RAPORT: MONITOROWANIE PROBLEMÓW NARKOTYKÓW I NARKOMANII NA TERENIE WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO W 2011 ROKU

Regionalne Centrum Polityki Społecznej Jednostka Organizacyjna Samorządu Województwa Łódzkiego 91 302 Łódź, ul. Snycerska 8 RAPORT: MONITOROWANIE PROBLEMÓW NARKOTYKÓW I NARKOMANII NA TERENIE WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO W 2011 ROKU Materiały zebrał i opracował: Wydział ds. Uzależnień ŁÓDŹ, Listopad 2012 r.

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE...1 1.1. Demografia i podział administracyjny.1 1.2. Wynagrodzenia, bezrobocie.2 1.3. Kultura..5 1.4. Edukacja...5 II. OPIS SYTUACJI, EPIDEMIOLOGIA, CHARAKTERYSTYKA ZJAWISKA NARKOMANII NA TERENIE WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO...6 1. Używanie narkotyków 8 1.1. Inicjacja narkotykowa.8 1.2. Eksperymentowanie...9 1.3. Używanie substancji psychoaktywnych w czasie 12 miesięcy przed badaniem...13 1.4. Używanie substancji psychoaktywnych w czasie 30 dni przed badaniem....17 2. Narkomania: Problemowe używanie narkotyków oraz konsekwencje zdrowotne...19 2.1. Zgłaszalność do leczenia z powodu narkotyków...... 22 2.2. Problemy związane z narkotykami.......22 2.2.1. Zakażenia HIV oraz zachorowania na AIDS.22 2.2.2. Zgony z powodu przedawkowania narkotyków 25 3. Postawy wobec narkotyków i narkomanii....29 3.1. Opinie o wybranych kwestiach dotyczących narkotyków....31 3.2. Opinie o użytkownikach substancji psychoaktywnych...32 4. Dostępność substancji psychoaktywnych....36 4.1. Ocena dostępności poszczególnych substancji psychoaktywnych.....34 4.2. Stopień łatwości zdobycia poszczególnych substancji według wieku Badanych....35 4.3. Miejsce zdobycia poszczególnych substancji psychoaktywnych.....39

III. OPIS I OCENA POSIADANYCH ZASOBÓW ORAZ PODEJMOWANYCH DZIAŁAŃ W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM...43 1. Wojewódzki Program Przeciwdziałania Narkomanii...43 2. Ograniczanie popytu.44 2.1. Profilaktyka.44 2.2. Leczenie, rehabilitacja, readaptacja społeczna oraz ograniczanie szkód zdrowotnych...57 2.3. Badania, monitoring i ewaluacja.64 3. Ograniczanie podaży...69 IV. WNIOSKI I REKOMENDACJE..75 V. BIBLIOGRAFIA....78

I. WPROWADZENIE 1.1. Demografia i podział administracyjny Region łódzki znajduje się w geometrycznym centrum Polski. Strukturę administracyjną województwa tworzą 24 powiaty, w tym: 3 grodzkie i 21 ziemskich oraz 177 gmin, w tym: 18 miejskich, 24 miejsko gminnych i 135 wiejskich. W 2011 r. łódzkie zamieszkiwane było przez 2.538.700 osób 1 (rok wcześniej - 2.534.400 osób, 2009 rok - 2.538.451 osób). W 2011 r. w województwie łódzkim odnotowano 24,0 tys. urodzeń żywych, tj. o 6,2% mniej niż przed rokiem (2010 r. 25,5 tys.). Współczynnik urodzeń żywych na 1000 ludności w analizowanym okresie wyniósł 9,46 (2010 r. 10,04 ), na terenach wiejskich 10,11 ; (2010 r. 10,67 ), w miastach 9,09 (2010 r. 9,69 ). Wśród powiatów (wraz z miastami na prawach powiatu) w województwie łódzkim w 2011 r. najniższy współczynnik urodzeń na 1000 ludności odnotowano w Łodzi, gdzie wyniósł on 8,58, kutnowskim (8,79 ) oraz w Piotrkowie Trybunalskim (8,84 ), natomiast najwyższy współczynnik odnotowano w Skierniewicach (10,93 ), powiecie piotrkowskim (10,91 ) oraz rawskim (10,79 ). W 2011 r. w województwie łódzkim odnotowano 30,8 tys. zgonów, czyli o 1,3% mniej niż przed rokiem (2010 r. 31,2 tys. zgonów). Współczynnik zgonów ogółem kształtował się w badanym okresie na poziomie 12,17 (2010 r. 12,28 ). Wskaźnik ten osiągnął najwyższy poziom w Łodzi i wyniósł 14,21 (2010 r. 13,84 ). Kolejnymi pod względem wielkości wskaźnika były powiaty poddębicki (13,95 ) oraz kutnowski (13,06 ). Najniższy poziom współczynnika umieralności zanotowano w powiecie bełchatowskim (8,28 ) oraz w Skierniewicach, gdzie osiągnął wartość 9,06. W województwie łódzkim, podobnie jak w latach ubiegłych, w wyniku przewagi liczby zgonów nad liczbą urodzeń, odnotowano ujemny przyrost naturalny. W przeliczeniu na 1000 mieszkańców ubytek naturalny w 2011 r. osiągnął poziom minus 2,71 (podczas 4 gdy przed rokiem - minus 2,24 ). Współczynnik przyrostu naturalnego w miastach ukształtował się na poziomie minus 3,12 (2010 r. - minus 2,46 ) i był niższy niż na terenach wiejskich, gdzie przyjął wartość minus 1,99 (2010 r. - minus 1,86 ). Wśród powiatów (wraz 1 Dane Urzędu Statystycznego w Łodzi: www.stat.gov.pl 1

miastami na prawach powiatu) najniższy przyrost naturalny w 2011 r. odnotowano w Łodzi i w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wyniósł on minus 5,63 osób (minus 4,92 w 2010 r.). Dodatni przyrost naturalny w województwie zaobserwowano jedynie w trzech powiatach: bełchatowskim (2,42 ), Skierniewicach (1,88 ) oraz powiecie rawskim (0,83 ). W 2011 r. w województwie łódzkim pogłębił się ubytek naturalny ludności (największy wśród województw), podczas gdy w skali kraju odnotowano niewielki dodatni przyrost naturalny. Rok 2011 był drugim z kolei, w którym odnotowano spadek urodzeń, po 6-letnim okresie wzrostu ich liczby. W województwie łódzkim odpływ ludności przewyższający jej napływ, utrzymuje się od wielu lat. W 2011 r. odnotowano zmniejszenie się salda migracji. Ujemne saldo migracji, podobnie jak w Polsce, dotyczy wyłącznie miast. 1.2. Wynagrodzenia, bezrobocie Liczba pracujących w sektorze łódzkich przedsiębiorstw w grudniu 2011 r. wyniosła 123,3 tys. osób i była o 2,2% wyższa niż w tym samym miesiącu 2010 r. Liczba pracujących w sektorze przedsiębiorstw województwa łódzkiego wzrosła w tym okresie o 1,7%. W wyniku szybszego wzrostu zatrudnienia w Łodzi niż w pozostałej części województwa łódzkiego udział pracujących w przedsiębiorstwach zlokalizowanych w Łodzi wyniósł 36,9% ogółu pracowników sektora przedsiębiorstw w województwie, podczas gdy przed rokiem 36,7%. Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw, w grudniu 2011 r., wyniosło 117,1 tys. osób. W porównaniu z poziomem notowanym w listopadzie 2011 r. przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w Łodzi zmniejszyło się o 1,0%, natomiast w stosunku do grudnia 2010 r. wzrosło o 2,2%. Przeciętne zatrudnienie w okresie styczeń grudzień 2011 r., ukształtowało się na poziomie 119,6 tys. i było wyższe niż w tym samym okresie roku poprzedniego o 3,0%. W tym okresie poziom przeciętnego zatrudnienia w województwie wzrósł o 5,0%. W Łodzi największy wzrost zatrudnienia w skali roku odnotowano w sekcjach: informacja i komunikacja (o 19,2%), zakwaterowanie i gastronomia (o 17,4%), administrowanie i działalność wspierająca (o 8,2%), handel; naprawa pojazdów samochodowych (o 6,0%) oraz budownictwo (o 5,7%). Spadek zatrudnienia odnotowano tylko w przemyśle (o 3,3%), co spowodowało obniżenie udziału zatrudnionych w przemyśle wśród ogółu zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw z 41,1% w 2010 r. do poziomu 38,6%. Na koniec grudnia 2011 r. w ewidencji Wojewódzkiego Urzędu Pracy zarejestrowanych było 37,0 tys. bezrobotnych mieszkańców Łodzi (26,7% ogółu zarejestrowanych 2

