Marian Kopczewski 1, Marek Tobolski 2 Dorota Pasek 3 Bezpieczeństwo w transporcie materiałów niebezpiecznych Wstęp W ostatnich latach rozwój cywilizacji pociąga za sobą zapotrzebowanie w różne produkty. Wiele z tych produktów jest niebezpieczne dla człowieka, zwierząt i środowiska. Materiały i przedmioty, które stwarzają takie zagrożenie nazywamy materiałami niebezpiecznymi i muszą one być przewożone w zależności od środka transportu w określonych warunkach. Wyróżnić można pięć rodzajów transportu. Pierwszym z nich i jednym z najbardziej rozpowszechnionym na całym świecie jest transport drogowy. Ten transport podlega Europejskiej Umowie Dotyczącej Międzynarodowego Przewozu Drogowego Towarów Niebezpiecznych, w skrócie Umowa ADR. Kolejnym transportem, który wykorzystywany jest do przewozu materiałów niebezpiecznych jest kolejowy. Przewóz za pomocą kolei tych, że materiałów odbywa się według Regulaminu o międzynarodowym Transporcie Kolejami Towarów Niebezpiecznych, Stanowiący Dodatek C do Konwencji o Międzynarodowych Przewozach Kolejami(COTIF). Jest to Regulamin RID. Transport morski jest również wykorzystywany do przewozu tych, że materiałów. Opiera się on na Kodeksie IMDG tj. Międzynarodowy Kodeks Morski Towarów Niebezpiecznych, wydany na podstawie przepisów części A rozdziału VII Międzynarodowej Konwencji o Bezpieczeństwie Życia na Morzu(SOLAS), opublikowany przez Międzynarodową Organizację Morską(IMO) w Londynie. Następnym rodzajem transportu jest transport śródlądowy, który działa na podstawie Umowy ADN. Umowa ADN jest to Europejskie Porozumienie w Sprawie Międzynarodowych przewozów materiałów niebezpiecznych śródlądowymi drogami wodnymi. Ostatnim jest transport lotniczy. Ten transport podlega Instrukcji Technicznej ICAO. Instrukcja Techniczna ICAO to Instrukcja Techniczna dotycząca Bezpiecznego Transportu Towarów Niebezpiecznych Drogą Lotniczą. Skok cywilizacyjny wymusza popyt na nowe technologie. Te technologie potrzebują, co raz to różniejszych materiałów, produktów. Wypadki podczas transportu materiałów różnorakiego użytku w tym materiałów niebezpiecznych. Wymuszają na służbach ratunkowych przygotowanie do takich wypadków. Zakup środków i sprzętu, odpowiednie kursy z obsługi tego sprzętu, szkolenia z wiedzy na temat materiałów niebezpiecznych oraz ich oznakowania i przewozu. Artykuł będzie obejmować jeden rodzaj transportu, będzie to transport drogowy objęty umową ADR, a szczególnie dotyczący przewozu materiałów niebezpiecznych. Transport ten jest bardzo rozpowszechniony w Polsce. Jego bezpieczeństwo jest między innymi uzależnione od tego jak substancje i produkty niebezpieczne powinny być transportowane oraz jakie symbole, oznaczenia, winny być umieszczone na opakowaniach oraz środkach transportu Towary/materiały niebezpieczne Przewóz towarów niebezpiecznych wymaga specjalistycznej wiedzy dotyczącej składu, a także właściwości chemicznych i fizycznych oraz specjalistycznych opakowań, środków transportowych, a w niektórych przypadkach specjalistycznego sprzętu. Wszystkie osoby, które mają związek z materiałami niebezpiecznymi podczas ich przechowywania, transportu, a także magazynowania powinny być świadome zagrożenia, jakie te materiały stwarzają i odpowiednio przeszkolone z przepisów bhp i neutralizacji skutków przedostania się tych środków do środowiska 4. 1 prof. dr hab. Marian Kopczewski, Wyższa Szkołą Bezpieczeństwa w Poznaniu. 2 mł. bryg. dr Marek Tobolski, Delegatura Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej w Gdyni. 3 mgr Dotota Pasek, 21 WSzUR Busko Zdrój. 304 4 A. Bursztyński, W. Drewek, M. Zieliński, Uwarunkowania i możliwości strategicznego transportu wojsk i techniki wojskowej, Sowa, Gdynia 2010 r. str. 215.
