Zakład Teorii Sportu, Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie

Moloda Sportywna Nauka Ukrainy. L viv State University of Physical Culture. Lwów 2007 Marcin Siewierski Zakład Teorii Sportu, Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie Skuteczność startowa a polityka startowa pływaków najwyższej klasy. Przyczynek do optymalizacji obciążeń startowych 1 Wzrost poziomu rywalizacji, nieustanna walka o poprawianie rekordowych rezultatów, które już wydają się być szczytem ludzkich możliwości, szczególnie wymaga rzeczowego i rozsądnego postępowania w procesie treningu. Zatem zindywidualizowany proces szkolenia poparty doświadczeniami praktyki i wspierany zapleczem naukowym wydaje się jedyną racjonalną drogą pozwalającą odnosić sukcesy pływakom na arenie krajowej i międzynarodowej. Śledząc zmagania pływaków (o różnym poziomie sportowym) w zawodach krajowych i międzynarodowych (mityngi, zawody Grand Prix, mistrzostwa kraju, Europy, świata, Igrzyska Olimpijskie) dostrzegamy dużą różnorodność w liczbie startów. W zależności od poziomu sportowego zawodników, który warunkuje charakter przygotowań do zawodów głównych (dla jednych mogą być to Mistrzostwa Polski dla innych Mistrzostwa Świata) pływacy startują kilkadziesiąt razy w roku w kilkunastu zawodach różnej rangi. Oczywiście uwzględniono tu także starty selekcyjne czy kontrolne. Jednak potrzeba gotowości startowej w każdym z nich wymaga realizacji przez zawodnika odpowiedniego planu przygotowań. Doświadczenia praktyki oraz wyniki badań w tym zakresie [np. 1, 2] wskazują na potrzebę określenia liczby i częstotliwości startów w sezonie w zależności od poziomu sportowego zawodnika, specjalności stylowej 1 Praca wykonana w Zakładzie Teorii Sportu AWF w Warszawie w ramach projektu DS. 102, finansowana z funduszy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. 1

i dystansowej, warunkując tym samym kierunek i charakter przygotowań do startów w zawodach głównych. Makrocykl treningowy w pływaniu, obejmuje dwa lub trzy okresy przygotowawcze i startowe oraz jeden okres przejściowy, który występuje po zawodach głównych międzynarodowych, odbywających się w okresie letnim. Po Letnich Mistrzostwach Polski, zawodnicy, którzy uzyskali minimum kwalifikacyjne uczestniczą w przygotowaniach do zawodów międzynarodowych (ME lub MŚ długi basen) w bezpośrednim przygotowaniu startowym (BPS). Pływacy wysokiej klasy (kadra narodowa) startują w dwóch głównych zawodach krajowych tj. Zimowych Mistrzostwach Polski (ZMP) i Letnich Mistrzostwach Polski (LMP). Pierwsze z nich odbywają się na przełomie listopada i grudnia a termin drugich przypada z reguły na maj-czerwiec. Pływacy, którzy uzyskają w w/w zawodach minima kwalifikacyjne (określone przez polski Związek Pływacki) startują w zawodach międzynarodowych (w latach parzystych - grudzień ME 25 m, ME, IO - 50 m lipiec-sierpień, w latach nieparzystych MŚ 50 m lipiecsierpień). Należy dodać, iż w pływaniu od 1993 roku co dwa lata odbywają się również MŚ na krótkim basenie (z reguły w okresie marzec-kwiecień lub październik-grudzień). Badani zawodnicy Polskiej Kadry Narodowej z uwagi na kierunek przygotowań do imprezy głównej (zawody w okresie letnim na długim basenie) oraz na odpowiednio skonstruowany w tym celu kalendarz startów nie uczestniczą w MŚ na krótkim basenie. W makrocyklu rocznym pomiędzy zawodami głównymi pływacy realizują plan przygotowań jednocześnie startując średnio co dwa tygodnie w zawodach różnej rangi, rozgrywanych w kraju i zagranicą (zawody serii Grand Prix, Puchary Świata czy mitingi). Starty w tym czasie z reguły mają charakter treningowy i kontrolny dostarczając trenerom wielu informacji 2