w województwie). Liczba osób bezrobotnych w porównaniu ze stanem na koniec września 2011 r. wzrosła o 3,4%, natomiast w stosunku do grudnia 2010 r. o 9,8%. Stopa bezrobocia w Łodzi na koniec grudnia 2011 r. wyniosła 10,8% (w województwie łódzkim 12,7%) i była wyższa w stosunku do poziomu sprzed roku o 0,8 pkt. proc. Spośród ogółu zarejestrowanych 17,5% bezrobotnych (6,5 tys. osób) posiadało prawo do zasiłku, tj. o 0,5 pkt. proc. więcej niż w końcu grudnia 2010 r. 2 W IV kwartale 2011 r. zarejestrowano 11,3 tys. osób jako bezrobotne, wśród nich 30,2% ta zarejestrowani po raz pierwszy. Jednocześnie wyłączono z rejestru 10,1 tys. osób, w tym 47,8% z tytułu podjęcia pracy. Z powodu braku potwierdzenia gotowości do pracy wyrejestrowano 3,1 tys. osób 30,9% ogółu wyrejestrowanych (o 2,6 pkt. proc. mniej niż rok wcześniej). Wykreśleni z powodu nabycia praw do emerytury lub renty, zasiłku przedemerytalnego to 2,5% ogółu wyłączonych z rejestru. W 2011 r. odnotowano wzrost liczby bezrobotnych we wszystkich grupach bez względu na poziom wykształcenia. Najmniej liczną grupę zarejestrowanych bezrobotnych stanowiły osoby posiadające wykształcenie wyższe 4,3 tys. Udział tej grupy w ogólnej liczbie bezrobotnych wzrósł w stosunku do 2010 r. o 0,3 pkt proc. do poziomu 11,7%. Jednocześnie w tej grupie odnotowano najwyższy wzrost liczby osób, które nie mają pracy (12,7%). Najliczniejszą grupę stanowili bezrobotni z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym 14,0 tys., tj. 37,9% ogółu bezrobotnych (przed rokiem 37,6%). Liczebność tej grupy wzrosła w skali roku o 10,6%. Jedynie w tych dwóch grupach bezrobotnych odnotowano wzrost ich udziału w ogólnej liczbie bezrobotnych. Bezrobotni z wykształceniem zasadniczym zawodowym (7,2 tys.) stanowili 19,4% ogółu bezrobotnych (19,6% rok wcześniej), z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym (7,0 tys.) 18,9% ogółu (19,2% rok wcześniej), natomiast bezrobotni w wykształceniem średnim ogólnokształcącym (4,5 tys.) 12,0% (12,2% rok wcześniej). Według stanu na koniec grudnia 2011 r. osoby zarejestrowane w okresie 12 miesięcy od dnia ukończenia nauki (1,1 tys.) stanowiły 3,0% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych (3,2% rok wcześniej). Udział absolwentów szkół wyższych, którzy nie ukończyli 27 lat (436 osób) zmniejszył się w stosunku do 2010 r. o 0,2 pkt. proc. do poziomu 1,2%. Osoby w wieku produkcyjnym niemobilnym (45 lat i więcej) to 43,1% zarejestrowanych bezrobotnych. Udział tej grupy w ogólnej liczbie zarejestrowanych bezrobotnych zmniejszył się w stosunku do analogicznego okresu 2010 r. o 0,9 pkt. proc. Spadek ten był wynikiem zmniejszenia 2 Dane Powiatowego Urzędu Pracy: http://www.pup-lodz.pl 3

udziału bezrobotnych w wieku 45-54 lata o 1,9 pkt. proc. do poziomu 24,4% ogółu bezrobotnych. W grudniu 2011 r. dla grupy wieku 55 lat i więcej, stanowiącej 18,8% ogółu bezrobotnych, odnotowano wzrost udziału o 1,1 pkt. proc. W grupie bezrobotnych w wieku 35-44 lata (7,7 tys.) odnotowano największy wzrost liczby bezrobotnych o 18,1%, oraz największy wzrost udziału tej grupy o liczbie bezrobotnych ogółem o 1,5 pkt. proc. Do poziomu 20,8%. Bezrobotni w wieku 25-34 lata (9,4 tys.) stanowili w 2011 r. 25,4% ogółu bezrobotnych, tj. o 0,2 pkt. proc. mniej niż rok wcześniej, a ich liczba wzrosła w stosunku do 2010 r. o 8,9%. 3 Według stanu w końcu grudnia 2011 r. w urzędzie pracy zarejestrowanych było 4,0 tys. osób, które dotychczas nigdzie nie pracowały stanowiły one 10,7% ogółu bezrobotnych. W stosunku do 2010 r. ich liczba wzrosła o 10,8%, natomiast udział zmniejszył się o 0,1 pkt. proc. W strukturze bezrobotnych według czasu pozostawania bez pracy najliczniejszą grupę stanowiły osoby pozostające bez pracy dłużej niż 12 miesięcy 13,3 tys. osób, tj. 35,8% ogółu bezrobotnych. W porównaniu ze stanem na koniec grudnia 2010 r. udział tej grupy wzrósł o 5,8 pkt. proc. 4 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw (z wypłatami z zysku), w Łodzi w grudniu 2011 r., wyniosło 3438,57 zł i wzrosło w stosunku do poprzedniego miesiąca o 8,9%, natomiast w stosunku do grudnia roku poprzedniego o 3,3%. W okresie I-XII 2011 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie w Łodzi było o 2,8% wyższe niż przed rokiem i wyniosło 3197,77 zł. W skali roku wzrost poziomu płac odnotowano we wszystkich sekcjach sektora przedsiębiorstw, a najwyższy w sekcjach: informacja i komunikacja, obsługa rynku nieruchomości oraz w budownictwie. W przemyśle najwyższy wzrost wynagrodzeń w skali roku odnotowano w działach grupujących firmy produkujące chemikalia i wyroby chemiczne (o 18,4%), zajmujące się produkcją wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny (o 14,2%), maszyn i urządzeń (o 10,1%). Spadek wynagrodzeń dotyczył m.in. działów: produkcja napojów (o 8,3%) oraz produkcja odzieży (o 4,6%). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w Łodzi, w 2011 r. przewyższało o 4,87 zł, tj. o 0,2% średnią płacę dla sektora przedsiębiorstw województwa łódzkiego. 5 3 jak wyżej 4 Dane Obserwatorium Rynku Pracy dla Edukacji: www.obserwatorium.wckp.lodz.pl 5 www.stat.gov.pl 4

