Zalacznik do Uchwaly nr XIX/119/04 Rady Miejskiej w Grójcu z dnia 01 marca 2004 roku GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIAZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH na 2004 r. 1. Podstawa opracowania
a) Ustawa o wychowaniu w trzezwosci i przeciwdzialania alkoholizmowi z dnia 26 pazdziernika 1982 roku ( Dz. U. Nr 35 poz. 230 z pózniejszymi zmianami) b) Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiazywania Problemów Alkoholowych na lata 2000 2005 Program jest kontynuacja Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiazywania Problemów Alkoholowych z roku 2003, wprowadzonego uchwala Nr IV/57/03 Rady Miejskiej w Grójcu z dnia 28 kwietnia 2003r. i uwzglednia: - stan problemów alkoholowych na terenie gminy i miasta Grójec w 2003 roku diagnoze srodowiska lokalnego - rekomendacje Panstwowej Agencji Rozwiazywania Problemów Alkoholowych do realizowania i finansowania gminnych programów profilaktyki i rozwiazywania problemów alkoholowych w 2004r. - uwagi realizatorów Gminnego Programu zgloszone do dnia 7 stycznia 2004r. 2. Zasieg realizacji programu: Gmina i Miasto Grójec 3. Adresaci programu: mieszkancy Gminy i Miasta Grójec: dorosli osoby zagrozone uzaleznieniami i uzaleznione oraz czlonkowie ich rodzin, nauczyciele i pedagodzy, specjalisci z dziedziny uzaleznien, sprzedawcy alkoholu, rodzice i opiekunowie, dzieci oraz mlodziez. 4. Realizatorzy: a) Pelnomocnik Burmistrza Gminy i Miasta Grójec ds. Uzaleznien, b) Gminna Komisja Rozwiazywania Problemów Alkoholowych c) Miejsko-Gminny Osrodek Pomocy Spolecznej, d) Szkoly, swietlice socjoterapeutyczne, Srodowiskowe Ognisko Wychowawcze, e) Komenda Powiatowa Policji i Straz Miejska, f) Poradnia Leczenia Uzaleznien i zaklady opieki zdrowotnej ( lekarze rodzinni w podstawowej opiece zdrowotnej ), g) Organizacje pozarzadowe i grupy samopomocowe, h) Centrum Kultury Regionalnej, i) Grójecki Osrodek Sportu Mazowsze, j) Caritas, parafie, k) Zwiazek Harcerstwa Polskiego, l) Inne podmioty.
5. Zalozenia realizacji programu Gminny Program Profilaktyki i Rozwiazywania Problemów Alkoholowych okresla zadania z zakresu pomocy dla osób uzaleznionych od alkoholu i wspóluzaleznionych oraz ofiar i sprawców przemocy, a takze zadania zwiazane z profilaktyka uzaleznien przy zalozeniu, ze dzialania uprzedzajace powstawanie róznych patologii spolecznych w ramach profilaktyki pierwszorzedowej sa podobne. Wynika to z faktu, iz przyczyny wystepowania róznych zachowan ryzykownych ( tj. palenie tytoniu, picie alkoholu, zazywanie narkotyków, lekomania, przemoc, zachowania agresywne, przestepczosc i przedwczesna aktywnosc seksualna i inne ) sa takie same. Finansowanie wykonania programu dokonywane bedzie w ramach srodków wlasnych gminy uzyskiwanych z oplat zwiazanych ze sprzedaza i podawaniem napojów alkoholowych wnoszonych przez prowadzace sprzedaz podmioty gospodarcze. 6. Cele programu Celem ogólnym Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiazywania Problemów Alkoholowych jest ograniczenie istniejacych problemów zwiazanych z naduzywaniem alkoholu oraz zapobieganie powstawaniu nowych problemów zwiazanych z naduzywaniem alkoholu oraz zapobieganie powstawaniu nowych problemów zwiazanych z jego piciem i innymi zachowaniami ryzykownymi. Obejmuje on w szczególnosci: - propagowanie modelu trzezwego stylu zycia wsród osób doroslych, mlodziezy i dzieci, - wzrost swiadomosci rodziców na temat roli rodziny jako czynnika chroniacego dzieci przed zachowaniami ryzykownymi, - zatrzymanie tendencji do obnizenia inicjacji alkoholowej, - zmniejszenie rozmiarów szkód zdrowotnych, psychologicznych i spolecznych spowodowanych uzaleznieniami i przemoca domowa, - zwiekszenie liczby osób podejmujace leczenie odwykowe i utrzymujacych abstynencje. Cele szczególowe realizowane sa w dwóch obszarach: I. W obszarze profilaktyki i edukacji:
