Kontrakty terminowe na WIBOR W Polsce podstawowym wskaźnikiem odzwierciedlającym koszt pieniądza na rynku międzybankowym jest WIBOR (ang. Warsaw Interbank Offered Rate). Jest to średnia stopa procentowa wyrażona w skali roku, po jakiej największe banki skłonne są udzielić depozytów złotowych innym bankom. Stawki referencyjne WIBOR stanowią często stopę bazową dla oprocentowania udzielanych w złotych kredytów, a także emitowanych obligacji o zmiennym oprocentowaniu. Na Giełdzie Papierów Wartościowych stawki referencyjne WIBOR są wykorzystywane do wyznaczania ostatecznych kursów rozliczeniowych dla kontraktów terminowych na stopę procentową. Notowane na wielu rozwiniętych rynkach kontrakty terminowe na stopy procentowe są niezwykle popularnym instrumentem. Pozwalają one na zawieranie transakcji spekulacyjnych, zabezpieczających i arbitrażowych w oparciu o zmieniające się miary kosztu pieniądza. Ten rodzaj instrumentu został wprowadzony do obrotu na GPW 18 października 2013 r. Stawki referencyjne WIBOR wyliczane są codziennie o godzinie 11:00 m.in. dla terminów 1, 3 i 6 miesięcy (odpowiednio: WIBOR 1M, WIBOR 3M, WIBOR 6M). Wysokość stawek referencyjnych WIBOR zależy przede wszystkim od podaży i popytu na rynku pieniężnym na depozyty międzybankowe o określonych terminach zapadalności, realizowanej polityki pieniężnej prowadzonej przez RPP, a także oczekiwań rynku co do przyszłych zmian stóp procentowych. Kontrakty terminowe na stopy procentowe Giełda określiła standardy trzech klas kontraktów terminowych na stopy procentowe (Tabela 1), dla których instrumentami bazowymi są stawki referencyjne WIBOR 1M, WIBOR 3M oraz WIBOR 6M. Tabela 1. Podstawowe informacje o kontraktach na WIBOR Kontrakty terminowe na WIBOR Stawka referencyjna WIBOR 1M WIBOR 3M WIBOR 6M Wartość nominalna 3.000.000 PLN 1.000.000 PLN 1.000.000 PLN Kurs kontraktu 100,00 minus stopa procentowa Krok notowania 0,01 punktu procentowego Wartość kroku 25 PLN 25 PLN 50 PLN notowania Mnożnik 2.500 PLN 2.500 PLN 5.000 PLN Wartość kontraktu Miesiące wygaśnięcia Dzień wygaśnięcia Ostateczny kurs rozliczeniowy 6 najbliższych miesięcy kalandarzowych kurs kontraktu pomnożony przez mnożnik 9 najbliższych miesięcy + 9 kolejnych miesięcy z marcowego cyklu kwartalnego 9 najbliższych miesięcy + 6 kolejnych miesięcy z marcowego cyklu kwartalnego trzecia środa miesiąca wygaśnięcia danej serii 100,00 minus stawka referencyjna WIBOR z dnia wygaśnięcia danej serii
Ostateczna cena rozliczeniowa ostateczny kurs kontraktu pomnożony przez mnożnik Novum przy kontraktach terminowych na WIBOR jest ich odmienny sposób kwotowania wyrażony jako 100 oczekiwana stopa procentowa. Wzrost kursu kontraktu oznacza, że inwestorzy oczekują iż stawka WIBOR będzie spadać. Spadek kursu kontraktu świadczy o tym, że uczestnicy rynku wyceniają iż w przyszłości stopy procentowe będą rosły. Tabela 2. Wartości i kwotowanie kontraktów (przykład) Kontrakt Nominał kontraktu Stawka WIBOR Kurs kontraktu 100 - stopa procent. Mnożnik Wartość kontraktu WIBOR 1M 3 000 000 2,70% 97,30 2 500 243 250 WIBOR 3M 1 000 000 2,80% 97,20 2 500 243 000 WIBOR 6M 1 000 000 2,85% 97,15 5 000 485 750 Inwestor decydujący się na zakup bądź sprzedaż kontraktu jest zobowiązany wpłacić, przed zawarciem transakcji, wymagany przez biuro maklerskie wstępny depozyt zabezpieczający. Obrót kontraktami terminowymi odbywa się codziennie podczas sesji giełdowych w trakcie notowań ciągłych od 9:00 do 17:00. Po zakończeniu sesji nastąpuje rozliczenie otwartych pozycji (mark-to-market) w oparciu o dzienne kursy rozliczeniowe wyliczone dla poszczególnych serii kontraktów. Zasady rozliczeń są analogiczne jak dla innych kontraktów terminowych. W dniu wygaśnięcia danej serii ustalany będzie ostateczny kurs rozliczeniowy, którego wartości wyliczana jest jako 100 minus ogłoszona w tym dniu odpowiednia stawka referencyjna WIBOR. Rozliczenie pozycji w kontraktach nastąpi poprzez uznanie i obciążenie kont uczestników odpowiednimi sumami pieniężnymi (realizacja zysków i strat). Kontrakty terminowe na stopy procentowe mogą być wykorzystywane przy spekulacji, w celu zabezpieczenia ryzyka stopy procentowej oraz w przypadku transakcji arbitrażowych. Spekulacja Spekulacja kontraktami terminowymi na WIBOR polega na kupnie lub sprzedaży kontraktu, a następnie zamknięciu pozycji transakcją przeciwstawną lub rozliczeniu kontraktu w dniu wygaśnięcia. W zależności od trafności przewidywań inwestor osiąga zysk lub stratę wynikającą z różnicy wartości kontraktu po jakich nastąpiło zamknięcie i otwarcie pozycji. Inwestor spodziewający się spadku stawki referencyjnej WIBOR winien kupić kontrakt (tzn. zająć pozycję długą). Jeśli jego oczekiwania sprawdzą się kurs kontraktu wzrośnie. Jeżeli z prognoz inwestora wynika, że stawka WIBOR wzrośnie, wówczas powinien on sprzedać kontrakt (tzn. zająć pozycję krótką). Przykład Bieżąca stawka referencyjna WIBOR 3M wynosi 2,80%. W tabeli 3 zestawiono wyniki spekulacji przy różnych hipotetycznych scenariuszach rynkowych.