1.3. Kultura W Łodzi każdego roku odbywa się szereg imprez i festiwali o zasięgu zarówno krajowym jak i międzynarodowym, jak np. Fashion Week, Łódzkie Spotkania Baletowe, Łódź Design, Festiwal Komiksu i Festiwal Dialogu Czterech Kultur, które za każdym razem ściągają do Łodzi miłośników kultury i sztuki z całej Europy. Łódź i większe miasta regionu są ważnymi ośrodkami kulturalnymi. Trzy akademie artystyczne Łodzi i związane z nimi środowisko artystyczne dominują w obrazie kulturalnym regionu. Wystawy, koncerty i produkcje artystyczne zapewniają szeroki wachlarz wydarzeń miłośnikom sztuk plastycznych, teatru, opery i baletu oraz filmu. 1.4. Edukacja Aglomeracja łódzka jest znaczącym ośrodkiem akademickim. Ponad 120 tysięcy studentów uczących się na 20 wyższych uczelniach, w tym 6 publicznych, stawia województwo w krajowej czołówce miast o ogromnych możliwościach intelektualnych. Bardzo duży nacisk kładzie się na rozwijanie współpracy łódzkich szkół wyższych z lokalnym biznesem. Zaowocowało to już wprowadzeniem szeregu projektów stypendialnych oraz praktyk i stażów dla studentów odznaczających się szczególnymi osiągnięciami. 5

II. OPIS SYTUACJI, EPIDEMIOLOGIA, CHARAKTERYSTYKA ZJAWISKA NARKOMANII NA TERENIE WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO Najaktualniejszymi badaniami dotyczącymi skali i charakteru zjawiska narkomanii w województwie łódzkim są: ESPAD Europea School Survey Project on Alkohol and Rother Drugs Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną na terenie województwa łódzkiego - raport z badań ankietowych zrealizowanych w województwie łódzkim w 2011 r. 6 Badanie ilościowe przeprowadzono wśród uczniów z wylosowanych 100 klas (50 klas trzecich łódzkich szkół gimnazjalnych (1007 uczniów) i 50 klas drugich ponadgimnazjalnych (1165 uczniów), w formie wywiadu, trwającego ok. 40 min., przeprowadzonego za pomocą anonimowej ankiety audytoryjnej. Podstawowym celem badania była diagnoza rozpowszechnienia zjawiska używania substancji psychoaktywnych przez młodzież. Badanie ankietowe na temat problemu używania substancji psychoaktywnych (narkotyków i alkoholu) oraz opinii i postaw w tym zakresie na reprezentacyjnej próbie mieszkańców naszego kraju badanie przeprowadzone przez General Projekt Sp. z o.o. w 2010 r. 7 Badanie przeprowadzone było na populacji generalnej, a więc grupie respondentów w wieku 15 64 lata. Czas realizacji badania terenowego to ok. 60 minut, na próbie losowej 500 osób, za pomocą wywiadów kwestionariuszowych. Badanie prowadzone było w oparciu o europejską metodologię wypracowaną przez Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA). Przedsięwzięcie miało na celu diagnozę postaw i zachowań wobec substancji psychoaktywnych. Co to znaczy bezpieczne picie? postawy i opinie studentów NT. używania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych (leków, dopalaczy i narkotyków) w kontekście 6 Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego (2011). Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną na terenie województwa łódzkiego raport z badań ankietowych zrealizowanych w województwie łódzkim w 2011 r. Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Warszawa. 7 General Projekt Sp. z o.o. (2010 r.) Badanie ankietowe na temat problemu używania substancji psychoaktywnych (narkotyków i alkoholu) oraz opinii i postaw w tym zakresie na reprezentacyjnej próbie mieszkańców naszego kraju 6

działań edukacyjnych i profilaktycznych planowanych i podejmowanych przez samorządy lokalne. Raport z badania jakościowego zrealizowanego dla Regionalnego Centrum Polityki Społecznej Miasta Łodzi w 2009 r. 8 Badanie jakościowe, przeprowadzone na grupie 64 studentów z uczelni państwowych i niepaństwowych województwa łódzkiego. Badania zrealizowano przy użyciu dwóch metod: zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI), których udzieliło 32 studentów, oraz indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI), których także udzieliło 32 studentów. Głównym celem badania było poznanie stylu życia, imprezowania, wzorców spożywania alkoholu, używania narkotyków i innych substancji psychoaktywnych, a także scharakteryzowanie zachowań ryzykownych podejmowanych pod ich wpływem. ESPAD Europea School Survey Project on Alkohol and Rother Drugs Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną raport z badań ankietowych zrealizowanych w województwie łódzkim w 2007 r. 9 Badanie ilościowe przeprowadzone było wśród uczniów z wylosowanych 150 klas (75 trzecich klas łódzkich szkół gimnazjalnych (1553 uczniów) i 75 klas drugich ponadgimnazjalnych (1609 uczniów), w formie wywiadu, trwającego ok. 45 min., przeprowadzonego za pomocą anonimowej ankiety audytoryjnej. Podstawowym celem badania była diagnoza rozpowszechnienia zjawiska używania substancji psychoaktywnych przez młodzież. 8 PBS DGA Sp. z o.o. (2009). Co to znaczy bezpieczne picie? postawy i opinie studentów nt. używania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych (leków, dopalaczy i narkotyków) w kontekście działań edukacyjnych i profilaktycznych planowanych i podejmowanych przez samorządy lokalne. Raport z badania jakościowego zrealizowanego dla Regionalnego Centrum Polityki Społecznej Miasta Łodzi grudzień 2009 r. PBS DGA Sp. z o.o. Sopot/Warszawa. 9 PBS DGA Sp. z o.o. (2007). Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną raport z badań ankietowych zrealizowanych w województwie łódzkim w 2007 r. PBS DGA Sp. z o.o. Sopot/Warszawa. 7

1. Używanie narkotyków 1.1. Inicjacja narkotykowa Zarówno z badań ESPAD z 2007 jak i z 2011 roku wynika, że pierwszy kontakt z marihuaną lub haszyszem następuje już poniżej 13 roku życia. Badania ESPAD realizowane w roku 2007 pokazują, iż 2% dziewcząt i 6% chłopców z młodszej grupy wiekowej oraz 2% dziewcząt i 7 % chłopców z grupy starszej deklaruje swój pierwszy kontakt z marihuaną przed 13 rokiem życia. Wyniki badania ESPAD z 2011 roku wykazują mniejszy odsetek młodzieży obu kategorii wiekowych, która pierwszy raz zapaliła marihuanę przed 13 rokiem życia. Jest to 1,4% dziewcząt i 5,3 % chłopców - uczniów gimnazjum oraz 1,4 % dziewcząt i 3,7 % chłopców uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Badanie ESPAD 2007 pokazuje, że uczniowie gimnazjum pierwsze doświadczenia z marihuaną lub haszyszem podejmują najczęściej w wieku 14-15 lat (6 % dziewcząt i 11% chłopców). W 2011 roku odsetki młodzieży podejmującej inicjacje w 14 15 roku życia wzrastają do 14,1% w przypadku dziewcząt i 17,1% w przypadku chłopców. Największa grupa respondentów raportuje inicjację narkotykową w swoich aktualnych szkołach ponadgimnazjalnych, a więc w wieku 16 lat lub więcej. W 2007 roku było to 10 % dziewcząt i 16% chłopców. Cztery lata później 19,5% dziewcząt i 27,9% chłopców deklarowało, iż pierwsze doświadczenia z marihuaną i haszyszem miały miejsce powyżej 16 roku życia. Dane z badania ESPAD 2007 ukazują, iż inicjacja w zakresie używania amfetaminy ma miejsce w wieku 14 15 lat. 3% dziewcząt i 2% chłopców uczących się w gimnazjum raportowało ją w ww. okresie. Wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych równie duża grupa przeszła inicjacje z amfetaminą po ukończeniu 16 roku życia (3% dziewcząt 2% chłopców), co w wieku 14-15 lat - 2% dziewcząt i 4% chłopców. Badanie ESPAD 2011 pokazuje, iż w wieku 14-15 lat największy odsetek uczniów gimnazjum, ma za sobą pierwsze doświadczenie z amfetaminą, dotyczy to 2,8% dziewcząt i 3,6% chłopców. Wśród uczniów ze starszej grupy wiekowej, najczęściej do inicjacji dochodzi powyżej 16 roku życia (1,9% dziewcząt i 4,1 % chłopców). 8

