Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu biologia w zakresie podstawowym dla klasy I szkoły ponadgimnazjalnej Temat (rozumiany jako lekcja) Ocena dopuszczająca Ocena dostateczne Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca Dział 1. Biotechnologia Biotechnologia nauka wykorzystywana w gospodarce Bakterie mikroorganizmy w produkcji przemysłowej definiuje biotechnologię metod biotechnologicznych stosowanych w przeszłości Uczeń produktów spożywczych, które powstały w wyniku fermentacji wykorzystania bakterii w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym i kosmetycznym wyjaśnia, czym zajmuje się biotechnologia osiągnięcia L. Pasteur'a rolę bakterii w obiegu materii opisuje przebieg fermentacji mlekowej wymienia najważniejsze procesy biotechnologiczne polega anabolizm i katabolizm oddziaływania międzypopulacyjne z udziałem bakterii wykorzystania syntezy, fermentacji, transformacji u bakterii w biotechnologii polega biosynteza, biodegradacja, bioakumulacja, biokonwersja, biotransformacja dokonuje podziału biotechnologii według różnych kryteriów wyjaśnia procesy metaboliczne u bakterii analizuje rolę bakterii w obiegu azotu w przyrodzie wyjaśnia różnicę między homofermentacją i heterofermentacją przygotowuje prezentację, np. na temat prac ojca współczesnej biotechnologii L. Pasteura prezentuje najnowsze osiągnięcia w wykorzystaniu mikroorganizmów w biotechnologii w wybranej formie (plakatu, prezentacji, referatu) 1
Drożdże jednokomórkowe grzyby w produkcji przemysłowej Grzyby pleśniowe w medycynie Biologiczne oczyszczanie wymienia produkty spożywcze powstające w wyniku fermentacji alkoholowej wymienia rodzaje grzybów pleśniowych wykorzystania grzybów w biotechnologii definiuje pojęcia: zanieczyszczenia, bioremediacja wymienia metody oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych opisuje budowę i czynności życiowe drożdży rolę grzybów pleśniowych w przyrodzie zastosowanie grzybów pleśniowych w biotechnologii charakteryzuje metody bioremediacji metali ciężkich opisuje rolę mikroorganizmów w oczyszczaniu ścieków komunalnych i przemysłowych opisuje metody oczyszczania ścieków wyjaśnia rolę fermentacji w wypieku ciast przebieg fermentacji alkoholowej opisuje budowę grzybów pleśniowych dokonuje podziału antybiotyków pozytywną i negatywną rolę grzybów pleśniowych w gospodarce dokonuje podziału zanieczyszczeń ze względu na różne kryteria wyjaśnia różnicę miedzy metodami in situ i ex situ porównuje fermentację alkoholowa i mlekową wyjaśnia pojęcia: antybioza, antybiotyk wyjaśnia zjawisko oporności drobnoustrojów na antybiotyki wyjaśnia procesy bioakumulacji, bioprecypitacji i biosorpcji opisuje różne techniki biologicznego oczyszczania ścieków przygotowuje i przeprowadza doświadczenie (podręcznik str. 24 25) opracowuje wyniki i przedstawia wnioski przygotowuje prezentację, np. na temat odkrycia A. Flrminga lub antybiotyków produkowanych współcześnie lub przyczyn i skutków oporności mikroorganizmów na antybiotyki organizuje wycieczkę do oczyszczalni ścieków (przygotowuje plan wycieczki, prelekcję wstępną, ewentualnie karty pracy dla uczniów). 2