Towary niebezpieczne w transporcie drogowym ADR mogą być przewożone w cysternach, sztukach przesyłki lub luzem: w sztukach przesyłki w tzn. opakowaniach transportowych (bębny, skrzynie, butle, kanistry, naczynia, pojemniki) bądź bez opakowań (akumulatory); luzem bezpośrednio w skrzyni ładunkowej pojazdu, bez dodatkowych opakowań; w cysternach tzn. duży zbiornik transportowy (cysterna stała >1000 l, odejmowalna > 450 l) 5. Transport materiałów niebezpiecznych obowiązują bardzo precyzyjne międzynarodowe przepisy i zasady postępowania. Poniższy wykres przedstawia, jakie regulacje prawne dotyczą odpowiednich środków transportowych. Rys. 1. Schemat uregulowań prawnych podczas transportu ładunków niebezpiecznych. Źródło: Opracowanie na podstawie: A. Bursztyński, W. Drewek, M. Zieliński, Uwarunkowania i możliwości strategicznego transportu wojsk i techniki wojskowej. Przewóz materiałów niebezpiecznych transportem drogowym może odbywać się pojazdem samochodowym lub zespołem pojazdów, z wyłączeniem motocykla oraz ciągnikiem rolniczym z przyczepą, z tym, że zespół pojazdów złożony z ciągnika i przyczepy może przewozić jedynie paliwa do silników wysokoprężnych, materiałów utleniających stosowanych jako nawozy sztuczne bądź materiałów trujących stosowanych jako środki ochrony roślin, pod warunkiem, że materiały przewożone zostają w opakowaniach i w ilościach, dla których umowa ADR nie przewiduje obowiązku oznakowania pojazdu. Pojazd samochodowy bądź zespół pojazdów przewożących materiały niebezpieczne może zawierać tylko jedną przyczepę lub naczepę, dodatkowo powinien on być odpowiednio przystosowany, wyposażony i oznakowany zgodnie z umową ADR. Także opakowania, kontenery cysterny służące do przewozu towarów niebezpiecznych powinny odpowiadać postanowieniom umowy ADR. Pojazdy, dla których wymagane jest dodatkowe świadectwo dopuszczające do przewozu niektórych materiałów niebezpiecznych po drogach publicznych muszą zostać poddane sprawdzeniu w zakresie spełniania dodatkowych wymagań technicznych, które zostały określone w umowie ADR, dotyczą one wyposażenia bądź przystosowania tych pojazdów. Za przewóz materiałów niebezpiecznych odpowiedzialny jest wojewoda. Podczas przewozu materiałów niebezpiecznych, których przewóz według Roz- porządzenia Q317 należy zgłaszać do komendanta wojewódzkiego Policji oraz komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej. W zgłoszeniu należy podać następujące dane: numer rozpoznawczy towaru niebezpiecznego oraz jego nazwę (zgodnie z umową ADR); numer klasy, numer grupy pakowania, o ile ona występuje, numer podklasy oraz literę grupy zgodności (zgodnie z umową ADR); ilość towaru i sposób jego przewozu; planowany czas i miejsce rozpoczęcia przewozu; planowaną trasę przewozu; imię, nazwisko i miejsce zamieszkania lub nazwę i siedzibę oraz adres przewoźnika, nadawcy i odbiorcy towaru. Zgłoszenia tego powinien dokonać: przynajmniej 5 dni przed planowanym rozpoczęciem przewozu, jeżeli rozpoczyna się on w kraju; krajowy przewoźnik materiału niebezpiecznego; w przypadku, kiedy przewóz jest wykonywany przez przewoźnika zagranicznego, zgłasza to nadawca materiału niebezpiecznego; jeżeli przewóz rozpoczyna się za granicą- właściwa kontrolna placówka Straży Granicznejprzed zezwoleniem na wjazd do terytorium RP 6. 5 A. Janczak: ADR w spedycji i magazynie, składowanie i przewóz materiałów niebezpiecznych, Zacharek- Dom Wydawniczy, Warszawa 2010 str.12. 305