Z badań przeprowadzonych wśród studentów, w 2009 roku, wynika, że większość respondentów, niezależnie od płci pierwszy raz zapaliła marihuanę będąc w szkole średniej lub gimnazjalnej. Co czwarty badany student przyznał, że po raz pierwszy zapalił marihuanę będąc na studiach. Z wypowiedzi badanych wynika, że osoby, które spróbowały marihuany będąc już studentami obecnie palą stosunkowo rzadko lub wcale, najczęściej zaś używają jej osoby, które zaczęły palić we wcześniejszym okresie (liceum, gimnazjum). Przeważająca część respondentów zadeklarowała, że najczęściej i w największych ilościach paliła marihuanę w ostatnich klasach liceum i na początku studiów. 1.2. Eksperymentowanie Badanie ESPAD z 2007 roku pokazuje, że pojedyncze eksperymenty z marihuana lub haszyszyszem ma za sobą 19% chłopców i 9% dziewcząt III klas gimnazjum. W badaniach ESPAD 2011 odnotować można znaczący wzrost odsetka uczniów III klas gimnazjum, którzy przynajmniej raz w życiu palili marihuanę lub haszysz. Jest to co czwarty chłopiec (26,5%) i niemal co piąta dziewczyna (18,1%). Na szczególną uwagę zasługuje wzrost odsetka dziewcząt III klas gimnazjum, mających za sobą pojedyncze eksperymenty z narkotykami (9% w 2007 roku i 18,1 % w roku 2011). W przypadku uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych odsetek osób mających za sobą pojedyncze eksperymenty z narkotykami (marihuana lub haszysz) zarówno wśród chłopców jak i dziewcząt jest wyższy w stosunku do młodzieży z młodszej grupy wiekowej. W 2007 roku 36% chłopców i 20% dziewcząt II klas szkół ponadgimnazjalnych. deklarowało, iż przynajmniej raz wżyciu paliło marihuanę lub haszysz, w 2011 roku odsetki te wyniosły 45,2% chłopców i 28,3 % dziewcząt. Kontakt z amfetaminą zadeklarowało w 2007 roku 5% chłopców i 4% dziewcząt badanych w młodszej grupie wiekowej. W kolejnym badaniu przeprowadzonym w 2011 roku można zauważyć minimalny spadek odsetka uczniów mających za sobą pojedyncze eksperymenty z amfetaminą: 4,6% chłopców i 3,8% dziewcząt. Odsetek uczniów II klas szkół ponadgimnajzlanych jest zdecydowanie wyższy w stosunku do uczniów z młodszej grupy wiekowej. 9

Badanie ESPAD z 2007 roku pokazało, iż 10% chłopców i 7% dziewcząt zadeklarowało, iż przynajmniej raz w życiu używało amfetaminy. W badaniu z 2011 roku, podobnie jak ma to miejsce wśród uczniów z młodszej grupy wiekowej, spada do poziomu 6,6% wśród chłopców i 3,3% wśród dziewcząt odsetek młodzieży, mającej za sobą pojedyncze eksperymenty z amfetaminą. W 2007 roku odsetki uczniów zażywających ecstasy były niemal identyczne w obu grupach wiekowych. W 2011 roku, odnotowujemy spadek uczniów obu kategorii wiekowych mających za sobą pojedyncze eksperymenty z ecstassy. Pojedyncze eksperymenty z narkotykami (kontakt z poniższymi substancjami chociaż raz w życiu z podziałem ze względu na płeć) ESPAD 2007 ESPAD 2011 uczniowie marihuana amfetamina ecstasy marihuana amfetamina ecstasy i haszysz i haszysz III klas gimnazjum 19% ch. 5% ch. 7% ch. 26,5% ch. 4,6% ch. 3,3% ch. II klas szkół ponadgimnazjalnych 9% dz. 36% ch. 20% dz. 4% ch. 10% ch. 7% dz. 4% dz. 6% ch. 4% dz. 18,1% dz. 45,2% ch. 28,3% dz. 3,8% dz. 6,6% ch. 3,3% dz. 2% dz. 4,3% ch. 2,5% dz. Źródło: Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolna raport z badań ankietowych zrealizowanych w województwie łódzkim w 2007 r., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną na terenie województwa łódzkiego raport z badań ankietowych zrealizowanych w województwie łódzkim w 2011 r. Pomiary (zarówno z 2007 jak i 2011 roku) jednoznacznie wskazują, iż najbardziej rozpowszechnioną, nielegalną substancją psychoaktywną są przetwory konopi indyjskich, czyli marihuana i haszysz. Pozostałe substancje charakteryzuje niższy poziom rozpowszechnienia używania. Edycja badań ESPAD z 2011 r. pokazuje ciekawą zmianę wzrasta odsetek uczniów, którzy przynajmniej raz w życiu palili marihuanę lub haszysz, spada natomiast odsetek młodzieży mającej za sobą pojedyncze eksperymenty z amfetaminą i ecstasy. Ponadto w obu analizowanych okresach, w obu grupach wiekowych rozpowszechnienie używania substancji psychoaktywnych jest większe wśród chłopców, a więc płeć jest cechą różnicującą wzorce konsumpcji narkotyków. Potwierdzają to generalne obserwacje dotyczące problemu narkomanii. 10

Wyniki badania realizowanego w 2009 roku pokazują, iż najbardziej popularnym narkotykiem w środowisku studenckim jest marihuana (trawa, zioło, gandzia), w drugiej kolejności zaś amfetamina i ecstasy. Kilkoro respondentów przyznało się, że osoby z ich środowiska eksperymentują paląc szałwię, haszysz, zażywając grzyby halucynogenne oraz LSD. Kilkoro badanych zadeklarowało, że użyło marihuany jednorazowo, bądź kilkakrotnie. Większość z tych osób przyznała, że nie spodobało jej się działanie tej substancji, albo niemal wcale go nie odczuła i że nie zamierza więcej używać, ponieważ osiągnęła swój cel, którym było zaspokojenie ciekawości na temat własnego samopoczucia oraz doznań pod jej wpływem. W grupie osób, które przyznały, że użyły marihuany jednorazowo, zdecydowanie przeważały kobiety. Wszyscy badani studenci wyrazili przekonanie, że w najbliższym gronie ich znajomych zdecydowana większość osób przynajmniej raz zapaliła marihuanę ( jedni wcześniej spróbowali, inni później- każdy ma to już chyba za sobą, 90% znajomych spróbowało ). Prawie jedna trzecia grupy badanych studentów, w tym przeważająca część kobiet, zadeklarowała, że ma doświadczenia związane z używaniem amfetaminy. Zdecydowaną większość z nich stanowili studenci IV roku. Większość studentów, którzy zadeklarowali iż posiadają doświadczenia z amfetaminą przyznało, iż nabyli je w trakcie pierwszych dwóch lat studiów, wtedy też najczęściej używali tej substancji głównie do zabawy, zaś w przypadku niektórych z nich także do nauki. Co piąta osoba badana zadeklarowała, że zdarza się jej używać ecstasy. W tej grupie, w większości składającej z mężczyzn- znalazły się zarówno osoby, które sięgają także po amfetaminę, jak i osoby, które jej nie używają. Wyniki badania ankietowego przeprowadzonego w 2010 roku wśród mieszkańców województwa łódzkiego potwierdzają, że najbardziej popularną substancją psychoaktywną jest marihuana lub haszysz. 10 Do kontaktów z tą substancją psychoaktywną przyznało się 4,9% badanych. Pozostałe substancje charakteryzuje niższy poziom rozpowszechnienia używania. Na drugim miejscu pod względem używania odnotowujemy LSD (1,9%) oraz 10 General Projekt Sp. z o.o. (2010 r.) Badanie ankietowe na temat problemu używania substancji psychoaktywnych (narkotyków i alkoholu) oraz opinii i postaw w tym zakresie na reprezentacyjnej próbie mieszkańców naszego kraju 11