o aktualnym stanie przygotowania zawodnika oraz dynamice i kierunku zmian jego dyspozycji startowych. Trener znając optymalną liczbę startów (na długim i krótkim basenie) dla poszczególnych zawodników (w zależności od ich poziomu sportowego), opracowując roczny plan szkolenia może trafniej opracować kalendarz zawodów uwzględniając starty zasadnicze, selekcyjne czy kontrolne. Takie informacje zgromadzone na przykładzie obecnie najlepszych polskich pływaków wzbogacają wiedzę specjalistyczną i mogą posłużyć w opracowywaniu trafniejszych przesłanek optymalizacyjnych w zakresie prowadzenia polityki startowej. Opierając się na powyższych założeniach dokonano próby określenia skuteczności startowej, liczby i częstotliwości startów w grupie pływaków najwyższej klasy na podstawie ustanowionych rekordów i osiągnięć w zawodach krajowych i międzynarodowych w sezonie 2005/2006. Materiał i metody badań Badaniami objęto 20-osobową grupę pływaków (6 kobiet i 14-tu mężczyzn), prezentujących wysoki poziom sportowy. Posiadają oni pierwszą klasę sportową (I), mistrzowską (M) oraz mistrzowską międzynarodową (MM). Wśród nich są finaliści i medaliści igrzysk olimpijskich, mistrzostw świata, Europy, wielokrotni rekordziści i medaliści mistrzostw Polski. U każdego z badanych określono liczbę startów eliminacyjnych, półfinałowych i finałowych w zawodach krajowych i międzynarodowych w sezonie 2005/2006. Zbadano skuteczność startową wg dwóch kryteriów. Pierwszym za nich był wynik sportowy. W tym celu określono ogólną liczbę rekordów sezonu uzyskanych przez badanych w zawodach krajowych i międzynarodowych na krótkim i długim basenie. Następnie wyznaczono % najlepszych rezultatów w sezonie (rekordów sezonu) uzyskanych podczas zawodów głównych. Drugim kryterium oceny skuteczności startowej pływaków był poziom osiągnięć 3

sportowych. Określono więc % zajmowanych miejsc na podium w startach finałowych podczas zawodów krajowych i międzynarodowych na krótkim i długim basenie. Wyniki Wyniki sportowe w obrębie poszczególnych cykli dostarczają trenerowi cennych informacji szkoleniowych. Umożliwiają ocenę efektywności realizowanych zadań treningowych, pozwalając na wprowadzenie zmian dotyczących przebiegu procesu szkolenia. Jednym ze sposobów zwiększania gotowości startowej zawodników jest trening połączony z serią startów o charakterze kontrolnym w zawodach o różnej randze (np. zawody Grand Prix, mitingi). Udział w takich zawodach dla pływaków najwyższej klasy, przygotowujących się do mistrzostw kraju, europy, świata czy Igrzysk Olimpijskich ma na celu jedynie podwyższenie dyspozycji startowych. Zajęcie wysokiego miejsca czy uzyskanie rekordowego rezultatu staje się celem dopiero w zawodach głównych sezonu. Wydaje się istotne, aby określić najbardziej odpowiednią w danym sezonie liczbę startów (na krótkim i długim basenie) kierując się specyfiką i terminem startu głównego. Jako przykład można podać Mistrzostwa Europy rozgrywane na pływalni pięćdziesięciometrowej. Zatem konieczne jest, aby zawodnicy wcześniej odbyli odpowiednią liczbę startów na długim basenie, który różni się w swej specyfice od basenu krótkiego. W tabeli 1 przedstawiono liczbę startów, łącznie w zawodach krajowych i międzynarodowych oraz liczbę odbytych zawodów przez badanych pływaków. Dostrzegamy u nich znaczne różnice w liczbie startów (od 11 do 117), wynikające m.in. z odmiennych celów szkoleniowych. Dla zawodnika D.P. celem był udany występ w mistrzostwach kraju, a dla P.K złoty medal Mistrzostw Europy. Zatem pływacy prezentujący wysoki poziom międzynarodowy z uwagi na kierunek przygotowań uczestniczyli w większej 4