W jednostce transportowej prócz dokumentów wymaganych przez odrębne przepisy i wiążącymi umowami międzynarodowymi powinny znajdować się: dokument ze zdjęciem przewoźnika; instrukcja pisemna; certyfikat pakowania kontenera; świadectwo ADR; świadectwo dopuszczenia; dokument przewozowy; określenie trasy przejazdu; zezwolenia wyjątkowe; uzgodnienia ADR. Dokument przewozowy powinien zawierać: numer UN towaru; prawidłową nazwę przewozową towaru podaną w wykazie wielkimi literami; numer wymaganych nalepek ostrzegawczych; w momencie wystąpienia drugiej lub kolejnej nalepki ich numery powinny być podane w nawiasie; grupę pakowania, o ile ona występuje; kod ograniczeń przewozu przez tunele, o ile taki występuje, należy go podać w nawiasie. Jeżeli trasa przejazdu nie przebiega przez tunele, nie jest on wymagany 7. Jednostka transportowa powinna być wyposażona w: dwie przenośne gaśnice (lm. 10 240; lm. 62 240) zaopatrzone w plącę i datę ważności o zawartości co najmniej 2 kg proszku (nie jest konieczna; w przypadku gdy samochód jest wyposażony w stałe urządzenie automatyczne lub półautomatyczne, które uruchamiają się w przypadku pożaru silnika oraz co najmniej 6 kg proszku. Jeżeli dopuszczalna masa całkowita pojazdów nie przewyższa 3,5 ton gaśnica ta może zawierać, co najmniej 2 kg proszku. Nie jest wymagana podczas przewozu materiałów z klasy 6.2. inny sprzęt awaryjny (lm. 10 260): klin do podkładania pod koła, o wymiarach odpowiadających masie pojazdu i średnicy, kół (co najmniej jeden na każdy pojazd) do zabezpieczenia pojazdu podczas postoju na spadku; dwa stojące znaki ostrzegawcze - do oznakowania miejsca awarii (np.: trójkąty ostrzegawcze, lampy błyskowe o świetle barwy pomarańczowej lub pachołki z elementami odblaskowymi); kamizelka ostrzegawcza lub ubranie ostrzegawcze (np. zgodne z normą europejską EN 471) dla każdego członka załogi pojazdu; latarka (dla każdego członka załogi), niezawierająca na zewnątrz elementów metalowych mogących wywołać iskrę krzesaną (wewnątrz pojazdu zamkniętego przewożącego gazy palne lub materiały ciekłe o temperaturze zapłonu do 61 C, może być używana jedynie latarka o konstrukcji uniemożliwiającej zapalenie par i gazów - patrz lm. 10 353); maska (półmaska) przeciwgazowa o charakterze sprzętu ucieczkowego z pochłaniaczem (np. A1 B2 E1 K1 - P2 zgodnie z normą EN 141) odpowiednim do przewożonego ładunku obowiązkowo dla każdego członka załogi podczas przewozu gazów trujących (T, TO, TF, TC, TFC lub TOC) (lm.21 260), oraz innych materiałów, jeżeli jest to wskazane w instrukcji. Maska powinna być umieszczona w miejscu łatwo dostępnym dla załogi, w kabinie. sprzęt niezbędny do wykonania działań podstawowych, który został określony w instrukcjach pisemnych dla kierowcy (lm. 10 385). Wyposażenie potrzebne do wykonania działań dodatkowych wykorzystywane, jest w szczególności w przypadku wystąpienia niewielkich wycieków lub, usypów materiałów lub działań służących ochronie środowiska. Przewóz materiałów niebezpiecznych powinien się odbywać na drogach, na których natężenie ruchu jest umiarkowane oraz, na których nawierzchnia jest w dobrym stanie. Trasa powinna byś tak dobrana, aby nie przebiegała w pobliżu czynnych ośrodków wypoczynkowych, sportowych, a także przez obszary zabudowane miast. Istnieją przypadki, których te ograniczenia nie obowiązują, jak na przykład paliw płynnych na stacje benzynowe. W przypadku przewozu paliw płynnych w cysternie o pojemności 7000 litrów przez teren miasta, trasę przejazdu wyznacza wojewoda lub prezydent miasta 8. 6 A. Bursztyński, W. Drewek, M. Zieliński, Uwarunkowania i możliwości strategicznego transportu wojsk i techniki wojskowej, Sowa, Gdynia 2010 r. str. 228-229. 7 K. Grzegorczyk, R. Buchcar, Towary niebezpieczne, transport w praktyce, Wydawnictwo ADeR, Błonie 2009 r. str. 28-29. 306 8 T. Pusty, Przewóz materiałów niebezpiecznych, poradnik kierowcy, Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, wyd. III, Warszawa 1993 r. str. 229.