Dział 2. Inżynieria genetyczna Podstawy inżynierii definiuje inżynierię wymienia poziomy manipulacji informacją Mikroorganizmy modyfikowane Rośliny modyfikowane leków uzyskanych w wyniku mikroorganizmów roślin uprawnych komunalnych i przemysłowych manipulacji na każdym poziomie ingerencji wyjaśnia cel i znaczenie opisuje budowę bakterii mikroorganizmów opisuje budowę komórki roślinnej wyjaśnia cel roślin wyjaśni, na czym polega inżynieria genetyczna. wyjaśnia znaczenie modyfikowanych mikroorganizmów w przemyśle, medycynie i ochronie wyjaśnia znaczenie modyfikowanych roślin w rolnictwie i medycynie przebieg poszczególnych etapów wyjaśnia sposób przeniesienia transgenu przez wektorowe bakteriofagi i plazmidy porównuje tradycyjne i nowoczesne metody pozyskiwania niektórych leków wyjaśnia sposoby bezwektorowe i wektorowe przeniesienia transgenu przygotowuje poster przedstawiający historię rozwoju inżynierii przygotowuje prezentację, np. na temat nowoczesnych leków pozyskanych metodami inżynierii oopracowuje i przeprowadza badanie ankietowe przypadkowych osób dotyczące wiedzy i opinii na temat 3
Zwierzęta modyfikowane Potencjalne korzyści wynikające z zwierząt oraz ich znaczenie wymienia potencjalne korzyści wynikające z podaje dowolne przykłady korzyści z wyjaśnia cel zwierząt wymienia i klasyfikuje potencjalne korzyści wynikające z korzyści z dla zdrowia. korzyści z dla opisuje przeniesienie transgenu metodą mikroiniekcji wyjaśnia znaczenie GMO dla krajów głodujących podaje korzyści wynikające z prowadzenia doświadczeń nad modyfikacją krajów o największym areale upraw GMP polega mikroiniekcja bezwektorowy sposób przeniesienia transgenu uzasadnia, dlaczego zwierzęta rzadko poddaje się manipulacjom genetycznym swoją opinię na temat manipulacji informacją argumentuje za i przeciw manipulacjom informacją żywności modyfikowanej opracowuje WebQuesta na temat zwierząt modyfikowanych (historia, przykłady, wykorzystanie) opracowuje WebQuesta na temat potencjalnych korzyści wynikających z 4
Potencjalne zagrożenia wynikające z Regulacje prawne dotyczące GMO Klonowanie organizmów jedno z największych osiągnięć genetyki wymienia potencjalne zagrożenia wynikające z potencjalnych skutków definiuje terminy żywność modyfikowana, produkt zmodyfikowany, strefa wolna od GMO żywności modyfikowanej definiuje terminy: klon, klonowanie naturalnego klasyfikuje potencjalne zagrożenia wynikające z wyjaśnia co to są superchwasty i superszkodniki. wymienia podstawowe akty prawne związane z żywnością modyfikowaną na terenie UE i w Polsce omawia technikę klonowania roślin metodą in vitro. omawia technikę klonowania zwierząt rolę wektorów potencjalne skutki społeczne i polityczne manipulacji analizuje informacje znajdujące się na etykietach produktów żywnościowych wyjaśnia różnicę pomiędzy klonowaniem genów i klonowaniem organizmów porównuje metody klonowania roślin i zwierząt swoją opinię na temat manipulacji informacją argumentuje za i przeciw manipulacjom informacją swoje zdanie na temat żywności modyfikowanej analizuje podstawowe akty prawne związane z żywnością modyfikowaną na terenie UE i w Polsce ocenia znaczenie naukowe, gospodarcze i społeczne klonowania organizmów opracowuje WebQuesta na temat potencjalnych zagrożeń wynikających z - projektuje kampanię społeczną za lub przeciw żywności modyfikowanej przygotowuje i przeprowadza badanie ankietowe uczniów szkoły na temat ich wiedzy i stosunku do problemu klonowania 5
Klonowanie ssaków Znaczenie procesu klonowania Znaczenie genetyki dla życia człowieka wyjaśnia terminy haploidalność, diploidalność rozróżnia komórki haploidalne i diploidalne definiuje terminy: totipotencjalność, komórka macierzysta, klonowanie terapeutyczne, klonowanie reprodukcyjne definiuje terminy: replikacja, transkrypcja, denaturacja, polimeraza, genom plazmidowych w technikach inżynierii wyjaśnia różnice pomiędzy rozmnażanie bezpłciowym i płciowym opisuje cechy klonów wyjaśnia różnicę pomiędzy komórkami somatycznymi a komórkami rozrodczymi podaje źródła pozyskiwania komórek macierzystych i przykłady możliwości ich wykorzystania