1. Dzialania profilaktyczne i edukacyjne skierowane do dzieci i mlodziezy, 2. Dzialalnosc informacyjna i edukacja skierowana do osób doroslych, 3. Promocja zdrowego stylu zycia. II. W obszarze pomocy osobom uzaleznionym, wspóluzaleznionym, ofiarom i sprawcom przemocy. 1. Udzielanie pomocy psychologicznej, prawnej i psychiatrycznej rodzinom, w których sa problemy zwiazane z uzaleznieniami i przemoca, 2. Zwiekszenie dostepnosci pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzaleznionych od alkoholu i wspóluzaleznionych oraz dla sprawców przemocy, 3. Wspólpraca i wspomaganie dzialalnosci instytucji, stowarzyszen, fundacji i organizacji oraz osób zwiazanych z problematyka uzaleznien. 7. Zadania i metody realizacji gminnego programu profilaktyki i rozwiazywania problemów alkoholowych I. PROFILAKTYKA I EDUKACJA ( zwiazana z zapobieganiem problemom alkoholowym i innym zachowaniom ryzykownym ) Za realizacje programu odpowiedzialny jest Pelnomocnik Burmistrza Gminy i Miasta Grójec ds. Uzaleznien we wspólpracy z: - Gminna Komisja ds. Rozwiazywania Problemów Alkoholowych, - szkolami, - Centrum Kultury Regionalnej, - Grójeckim Osrodkiem Sportu MAZOWSZE, - Straza Miejska, - Komenda Powiatowa Policji, - przedszkolami, - placówkami opiekunczo wychowawczymi Srodowiskowym Ogniskiem Wychowawczym przy MGOPS w Grójcu oraz swietlicami socjoterapeutycznymi w Lesznowoli, Bikówku i Czestoniewie, - Poradnia Leczenia Uzaleznien, - Punktem Konsultacyjnym, - organizacjami pozarzadowymi oraz Kosciolami.
1. Dzialania profilaktyczne i edukacyjne skierowane do dzieci i mlodziezy
I.1. Wspólpraca z dyrektorami i pedagogami szkól, przedszkoli i placówek opiekunczo - wychowawczych oraz upowszechniania kultury i sportu przy wprowadzeniu w zycie programów profilaktyki uzaleznien oraz udostepnianie materialów informacyjnych adresowanych do dzieci i mlodziezy majacych na celu ksztaltowanie nastepujacych umiejetnosci i postaw sluzacych trzezwosci i zdrowemu stylowi zycia oraz zapobiegajacych niepowodzeniom szkolnym: Poczucia wlasnej wartosci i rozwijania róznorodnych zainteresowan, Radzenia sobie z emocjami towarzyszacymi trudnym sytuacjom zyciowym, Ksztaltowanie wlasciwych postaw spolecznych, Przekonania, ze piwo jest napojem alkoholowym, mogacym powodowac uzaleznienie. I.2. I.3. Utworzenie systemu pomocy psychologicznej dla dzieci z rodzin z problemem alkoholowym poprzez integracje dzialan instytucji pomagajacych dziecku i rodzinie. Zagospodarowanie czasu wolnego poprzez róznorodne formy dzialan profilaktycznych: Prowadzenie Ogniska Srodowiskowego oraz swietlic socjoterapeutycznych, Dozywianie dzieci uczestniczacych w pozalekcyjnych programach opiekunczo wychowawczych i socjoterapeutycznych, Prowadzenie w ramach profilaktyki problemowej pozalekcyjnych zajec sportowych bedacych integralnym elementem programu profilaktycznego szkoly. Oznacza to odwolanie sie do strategii profilaktycznych ( np.: osobistych decyzji abstynenckich, przekonan normatywnych prawdziwy sportowiec prowadzi zdrowy styl zycia, nie pije, nie pali, nie uzywa narkotyków, sterydów ), a takze wzmacnianie czynników chroniacych zwlaszcza poprzez