Fundacja Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy Uniwersytet Medyczny w Poznaniu RAPORT z realizacji Programu Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu Noworodków w Polsce w latach 2003-2015 Klinika Otolaryngologii I Onkologii Laryngologicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Koordynator Medyczny Programu: Prof. Witold Szyfter
Organizatorzy Programu Fundacja Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy główny organizator i podmiot zabezpieczający finansowanie zaopatrzenia w aparaturę, jej naprawę i wymianę, oraz pełne zabezpieczenie logistyczne. Koordynator Medyczny Programu Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu codzienny nadzór merytoryczny. Ministerstwo Zdrowia rozporządzenie z dn. 14.12.2004r. o obowiązku badań słuchu u każdego noworodka w Polsce. Nowelizacja w 2012r. Narodowy Fundusz Zdrowia - finansowanie procedur medycznychdiagnozujących wadę słuchu jak i wczesną interwencję Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów, Chirurgów Głowy i Szyi Polskie Towarzystwo Neonatologiczne Struktura i organizacja Programu W Programie uczestniczy 505 ośrodków medycznych, realizujących zasady wczesnego wykrywania (poziom I), wczesnej diagnostyki (poziom II) i interwencji audiologicznej (poziom III), w tym: Poziom I - 409 oddziałów neonatologicznych, w których odbywa się badanie przesiewowe słuchu w pierwszych dwóch dobach życia noworodków. Poziom II - 73 ośrodków laryngologiczno-audiologicznych, w których odbywa się weryfikacja podejrzenia niedosłuchu wysuniętego na poziomie I oraz ostateczne postawienie rozpoznania z wdrożeniem leczenia Poziom III - 23 wybrane ośrodki audiologiczno-laryngologiczne, w których odbywają się konsultacje trudnych przypadków oraz protezowanie aparatami słuchowymi i leczenie operacyjne. 2
Tabela 1. Liczba ośrodków z podziałem na województwa. Województwo Ośrodki I poziomu Ośrodki II poziomu Ośrodki III poziomu dolnośląskie 30 5 3 kujawsko pomorskie 24 4 1 lubelskie 22 3 2 lubuskie 15 4 1 łódzkie 29 3 1 małopolskie 29 4 3 mazowieckie 53 11 1 opolskie 12 2 1 podkarpackie 24 4 1 podlaskie 16 2 1 pomorskie 19 3 1 śląskie 44 13 2 świętokrzyskie 14 2 1 warmińsko mazurskie 20 2 1 wielkopolskie 36 8 1 zachodnio pomorskie 22 3 2 razem 409 73 23 Całość Programu obsługiwana jest przez firmę informatyczną, która zabezpiecza pełną obsługę, jak i gromadzenie danych na odpowiednich serwerach oraz odpowiada za ochronę danych osobowych. Wyniki badań Z końcem 2015r w Centralnej Bazie Danych Programu Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu u Noworodków (PPPBSuN) zarejestrowanych zostało 4 845 036 dzieci. Rocznie jest to grupa około 370 000 noworodków, a szczegółowa analiza i porównanie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego przedstawiającego wszystkie zarejestrowane urodzenia żywe w Polsce pokazuje, że Program obejmuje 96% populacji nowonarodzonych dzieci. (załącznik 1) Poziom I (badania przesiewowe) W analizie danych z I poziomu PPPBSuN, odpowiedzialnego za prowadzenie skriningu słuchowego 91% dzieci uzyskuje prawidłowe zapisy w badaniu otoemisji akustycznej, a więc podstawowego badania oceniającego stan narządu słuchu. Jest to grupa dzieci (4 415 171), które zgodnie z założeniami Programu, nie musi być dalej diagnozowana. Pozostałe dzieci, u których zarejestrowano czynniki ryzyka związane z możliwością wystąpienia niedosłuchu (np. niska masa urodzeniowa, niedotlenienie okołoporodowe, obciążenie rodzinne) oraz dzieci z nieprawidłowym wynikiem skriningu to grupa około 7% badanej populacji. 3
Ogólna analiza wyników badań przesiewowych słuchu dla I poziomu pokazuje, że 9% analizowanej populacji powinna uzyskać pomoc na II poziomie referencyjnym Programu Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu u Noworodków. Różnicę stanowią dzieci (2%), które zostały wpisane do Centralnej Bazy Danych bez przeprowadzenia szczegółowej ankiety oraz badania słuchu, wynikających m.in. z konieczności przekazywania nowonarodzonych dzieci na inne oddziały, czy awarii sprzętu. Poziom II (diagnostyka laryngologiczno - audiologiczna) Łącznie na poziomie II w ciągu działania Programu przebadano 271 159 niemowląt. W tej grupie u 258 185 (95,2%) stwierdzono prawidłowy słuch wykluczając podejrzenie zaburzeń słuchu, a u 12 974 (4,8%) niemowląt słuch był nieprawidłowy. Średni wiek dziecka przyjętego na II poziomie to 80 dni, co zgodne jest z międzynarodowymi wytycznymi dotyczącymi wczesnej diagnostyki i interwencji. W załączniku nr 2 przedstawiono analizę 12 974 dzieci z niedosłuchem różnego stopnia. W ocenie statystycznej jest to około troje dzieci na tysiąc urodzonych (3: 1000). U 4 156 niemowląt (32%) stwierdzono niedosłuch obustronny czuciowonerwowy stanowiący 1 (1:1000) całej przebadanej populacji, natomiast ciężki i głęboki