"Bogurodzica" jako najstarsza polska pieśń religijna oraz rycerski hymn Bogurodzica - nie znamy dokładnej daty jej powstania; najczęściej przyjmuje się pierwszą połowę wieku XIII; z powstaniem Bogurodzicy w X wieku wiąże się legenda, przypisująca jej autorstwo świętemu Wojciechowi; był on biskupem przybyłym z Czech i prawdopodobnie nie znał dobrze języka polskiego; autor pieśni jest nieznany, mógł nim być wykształcony mnich średniowieczny; najstarszy zachowany odpis Bogurodzicy - tzw. krakowski pierwszy - pochodzi z roku 1407 - obejmuje on dwie www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 1/10
zwrotki; z 1408 roku pochodzi odpis krakowski drugi - liczy on już 14 zwrotek; do dwóch pierwszych dołączono pieśni pasyjne (wielkanocne) i pieśni litaniczne skierowane do różnych świętych; z kroniki Jana Długosza dowiadujemy się, że Bogurodzica była śpiewana przed bitwami pod Grunwaldem i Warną; miała wtedy charakter pieśni patriotycznej; był to hymn koronacyjny pierwszych Jagiellonów w strofie pierwszej ludzie zwracają się do Matki Boskiej, aby jako wybranej z wielu przez Boga i zjednoczonej z nim w pełnieniu jego woli; proszą, by pozyskała i skłoniła ku ludziom przychylność swego Syna; w strofie drugiej ludzie zwracają się do Syna Bożego, www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 2/10
Chrystusa, aby za przyczyną Jana Chrzciciela wysłuchał błagań o dar bogobojnego życia i zbawienia po śmierci; w Bogurodzicy odnajdujemy wiele starych form językowych; przykładem są zmiany fonetyczne - brak przegłosu, tłumaczony wpływem czeskim, związany z hipotezą autorstwa świętego Wojciecha; przegłos to dawny proces fonetyczny polegający na przejściu w określonej pozycji e w a lub o, np.: słowiena - sławiona, zwolena - zwolona; obecnie nie używane formy trybu www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 3/10
rozkazującego: zyszczy, spuści, napełń, słysz; cechą charakterystyczną jest niezgodność przypadków: Bogu + rodzica (r. męski, lp, celownik + r. męski lp, dopełniacz) zmieniona forma Bogarodzica pojawiła się w drugim odpisie krakowskim; w utworze tym występuje wiele archaizmów np.: Gospodzina, Krzciciela, zwolena, Bożyc; Bożycze to forma wołacza od rzeczownika Bożyc, czyli Syn Boga; jest to forma petronimiczna z języka rosyjskiego; zwrot Bogiem sławiena dzisiaj zastępujemy rzeczownikiem z przyimkiem: przez Boga sławiona kompozycja utworu i jego intelektualny charakter przypomina porządek naukowego wykładu, jest on zgodny z wymogami scholastyki; Matka Boga, Dziewica, Pośredniczka, jawi się tutaj jako wyposażona w godności przypisane jej dogmatycznie; dalsze www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 4/10
osoby występujące w tekście - Chrystus, Bóg i Jan Chrzciciel - tworzą z Marią święty zespół czterech osób; jest to liczba symboliczna, odnosi się do czterech cnót (męstwa, sprawiedliwości, umiarkowania, roztropności); liczba ta obok trójki, dziewiątki, dziesiątki, bywała często eksponowana w średniowiecznej sztuce jak typowy wiersz średniowieczny Bogurodzica jest wierszem rymowo-zdaniowym, czyli asylabicznym; nie przestrzega jednakowego rozmiaru sylabicznego w każdym wersie; Bogurodzica znakomicie nadaje się do śpiewania; występują rymy www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 5/10
wewnętrzne - Bogurodzica, dziewica i rymy zewnętrzne - sławiena, zwolena; charakterystyczna jest także intonacja rosnąco-opadająca - wynika ona ze zgodności zdań lub jednorodnych członów zdań z długością wersu Matka Boska ukazana jest tu jako adresatka modłów, pośredniczka pomiędzy człowiekiem a Bogiem, zdolna do odegrania tej funkcji z racji godności przypisanych jej dogmatycznie; Chrystus, Bóg i Jan Chrzciciel współtworzą z nią krąg postaci, ku którym z pokornym błaganiem zwraca się zbiorowy podmiot; taka kompozycja utworu ma swoje odzwierciedlenie w sztuce romańskiej, wzorcu ikonograficznym zwanym deesis; według niego majestatycznie wyobrażony Chrystus - Władca występuje w asyście Matki www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 6/10
Boskiej i Jana Chrzciciela, którzy pełnią funkcję pośredników pomiędzy Bogiem a człowiekiem tytuł utworu wskazuje, że jest to pieśń maryjna - to błąd; tytuł pochodzi od incipitu, czyli pierwszego słowa utworu; jest to www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 7/10
modlitwa prośba skierowana - za pośrednictwem Marii do Chrystusa; tworzona była z uwzględnieniem scholastycznego porządku wiary; to znaczy m. in. respektuje teocentryczną wizją świata, czyli taką, w której w centrum był Bóg; Matka Boska jest z jednej strony Matką Boga, kimś wyjątkowym, z drugiej zaś jest niezwykle bliska ludziom, stanowi pośredniczkę między ziemskim profanum a boskim sacrum; z językiem pieśni doskonale współbrzmi jej melodia, nie wykluczone, że skomponowana przez tego samego człowieka, który www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 8/10
pozostał anonimowy pieśń śpiewana była chóralnie jednogłosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego; ta monodia, tzn. śpiew jednogłosowy, charakterystyczna była dla średniowiecznych chorałów gregoriańskich - łacińskich śpiewów liturgicznych; Bogurodzica straciła swe znaczenie w drugiej połowie wieku XV; z zapomnienia wydobył ją nurt poezji patriotycznej XIX wieku; świadczy o tym między innymi przedruk Bogurodzicy przez Niemcewicza w Śpiewach historycznych nawiązuje do niej także Juliusz Słowacki w hymnie napisanym na wieść o wybuchu powstania listopadowego pt. Bogurodzica; www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 9/10
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) Ściąga eksperta do pieśni tej nawiązuje też Sienkiewicz w Krzyżakach i Potopie, oraz młodzi poeci okresu okupacji np. Krzysztof Kamil Baczyński w wierszu Modlitwa do Bogurodzicy www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 10/10