ukazywanie autorytetów ( trenera, znanych sportowców, itp. ) i rozwijanie zainteresowan, Pomoc przy tworzeniu programów edukacyjnych dotyczacych róznych rodzajów srodków uzalezniajacych ( alkohol, tyton, narkotyki ), Dofinansowanie osób i instytucji, których programy profilaktyczne koncentrowac sie beda nie tylko na oslabieniu czynników ryzyka lecz równiez wspieraniu czynników chroniacych, a w szczególnosci ksztaltujacych silna wiez rodzinna, rozwijanie zainteresowan nauka szkolna i rozwojem, a takze wzmacnianiu sklonnosci do respektowania norm i wartosci oraz wspieraniu praktyk religijnych, Realizacja programów profilaktyki uzaleznien dla uczniów w czasie wakacji letnich i zimowych, akcji lato, zima w miescie i na wsi w ramach przedstawionych przez szkoly lub inne podmioty projektów programów profilaktycznych, Organizowanie kolonii letnich i zimowych z programem socjoterapeutycznym, Dofinansowanie wycieczek oraz imprez okolicznosciowych ( np.: Dzien Dziecka, Wielkanoc, Boze Narodzenie ) dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych.
2. Dzialalnosc informacyjna i edukacyjna skierowana do osób doroslych
II.1. Prowadzenie lokalnych kampanii edukacyjnych, zwiazanych z profilaktyka uzaleznien, w tym wspieranie organizowania festynów, happeningów, pikników. II.2. Aktywny wspóludzial w ogólnopolskich spolecznych kampaniach edukacyjnych dotyczacych profilaktyki i rozwiazywania problemów alkoholowych. II.3. Prowadzenie stalego medialnego systemu informacji o dzialaniach podejmowanych na terenie gminy w zakresie rozwiazywania problemów alkoholowych poprzez wydawanie stalej ulotki informacyjnej w prasie lokalnej, redagowanie strony internetowej poswieconej tematyce profilaktyki problemowej, itp., II.4. Stworzenie sieci punktów informacyjnych dotyczacej mozliwosci otrzymania pomocy na terenie gminy w zakresie rozwiazywania problemów alkoholowych: tablice informacyjne w Osrodku Pomocy Spolecznej, osrodkach zdrowia, Komendzie Powiatowej Policji, parafiach, siedzibach organizacjo pozarzadowych, Punkcie Konsultacyjnym, Poradni Psychologiczno Pedagogicznej, Poradni Zdrowia Psychicznego i Poradni Leczenia Uzaleznien, swietlicach socjoterapeutycznych, itp. II.5. Organizowanie badan i sondazy oraz lokalnej diagnozy pozwalajacej ocenic aktualny stan problemów alkoholowych, zasobów i efektów podejmowanych dzialan. Upublicznienie wyników tych badan w srodowisku lokalnym. II.6. Organizowanie i finansowanie szkolen i warsztatów dla osób zawodowo zwiazanych z problematyka uzaleznien: pracowników oswiaty, pracowników socjalnych, przedstawicieli placówek oswiatowych, kulturalnych, opiekunczo wychowawczych, czlonków Gminnej Komisji ds. Rozwiazywania Problemów Alkoholowych, nauczycieli, pedagogów, wychowawców, policjantów, pracowników strazy miejskiej oraz innych osób, w zakresie: Komunikacji z dziecmi i mlodzieza, Umacniania w wychowankach poczucia osobistej wartosci, Propagowanie modelu zdrowego stylu zycia, Metod samopoznania, samokontroli, zachowan asertywnych, Metod organizowania w srodowisku lokalnym koalicji wokól problemów uzaleznien. 2.7. Organizacja szkolen dla sprzedawców i kierowników placówek sprzedajacych napoje alkoholowe do spozycia na miejscu i poza miejscem sprzedazy w celu egzekwowania zakazu zakupu alkoholu przez osoby nieletnie i nietrzezwe oraz konsumpcji alkoholu w miejscach niedozwolonych a takze w celu uswiadomienia ich waznej roli w zmniejszaniu strat spolecznosci lokalnej spowodowanych naduzywaniem napojów alkoholowych.