liczbie startów w odróżnieniu do pozostałych badanych, co jak wspomniano uwarunkowane było celem szkoleniowym. Jednocześnie należy podkreślić, iż nie liczba startów, a poziom dyspozycji gwarantuje wysokie wyniki sportowe, czego przykładem jest zawodniczka O.J., która wystartowała 31 razy w 7 zawodach zdobywając tytuł mistrzyni Europy, podczas gdy zawodnik P.K, uzyskując takie samo osiągnięcie w tym samym sezonie wystartował 117 razy w 21 zawodach. Należy przypuszczać, iż liczba startów w sezonie zależy od indywidualnych możliwości zawodnika, warto, więc ją uwzględniać przy zwiększaniu dyspozycji startowych. Tabela 1. startów eliminacyjnych, półfinałowych i finałowych zawodników Kadry Narodowej i Olimpijskiej w zawodach krajowych (k) i międzynarodowych (mm) sezonie 2005/06. Zawodnicy Mężczyźni Kobiety startów w finale (k + mm) startów w elimin. (k + mm) startów w półfinale (k + mm) startów ogółem Średnia liczba startów w kolejnych zawodach odbytych zawodów Ł.D. 59 22 1 82 3,9 21 P.K. 87 29 1 117 5,6 21 S.K. 40 18 1 59 3,7 16 Ł.G. 16 6 0 22 4,4 5 M.R. 25 11 0 36 3,6 10 Ł.G. 45 12 0 57 3,2 18 M.S. 33 13 0 46 3,3 14 M.W. 30 13 0 43 3,3 13 W.M 32 12 0 44 2,8 16 J.K. 18 6 0 24 3,0 8 B.M. 25 4 0 29 3,6 8 D.P. 6 5 0 11 3,7 3 R.K. 36 6 0 42 3,8 11 P.B. 16 3 0 19 3,8 5 O.J. 17 12 2 31 4,4 7 P.B. 61 19 2 82 4,1 20 A.G. 40 6 0 46 3,3 14 A.S. 47 7 0 54 3,9 14 A.U. 71 29 4 104 5,8 18 J.G. 51 8 0 59 4,5 13 Średnia 37,8 12,1 0,6 50,4 3,9 12,8 Zróżnicowany poziom osiągnięć pomimo realizacji tych samych założeń szkoleniowych, świadczy o zróżnicowanych możliwościach zawodników. 5

Należy jednak dążyć do indywidualnej maksymalizacji osiągnięć sportowych u poszczególnych pływaków szczególnie w okresie startów głównych sezonu. Mając więc na względzie zwiększenie poziomu przygotowania startowego zawodników należy nie tylko określić optymalną liczbę startów na basenie 25 i 50-metrowym, ale także rozgraniczyć starty w zawodach o charakterze kontrolnym, selekcyjnym czy priorytetowym określając jednocześnie poziom osiągnięć w poszczególnych zawodach o różnej randze. W tabeli 2 przedstawiono skuteczność startową badanych pływaków na podstawie osiągnięć (zajmowane miejsca na podium) w odniesieniu do startów finałowych, rozegranych podczas zawodów krajowych i międzynarodowych. Tabela 2. startów finałowych na krótkim i długim basenie oraz odsetek osiągnięć (zajmowane miejsca na podium) w odniesieniu do startów finałowych w zawodach krajowych i międzynarodowych w sezonie 2005/06. Mężczyźni Kobiety Badani startów (finały) Zawody Krajowe zajętych miejsc (1-3) w stosunku do liczby startów w finałach [%] Zawody międzynarodowe startów (finały) 25 m 50 m 25 m 50 m zajętych miejsc (1-3) w stosunku do liczby startów w finałach [%] Ł.D. 34 12 89,1 4 9 23,1 P.K. 49 16 93,8 11 11 81,8 S.K. 22 8 93,3 3 7 70,0 Ł.G. 13 0 92,3 3 0 0,0 M.R. 17 5 36,4 0 3 0,0 Ł.G. 30 8 50,0 0 7 0,0 M.S. 13 2 53,3 8 10 61,1 M.W. 15 8 69,6 0 7 42,9 W.M 22 7 75,9 0 3 33,3 J.K. 11 7 16,7 0 0 0,0 B.M. 17 8 32,0 0 0 0,0 D.P. 4 2 16,7 0 0 0,0 R.K. 27 9 13,9 0 0 0,0 P.B. 16 0 0,0 0 0 0,0 O.J. 0 6 100,0 0 11 100,0 P.B. 37 10 100,0 7 7 64,3 A.G. 28 9 73,0 0 3 33,3 A.S. 32 12 68,2 0 3 0,0 A.U. 33 14 93,6 12 12 62,5 J.G. 40 11 23,5 0 0 0,0 6

