Przygotowały: Magdalena Golińska Ewa Karaś Druk: Drukarnia VIVA Copyright by Infornext.pl ISBN: 978-83-61722-03-8 Wydane przez Infornext Sp. z o.o. ul. Okopowa 58/72 01 042 Warszawa www.wieszjak.pl
Od Redakcji Od Redakcji Poradnik kompletny Urlopy składa się z trzech części. W pierwszej omówiono urlop wypoczynkowy, w tym m.in. jego wymiar, zmianę terminu, świadczenia urlopowe oraz urlop na żądanie. W drugiej części wskazano podmioty uprawnione do urlopu macierzyńskiego, opisano ochronę pracownika przebywającego na tym urlopie oraz jego sytuację po powrocie z urlopu macierzyńskiego. Ponadto w części tej przedstawiono podmioty uprawnione do urlopu wychowawczego, wskazano, na jaki czas pracodawca może udzielić tego typu urlopu i czy pracownik przebywający na urlopie wychowawczym może wykonywać inną pracę. W ostatniej części omówiono rodzaje urlopów okolicznościowych. Mamy nadzieję, że duża liczba przykładów oraz przystępny język pozwolą Państwu na zrozumienie opisanej tematyki, a umieszczone na końcu poradnika tabele z wymiarami urlopów i wzory wniosków urlopowych okażą się przydatne. Autorami publikacji są ekspert oraz redaktor portalu poradniczego Wieszjak.pl. Jeśli będziecie Państwo chcieli poznać odpowiedzi na nurtujące Was pytania związane z różnymi dziedzinami prawa, zapraszamy do odwiedzenia naszych serwisów. www.wieszjak.pl Życzę miłej lektury Izabela Dorf Redaktor Naczelna portalu Wieszjak.pl 3
Spis treści Urlop wypoczynkowy......................................... 7 1. Pracownik ma prawo do urlopu wypoczynkowego............. 7 1.1. Plan urlopów kiedy jest ustalany i czy u każdego pracodawcy 7 1.2. Jak złożyć wniosek o urlop wypoczynkowy.............. 9 1.3. Pracownik jest chroniony na urlopie wypoczynkowym przed zwolnieniem................................. 11 1.4. Czy na urlopie wypoczynkowym można pracować........ 12 1.5. Urlop wypoczynkowy przy dwóch pracach.............. 14 1.6. Urlop przy różnych wymiarach czasu pracy............. 15 1.7. Urlop wypoczynkowy pracownika zatrudnionego na niepełnym etacie................................ 17 1.8. Czy pracownik młodociany ma prawo do urlopu......... 18 1.9. Na jaki urlop wypoczynkowy może liczyć pracownik tymczasowy...................................... 20 1.10. Urlop wypoczynkowy w okresie wypowiedzenia.......... 22 1.11. Kiedy przedawnia się prawo do urlopu wypoczynkowego... 24 1.12. Niewykorzystany urlop wypoczynkowy................. 26 2. Wymiar urlopu wypoczynkowego.......................... 28 2.1. Zasady ogólne.................................... 28 2.2. Jak zlicza się staż urlopowy pracownika................ 29 2.3. Pierwszy urlop wypoczynkowy pracownika.............. 32 2.4. Czy pracownik może wykorzystać urlop wypoczynkowy w częściach...................................... 36 2.5. Kto ma prawo do dłuższych urlopów wypoczynkowych.... 37 2.6. Dodatkowy urlop osoby niepełnosprawnej............... 39 3. Zmiana terminu urlopu.................................. 41 3.1. Co powoduje przesunięcie terminu urlopu wypoczynkowego 41 3.2. Przerwanie urlopu wypoczynkowego................... 44 3.3. Odwołanie pracownika z urlopu...................... 44 3.4. Zwrot kosztów za odwołanie urlopu................... 45 4. Świadczenia urlopowe................................... 47 5. Ekwiwalent za niewykorzystany urlop....................... 49 6. Urlop uzupełniający.................................... 51 7. Urlop proporcjonalny................................... 51 7.1. Zasady udzielania urlopu proporcjonalnego............. 51 7.2. Komu przysługuje urlop proporcjonalny................ 54 7.3. Wymiar urlopu proporcjonalnego..................... 54 8. Urlop na żądanie....................................... 55 5