3. Promocja zdrowego stylu zycia. 3.1. Promocja poprzez publikacje w mediach, organizacje kursów o charakterze profilaktycznym, przygotowywanie imprez kulturalnych i rekreacyjnych, zawodów sportowych, okolicznosciowych festynów, których celem jest: Propagowanie postawy odpowiedzialnosci za wlasne zdrowie, Promocja postaw abstynenckich wsród dzieci i mlodziezy, zwlaszcza ze szkól srednich, propagowanie powsciagliwosci i samoograniczenia konsumpcji alkoholu, Uswiadomienie konsekwencji i szkód zwiazanych z naduzywaniem alkoholu. 3.2. Wspieranie pedagogów szkolnych i nauczycieli w przygotowywaniu programów profilaktycznych w szkolach, w tym m.in. programów ekologicznych, sciezek edukacyjnych, itp. II. POMOC OSOBOM UZALEZNIONYM, WSPÓLUZALEZNIONYM ORAZ OFIAROM I SPRAWCOM PRZEMOCY Za realizacje odpowiedzialnym jest Pelnomocnik Burmistrza Gminy i Miasta Grojec ds. Uzaleznien we wspólpracy z: - kierownikiem Poradni Leczenia Uzaleznien, - pracownikami Punktu Konsultacyjnego, - czlonkami Gminnej Komisji Rozwiazywania Problemów Alkoholowych, - pracownikami socjalnymi, - pedagogami szkolnymi, - pracownikami Srodowiskowego Ogniska Wychowawczego i swietlic socjoterapeutycznych, - przedstawicielami policji i strazy miejskiej oraz kuratorami sadowymi, - organizacjami pozarzadowymi, zakladami opieki zdrowotnej ( lekarzami rodzinnymi w podstawowej opiece zdrowotnej ). 1. Udzielenie rodzinom, w których wystepuja problemy zwiazane z uzaleznieniami pomocy psychologicznej, psychiatrycznej i prawnej, w szczególnosci ochrony przed przemoca w rodzinie.
1.1. Wspieranie dzialan Punktu Konsultacyjnego przy MGOPS poprzez: a). kontynuowanie dyzurów specjalistów ( psycholog, prawnik, psychiatra, pracownik socjalny, przedstawiciel policji, kurator sadowy ), 1.1. Udzielanie pomocy psychospolecznej i prawnej oraz interwencji w ramach Niebieskiej Karty dla rodzin dotknietych problemem alkoholowym i przemoca, 1.2. Pomoc w tworzeniu pomocowych grup wsparcia dla ofiar przemocy. 1.3. Wspieranie dzialan policji w pracy z ofiarami i sprawcami przemocy. 1.4. Podjecie dzialan zmierzajacych do funkcjonowania zespolów interwencyjnych w sprawach dotyczacych zapobieganiu zjawisku przemocy w rodzinie. 2. Zwiekszanie dostepnosci pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzaleznionych od alkoholu i narkotyków oraz wspóluzaleznionych oraz ofiar i sprawców przemocy. 2.1. Wspieranie podniesienia standardu uslug swiadczonych przez Poradnie Leczenia Uzaleznien w Grójcu poprzez: a). Dofinansowanie szkolen specjalistycznych kadry pracujacej z osobami z problemem alkoholowym, b). Dofinansowanie programów terapeutycznych dla osób uzaleznionych od alkoholu ( narkotyków ) oraz czlonków rodzin, a takze dla ofiar i sprawców przemocy domowej, c). Doposazenie Poradni. 2.2. Finansowanie szkolen dla lekarzy rodzinnych na temat sposobów wczesnego diagnozowania, procesu uzaleznienia od alkoholu, narkotyków i alkoholu. 2.3. Finansowanie programów terapeutycznych prowadzonych podczas obozów wyjazdowych. 2.4. Podejmowanie czynnosci zmierzajacych do leczenia w zakladzie lecznictwa odwykowego osoby uzaleznione od alkoholu. 3. Wspólpraca i wspomaganie dzialalnosci instytucji, stowarzyszen, fundacji, organizacji i osób zwiazanych z problematyka uzaleznien.