amfetaminę (1,3%). Grzyby halucynogenne używało 0,9% badanych, a kompot - 0,7%. Konsumpcja pozostałych substancji nie przekroczyła poziomu 0,5%. W przypadku prawie wszystkich grup wiekowych, mężczyźni częściej sięgają po substancje psychoaktywne niż kobiety. Około 16% mężczyzn oraz 7% kobiet w wieku 15-34 lata miało kontakt z marihuaną lub haszyszem. W przypadku używania pozostałych substancji wśród mężczyzn poziom konsumpcji nie przekracza 3,5% z wyjątkiem LSD. Odsetki eksperymentujących z tą substancją są na poziomie około 6-7% w grupie wiekowej 15-34 lata. Wśród kobiet najbardziej popularną substancją były przetwory konopi. Najczęściej zażywane były przez badane w wieku 15-34 lata (ok. 6-7%). 2,1% respondentek w wieku 15-24 lata eksperymentowało z amfetaminą, ecstasy oraz kokainą. Amfetamina była najbardziej popularna wśród kobiet w wieku 25-34 lata. Używanie substancji psychoaktywnych kiedykolwiek w życiu wg płci i wieku badanych (odsetki respondentów) Mężczyźni Kobiety 15-24 25-34 35+ 15-24 25-34 35+ Marihuana lub haszysz 16,3 16,7 0 6,3 7,0 0,6 LSD 6,1 6,7 0,7 0 1,8 1,6 Amfetamina 2,0 1,7 0 2,1 3,5 1,3 Grzyby halucynogenne 0 1,7 0 0 0 0 Ecstasy 0 0 0 2,1 0 0 Crack 2,0 0 0 0 0 0 Kokaina 0 0 0 2,1 0 0 Metadon 2,0 0 0 0 0 0 Heroina 0 0 0 0 0 0 "Kompot" 2,0 0 1,4 0 0 0 GHB 0 0 0 0 0 0 Sterydy anaboliczne 0 3,4 0 0 0 0 Substancje wziewne 0 0 1,4 0 0 0 Inne 0 0 0 0 0 0 Źródło: Substancje psychoaktywne: Postawy i zachowania. Raport z badań ankietowych zrealizowanych w 2010 r. w województwie łódzkim. M. Struzik, A. Malczewski, M. Kidawa 12

1.3. Używanie substancji psychoaktywnych w czasie 12 miesięcy przed badaniem W badaniu ESPAD z 2007 roku - 6% dziewcząt i 16% chłopców uczęszczających do gimnazjum zadeklarowało używanie marihuany w czasie 12 miesięcy przed badaniem. Cztery lata później odsetki te wzrosły do poziomu 12,9% w przypadku dziewcząt i 22,7 % w przypadku chłopców. W starszej grupie wiekowej odsetki te były wyższe. W roku 2007-13% dziewcząt i 24% chłopców raportowało używanie marihuany lub haszyszu w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. W badaniu z 2011 roku odsetek młodzieży używającej marihuany lub haszyszu, w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem wyniósł odpowiednio - 19,6 % dziewcząt i 37, 5 % chłopców. Wyniki te pokazują, iż na przełomie 2007 i 2011 roku wzrósł odsetek młodzieży obu płci i kategorii wiekowych, używającej marihuany lub haszyszu, w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. W 2007 roku, używanie amfetaminy w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem raportowało 3% dziewcząt i 4% chłopców III klas gimnazjum oraz 4% dziewcząt i 5% chłopców szkół ponadgimnazjalnych. Wyniki badania ESPAD 2011 wykazują nieznaczny spadek odsetka młodzieży obu płci i kategorii wiekowych, deklarującej używanie amfetaminy, w okresie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. Jest to 2,4% dziewcząt i 2,9% chłopców z grupy młodszej i 1,6% dziewcząt i 4,5% chłopców ze szkół ponadgimnazjlanych. Na szczególną uwagę zasługuje spadek odsetka dziewcząt II klas szkół ponadgimnazjalnych, które sięgnęły po amfetaminę w ostatnim roku przed badaniem (4% w 2007 roku i 1,6% w roku 2011). Porównanie wyników dotyczących używania ecstasy, wśród uczniów obu kategorii wiekowych w roku 2007 i 2011, wskazuje na stabilizację lub spadek odsetka używających tej substancji w okresie 12 miesięcy przed badaniem. Niewielki wzrost odnotowano jedynie wśród dziewcząt z grupy starszej. 13

Używanie narkotyków w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem (kontakt z poniższymi substancjami z podziałem ze względu na płeć) ESPAD 2007 ESPAD 2011 uczniowie marihuana i haszysz amfetamina ecstasy marihuana i haszysz amfetamina III klas gimnazjum 16% ch. 4,% ch. 5% ch. 22,7% ch. 2,9% ch. II klas szkół ponadgimnazjalnych 6% dz. 24%ch. 13% dz. 3,% dz.. 5% ch. 4% dz. 2% dz. 5%ch. 2% dz. 12,9% dz. 37,5% ch. 19,6% dz. 2,4% dz. 4,5% ch. 1,6% dz. ecstasy 3,3% ch. 2% dz. 4,3% ch. 2,5%dz. Źródło: Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolna raport z badań ankietowych zrealizowanych w województwie łódzkim w 2007 r., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną na terenie województwa łódzkiego raport z badań ankietowych zrealizowanych w województwie łódzkim w 2011 r. Z badań przeprowadzonych wśród studentów wynika, że jedna trzecia badanych pali marihuanę okazjonalnie - raz na kilka miesięcy (25-60% osób), najczęściej z osobami, z którymi zazwyczaj spędzają swój wolny czas. 11 Z badania ankietowego przeprowadzonego wśród populacji ogólnej wynika, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, używanie poszczególnych substancji psychoaktywnych ze względu na płeć przedstawia się w sposób następujący: mężczyźni, w przeciwieństwie do kobiet, częściej sięgali po marihuanę lub haszysz. Wśród mężczyzn odnotowano również kontakty z LSD, kompotem, amfetaminą, sterydami oraz grzybami. Kobiety deklarowały okazjonalne używanie LSD, amfetaminy oraz kokainy. Używanie substancji psychoaktywnych w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem wg płci badanych (odsetki respondentów) Kobiety Mężczyźni Marihuana lub haszysz 0 2,0 LSD 0,4 0,8 Amfetamina 0,4 0,4 Grzyby halucynogenne 0 0,4 11 PBS DGA Sp. z o.o. (2009). Co to znaczy bezpieczne picie? postawy i opinie studentów nt. używania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych (leków, dopalaczy i narkotyków) w kontekście działań edukacyjnych i profilaktycznych planowanych i podejmowanych przez samorządy lokalne. Raport z badania jakościowego zrealizowanego dla Regionalnego Centrum Polityki Społecznej Miasta Łodzi grudzień 2009 r. PBS DGA Sp. z o.o. Sopot/Warszawa. 14

