej, 21) zamocować uchwyty i obejmy do przegrody budowlanej, 22) zamontować fragment instalacji do przegrody po uprzednim uszczelnieniu połączeń, 23) sprawdzić, czy uzyskany spadek instalacji jest zgodny z dokumentacją, 24) zlikwidować stanowisko pracy, 25) zagospodarować odpady, 26) zaprezentować efekty swojej pracy, 27) dokonać oceny ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: stół montażowy z dostępem do oświetlenia, przymiar liniowy, ołówek, odcinki rur kamionkowych, uszczelnienie typu p-ring dla średnicy zadanej dokumentacją, łączniki kamionkowe zgodnie z dokumentacją, materiały do czyszczenia -do wyboru: papier ścierny drobnoziarnisty, wełna stalowa, włókno tworzywowe, wilgotna ściereczka, obejmy i zaciski połączeniowe, przecinarka tarczowa, przecinak, ubijak, młotek, wiertarka z kompletem wierteł, środki ochrony osobistej: okulary ochronne, rękawice ochronne, instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania, literatura z rozdziału 6. 41

4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wskazać sposoby połączeń rur kamionkowych? 2) wykonać połączenie kielichowe rur żeliwnych kielichowych? 3) dobrać obejmy dla wykonania połączenia rur żeliwnych bezkielichowych? 4) wskazać miejsca założenia punktów mocowania na pionie kanalizacyjnym? 5) określić sposoby prowadzenia przewodów kanalizacyjnych w budynku? 6) połączyć odcinki proste rur kamionkowych? 7) określić minimalne spadki przewodów odpływowych z rur kamionkowych? 8) wykonać montaż przewodów odpływowych z przykanalikiem? 9) wykonać montaż rur żeliwnych z innymi rodzajami rur? 10) dokonać prezentacji wykonanego ćwiczenia? 11) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń? 12) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu? 42

5. SPARWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych. 4. Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności. Są to pytania wielokrotnego wyboru. 5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część poziom podstawowy, II część - poziom ponadpodstawowy. 7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. 9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. Powodzenia 43

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH I część 1. Żeliwo jest stopem żelaza i węgla, w którym zawartość węgla w stopie wynosi od: a) 1,0 2,6%, b) 2,0 3,6 %, c) 3,0 4,6 %, d) 4,0 5,6 %. 2. Oznaczenie umieszczone na ściance rury żeliwnej zawiera określenie: a) grubości ścianki, b) sposobu łączenia, c) średnicy nominalnej, d) średnicy zewnętrznej. 3. Najmniejsza dopuszczalna średnica rury kamionkowej szkliwionej stosowanej w instalacjach kanalizacyjnych to: a) 25 mm, b) 50 mm, c) 75 mm, d) mm. 4. Wadą rur kamionkowych jest: a) kruchość, b) topliwość, c) twardość, d) wodoszczelność. 5. Rury kamionkowe nieprawidłowo transportowane lub składowane mogą ulec: a) trwałemu odkształceniu, b) wydłużeniu termicznemu, c) pęknięciu, d) skurczeniu. 6. Obcinarki chomątowe używa się do cięcia rur: a) betonowych, b) kamionkowych, c) z PVC, d) żeliwnych. 7. Do przecięcia rur żeliwnych stosuje się: a) nożyce hydrauliczne, b) nożyce ręczne, c) piłę brzeszczotową, d) przecinarkę tarczową. 8. Do uszczelnienia połączenia kielichowego rury żeliwnej wykorzystuje się: a) sznur konopny biały, b) sznur konopny smołowany, c) taśmę teflonową, d) tekturę falistą. 9. Połączenia mieszane rur kanalizacyjnych to połączenia: a) dwóch rur żeliwnych o różnych średnicach, b) rury kamionkowej i rury betonowej, c) rury żeliwnej i rury kamionkowej, d) rury żeliwnej i rury stalowej. 44