Oznakowanie Znakowanie materiałów niebezpiecznych ze względu na klasy graficzny Opis graficzny Opis Materiały wybuchowe klasa 1 Materiały utleniające klasa 5.1 Gazy klasa 2 Nadtlenki organiczne klasa 5.2 Materiały ciekłe zapalne klasa 3 Materiały trujące klasa 6.1 Materiały stałe zapalne klasa 4.1 Materiały zakaźne klasa 6.2 Materiały samozapalne klasa 4.2 Materiały promieniotwórcze klasa 7 Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy zapalne klasa 4.3 Materiały żrące klasa 8 Inne materiały niebezpieczne klasa 9 Graficzne znaki ostrzegawcze graficzny literowy Opis graficzny literowy Opis T+ Substancja bardzo toksyczna N Substancja niebezpieczna dla środowiska T Substancja toksyczna E Substancja wybuchowa 307
graficzny literowy Opis graficzny literowy Opis Xn Substancja szkodliwa E Substancja utleniająca C Substancja żrąca F+ Substancja skrajnie łatwo palna Xi Substancja drażniąca F Substancja wysoce łatwo palna Diagram oznakowania niebezpieczeństwa 1. Pole białe puste pole w środku, woda dopuszczalna jako środek gaśniczy; zabronione stosowanie wody jako środka gaśniczego; przy uwolnieniu materiału niebezpieczeństwo promieniowania. 3. Pole czerwone 4 - materiał ekstremalnie łatwo palny przy każdej temperaturze; 3 - niebezpieczeństwo zapalenia przy normalnej temperaturze; 2 - niebezpieczeństwo zapalenia przy ogrzaniu; 1 - niebezpieczeństwo zapalenia przy kontakcie z ogniem; 0 - nie występuje niebezpieczeństwo zapalenia w normalnych warunkach. 4. Pole niebieskie 4 - bardzo niebezpieczny unikać kontaktu z płynem lub parami bez pełnej ochrony; 3 - bardzo niebezpieczny, obecność w strefie zagrożenia tylko pełnym ubraniu ochronnym i w aparacie izolującym; 2 - niebezpieczne, obecność w strefie zagrożenia tylko w aparacie ochrony dróg oddechowych; 1 - małe niebezpieczeństwo zalecane maski z wkładem filtrującym; 0 - brak zagrożenia. Przykładowa Tablica ADR 2. Pole żółte duże niebezpieczeństwo eksplozji; 3 - niebezpieczeństwo eksplozji pod wpływem ciepła lub silnego wstrząśnięcia; 2 - możliwe silne reakcje chemiczne; 1 - przy ogrzaniu materiał niestabilny; 0 - brak niebezpieczeństwa w normalnych warunkach. 308
Górna część tablicy oznacza rodzaj niebezpieczeństwa: interpretacja znaczenia pierwszej cyfry: ostrożnie przetaczać 2 gazy; 3 materiały ciekłe zapalne; 4 materiały stałe zapalne; 5 materiały utleniające; 6 materiały toksyczne; 7 materiały promieniotwórcze; 8 materiały żrące; 9 inne materiały niebezpieczne. zakaz staczania i odrzutu Oznakowania pojazdów oraz opakowań interpretacja znaczenia drugiej i trzeciej cyfry: 2 zdolność do emisji gazów; 3 łatwopalność; 5 działanie utleniające; 6 działanie toksyczne; 8 działanie żrące; 9 niebezpieczeństwo samorzutnej, gwałtownej reakcji rozpadu lub polimeryzacji; 0 brak dodatkowych zagrożeń; X bezwzględny zakaz kontaktu z wodą. Dolna część przedstawia numer rozpoznawczy materiałów niebezpiecznych wg ONZ. X 1 lm.10 603 LODÓWKA 3 lm.10 011 UN 1263 LQ UN 1090 UN 1950 lm.2xx1a 2 X 7aklejki ostrzegawcze wg ADR Rys. 2. Przykład transportu mieszanego. Źródło: Opracowanie własne materiał o podwyższonej temperaturze 309