3.1. Zlecanie instytucjom oraz organizacjom pozarzadowym wykonywania okreslonych zadan gminnego programu, na podstawie umów cywilno prawnych, w tym przyznawanie dotacji 3.2. Dofinansowanie szkolen i kursów specjalistycznych (po zakonczonej terapii ) dla czlonków klubów abstynenckich i towarzystw trzezwosciowych. 3.3. Finansowanie programów specjalistycznych. 3.4. Dofinansowanie wyzywienia dla osób uzaleznionych od alkoholu. 3.5. Pozyskiwanie wolontariuszy do pomocy w realizacji gminnego programu poprzez dofinansowanie ich udzialu w szkoleniach, seminariach, obozach szkoleniowych, itp. 3.6. Wspieranie dzialalnosci srodowisk samopomocowych dla osób uzaleznionych. 3.7. Wspieranie organizacji pozarzadowych, Poradni Odwykowej i policji poprzez finansowanie lub dofinansowanie zakupu materialów i sprzetu niezbednych do prowadzenia terapii i profilaktyki. 3.8. Udzielanie wsparcia finansowego osobom i rodzinom po zakonczonej terapii. 3.9. Gromadzenie informacji dotyczacych osób, instytucji i organizacji dzialajacych na terenie gminy i miasta Grójec wraz ze specyfika oferowanych przez nie dzialan i realizowanych programów uzaleznien. III. SPODZIEWANE EFEKTY REALIZACJI PROGRAMU - zmniejszenie rozmiarów szkód zdrowotnych, psychologicznych i spolecznych spowodowanych naduzywaniem alkoholu, narkotyków i przemoca domowa, - zwiekszenie liczby osób podejmujacych leczenie odwykowe, pomoc osobom uzaleznionym od alkoholu i wspóluzaleznionym oraz ofiarom i sprawcom przemocy, - aktywizacja rodziców do prowadzenia profilaktyki domowej ( poprzez szkoly), - zwiekszenie liczby osób utrzymujacych abstynencje, - doskonalenie kontroli nad rynkiem alkoholowym ( sprzedaz nieletnim ), - rozwój profesjonalnych form pomocy psychologicznej i socjoterapeutycznej dla dzieci z rodzin z problemami alkoholowymi ( swietlice socjoterapeutyczne, programy dla mlodziezy z grup ryzyka ). IV. EWALUACJA PROGRAMU
Przygotowanie i przeprowadzenie przez interdyscyplinarny zespól ewaluacji Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiazywania Problemów Alkoholowych poprzez uwzglednienie nastepujacych wskazników osiagania wybranych celów, odpowiednio do wskazników realizacji Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiazywania Problemów Alkoholowych na lata 2000-2005. 1.1. Wskazniki realizacji celu: zmniejszanie rozmiarów szkód zdrowotnych, psychologicznych i spolecznych spowodowanych naduzywaniem alkoholu. a) liczba dzieci, mlodziezy, rodziców i nauczycieli uczestniczacych w programach profilaktycznych w szkolach i przedszkolach, b) liczba osób majacych wplyw na realizacje zadan zwiazanych z problematyka uzaleznien uczestniczacych w programach profilaktycznych: pedagogów szkolnych, czlonków Gminnej Komisji Rozwiazywania Problemów Alkoholowych, osób prowadzacych zajecia w swietlicach socjoterapeutycznych, urzedników, pracowników socjalnych, policjantów i innych, c) liczba placówek opiekunczo wychowawczych, pozaszkolnych przeznaczonych dla dzieci z grup ryzyka, d) liczba dzieci uczestniczacych w pozalekcyjnych zajeciach sportowych, e) liczba szkól i innych placówek oswiatowo wychowawczych, w których prowadzone sa programy profilaktyczne, f) liczba dzieci objetych programami profilaktyki podczas zajec organizowanych w wakacje: wyjazdy na kolonie i obozy, akcje Lato, zima w miescie, g) udzial ( procentowy ) uczniów szkól podstawowych, gimnazjalistów i szkól srednich w róznych zajeciach pozalekcyjnych, h) liczba publikacji lokalnych zwiazanych z rozwiazywaniem problemów uzaleznien, i) liczba zezwolen ( w tym nowych ) na sprzedaz i podawanie napojów alkoholowych, j) liczba cofnietych zezwolen na sprzedaz i podawanie napojów alkoholowych w zwiazku z nieprzestrzeganiem ustawy o wychowaniu w trzezwosci, k) liczba kontroli przeprowadzonych w placówkach handlowych i gastronomicznych prowadzacych sprzedaz napojów alkoholowych, l) liczba wdrozonych zalecen pokontrolnych, m) struktura sprzedazy napojów alkoholowych, n) liczba interwencji zwiazanych z naruszeniem przepisów ustawy trzezwosciowej w punktach sprzedazy alkoholu i w miejscach publicznych. ZASADY WYNAGRADZANIA CZLONKÓW GMINNEJ KOMISJI ROZWIAZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH.