Spis treści 6 8.1. Czy każdy pracownik ma prawo do urlopu na żądanie..... 55 8.2. Czy pracodawca może odmówić pracownikowi urlopu na żądanie....................................... 56 8.3. Kiedy pracownik powinien złożyć wniosek o urlop na żądanie 57 8.4. W jaki sposób pracownik powinien zażądać urlopu....... 58 8.5. Co dzieje się z niewykorzystanym urlopem na żądanie..... 59 9. Urlop bezpłatny........................................ 60 9.1. Kto ma prawo do urlopu bezpłatnego.................. 60 9.2. Szczególny urlop bezpłatny.......................... 62 9.3. Urlop bezpłatny a urlop wypoczynkowy................ 62 9.4. Praca na urlopie bezpłatnym......................... 62 10. Urlop szkoleniowy..................................... 64 Urlopy dla rodziców......................................... 66 11. Urlop macierzyński.................................... 66 11.1. Kto ma prawo do urlopu macierzyńskiego.............. 66 11.2. Urlop macierzyński dla rodziny zastępczej.............. 70 11.3. Urlop macierzyński ojców........................... 71 11.4. Urlop ojcowski................................... 73 11.5. Jaki jest wymiar urlopu macierzyńskiego............... 74 11.6. Ochrona pracownicy na urlopie macierzyńskim.......... 75 11.7. Powrót do pracy po urlopie macierzyńskim............. 76 11.8. Urlop wypoczynkowy po macierzyńskim............... 77 12. Urlop wychowawczy................................... 78 12.1. Kto ma prawo do urlopu wychowawczego.............. 78 12.2. Jak napisać wniosek o urlop wychowawczy.............. 81 12.3. Na jaki czas pracodawca może udzielić urlopu wychowawczego 82 12.4. Urlop wychowawczy w częściach..................... 83 12.5. Praca w czasie urlopu wychowawczego................. 84 12.6. Powrót do pracy po wychowawczym................... 85 12.7. Urlop wypoczynkowy po urlopie wychowawczym......... 87 Urlopy okolicznościowe....................................... 89 13. Urlopy okolicznościowe i zwolnienia....................... 89 13.1. Jakie mamy urlopy okolicznościowe................... 89 13.2. Na jakie zwolnienia od pracy może liczyć pracownik...... 90 13.3. Zwolnienie na opiekę nad dzieckiem.................. 92 Wymiar urlopów pracownika................................... 93 Wnioski urlopowe........................................... 100 Wykaz aktów prawnych....................................... 112
Pracownik ma prawo do urlopu wypoczynkowego 1. Urlop wypoczynkowy 1. Pracownik ma prawo do urlopu wypoczynkowego Każdy pracownik zatrudniony na umowę o pracę ma prawo do dni wolnych od pracy, przeznaczonych na odpoczynek. Pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego i płatnego urlopu wypoczynkowego. Urlopem wypoczynkowym jest coroczna, nieprzerwana i płatna przerwa w wykonywaniu przez pracownika pracy. W czasie wykonywania pracy, pracownik powinien mieć zapewnioną możliwość odpoczynku. Celem urlopu jest zregenerowanie sił, wypoczynek. Dlatego pracownik nie może się zrzec prawa do urlopu. Nie może również przekazać lub sprzedać swoich dni odpoczynku innemu pracownikowi. Pracownik w czasie urlopu znajduje się pod szczególną ochroną. Otrzymuje pełne wynagrodzenie tak jak za czas pracy. Pracodawca nie może pracownikowi złożyć wypowiedzenia w czasie urlopu. Gdyby takie wypowiedzenie złożył, pracownik ma prawo odwołać się do sądu pracy. Może domagać się od pracodawcy przywrócenia do pracy lub odszkodowania. Wymiar urlopu wypoczynkowego, jaki przysługuje pracownikowi, zależy od wielu czynników. Między innymi od wymiaru czasu pracy, w jakim zatrudniony jest pracownik, okresu zatrudnienia pracownika oraz od faktu, czy pracownik przepracował cały roku kalendarzowy. Wymiar urlopu wypoczynkowego może wynosić: 20 dni jeśli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat, 26 dni jeśli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat. 1.1. Plan urlopów kiedy jest ustalany i czy u każdego pracodawcy Jednym z podstawowych praw pracowniczych jest prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego. W zasadzie urlop możemy wykorzystać w dowolnym, dogodnym dla nas terminie. Czy jednak zawsze? 7