Tabela 3. Transakcje spekulacyjne Kupno kontraktu WIBOR 3M 2,80% Kurs kontraktu 97,20 97,20 x 2.500 = 243.000 PLN Sprzedaż kontraktu (spadek WIBOR 3M) WIBOR 3M 2,60% Kurs kontraktu 97,40 97,40 x 2.500 = 243.500 PLN Wynik transakcji: + 500 PLN Sprzedaż kontraktu (wzrost WIBOR 3M) WIBOR 3M 3,00% Kurs kontraktu 97,00 97,00 x 2.500 = 242.500 PLN Wynik transakcji: - 500 PLN Do transakcji spekulacyjnych zalicza się też zajmowanie pozycji tzw. skorelowanych polegających na zajęciu przeciwstawnych pozycji (kupna i sprzedaży) w dwóch różnych kontraktach na tę samą stawkę referencyjną WIBOR, których oczekiwane zmiany będą się różnić w przyszłości. Zyskowność takich strategii jest niższa niż spekulacji, jednak ryzyko, jak również wymagany depozyt, są ograniczone. Zabezpieczenie Kontrakty terminowe na stopy procentowe pozwalają zabezpieczyć się (ang. hedging) przed niekorzystnymi zmianami stóp procentowych w przyszłości, na których ryzyko narażeni są zarówno pożyczkobiorcy jak i pożyczkodawcy. Przykład Przedsiębiorstwo XYZ zaciągnęło krótkoterminowy kredyt obrotowy (6 miesięcy) na kwotę 10 mln zł oparty o zmienne oprocentowanie równe WIBOR 3M + marża 2% p.a. (w skali roku). Data uruchomienia kredytu (ustalenie wysokości oprocentowania za pierwszy okres odsetkowy) jest zbieżna z datą wygasania kontraktów na WIBOR (trzecia środa miesiąca). W dniu uruchomienia kredytu wartość WIBOR 3M wynosiła 2,80%. Odsetki są płatne co 3 miesiące na koniec okresu odsetkowego w oparciu o aktualne stopy procentowe. Z powyższych informacji wynika, że pierwsza rata odsetkowa (za pierwszy kwartał) jest znana i wynosi: (2,8% + 2%) x 10.000.000 x ¼ roku = 120.000 PLN. Pożyczkobiorca narażony jest jednak na ryzyko wzrostu stóp procentowych za 3 miesiące, czyli w chwili gdy będzie ustalana wysokość kolejnej raty odsetkowej kredytu dla następnego okresu kwartalnego. W tabeli 4 zestawiono przepływy finansowe przy przykładowych scenariuszach rynkowych. Tabela 4. Strategie zabezpieczające RYNEK KASOWY RYNEK TERMINOWY (futures) Uruchomienie kredytu Aktualny WIBOR 3M = 2,80% p.a. Kurs kontraktu na WIBOR 3M = 97,20 Jeśli za 3 miesiące stopy procentowe nie zmienią się (WIBOR 3M wyniesie 2,80%) rata odsetkowa Inwestor zabezpiecza się przed wzrostem stóp procentowych, sprzedając 10 kontraktów na
kredytu w wysokości 10 mln PLN za następny 3- miesięczny okres odsetkowy będzie równa 120.000 PLN WIBOR 3M wygasających za 3 miesiące po kursie 97,20 (nominał jednego kontraktu wynosi 1 mln PLN) 3 miesiące po uruchomieniu kredytu Scenariusz I - wzrost WIBOR 3M do 3,20% Oprocentowanie w II kwartale = 5,20% p.a. Kurs kontraktu na WIBOR 3M = 96,80 Odsetki za kolejny 3-miesięczny okres odsetkowy W trzecią środę miesiąca (3 miesiące od wynoszą 130.000 PLN uruchomienia kredytu) kontrakt na WIBOR 3M (10 mln PLN x 5,2% x ¼ roku) wygasa po kursie 96,80 Termin zapłaty odsetek w dniu spłaty kredytu Rozliczenie Wzrost kosztu finansowania o 10.000 PLN (wzrost stawki WIBOR 3M z 2,80% na 3,20% p.a.): 120.000 zł 130.000 zł = - 10.000 zł Zrealizowany zysk na rynku terminowym: 97,20 96,80 = 0,40 10 x 0,4 x 2.500 zł = + 10.000 zł Wzrost kosztu finansowania rekompensuje zysk na rynku terminowym: 10.000 PLN + 10.000 PLN = 0 PLN 3 miesiące po uruchomieniu kredytu Scenariusz II - spadek