Tabela 1 Maksymalna ilość danego produktu na jednostkę transportową. Kategoria transpor-towa 0 1 ILOŚCI lm. 10 011 Materiały (lub przedmioty) w opakowaniach atestowanych i oznakowanych klasa 1 punkty 01, 11, 12, 24, 25, 33, 34, 44, 45 i 51; klasa 4.2 wymienione pod literą a); klasa 4.3 punkty 1, 2, 3, 19, 20, 21, 22, 23, 24 i 25; klasa 6.1 punkty 1 i 2; klasa 6.2 punkty 1 i 2; klasa 7 karty od 5 do 13; klasa 9 punkty 2b) i 3; oraz próżne opakowania nieoczyszczone, które zawierały materiały niniejszej kategorii klasa 3, 4.1, 4.2, 4.3, 5.1, 6.1 i 8 - wymienione pod literą a) (I), które nie należą do kategorii 0; oraz klasa 1 punkty 1 do 10 1/, 13 do 23, 26, 27, 29 i 30 do 32; klasa 2 grupy T, TC 1/, TO, TF, TOC i TFC; klasa 4.1 punkty 31b), 32b), 33b), 34b), 41b), 42b), 43b), 44b), 45b), 46b), 47b), 48b), 49b) i 50b); klasa 5.2 punkty 1b), 2b), 3b), 4b) i 11b) do 20b) 1/ klasa 1 materiały o numerach rozpoznawczych 0081, 0082, 0084, 0241, 0331, 0332, 0482; 1/ klasa 2 U- 1005 AMOIAK; U-1017 CHLOR klasa 3, 4.1, 4.2, 4.3, 5.1, 5.2, 6.1, 6.2, 8 i 9 -wymienione pod literą b) (II), które nie należą do kategorii 0, 1 lub 4; oraz klasa 1 punkty 35 do 43, 48 1/ i 50; 2 klasa 2 grupy F; klasa 6.1 wymienione pod literą c); klasa 6.2 punkt 3; klasa 3, 4.1, 4.2, 4.3, 5.1, 5.2, 6.1, 6.2, 8 i 9 -wymienione pod literą c) (III), które nie należą do kategorii 2 lub 4; oraz 3 klasa 2 grupy A i O; klasa 9 punkty 6 i 7; klasa 1 punkty 46 i 47; klasa 4.1 punkty 1b) i 2c); klasa 4.2 punkt 1c); 4 klasa 7 karty od 1 do 4; klasa 9 punkt 8c); oraz Próżne opakowanie nieoczyszczone, które zawierały materiały niebezpieczne inne niż materiały kategorii 0 Źródło: Opracowanie na podstawie materiałów dydaktycznych Buch-Ca 0 Maksymalna ilość na jednostkę transportową (materiały należące do tej kategorii nie podlegają wyłączeniom) 20 (x50 */ ) 50 (x20 */ ) 300 (x 3 */ ) 1000 (x 1 */ ) Bez ograniczeń (x 0 */ ) Opakowania 1A1/X1.4/150/92/NL/AB 123 UN _. _ Oznakowanie jednostki transportowej (przewóz w sztukach przesyłki) Tablice podlegają obowiązkowi certyfikacji przez Instytut Transportu Samochodowego w Warszawie. Nalepki (napisy) Rys. 3. Przykładowe oznakowanie opakowania. Źródło: opracowanie własne Rys. 4. Przykładowe oznakowanie pojazdu tablicami ADR. Źródło: opracowanie własne 310
Pojazdy-cysterny i jednostki transportowe, które posiadają jedną lub kilka cystern przewożące materiały niebezpieczne, dodatkowo powinny posiadać tablice barwy pomarańczowej takie jak powyżej znajdują się na rysunku 8. Tablice powinny zostać umieszczone w taki sposób, aby były dobrze widoczne na bokach każdej cysterny lub komory cysterny, równolegle do osi podłużnej pojazdu. Tablice powinny zawierać numery rozpoznawcze dla każdego materiału przewożonego w cysternie lub komorze cysterny. Numer rozpoznawczy zagrożenia Numer rozpoznawczy materiału Rys. 6. Przykład oznakowania pojazdu przy przewozie luzem i w kontenerze-cysternie. Źródło: Opracowanie własne. 33 1203 33 1203 30 1202 Rys. 5. Przykład oznakowania jednostek transportowych z cysternami. Źródło: Opracowanie własne. 30 1202 Przykłady oznakowania jednostek transportowych z cysternami Jednostki transportowe i kontenery, które przewożą luzem materiały niebezpieczne powinny dodatkowo posiadać takie same tablice barwy pomarańczowej, jak określone opisano powyżej. Muszą one zostać umieszczone w sposób dobrze widoczny na bokach każdej jednostki transportowej lub kontenera, powinny być przymocowane równolegle do osi podłużnej pojazdu. Dodatkowo tablice powinny zawierać numer rozpoznawczy zagrożenia i numer rozpoznawczy materiału. W przypadku jednostek transportowych przewożących luzem tylko jeden materiał, nie są wymagane tablice barwy