Najwyższą skuteczność startową w zawodach krajowych wg kryterium osiągnięć (miejsce na podium) uzyskali O.J. (100 %), P.B. (100 %), P.K. (93,8 %), A.U. (93,6), S.K. (93,3) i Ł.G. (92,3 %). W zawodach międzynarodowych obserwujemy niższą skuteczność uwarunkowaną m.in. wyższym poziomem współzawodnictwa. Mimo tego zawodnicy startujący za granicą kraju prezentowali stosunkowo wysoki poziom skuteczności O.J. (100 %), P.K. (81,8 %), S.K. (70,0 %), P.B. (64,3 %), A.U.(62,5 %), M.S. (61,1 %) odnosząc sukcesy na arenie międzynarodowej, mimo wyższego poziomu współzawodnictwa. Drugim kryterium, według którego oceniano skuteczność startową badanych pływaków był wynik sportowy uzyskany w zawodach krajowych i międzynarodowych. Tabela 3. Zestawienie liczby startów i rekordów ustanowionych podczas zawodów głównych (krajowych) w sezonie 2005/2006. Mężczyźni Kobiety Badany Zimowe MP (Gorzów Wlkp.) -25 m ustanowionych rekordów * % wszystkich rekordów sezonu - basen 25 m Zawody krajowe startów Letnie MP (Ostrowiec Św.) -50 m ustanowionych rekordów * % wszystkich rekordów sezonu -basen 50 m startów Ł.D. 1 14,3 4 2 33,3 7 P.K. 3 27,3 9 2 28,6 10 S.K. 2 50,0 6 1 33,3 6 Ł.G. 0 0,0 6 0 0 0 M.R. 3 60,0 6 3 75,0 6 Ł.G. 2 40,0 5 2 66,7 5 M.S. 3 75,0 6 0 0,0 4 M.W. 3 100,0 6 3 100,0 6 W.M 2 50,0 4 2 66,7 4 J.K. 3 75,0 6 3 75,0 6 B.M. 2 66,7 4 3 75,0 6 D.P. 3 100,0 6 2 100,0 4 R.K. 3 50,0 6 3 100,0 6 P.B. 3 60,0 6 2 100,0 0 O.J. 0 0 0 0 0,0 6 P.B. 2 40,0 6 0 0,0 4 A.G. 3 100,0 6 2 66,7 6 A.S. 1 20,0 6 3 60,0 8 A.U. 2 16,7 8 2 33,3 8 J.G. 4 57,1 8 4 66,7 8 * rekordy sezonu 2005/2006 ustanowione w zawodów głównych - krajowych. 7

W tabeli 3 przedstawiono ogólną liczbę rekordów sezonu (krótki i długi basen) oraz % uzyskania rekordowych wyników podczas zawodów głównych w kraju. Wysoki % uzyskanych rekordów sezonu podczas krajowych zawodów głównych - Zimowych i Letnich Mistrzostw Polski na krótkim i długim basenie - świadczy o wysokim poziomie przygotowania pływaków, którzy prezentowali wysoką formę w tym czasie. Część badanych zawodników, głównie startujących w zawodach krajowych uzyskała 100 % skuteczność (M.W., D.P., A.G., R.K., P.B.). Część badanych (M.S., Ł.G.) jednak najwyższy poziom gotowości startowej osiągnęła podczas zawodów międzynarodowych, ustanawiając w nich rekordy sezonu (tabela 4). Tabela 4. Zestawienie liczby startów i rekordów ustanowionych podczas zawodów głównych (międzynarodowych) w sezonie 2005/2006. Mężczyźni Kobiety Badany ustanowionych rekordów ** ME (Trieste) -25 m % wszystkich rekordów sezonu -basen 25 m Zawody międzynarodowe startów ustanowionych rekordów ** ME (Budapeszt) -50 m % wszystkich rekordów sezonu - basen 50 m Ł.D. 1 14,3 3 1 16,7 3 P.K. 2 18,2 6 3 42,9 5 S.K. 2 50,0 2 1 33,3 5 Ł.G. 0 0,0 0 0 0 0 M.R. 0 0,0 0 0 0,0 1 Ł.G. 0 0,0 2 2 66,7 2 M.S. 1 25,0 2 2 100,0 4 M.W. 0 0,0 0 0 0,0 2 W.M 0 0,0 2 0 0,0 2 J.K. 0 0,0 0 0 0,0 0 B.M. 0 0,0 0 0 0,0 0 D.P. 0 0,0 0 0 0,0 0 R.K. 0 0,0 0 0 0,0 0 P.B. 0 0,0 0 0 0,0 0 O.J. 2 0 0 0 0,0 6 P.B. 0 0,0 4 1 20,0 2 A.G. 0 0,0 0 0 0,0 0 A.S. 0 0,0 0 0 0,0 0 A.U. 2 16,7 8 1 16,7 5 J.G. 0 0,0 0 0 0,0 0 ** rekordy sezonu 2005/2006 ustanowione w zawodów głównych - międzynarodowych. startów 8