Urlop wypoczynkowy Urlop wypoczynkowy powinien być przez pracownia wykorzystany w tym roku kalendarzowym, w którym nabywa on do niego prawo. W celu realizacji tej zasady, pracodawca ustala plan urlopów. Powinien on być ustalony tak, aby jednocześnie pogodzić interesy pracowników i nie zakłócać normalnego toku pracy zakładu. Do 2002 roku regulacje dotyczące planu urlopów były dość restrykcyjne i urlop można było wykorzystać tylko w tych dniach, w których przewidywał go plan. Często zatem taki plan okazywał się fikcją, ponieważ pomimo jego ustalenia, a także dotyczących go przepisów prawa, pracownicy nie respektowali go. Obecnie ustawodawca przewidział odstępstwa od tej zasady, nie tylko poprzez możliwość wykorzystania urlopu w innych dniach, ale także odstępując od nałożonego na pracodawcę obowiązku opracowania planu urlopów. Istnieją dwa przypadki, kiedy ustalanie planu urlopów nie jest obowiązkowe: jeżeli działająca u pracodawcy zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na nieustalanie planu urlopów, jeżeli u pracodawcy w ogóle nie działa zakładowa organizacja związkowa. Pracodawca, który rezygnuje z ustalania planu urlopów musi ustalić termin urlopu indywidualnie dla każdego pracownika i po porozumieniu się z nim. Oznacza to, że pracodawca musi zwrócić się do pracownika z pytaniem o termin urlopu, jednak nie jest on związany preferencjami pracownika. Musi mieć jednak na względzie również normalne funkcjonowanie swojego zakładu. PRZYKŁAD Pan Tomek prowadzi firmę przewozową, w której zatrudnia siedmiu kierowców i dwie sekretarki. W okresie Świąt Bożego Narodzenia wszyscy zatrudnieni przez niego pracownicy złożyli wnioski o urlop. Pan Tomek, mając na względzie funkcjonowanie swojej firmy, nie może udzielić takiego urlopu wszystkim pracownikom. Do jego dyspozycji zostanie zatem np. jedna sekretarka i jeden lub dwóch kierowców, a pozostali pracownicy będą mogli w tym czasie wykorzystać urlop. 8
Pracownik ma prawo do urlopu wypoczynkowego 1. Jeżeli dany pracodawca sporządza plan urlopów, to powinien on zostać opracowany z odpowiednim wyprzedzeniem, aby pracownicy mogli się z nim zapoznać przed nadejściem terminu jego obowiązywania. Obowiązek ten ciąży nie tylko na pracodawcy, ale także na działającej u niego organizacji związkowej. Podkreślić jeszcze należy, że plan urlopów nie obejmuje przysługującego każdemu pracownikowi urlopu na żądanie w wymiarze 4 dni. 1.2. Jak złożyć wniosek o urlop wypoczynkowy Urlop wypoczynkowy to podstawowe prawo pracownika do odpoczynku. Zanim jednak pracownik na taki urlop będzie mógł się wybrać, musi dopełnić pewnych formalności, jak choćby złożyć wniosek urlopowy. Należy przede wszystkim rozróżnić dwie sytuacje: u danego pracodawcy obowiązuje plan urlopów, u danego pracodawcy nie ma planu urlopów. Jest to ważne z tego względu, że w przypadku, kiedy u danego pracodawcy obowiązuje plan urlopów, to czas złożenia wniosku nie jest dowolny. Oznacza to, że wszystkie ewentualne wnioski urlopowe muszą być złożone przed ostatecznym ułożeniem planu urlopów (w większości firm jest to marzec). Po ustaleniu planu urlopów, składanie wniosku o urlop wypoczynkowy jest praktycznie niemożliwe, gdyż jego termin został już ustalony. Pozostaje wtedy jedynie złożenie wniosku o przesunięcie terminu urlopu. Wyróżnia się dwie sytuacje, kiedy pracodawca musi rozważyć zmianę terminu urlopu, a mianowicie: złożenie przez pracownika wniosku o przesunięcie terminu urlopu wypoczynkowego umotywowanego ważnymi przyczynami, np. chorobą członka rodziny; wystąpienie szczególnych potrzeb po stronie pracodawcy, jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenie toku pracy. 9