pomarańczowej posiadające numery rozpoznawcze umieszczone ba bokach pojazdów, jeżeli znajdują się one z przodu i z tyłu tych jednostek. Na kontenerach, w których luzem przewożone są materiały niebezpieczne oraz na kontenerachcysternach, tablice z numerami mogą zostać namalowane lub wykonane z folii samoprzylepnej. Podczas przewozu w pojazdach-cysternach materiałów U7 1202, 1203 lub 1223 nie są wymagane tablice z numerami rozpoznawczymi, jeżeli tablice te są umieszczone z przodu i z tyłu oraz posiadają numery odpowiednie dla najbardziej niebezpiecznego z przewożonych materiałów, Tablice barwy pomarańczowej i nalepki ostrzegawcze umieszczone na pojeździe, który w danym momencie nie przewozi materiałów niebezpiecznych powinny zostać zdjęte lub zakryte. Jeżeli pozostają tablice zakryte, to zakrycie winno pozostać skuteczne po 15 minutowym przebywaniu w ogniu. Nalepki ostrzegawcze, które wykorzystuje się do oznakowania pojazdów i kontenerów mają wymiary, co najmniej 250 x 250 mm, jeżeli materiały niebezpieczne w sztukach przesyłki zostaną oznakowanych jedną lub kilkoma nalepkami ostrzegawczymi i zostaną przewożone w kontenerze, to nalepki tych samych wzorów (z wyjątkiem nalepki nr 7), powinny zostać umieszczane na obu bokach oraz z przodu i z tyłu kontenera 311
Klasa 7 Poza oznakowaniem jednostki transportowej przewożącej materiały promieniotwórcze tablicami powinny ona być dodatkowo zaopatrzone w nalepki nr 7D na obu ścianach bocznych i z tyłu. Dopuszcza się zastosowanie nalepek o wymiarach 100x100mm w przypadku pojazdu o małych rozmiarach lub konstrukcji 9. Rys. 7. Rozmieszczenie nalepek. Źródło: Opracowanie własne. Na obu bokach kontenerów, w których materiały zostają przewożone luzem powinny być umieszczone nalepki. Jeżeli nalepki nie są widoczne z zewnątrz pojazdu, to te same nalepki powinny być dodatkowo umieszczone na obu bokach i z tyłu pojazdu. Powyższe wymagania dotyczące oznakowania stosuje się również do próżnych nieoczyszczonych i nieodgazowanych cystern stałych i odejmowalnych, kontenerów-cystern, pojazdów baterii oraz próżnych nieoczyszczonych pojazdów i kontenerów do przewozu luzem, z wyjątkiem nieczyszczonych stałych cystern ciśnieniowych po gazach punktów 1A, 1O, 2A, 2O klasy 2, w których ciśnienie jest niższe niż 200 kpa. Rys. 8. przykład stosowania nalepek o wymiarach 100x100 mm. Źródło: Opracowanie własne. Klasa 9 Wymagania dodatkowe w zakresie oznakowania pojazdów przewożących materiały klas 1, 7 i 9 9 9 Klasa 1 Z wyjątkiem oznakowania tablicami, jednostki transportowe przewożące, które przewożą sztuki przesyłki zaopatrzone w nalepki nr 1, 1.4, 1.5 lub 1.6, powinny posiadać nalepki o takich samych wzorach, na obu bokach i z tyłu. Jeżeli jednostka ta przewozi materiały lub przedmioty należące do różnych grup zgodności, to ich symboli nie podaje się na nalepkach. Jednostka transportowa, która przewozi materiały lub przedmioty, które należą do różnych podklas, powinna posiadać tylko nalepki z numerem podklasy o największym zagrożeniu, z zachowaniem następującej kolejności: 1.1 (największe zagrożenie) 1.5, 1.2, 1.3, 1.6 i 1.4 (najmniejsze zagrożenie). Jeżeli materiały wymienione w punkcie 48 przewożone są razem z materiałami lub przedmiotami podklasy 1.2, jednostka transportowa powinna zostać zaopatrzona w nalepki z wpisaną podklasą 1.1. Rys.9. Rozmieszczenie nalepek podczas przewozu materiałów z klasy 9 Źródło: Opracowanie własne. Zakończenie Powstawanie nowych technologii wiąże się ze wzrostem zagrożenia spowodowanego naturalną zawodnością urządzeń, błędami w technologii, a także błędami ludzi pracującymi w bliskim kontakcie z tymi materiałami. Szczególne niebezpieczeństwo wiąże się z magazynowaniem i przewożeniem materiałów niebezpiecznych. 9 K. Grzegorczyk, R. Buchcar, Towary niebezpieczne, transport w praktyce, Wydawnictwo ADeR, Błonie 2009 r. str. 8-15. 312