Ecstasy 0 0 Crack 0 0 Kokaina 0,4 0 Metadon 0 0 Heroina 0 0 "Kompot" 0 0,8 GHB 0 0 Sterydy anaboliczne 0 0,4 Substancje wziewne 0 0 Inne 0 0,9 Źródło: Substancje psychoaktywne: Postawy i zachowania. Raport z badań ankietowych zrealizowanych w 2010 r. w województwie łódzkim. M. Struzik, A. Malczewski, M. Kidawa Analizując dane dotyczące konsumpcji narkotyków w ciągu ostatnich 12 miesięcy w poszczególnych grupach wiekowych można zauważyć, że marihuana i haszysz były najczęściej używane wśród osób w wieku 15-24 lata (4,1%). W starszej grupie wiekowej (25-34 lata) odsetek ten jest już o wiele niższy (0,9%), a w pozostałych grupach używanie przetworów konopi nie występuje. LSD używane było na poziomie 1% wśród osób w wieku 15-44 lata. W przypadku amfetaminy odnotowujemy okazjonalnych użytkowników wśród 25-44latków (około 1%), a poziom używania tej substancji jest dość niski. Ponadto odnotowano pojedyncze przypadki używania kokainy (1,0% wśród 15-24latków), grzybów halucynogennych (0,9% wśród 25-34-atków), kompotu (2,1% wśród 35-44latków) oraz sterydów anabolicznych (0,9% wśród 25-34-latków). Nie zarejestrowano okazjonalnego używania substancji wśród osób starszych niż 44 lata. Używanie substancji psychoaktywnych w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem wg wieku badanych (odsetki respondentów) 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 Marihuana lub haszysz 4,1 0,9 0 0 0 LSD 1,0 0,9 1,1 0 0 Amfetamina 0 0,9 1,1 0 0 Grzyby halucynogenne 0 0,9 0 0 0 15

Ecstasy 0 0 0 0 0 Crack 0 0 0 0 0 Kokaina 1,0 0 0 0 0 Metadon 0 0 0 0 0 Heroina 0 0 0 0 0 "Kompot" 0 0 2,1 0 0 GHB 0 0 0 0 0 Sterydy anaboliczne 0 0,9 0 0 0 Inne 0 0 0 0 0 Źródło: Substancje psychoaktywne: Postawy i zachowania. Raport z badań ankietowych zrealizowanych w 2010 r. w województwie łódzkim. M. Struzik, A. Malczewski, M. Kidawa W celu porównania używania narkotyków w ciągu ostatniego roku wśród mężczyzn i kobiet, według wieku, wyniki pomiaru zostały ujęte w trzech kategoriach wiekowych. W przypadku przetworów konopi i LSD największy odsetek mężczyzn rejestrujemy w grupie wiekowej 15-24 lata. Pojedynczy mężczyźni w wieku 25-34 lata deklarowali używanie przetworów konopi, LSD, amfetaminy, sterydów anabolicznych oraz grzybów halucynogennych. Wśród kobiet w wieku 15-24 lat okazjonalnie kokainy używały pojedyncze osoby, a wśród kobiet w wieku 35-64 lata odnotowano okazjonalne używanie LSD, amfetaminy oraz ecstasy. Używanie substancji psychoaktywnych w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem wg płci i wieku badanych (odsetki respondentów) Mężczyźni Kobiety 15-24 25-34 35-64 15-24 25-34 35-64 Marihuana lub haszysz 8,0 1,7 0 0 0 0 LSD 2,0 1,7 0 0 0 0,6 Amfetamina 0 1,7 0 0 0 0,6 Grzyby halucynogenne 0 1,7 0 0 0 0 Ecstasy 0 0 0 0 0 0,7 Crack 0 0 0 0 0 0 Kokaina 0 0 0 2,1 0 0 16

Heroina 0 0 0 0 0 0 "Kompot" 0 0 1,4 0 0 0 GHB 0 0 0 0 0 0 Sterydy anaboliczne 0 1,7 0 0 0 0 Inne 0 0 0 0 0 0 Źródło: Substancje psychoaktywne: Postawy i zachowania. Raport z badań ankietowych zrealizowanych w 2010 r. w województwie łódzkim. M. Struzik, A. Malczewski, M. Kidawa 1.4. Używanie substancji psychoaktywnych w czasie 30 dni przed badaniem W badaniu ESPAD z 2007 roku - 4% dziewcząt i 10% chłopców uczęszczających do gimnazjum zadeklarowało używanie marihuany w ostatnich 30 dniach przed badaniem. Cztery lata później odsetki te nieznacznie wzrosły do poziomu 4,4% w przypadku dziewcząt i 13,5% w przypadku chłopców. W starszej grupie wiekowej odsetki te były wyższe. W roku 2007 6% dziewcząt i 15% chłopców raportowało używanie marihuany lub haszyszu w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. W badaniu z 2011 roku odsetek młodzieży używającej marihuany lub haszyszu jest wyższy i wynosi odpowiednio 8,9 % dziewcząt i 17,5% chłopców. Z powyższych danych wynika, że nie zmieniły się w sposób istotny odsetki uczniów, którzy sięgnęli po marihuanę w ostatnim miesiącu przed badaniem. Używanie amfetaminy, w ostatnim miesiącu przed badaniem zadeklarowało w 2007 roku 2% dziewcząt i 3% chłopców uczęszczających do gimnazjum oraz 1% dziewcząt i 5% chłopców ze starszej grupy wiekowej. Badania przeprowadzone w 2011 roku pokazują spadek, w stosunku do roku 2007, odsetka młodzieży obu płci i kategorii wiekowych używających amfetaminy, w ostatnim miesiącu przed badaniem. Najwyższy spadek odnotowano wśród odsetka chłopców II klas szkół ponadgimnazjlanych (5% w 2007 roku i 1,7% w roku 2011). W ostatnich 30 dniach przed badaniem 1% dziewcząt i 4% chłopców uczęszczających do gimnazjum oraz 1% dziewcząt i 3% chłopców ze starszej grupy wiekowej zadeklarowało używanie ecstasy (dane z 2007 roku). Wyniki badania ESPAD 2011 wykazują tendencję spadkową. Najwyższy spadek odnotowano wśród odsetka chłopców z młodszej grupy wiekowej (4% w 2007 roku i 1,3% w 2011 roku). 17