w medycynie wykorzystania klonowania w gospodarce omawia proces kopiowania i odczytywania informacji omawia przebieg rozwoju zarodkowego ssaków przebieg klonowania ssaków tłumaczy założenia koncepcji równoważności jąder komórkowych wyjaśnia różnicę pomiędzy klonowaniem terapeutycznym a reprodukcyjnym polega technika PCR cele projektu HGP porównuje przebieg i efekt rozmnażania płciowego i klonowania problemy związane z klonowaniem swoje zdanie na temat klonowania. formułuje argumenty za i przeciw klonowaniu ocenia znaczenie naukowe i gospodarcze techniki PCR ocenia znaczenie opracowuje plan debaty uczniowskiej na temat kontrowersji związanych z problemem klonowania ssaków, w tym człowieka opracowuje WebQuesta na temat klonowania. opracowuje WebQuesta na temat znaczenia genetyki dla życia człowieka 6
Genetyka w służbie prawa Genetyka w praktyce medycznej wykorzystania osiągnięć genetyki w badaniach naukowych definiuje terminy: chromosom, telomer, centromer, intron, egzon, sekwencja palindromowa wymienia przykłady śladów biologicznych definiuje terminy: badania prenatalne, kariotyp, biopsja, in vivo, in vitro, enzymy restrykcyjne badań prenatalnych wykorzystania testów diagnostycznych w diagnostyce medycznej omawia przykłady wykorzystania osiągnięć genetyki w badaniach naukowych budowę chemiczną i przestrzenną DNA omawia budowę chromosomu metafazowego rozróżnia badania prenatalne inwazyjne i nieinwazyjne polega zapłodnienie pozaustrojowe polega polimorfizm DNA wyjaśnia, co to jest profil DNA i ślad biologiczny omawia procedurę otrzymywania genetycznego odcisku palca omawia metodę Multiplex STR omawia, na czym polegają wybrane badania prenatalne naukowe projektu HGP swoje zadanie na temat projektu HGP ocenia znaczenie osiągnięć genetyki dla rozwoju nauki ocenia znaczenie identyfikacji śladów biologicznych w kryminalistyce, medycynie sądowej i sądownictwie analizuje ograniczenia stosowania analiz DNA i interpretacji ich wyników swoje zdanie na temat badań prenatalnych i zapłodnienia pozaustrojowego ocenia naukowe, medyczne, społeczne i indywidualne znaczenie testów diagnostycznych planuje i organizuje wycieczkę do najbliższego zakładu kryminalistyki planuje i przeprowadza lekcję (np. godzinę wychowawczą, zajęcia koła zainteresowań) na temat zagadnień bioetycznych związanych z wykorzystaniem osiągnięć genetyki w medycynie 7
Poradnictwo genetyczne prawdopodobieństwo chorób Terapia genowa przyszłość w medycynie definiuje pojęcia fenotyp, genotyp podaje kto i w jakich okolicznościach może skorzystać z poradnictwa genetycznego definiuje pojęcia: mutacja, mutageneza, mutagen czynników mutagennych Dział 3: Różnorodność biologiczna Znaczenie definiuje pojęcia: biologicznej biologiczna genetyczna, gatunkowa, ekosystemowa wymienia czynniki wpływające na gatunkową na danym obszarze wyjaśnia zależność pomiędzy genotypem a fenotypem polega poradnictwo genetyczne klasyfikuje czynniki mutagenne omawia wpływ wybranych czynników mutagennych na organizm człowieka podaje kryteria przynależności organizmów do jednego gatunku rozumie znaczenie biologicznej biologicznej na poziomie analizuje przykładowe rodowody rodzin, w których występuje choroba dziedziczna polega terapia genowa komórek somatycznych możliwości wykorzystania terapii genowej w leczeniu chorób dziedzicznych i nowotworowych wyjaśnia wpływ różnych czynników na gatunkową na danym obszarze opisuje zjawisko biologicznej na poziomie gatunkowym definiuje pojęcia swoje zdanie na temat poradnictwa genetycznego formułuje argumenty za i przeciw terapii genowej analizuje korzyści i zagrożenia związane z terapią genową. swoje zdanie na temat terapii genowej wyjaśnia znaczenie gatunków wskaźnikowych, charakterystycznych, dominujących, endemicznych, zwornikowych planuje i organizuje spotkanie z osobą pracującą w punkcie poradnictwa genetycznego (lekarzem, genetykiem) planuje kampanię społeczną na rzecz zerwania z nałogiem palenia papierosów i unikania wpływu dymu tytoniowego przygotowuje poster na temat bio wybranych regionów Polski 8