obustronny niedosłuch czuciowo-nerwowy wymagający interwencji chirurgicznej wykryto u ponad 1500 dzieci w ciągu działania Programu co daje 3 dzieci na 10 000 (0,3 ) w całej przebadanej populacji noworodków. Jest to najważniejszy wynik naszych wieloletnich badań. Poziom III (interwencja audiologiczna) Do poziomu III zgłosiło się 1 953 dzieci, które wymagały specjalistycznej konsultacji i znacznie poszerzonej diagnostyki audiologicznej. Średni wiek dziecka w czasie wizyty na tym poziomie to 210 dni, ale były to przypadki wybrane, gdzie lekarze na II poziomie mieli kłopoty z jednoznacznym określeniem stanu słuchu. Wszystkie dzieci, które wymagały leczenia operacyjnego zostały skierowane do specjalistycznych ośrodków prowadzących taką terapię. 4
Wnioski końcowe 1. Badania przesiewowe słuchu u noworodków w Polsce to największy Program profilaktyczny realizowany przez Fundację Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy oraz polskie środowiska laryngologiczne i neonatologiczne, który wywiera niezwykle pozytywny wpływ na postępowanie z dzieckiem z wadą słuchu. 2. Program w sposób zasadniczy skrócił czas wykrycia zaburzeń słuchu u dziecka i doprowadził do podjęcia protezowania i rehabilitacji w wieku kilku miesięcy. (Przed powstaniem Programu średni czas wykrycia wady słuchu to 3 lata, a obecnie to najdalej 6 miesięcy). Pozwala to na włączenie dzieci urodzonych jako niesłyszące do świata dźwięków oraz stwarza możliwość uczęszczania do szkół masowych a także pełnego, prawidłowego funkcjonowania. 3 Obustronny głęboki niedosłuch czuciowo-nerwowy wymagający interwencji chirurgicznej wykrywa się u 3 dzieci na 10 000 urodzonych. Szacunkowo w Polsce, przyjmuje się liczbę urodzeń na poziomie ok. 370 tysięcy. Stąd ok. 100 dzieci rocznie zdiagnozowanych w ramach Programu, wymaga wysokospecjalistycznego leczenia. 4. Analiza wieloletnich badań pokazuje, że uszkodzenie słuchu, bez względu na jego typ i głębokość dotyczy 3 dzieci na 1 000 urodzonych. 5. Liczba dzieci z prawidłowymi wynikami badań słuchu pozostających pod opieką poradni laryngologicznych w związku ze współistnieniem czynników ryzyka mogących prowadzić do ujawnienia się wady słuchu w wieku późniejszym to ok. 10 000dzieci rocznie. 6. W organizacji Programu uwzględniono potencjalne ryzyko wystąpienia niedosłuchu, dlatego grupa dzieci do 3 roku życia, czyli do momentu wykształcenia się prawidłowej mowy, pozostaje w obserwacji i diagnostyce w ramach Programu.. Adres Koordynatora Medycznego Programu: Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu ul. Przybyszewskiego 49 60-355 Poznań tel. 61 8691 387, fax 61 8691 690 mail: koordynator.sluch@wosp.org.pl 5
Załącznik nr 1 Tabela 1. Podsumowanie funkcjonowania I poziomu - na podstawie raportu z dnia 19.01.2016r generowanego z Centralnej Bazy Danych PPPBSuN. I poziom 2002* 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Liczba dzieci zarejestrowanych w bazie Liczba dzieci z badaniem przesiewowym Liczba dzieci niewymagających kontroli Liczba dzieci wymagających kontroli na II poziomie Liczba dzieci, u których nie przeprowadzono badania przesiewowego Suma za wszystkie lata działania Programu 78734 340895 341642 351796 357396 372462 392760 393938 399320 373858 372866 354638 359100 355631 4845036 78404 336471 334222 343652 349534 364013 382351 386022 392694 366085 365544 348189 352342 348859 4748382 68554 305996 308687 320225 327619 340694 357953 362525 367951 339658 338672 322665 328076 325896 4415171 9850 30475 25535 23427 21915 23319 24398 23497 24743 26427 26872 25524 24266 22963 333211 330 4424 7420 8144 7862 8449 10409 7916 6626 7773 7322 6449 6758 6772 96654 * rok pilotażowy w wybranych ośrodkach 6
Załącznik nr 2 Tabela 2. Podsumowanie funkcjonowania II poziomu - na podstawie raportu z dnia 19.01.2016r. generowanego z Centralnej Bazy Danych PPPBSuN. II poziom 2002* 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 * rok pilotażowy w wybranych ośrodkach; ** dzieci, u których nie ukończono diagnostyki 7 Suma za wszystkie lata działania Programu Słuch prawidłowy 4279 17880 18370 18189 18527 20207 20371 17494 20704 22566 23045 21847 20237 14469 258185 Niedosłuch jednostronny Typu nie zaznaczono** 28 117 76 38 63 68 49 37 19 0 0 0 0 0 495 Czuciowo-nerwowy 22 84 63 82 77 85 95 87 148 132 106 91 91 57 1220 Przewodzeniowy 6 38 51 49 59 82 69 75 104 90 120 66 66 48 923 Mieszany 4 13 15 23 20 32 32 26 31 40 31 28 24 17 336 Niedosłuch obustronny Typu nie zaznaczono** 40 146 145 98 107 157 119 71 21 0 0 0 2 0 906 Czuciowo-nerwowy 108 407 362 290 229 273 265 332 441 358 353 279 292 167 4156 Przewodzeniowy 54 113 128 106 101 98 93 124 155 129 117 97 114 83 1512 Mieszany 12 99 90 66 43 43 43 52 79 78 55 66 66 49 841 Niedosłuch nie zaznaczono Typu i strony nie zaznaczono** 40 148 325 312 261 455 545 389 109 1 0 0 0 0 2585