Używanie narkotyków w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem (kontakt z poniższymi substancjami z podziałem ze względu na płeć) ESPAD 2007 ESPAD 2011 uczniowie marihuana i haszysz amfetamina ecstasy marihuana i haszysz amfetamina III klas gimnazjum 10% ch. 3% ch. 4% ch. 13,5% ch. 1,5% ch. II klas szkół ponadgimnazjalnych 4% dz. 15%ch. 6% dz. 2% dz.. 5 % ch. 1 % dz. 1% dz. 2,1 % ch. 1% dz. 4,4% dz. 17,5% ch. 8,9 % dz. 0,8% dz. 1,7 % ch. 0,8% dz. ecstasy 1,3 % ch. 0,8% dz. 1,3 % ch. 0,6 %dz. Źródło: Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolna raport z badań ankietowych zrealizowanych w województwie łódzkim w 2007 r., Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną na terenie województwa łódzkiego raport z badań ankietowych zrealizowanych w województwie łódzkim w 2011 r. W badaniach przeprowadzonych w środowisku studenckim w 2009 roku, prawie połowa respondentów zadeklarowała, że używa marihuany regularnie raz w miesiącu lub częściej, przy czym większość z tych osób stanowili mężczyźni. Z relacji respondentów wynika, że marihuana jest obecna niemal podczas każdej większej imprezy, nawet jeśli sięga po nią tylko kilka stałych osób. Ponad połowa badanych przyznała, że wśród znajomych poprzednich szkół oraz osiedli i miast z których pochodzą, mają po kilka osób, które uzależniły się od marihuany do tego stopnia, że sięgają po nią kilka razy dziennie, nie potrafiąc bez niej funkcjonować. Żadna z tych osób nie studiuje. Wielu respondentów traktuje przykład swoich znajomych, jako dowód na to, że istnieje realne niebezpieczeństwo uzależnienia się od marihuany. 12 Wyniki badania przeprowadzonego wśród populacji ogólnej w 2010 roku wykazały niskie odsetki osób, które w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem zadeklarowały używanie substancji psychoaktywnych. 0,5% respondentów raportowało używanie marihuany lub haszyszu, a LSD i kokainy odpowiednio po 0,1%. Do konsumpcji pozostałych substancji nikt się nie przyznał. W 2010 roku respondenci po raz pierwszy zostali zapytanie o używanie metadonu. Jedna osoba zadeklarowała kontakt z tą substancją. 13 12 PBS DGA Sp. z o.o. (2009). Co to znaczy bezpieczne picie? postawy i opinie studentów nt. używania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych (leków, dopalaczy i narkotyków) w kontekście działań edukacyjnych i profilaktycznych planowanych i podejmowanych przez samorządy lokalne. Raport z badania jakościowego zrealizowanego dla Regionalnego Centrum Polityki Społecznej Miasta Łodzi grudzień 2009 r. PBS DGA Sp. z o.o. Sopot/Warszawa. 13 General Projekt Sp. z o.o. (2010 r.) Badanie ankietowe na temat problemu używania substancji psychoaktywnych (narkotyków i alkoholu) oraz opinii i postaw w tym zakresie na reprezentacyjnej próbie mieszkańców naszego kraju. 18

2. Problemowe używanie narkotyków oraz konsekwencje zdrowotne 2.1. Zgłaszalność do leczenia z powodu narkotyków Pomimo dużej ilości badań, danych i analiz w dalszym ciągu trudne jest określenie rzeczywistych rozmiarów zjawiska problemowego używania narkotyków, ponieważ populacja ukryta w kontekście narkotyków jest populacją problemowych użytkowników, którzy z różnych powodów nie trafili do statystyk systemu lecznictwa, statystyk policyjnych lub innych analiz. Z uwagi na prowadzony przez siebie tryb życia, osoby należące do populacji ukrytej nie są objęte takimi pomiarami jak badania populacyjne dotyczące używania narkotyków. Oszacowanie tej populacji jest ogromnym wyzwaniem dla socjologów i statystyków. Podstawowym problemem staje się samo precyzyjne zdefiniowanie tej grupy. Polska krajowa definicja obejmuje problemowych użytkowników zarówno opiatów, amfetaminy i kokainy, a także kanabinoli i innych narkotyków. Definicja krajowa nie jest tożsama z operacyjną definicją Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii, która określa problemowych użytkowników narkotyków jako osoby używające opiatów, amfetaminy lub/oraz kokainy w sposób długotrwały, częsty lub iniekcyjny. Większość przyjętych definicji nie jest idealna, są one wynikiem daleko idących kompromisów. O ile danych o rozpowszechnieniu eksperymentalnego i okazjonalnego używania substancji psychoaktywnych dostarczają wyniki badań ankietowych realizowane na próbach reprezentatywnych populacji generalnej lub pewnych jej segmentów, np. młodzieży szkolnej, o tyle brak najnowszych badań szacujących rozpowszechnienie problemowe używania substancji psychoaktywnych uniemożliwia podanie konkretnej liczby populacji ukrytej na terenie województwa łódzkiego. Światło na tę kwestię rzucić mogą dane statystyczne lecznictwa. Informacje o liczbie leczonych z powodu nadużywania substancji psychoaktywnych innych niż alkohol i tytoń pochodzą ze stacjonarnego lecznictwa psychiatrycznego. Dane obejmują również specjalistyczne lecznictwo uzależnień lekowych, które funkcjonuje w ramach psychiatrycznej służby zdrowia, czyli oddziały detoksykacyjne dla narkomanów, a także ośrodki rehabilitacyjne, w tym prowadzone przez organizacje pozarządowe, jeśli ośrodki te mają status zakładów opieki zdrowotnej. Dane z lecznictwa stacjonarnego są agregowane na poziomie zbioru Instytutu Psychiatrii i Neurologii, dzięki czemu przy ich analizie można wyeliminować kilkukrotne liczenie tych 19

samych osób podejmujących leczenie wiele razy w ciągu jednego roku, niekiedy w wielu placówkach. Najnowsze dostępne dane pochodzą z 2010 roku, w którym do lecznictwa stacjonarnego w Polsce przyjętych zostało 14444 osób. Wśród osób przyjętych do lecznictwa w 2010 roku, 1212 (8%) stanowili mieszkańcy województwa łódzkiego. Zauważyć można także zahamowanie trendu spadkowego przyjęć do lecznictwa mieszkańców województwa łódzkiego w latach 2005-2010 (wykres poniżej). Przyjęci do lecznictwa stacjonarnego w latach 2005-2010 z powodu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych (ICD 10: F11-F16, F18, F19) (liczby osób). 16000 14000 12000 13320 13198 12582 12627 12982 14444 10000 8000 6000 łódzkie POLSKA 4000 2000 0 994 889 844 914 976 1212 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: Na podstawie danych Instytutu Psychiatrii i Neurologii. Analizując sytuację dotyczącą pacjentów lecznictwa stacjonarnego z województwa łódzkiego na tle pozostałych regionów Polski, odnotować można, że w roku 2010 mieszkańcy tego województwa należeli do grupy województw o wysokich wskaźnikach (wykres poniżej). Wskaźnik na 100 tys. mieszkańców wyniósł w 2010 roku dla województwa łódzkiego wartość 47,7. Jednocześnie średni wskaźnik dla Polski wyniósł 37,8, co oznacza, że 38 osób na 100 tysięcy mieszkańców Polski zostało przyjętych do lecznictwa stacjonarnego w 2010 roku z powodu narkotyków. 20

Przyjęci do lecznictwa stacjonarnego w 2010 r. z powodu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych wg miejsca zamieszkania pacjenta (wskaźniki na 100 tyś. mieszkańców). DOLNOŚLĄSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE LUBELSKIE LUBUSKIE ŁÓDZKIE MAŁOPOLSKIE MAZOWIECKIE OPOLSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE POMORSKIE ŚLĄSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE WIELKOPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE 0 10 20 30 40 50 60 11,9 17,4 16,8 Źródło: Na podstawie danych Instytutu Psychiatrii i Neurologii. 23,7 23,8 31,0 27,6 35,2 38,7 47,0 47,7 47,5 51,2 53,3 53,4 Przyjęci do lecznictwa stacjonarnego w 2010 r. z powodu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych w relacji do przyjętych w 2009 r. wg miejsca zamieszkania pacjenta. (Dane za 2009 r. = 100) 90 100 110 120 130 140 DOLNOŚLĄSKIE LUBELSKIE ŁÓDZKIE MAZOWIECKIE PODKARPACKIE POMORSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WIELKOPOLSKIE 96,0 102,3 104,3 104,6 103,7 109,9 108,8 111,7 105,9 107,3 107,2 114,6 129,2 124,7 123,1 125,4 21