Różnorodność genetyczna i ekosystemowa Przyczyny spadku biologicznej wymienia źródła i przyczyny pozytywnych i negatywnych dla człowieka skutków (np. bakterii) wymienia typy krajobrazów i biomów wymienia przyczyny spadku bio wymienia skutki wylesiania, nadmiernych połowów ryb, i łowiectwa gatunkowym wyjaśnia na przykładach wpływ człowieka na klasyfikuje ekosystemy (krajobrazy) ze względu na intensywność eksploatacji podaje przyczyny zanikania siedlisk, wymierania gatunków gatunków inwazyjnych opisuje ekologiczne gatunków wskaźnikowych, charakterystycznych, dominujących, endemicznych, zwornikowych krajobrazu pierwotnego, naturalnego, kulturowego, zdewastowanego polega melioracja i jakie mogą być jej skutki zasady racjonalnej gospodarki zasobami leśnymi rozpoznaje typ krajobrazu z opisu i na zdjęciu (filmie), w terenie charakteryzuje biomy historię wielkich wymierań przewiduje i ocenia, skutki przeniesienia gatunku do innej biocenozy ocenia wpływ przygotowuje WebQuesta na temat ekosystemowej wybranych regionów Polski analizuje zmiany gatunkowej w przeszłości proponuje metody zapobiegania spadku bio 9
Różnorodność biologiczna w rolnictwie Wpływ urbanizacji i turystyki na biologiczną wymienia sposoby przeciwdziałania utracie bio w rolnictwie negatywnego i pozytywnego wpływu urbanizacji na populacje roślin i zwierząt podaje zasady skutki nadmiernych połowów ryb, wylesienia i łowiectwa opisuje znaczenie ugorowania i płodozmianu wyjaśnia wpływ intensywnej gospodarki rolnej na bio wyjaśnia związek między urbanizacja a zanikaniem siedlisk i rozrywaniem ekosystemów roślin i zwierząt wyjaśnia zasady rolnictwa ekologicznego porównuje wpływ na bio gospodarki tradycyjnej, nowoczesnej (wielohektarowej) i ekologicznej wyjaśnia wpływ chemizacji rolnictwa na bio opisuje sposoby zmniejszania skutków rozwoju komunikacji pozytywne i negatywne skutki rozwoju turystyki dla łowiectwa i rybołówstwa na biologiczną analizuje skutki źle wykonanych melioracji uzasadnia negatywne skutki spadku gatunków uprawnych i hodowlanych sposoby przeciwdziałania utracie biologicznej w rolnictwie analizuje prognozy zmian liczebności populacji ludzkiej na świecie rozwiązania chroniące planuje i przeprowadza doświadczenia np. oddziaływanie roślin na siebie opracowuje grę dydaktyczną przedstawiającą pozytywny i negatywny wpływ turystyki na biologiczną 10
Ochrona przyrody i ochrona Normy prawne dotyczące przyrody i takiego zachowania się na wycieczce lub spacerze aby nie szkodzić przyrodzie działań człowieka mających istotny wpływ na stan przyrody i (np. rolnictwo, urbanizacja, turystyka, rozwój komunikacji) wymienia różne motywy ochrony przyrody i podaje definicje i przykłady biernej i czynnej ochrony przyrody wymienia prawne formy ochrony przyrody w Polsce wymienia parki narodowe gatunków objętych ochroną gatunkową polega ochrona związanych z miastami omawia różne motywy ochrony przyrody i współpracuje w grupie w celu wykonania zadania wymienia obowiązujące akty prawne związane z ochrona przyrody i omawia konstytucyjne obowiązki każdego obywatela związane z ochroną przyrody i lokalizuje na mapie Polski parki narodowe ekosystemów Ocenia wpływ urbanizacji i turystyki na