Niemniej jednak większość badanych zawodników najlepsze wyniki sportowe ustanowiła podczas zawodów głównych krajowych i międzynarodowych (tabela 3 i 4). Podsumowanie i wnioski W zależności od dyscypliny i etapu wieloletniego przygotowania, czas trwania kolejnych okresów i podokresów w obrębie makrocyklu jest zróżnicowany [3]. W pływaniu czas trwania okresu startowego jest krótki i trwa średnio ok. 5-6 dni. Tym samym zmienia się liczba i charakter startów głównych oraz czas trwania pozostałych okresów: przygotowawczego i przejściowego. W pływaniu (w zależności od struktury makrocyklu) okresy przygotowawcze trwają ok. 3-4 miesięcy. Stosunkowo krótkie okresy startowe wymuszają specyficzny dla tej dyscypliny sposób przygotowań. Z uwagi na potrzebę stopniowego zwiększania gotowości startowej, na początku okresu przygotowawczego zawodnicy w poszczególnych zawodach startują wielokrotnie pływając dłuższe dystanse, dążąc tym samym do poprawienia możliwości tlenowych. Charakter i zadania poszczególnych startów zmieniają się wraz ze zbliżaniem się do startów głównych sezonu. Wówczas zawodnicy startują zgodnie ze swoja specjalizacją stylową i dystansową. W zależności od specyfiki rozgrywanych zawodów priorytetowych (basen 25 lub 50 m) w konkretnym okresie przygotowań do imprezy głównej odbywają większą liczbę startów na pływalni o długości odpowiadającej najbliższym zawodom głównym. Z reguły jednak starty na krótkim basenie występują w pierwszej połowie makrocyklu (ZMP, ME - basen 25 m), na długim basenie starty rozpoczynają się w drugiej połowie makrocyklu, stanowiąc podstawę przygotowania startowego do zawodów w okresie letnim (LMP, ME lub MŚ basen 50 m). 9

Struktura makrocyklu oraz wynikająca z niej liczba okresów startowych uzależniona jest od poziomu sportowego zawodnika. Zawodnicy wysokiej klasy startują częściej w sezonie, z uwagi na bardziej rozbudowany kalendarz startów. Przedstawione wyniki badań pozwalają sformułować następujące wnioski: startów w sezonie zależy od indywidualnych możliwości zawodnika. Badani pływacy, uczestnicząc w zawodach odbywają średnio ok. 4 starty, co wpływa na optymalne zwiększanie ich dyspozycji startowych. Wybierając kierunek przygotowań do zawodów głównych konieczne staje się wskazanie optymalnej liczby startów, która jak zbadano w grupie pływaków najwyższej klasy wynosiła średnio ok. 50 (ok. 31 startów basen 25 m i 19 startów basen 50 m) w ok. 13 zawodach różnej rangi. Badani pływacy najlepsze wyniki sportowe w sezonie (w tym również rekordy życiowe) ustanawiali podczas zawodów głównych, co świadczy o wysokim poziomie formy sportowej w tym czasie. Warto, więc uwzględniać liczbę i częstotliwość startów w sezonie przy opracowywaniu przesłanek optymalizacyjnych w zakresie prowadzenia polityki startowej. Piśmiennictwo 1. Siewierski M.: Rozwój karier zawodników i zawodniczek Polskiej Kadry Olimpijskiej w pływaniu do Igrzysk Olimpijskich w Atenach (2004). [w:] Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Proces doskonalenia treningu i walki sportowej. T.2, AWF, Warszawa 2005. 2. Siewierski M., Adamczyk J.: Dynamics and character of sports level changes of Polish Olympic Team competitors in swimming until the World Championships in Montreal (2005). [w:] Kobrinsky M.E.: Second International Scientific practical conference for young scientists. 10

Belarusian State University of Physical Culture, Ministry of Sport and Tourism of Belarus Republic. Minsk 2006. 3. Płatonow W.N., Sozański H.: Optymalizacja struktury treningu sportowego. RCMSzKFiS, Warszawa 1991. 11