2.2. Problemy związane z narkotykami Spośród problemów zdrowotnych związanych z używaniem narkotyków do najgroźniejszych należą zakażenia HIV oraz zachorowania na AIDS oraz zgony z powodu przedawkowania. 2.2.1. Zakażenia HIV oraz zachorowania na AIDS Obserwacja nowych zakażeń HIV oraz zachorowań na AIDS w grupie iniekcyjnych użytkowników narkotyków stanowi źródło informacji na temat poważnych konsekwencji zdrowotnych używania narkotyków. Dane otrzymywane są z Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - Państwowego Zakładu Higieny. Poniżej zaprezentowane zostaną dane z lat 2008-2011. W 2011 roku do Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej w Łodzi zgłoszonych zostało 46 przypadków nowych zakażeń HIV osób przebywających na terenie województwa łódzkiego. Zakażenia dotyczyły osób zamieszkałych na terenie powiatu łódzkiego 17 osób, 4 osoby były mieszkańcami powiatu zgierskiego, 3 osoby powiatu rawskiego, 2 osoby z powiatu zduńskowolskiego, tomaszowskiego, sieradzkiego, wieruszowskiego i opoczyńskiego oraz po 1 osobie z terenu powiatów: bełchatowskiego, pabianickiego, kutnowskiego i radomskiego. W 8 przypadkach nie ustalono miejsca zamieszkania. Wśród zakażonych było 34 mężczyzn (73,9%) i 12 kobiet (26,1%) kobiet (tabela poniżej). Najwięcej zakażonych zarejestrowano wśród osób w wieku od 20 do 39 r. ż. Łącznie 34 przypadki, co stanowiło 73,9% wszystkich nowo wykrytych zakażeń. Zakażenia HIV z podziałem na wiek i płeć w latach 2008-2009 w województwie łódzkim Grupa wiekowa 2011r. 2010 r. 2009 r. 2008 r. mężczyźni kobiety razem razem razem razem 0-4 - - - - 1 2 5-9 - - - - - - 22

10-14 - - - - - - 15-19 - - - - 1-20-24 4 2 6 7 4 6 25-29 6 1 7 12 12 11 30-34 12 3 15 6 11 7 35-39 3 3 6 6 5 6 40-44 2 1 3 5 3 2 45-49 2 1 3 3 2 4 50-54 3 1 4 1 2 1 55-59 1-1 - - 1 60+ 1-1 2 - - Brak informacji - - - - 3 - Ogółem 34 12 46 42 44 40 Źródło: Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Łodzi. Od kilku lat obserwuje się wzrost zakażeń do których doszło drogą ryzykownych zachowań seksualnych, w tym zwłaszcza homoseksualnych. Na 46 ogółem zarejestrowane w 2011 r. nowych zakażeń, w 31 przypadkach ryzykowne zachowania seksualne były przyczyną zakażeń HIV, w tym kontakty homoseksualne 15 przypadków (32,6 %), heteroseksualne 16 przypadków (34,8%). Grupy zakażeń drogą kontaktów seksualnych nie uległa zmianie w stosunku do roku 2010. Od 5 lat obserwuje się niepokojący wzrost nowych zakażeń HIV wśród mężczyzn homoseksualnych (2007 r. 2 przypadki, 2008 r. 10 przypadków, 2009 r. 14 przypadków, 2010 r. 14 przypadków, 2011 r. 15 przypadków). 23

Zakażenia HIV wg drogi zakażenia (grupy ryzyka) w latach 2008 2011 na terenie województwa łódzkiego ROK Narkomani Ryzykowne zachowania seksualne Homoseksualne Biseksualne Heteroseksualne Biorcy krwi i tkanek Hemofilitycy Inni/Przetoczenie krwi Przeszczepy tkanek Dziecko matki nosicielki HIV Inne Brak informacji Ogółem 2008 5 10-2 - - - 2 1 19 40 2009 8 14 3 13 - - - 1 1 4 44 2010 4 14-17 - - - - - 7 42 2011 3 15-16 - - - - - 12 46 Źródło: Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Łodzi. W 2011 r. zgłoszono 21 przypadków zachorowań na AIDS (wzrost względem lat ubiegłych: w 2010 r. 16 przypadków, w 2009 r. 6 przypadków, w 2008 r. 12 przypadków)osób przebywających na terenie województwa łódzkiego, w tym u 15 mężczyzn i u 6 kobiet. Zmarły 2 osoby. Zachorowania na AIDS z podziałem na wiek i płeć w latach 2008-2011 w województwie łódzkim 2011r. 2010 r. 2009 r. 2008 r. Grupa wiekowa mężczyźni kobiety razem razem razem razem 0-4 - - - - - - 5-9 - - - - - - 10-14 - - - - - - 15-19 - - - - - - 24

20-24 - 1 1 - - 1 25-29 3 1 4 4 1 3 30-34 3-3 3 2 1 35-39 3 2 5 5-2 40-44 3 2 5 3 2 1 45-49 - - - - - 4 50-54 1-1 - 1-55-59 1-1 1 - - 60+ 1-1 - - Ogółem 15 6 21 16 6 12 Źródło: Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Łodzi. We wszystkich przypadkach zachorowań podstawą rozpoznania była co najmniej 1 choroba wskazująca na AIDS. Najczęściej była to gruźlica płuc i zespół wyniszczenia w przebiegu zakażenia HIV, a w pojedynczych przypadkach zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis carinii i kandydoza przełyku. Od początku rejestracji tj. od 1986 r. w województwie łódzkim zarejestrowano 844 przypadków zakażeń HIV, w tym 317 narkomanów (40,9% ogółu), na AIDS zachorowało 137 zakażonych, z których 63 osoby zmarły. 2.2.2. Zgony z powodu przedawkowania narkotyków Informacje o zgonach z powodu narkotyków w Polsce zbierane są przez Główny Urząd Statystyczny (GUS). Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii (CINN) Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii, co roku opracowuje dane otrzymane z GUS na potrzeby krajowe i Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA). Dane dotyczące zgonów są jednym z pięciu kluczowych wskaźników epidemiologicznych EMCCDA tworzących europejski system monitorowania problemu narkotyków i narkomanii. Dane przekazywane przez GUS do CINN zawierają informacje o miejscu zgonu, socjodemograficzne o osobie, która przedawkowała narkotyki oraz rodzaju substancji lub 25

przyczynę, z powodu której nastąpił zgon (według kodów ICD). Podstawowym ograniczeniem w monitorowaniu problemu zgonów z powodu narkotyków jest wprowadzanie do bazy GUS tylko jednego kodu, czyli jednej bezpośredniej przyczyny zgonu nazywanej wyjściową. W ciągu ostatnich kilku lat w Polsce rejestrujemy stabilny trend zgonów z powodu narkotyków. Przyglądając się liczbie zgonów z powodu narkotyków w 2010 roku w podziale na województwa (tabela poniżej) zauważamy, że najwięcej przypadków śmiertelnego przedawkowania zarejestrowano w województwie mazowieckim (103 zgony, w roku 2009-73 zgony). Kolejnymi województwami były śląskie (27), pomorskie (20), małopolskie (16) i łódzkie oraz wielkopolskie (15). W pozostałych województwach liczby zgonów nie przekroczyły 15 przypadków w ciągu roku. Najmniej zgonów, nie więcej niż trzy przypadki, odnotowano w województwach: opolskie (0) i podkarpackie (3). Analizując sytuację w województwie łódzkim, które w 2006 roku zarejestrowało jedną z najwyższych liczb zgonów, od tego roku ma trend spadkowy. W 2008 roku odnotowano połowę liczby przypadków z 2006 roku tj. 17 zgonów. Niewielki wzrost odnotowujemy w 2009 roku (22 zgony), który jednakże wpisuje się w stabilny trend odnotowywany w ciągu ostatnich lat, co potwierdza rok 2010 (15 zgonów). 26