biologiczną historycznych i współczesnych katastrofalnych dla przyrody i skutków działań człowieka historyczne działania (akty prawne) związane z ochrona przyrody w Polsce porównuje treść definicji ochrony przyrody i ochrony porównuje zakres działalności człowieka w poszczególnych formach ochrony przyrody w Polsce biologiczną na terenach zurbanizowanych analizuje i ocenia wpływ wybranych działań człowieka na stan przyrody i analizuje strukturę ochronę przyrody i w Polsce ocenia skuteczność biernej i czynnej ochrony przyrody omawia walory przyrodnicze wybranych parków narodowych planuje i przeprowadza badanie świadomości uczniów lub społeczności lokalnej związanej z ochroną przyrody i przygotowuje i przedstawia prezentację na temat obszarów lub obiektów objętych prawną ochroną przyrody znajdujących się w najbliższej okolicy 11
Gatunki ginące i zagrożone Ochrona w Unii Europejskiej gatunkowa wymienia przykłady gatunków, które wyginęły w Polsce i na świecie wskutek działalności człowieka związanej z zanikaniem siedlisk wymienia przykłady gatunków, które wyginęły w Polsce i na świecie wskutek nadmiernej eksploatacji przez człowieka gatunków reintrodukowanych i restytuowanych w Polsce definiuje terminy: deklaracja, traktat, konwencja, siedlisko priorytetowe, gatunek priorytetowy wymienia podstawowe rodzaje aktów prawnych wymienia przyczyny zmniejszania się liczby gatunków na świecie wpływu działalności człowieka na zmniejszanie się gatunkowej polega reintrodukcja i restytucja gatunków cel i efekt Szczytu Ziemi wymienia zasady rozwoju i przyjęte w Deklaracji z Rio lokalizuje na mapie fizycznej Polski charakteryzuje prawne formy ochrony przyrody w Polsce klasyfikuje i omawia przyczyny zmniejszania się liczby gatunków na świecie ocenia znaczenie dla bio reintrodukcji i restytucji gatunków omawia założenia wybranych programów restytucji gatunków prowadzonych w Polsce polega ratyfikacja i implementacja międzynarodowych aktów prawnych charakteryzuje wybrane priorytetowe siedliska przyrodnicze analizuje wpływ działalności człowieka na zmniejszanie się gatunkowej ocenia wpływ własnych działań na stan gatunkowej analizuje skuteczność wybranych programów restytucji gatunków prowadzonych w Polsce ocenia rolę ogrodów botanicznych i zoologicznych dla zachowania bio gatunkowej omawia procedurę implementowania deklaracji do prawa polskiego charakteryzuje wybrane międzynarodowe akty prawne dotyczące planuje i przeprowadza konkretne działania związane z czynną ochrona bio najbliższej okolicy współpracuje z organizacją pozarządową lub przedstawia organizację, z którą chciałby współpracować na rzecz ochrony przyrody 12
Międzynarodowa współpraca na rzecz ochrony przyrody i obowiązujących w Unii Europejskiej wymienia cele programu Natura 2000 - podaje przykłady międzynarodowej współpracy w celu zapobiegania zagrożeniom przyrody. wybrane priorytetowe siedliska przyrodnicze lokalizuje na mapie fizycznej Polski obszary sieci Natura 2000 omawia postanowienia konwencji CITES wyjaśnia rolę organów samorządowych i państwowych w tworzeniu sieci Natura 2000 wyjaśnia zasady modyfikowania listy obszarów należących do sieci Natura 2000 ochrony analizuje zasady rozwoju i przyjęte w Deklaracji z Rio analizuje główne założenia Konwencji o biologicznej omawia procedurę ustanawiania obszaru natura 2000 analizuje wpływ organizacji pozarządowych na decyzje dotyczące ochrony przyrody i uzasadnia konieczność międzynarodowej współpracy w celu zapobiegania zagrożeniom przyrody i swojej najbliższej okolicy planuje i przeprowadza w szkole akcję na rzecz przestrzegania postanowień konwencji CITES 13