Corocznie do otoczenia w sposób niekontrolowany dostają się duże ilości substancji chemicznych, które mogą powodować zagrożenie dla ludzi i środowiska, w którym oni żyją. Wiodącą rolę w systemie działań z zakresu ratownictwa chemicznoekologicznego spełnia Państwowa Straż Pożarna. Na podstawie danych statystycznych należy zauważyć, że w przypadku transportu materiałów niebezpiecznych z wykorzystanie transportu drogowego liczba wypadków z roku na rok stopniowo maleje. Wiąże się to zapewne z większą uwagą służb zajmujących się kontrolowaniem pojazdów przewożących materiały niebezpieczne. Ich stan techniczny w miarę upływającego czasu ulega znacznej poprawie. Przewoźnicy większą uwagę na stan oraz wygląd swojego taboru, ze względu na to, że jego samochody stanowią reklamę dla jego firmy. Szefowie dbając o kondycje finansową swoich firm wprowadzają system monitoringu floty, który pokazuje zużycie paliwa, czas pracy kierowców oraz położenie pojazdu. Duże znaczenie mają także szkolenia służb ratunkowych, a także pracowników znajdujących się w bliskim kontakcie z materiałami niebezpiecznymi podczas ich magazynowania przewozu. Tematem tego rozdziału jest opis materiałów niebezpiecznych ich podział na klasy według umowy ADR, a także sposób ich transportu i oznakowanie opakowań i środków transportu. W trójmieście wykorzystywany jest każdy z pięciu rodzajów transportu, czyli morski, drogowy, kolejowy, lotniczy, śródlądowy. Jednakże rozdział ten poświęcony został transportowi drogowemu gdyż to on jest najbardziej rozpowszechniony i najbardziej dostępny, ponieważ transportując w ten sposób materiały niebezpieczne dotrzeć można w każdy rejon kraju. W związku z ciągłym rozwojem zwiększa się popyt i podaż na materiały niebezpieczne. Ich dostępność i różnorodność wiąże się z ich różnym magazynowaniem oraz dystrybucją w coraz większej skali. Przez co bardzo ważne jest ich odpowiednie oznakowanie podczas magazynowania i transportu, pozwala to na odpowiednie reagowanie w przypadku wystąpienia zagrożenia z ich udziałem. Streszczenie W ostatnich latach rozwój cywilizacji pociąga za sobą zapotrzebowanie w różne produkty. Technologie te potrzebują, co raz to różniejszych materiałów. Wiele z tych produktów jest niebezpieczne dla człowieka, zwierząt i środowiska. Materiały i przedmioty, które stwarzają takie zagrożenie nazywamy materiałami niebezpiecznymi i muszą one być przewożone w zależności od środka transportu w określonych warunkach. Wypadki podczas transportu materiałów niebezpiecznych wymuszają na służbach ratowniczych specjalistyczne przygotowanie oraz sprzęt do takich wypadków. Wiąże się to również z zakupem środków i narzędzi ratowniczych, odbyciem odpowiednich kursów specjalistycznych, szkolenia z wiedzy na temat materiałów niebezpiecznych oraz ich oznakowania i przewozu. Wyróżnić można pięć rodzajów transportu: drogowy, kolejowy, morski, śródlądowy i lotniczy. Artykuł obejmuje jeden rodzaj transportu, jakim jest transport