WIBOR 3M do 2,50% Oprocentowanie w II kwartale = 4,50% p.a. Kurs kontraktu na WIBOR 3M = 97,50 Odsetki za kolejny 3-miesięczny okres odsetkowy W trzecią środę miesiąca (3 miesiące od wynoszą 122.500 PLN uruchomienia kredytu) kontrakt wygasa po (10 mln PLN x 4,50% x ¼ roku) kursie 97,50 Termin zapłaty odsetek w dniu spłaty kredytu Rozliczenie Obniżenie kosztu finansowania o 7.500 PLN (spadek WIBOR 3M z 2,80% na 2,50% p.a.): 120.000 PLN 112.500 PLN = + 7.500 PLN Zrealizowana strata na rynku terminowym: 97,20 97,50 = - 0,30 10 x (- 0,30) x 2.500 PLN = - 7.500 PLN Strata na rynku terminowym jest pokryta niższym kosztem finansowania: 7.500 PLN - 7.500 PLN = 0 PLN W obu przypadkach zyski z jednego rynku pokrywają straty z drugiego rynku. Ten przykład ma na celu pokazanie idei zabezpieczenia ryzyka wzrostu krótkoterminowych stóp procentowych instrumentem pochodnym poprzez zajęcie pozycji krótkiej w kontraktach terminowych na stawkę WIBOR. W praktyce zyski i straty nie w pełni się pokrywają, co wynika z rozbieżności pomiędzy: - bieżącą stawką WIBOR 3M, a kursem kontraktu terminowego wygasającego za 3 miesiące, po którym zawarto transakcję - faktycznym dniem ustalenia stawki WIBOR, na podstawie której wylicza się oprocentowanie kredytu na następny okres odsetkowy, a dniem wygaśnięcia kontraktu futures - faktyczną liczbą dni w okresie odsetkowym, za który naliczane są odsetki, a liczbą dni na jaki opiewa kontrakt (dla kontraktu na WIBOR 3M jest to zawsze ¼ roku = 90/360) Arbitraż Kontrakty terminowe na stopę procentową wykorzystywane są również przez arbitrażystów, którzy zajmując przeciwstawne pozycje na dwóch lub więcej rynkach niwelują nieefektywność wycen instrumentów finansowych opartych o stawki WIBOR.
Najczęściej są to podmioty bankowe, które z uwagi na naturę prowadzonej przez siebie działalności mają dostęp zarówno do rynku pieniężnego (kredyty/depozyty), giełdowego (kontrakty na WIBOR) oraz rynku OTC (kontrakty FRA). Korzyści z nowej oferty Kontrakty na stopy procentowe stanowią istotne poszerzenie oferty Giełdy Papierów Wartościowych. Powinny przyczynić się do wzrostu zainteresowania inwestorów instytucjonalnych nową ofertą Giełdy. Kontrakty na WIBOR są użytecznym instrumentem pozwalającym zarządzać ryzykiem stóp procentowych na wzór kontraktów FRA. Przydatne terminy: Wstępny depozyt zabezpieczający ustalany jest procentowo (dla kontraktów na stawki WIBOR poniżej 0,5%) od wartości kontraktu; wartość kontraktu wynosi max. 250.000 PLN dla kontraktów na WIBOR 1M i 3M oraz 500.000 PLN dla kontraktów na WIBOR 6M dzień wygaśnięcia ostatni dzień obrotu klasa obejmuje wszystkie serie kontraktów terminowych mające ten sam instrument bazowy, np. WIBOR 3M kontrakt FRA instrument finansowy obracany na rynku OTC pozwalający na zabezpieczenie się przed przyszłymi, niekorzystnymi zmianami rynkowych stóp procentowych, np. stawek referencyjnych WIBOR, LIBOR, EURIBOR itp. mark-to-market dzienna wycena rynkowa otwartych pozycji w kontraktach terminowych polegająca na uznaniu bądź obciążeniu rachunku zabezpieczającego, tak aby odzwierciedlić stratę lub zysk inwestora za dany dzień seria kontrakty terminowe charakteryzujące się tym samym instrumentem bazowym, np. WIBOR 3M i tą samą datą wygaśnięcia, np. 18 grudnia 2013 r.