1. Wynagrodzenie czlonków Komisji Rozwiazywania Problemów Alkoholowych finansowane jest z budzetu gminy Grójec na zadania w zakresie przeciwdzialania alkoholizmowi. 2. Czlonkom Gminnej Komisji Rozwiazywania problemów alkoholowych przysluguje wynagrodzenie za czynnosci szczególowo wymienione w tresci umowy-zlecenie, wynikajace z zapisów ustawy o wychowaniu w trzezwosci i przeciwdzialaniu alkoholizmowi oraz niniejszego Programu. Umowe zlecenie podpisuje Burmistrz Gminy i Miasta Grójec. 3. Wykonanie zadan co miesiac potwierdza Pelnomocnik na podstawie skladanych przez czlonków Komisji oswiadczen i posiadanej dokumentacji. 4. Wysokosc wynagrodzenia nie moze przekroczyc miesiecznie 400 zl brutto do czasu uchwalenia Gminnego Programu na 2005 rok. 5. Wynagrodzenie wynikajace z umowy jest wyplacane co miesiac na podstawie rachunków zatwierdzanych przez Pelnomocnika Burmistrza Gminy i Miasta Grójec ds. Uzaleznien. W przypadku nie wykorzystania w danym roku srodków budzetowych przeznaczonych na realizacje Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiazywania Problemów Alkoholowych przechodza one do realizacji na rok nastepny. Sprawozdanie z realizacji Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiazywania Problemów Alkoholowych przygotowuje Pelnomocnik Burmistrza Gminy i Miasta Grójec ds. Uzaleznien i przedklada Burmistrzowi do 31 stycznia 2005 roku. ZESTAWIENIE WYDATKÓW NA ZADANIA REALIZOWANE W RAMACH GMINNEGO PROGRAMU PROFILAKTYKI I ROZWIAZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH I. Profilaktyka i edukacja - 295.000
w tym: - dofinansowanie utrzymania Srodowiskowego Ogniska Wychowawczego - 145.000 - utrzymanie swietlic socjoterapeutycznych - 120.000 - dofinansowanie kolonii z programem socjoterapeutycznym - 15.000 - programy profilaktyczne w szkolach - 15.000 II. Dzialalnosc informacyjna i edukacyjna skierowana do osób doroslych 10.000 - szkolenia - 8.000 - zakup materialów informacyjnych i edukacyjnych - 2.000 III. Promocja zdrowego stylu zycia - 10.000 - imprezy o charakterze profilaktycznym - 5.000 - dofinansowanie programów szkolnych - 5.000 IV. Pomoc osobom uzaleznionym i wspóluzaleznionym - 175.000 - utrzymanie Punktu Konsultacyjnego - 107.112 - dofinansowanie Poradni Leczenia Uzaleznien - 10.000 - dofinansowanie dozywiania osób z problemem alkoholowym w jadlodajni Caritas - 27.888 - koszty osobowe i rzeczowe Komisji Rozwiazywania Problemów Alkoholowych - 30.000 Razem : 490. 000 Dopuszcza sie przesuniecia wydatków miedzy poszczególnymi pozycjami w ramach zatwierdzonego Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiazywania Problemów Alkoholowych.