drogowy. Transport drogowy podlega Europejskiej Umowie Dotyczącej Międzynarodowego Przewozu Drogowego Towarów Niebezpiecznych, w skrócie Umowa ADR. Transport tego rodzaju jest bardzo rozpowszechniony na polskich drogach. Jego bezpieczeństwo jest między innymi uzależnione od tego jak substancje i produkty niebezpieczne powinny być transportowane oraz jakie symbole, oznaczenia, winny być umieszczone na opakowaniach oraz środkach transportu. Abstract In recent years, the development of civilization entails a need in various products. These technologies require that once a diverse array of materials. Many of these products are dangerous to humans, animals and the environment. The materials and articles which present a threat to call the hazardous materials and must be transported according to the means of transport under certain conditions. Accidents during the transport of hazardous materials by causing the emergency services and specialist preparation equipment such accidents. This is also related to the purchase of and rescue tools, the date of the relevant specialized courses, training with knowledge of hazardous materials and their labeling and transportation. We can distinguish five modes of transport: road, rail, sea, inland and air. Item includes one mode of transport, namely road transport. Road transport is the "European Agreement Concerning the International Carriage of Dangerous Goods", in short the ADR. Transportation of this kind are very common on the Polish roads. Its security is among other things dependent on how substances and hazardous materials should be handled 313
and what the symbols, signs should be placed on the packaging and transport. 15. Wojewoda Pomorski, Plan reagowania kryzysowego województwa pomorskiego, Gdańsk 2008 r. Literatura 1. Buch-Car, Materiały dydaktyczne. 2. Bursztyński A. Drewek W. Zieliński M. Uwarunkowania i możliwości strategicznego transportu wojsk i techniki wojskowej, Sowa, Gdynia 2010 r. 3. Encyklopedia PW-, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 198 8 r. 4. Grzegorczyk K. Buchcar R. Towary niebezpieczne, transport w praktyce, Wydawnictwo ADeR, Błonie 2009 r. 5. Janczak A.: ADR w spedycji i magazynie, składowanie i przewóz materiałów niebezpiecznych, Zacharek- Dom Wydawniczy, Warszawa 2010 r 6. Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej, Program Szkolenia Specjalistycznego w Zakresie Ratownictwa Chemicznego Ekologicznego dla Podoficerów Państwowej Straży Pożarnej, Warszawa 2005r. 7. Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Gdyni, Plan organizacyjny oraz utrzymanie gotowości operacyjnej Specjalistycznej Grupy Ratownictwa Chemicznego i Ekologicznego Gdynia, Gdynia 2013r. 8. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 2011-01-25. 9. Plan reagowania kryzysowego Gdyni, Gdynia 2011 r. 10. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym, w 2010r. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010-08-20. 11. Pusty materiałów. Przewóz materiałów niebezpiecznych, poradnik kierowcy, Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, wyd. III, Warszawa 1993 r. 12. Rosik-Dulewska C.: Podstawy gospodarki odpadami. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN S.A., 2000r. 13. Świderek N. Podręcznik kursu ADR, e-kierowca Sp. z o.o. Sp. K. Wydanie II, Szczecin 2011 r. 14. Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym z dnia 8 września 2006r. 314