Refundacja wydatków poniesionych na najem pojazdu zastępczego z umowy ubezpieczenia OC p.p.m.
Praktyka likwidacji szkód do 2011 r. Do 2010 r. powszechne były stanowiska z.u., że wydatki na najem pojazdu zastępczego, który był wykorzystywany do celów prywatnych stanowią szkodę niemajątkową. W 2010 r. wykształcone zostały modele likwidacji szkód, uzależniające zwrot wydatków na najem pojazdu zastępczego od wykazania przez poszkodowanego, że nie mógł on skorzystać z komunikacji publicznej, a najem mógł dotyczyć szczególnych okolicznościach (rehabilitacja, etc). Wykształcone zasady zwrotu obarczone były nadmiernym rygoryzmem dowodowym (dowodzenie sposobu wykorzystywania swojego pojazdu mechanicznego przed szkodą i dowodzenie poszczególnych celów wykorzystania pojazdu zastępczego). Zawęziły czas refundowanego najmu pojazdu zastępczego.
Orzecznictwo sądów powszechnych Główną linią orzecznictwa sądów powszechnych było uznawanie prawa poszkodowanego do najmu pojazdu zastępczego wykorzystywanego do celów prywatnych. Istniała jednak rozbieżność w orzecznictwie SN. Część sądów uznawała, że szkodą już jest sama utrata możliwości korzystania z rzeczy. Część sądów kwalifikowała szkodę z tego tytułu jako dopiero wydatki na najem pojazdu zastępczo, lecz bez żadnych ograniczeń co do celów wynajęcia pojazdu. Inne sądy uznawały, że najem jest zasadny, gdy poszkodowany nie mógł skorzystać z komunikacji publicznej lub bez wynajmu poniósłby inną szkodę majątkową.
Refundacja kosztów najmu samochodu zastępczego Odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszczenie pojazdu mechanicznego niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego; nie jest ona uzależniona od niemożności korzystania przez poszkodowanego z komunikacji zbiorowej. (uchwała SN z dn. 17.11.2011 r., III CZP 05/11)
Refundacja kosztów najmu samochodu zastępczego Odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego poniesione przez poszkodowanego w okresie niezbędnym do nabycia innego pojazdu mechanicznego, jeżeli odszkodowanie ustalone zostało w wysokości odpowiadającej różnicy pomiędzy wartością pojazdu mechanicznego sprzed zdarzenia powodującego szkodę, a wartością pojazdu w stanie uszkodzonym, którego naprawa okazała się niemożliwa lub nieopłacalna (tzw. szkoda całkowita). (uchwała SN z dn. 22.11.13, III CZP 76/13)
Refundacja kosztów najmu samochodu zastępczego Utrata możliwości korzystania z rzeczy nie jest szkodą samą w sobie. Szkodę majątkową stanowią wydatki poniesione w okresie remontu uszkodzonego pojazdu albo przez okres niezbędny do nabycia nowego samochodu. Jest to wydatek, który wprost zmierza do odtworzenia możliwości korzystania z rzeczy, a nie tylko do wyłączenia innej szkody w mieniu poszkodowanego lub ograniczenia jej rozmiarów. Refundacji podlegają wydatki rzeczywiście poniesione przez poszkodowanego spełniony lub wymagalny czynsz najmu.
Refundacja kosztów najmu samochodu zastępczego Pojęcie celowe i ekonomicznie uzasadnione to desygnaty normatywnej adekwatności przyczynowej (art. 361 k.c.) z uwzględnieniem zasady współdziałania wierzyciela z dłużnikiem przy wykonaniu zobowiązania w sposób, o którym mowa w art. 354 k.c. Jeżeli poszkodowany wskutek czynu niedozwolonego utracił możliwość korzystania z rzeczy, nie posiadając innego, wolnego i nadającego się do wykorzystania pojazdu mechanicznego, wynajmie pojazd zastępczy o zasadniczo podobnej klasie, według stawki czynszu najmu obowiązującej na lokalnym rynku i będzie korzystał z przedmiotu najmu w okresie naprawy pojazdu mechanicznego lub w okresie niezbędnym do zakupu innego pojazdu, to koszty poniesione z powyższego z tytułu będą mogły być kwalifikowane jako wydatki celowe i ekonomicznie uzasadnione.
Refundacja kosztów najmu samochodu zastępczego SN w pełni podzielił pogląd RzU, że korzystanie przez poszkodowanego z własnego pojazdu mechanicznego nie może być odtworzone przez wykorzystywanie środków komunikacji publicznej. Nie można uzależniać refundacji kosztów najmu od konieczności wykazania przez poszkodowanego, że nie mógł on skorzystać ze środków komunikacji publicznej lub korzystanie z nich było niedogodne.
Refundacja kosztów najmu samochodu zastępczego Należne odszkodowanie może być pomniejszone o zaoszczędzone wydatki na eksploatację swojego pojazdu, tj. wydatki, które zostałby poniesione, gdyby samochód nie został uszkodzony lub zniszczony. Niedopuszczalne jest jednak pomniejszenie odszkodowania o tzw. kilometrówki lub o z góry przyjętą wartość procentową. W pełni aktualne zachowują dotychczasowe wytyczne SN, które zostały zawarte w wyrokach dotyczących roszczeń przedsiębiorców (czas najmu, odpowiedzialność za opóźnienie, brak odpowiedzialność za zwłokę poszkodowanego).
Refundacja kosztów najmu samochodu zastępczego Mając na uwadze zasady odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń i stanowiska SN najem pojazdu zastępczego w ogóle nie jest celowy i ekonomicznie uzasadniony, jeżeli: zakład ubezpieczeń nie ponosi odpowiedzialności gwarancyjnej, poszkodowany nie utracił możliwości korzystania z rzeczy i wynajął pojazd zastępczy, poszkodowany utracił możliwość korzystania z pojazdu wskutek jego uszkodzenia, lecz posiadał we własnym mieniu, inny, wolny i nadający się do wykorzystania pojazd mechaniczny, poszkodowany wprawdzie utracił możliwość korzystania z pojazdu i nie posiadał we własnym mieniu, innego, wolnego i nadającego się do wykorzystania samochodu, ale nie korzystał z pojazdu zastępczego.
Ciężar dowodu Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17.11.2011 r. nie wypowiedział się wyraźnie i jednoznacznie w kwestii ciężaru dowodu w przypadku kierowania przez konsumentów roszczeń o zwrot poniesionych wydatków na najem Treść sentencji uchwały i jej uzasadnienia pozwala na odniesienie się do zagadnienia ciężaru dowodu, z pewnym generalnym zastrzeżeniem, że nie jest możliwe stworzenie zamkniętego katalogu okoliczności dowodowych, których stwierdzenie stworzy poszkodowanemu gwarancję uzyskania świadczenia odszkodowawczego. Przyjmując założenie, że poszkodowany utracił możliwość korzystania z rzeczy, nie posiada innego pojazdu i korzystał z przedmiotu najmu do realizacji czynności życia codziennego, to przedmiotem dowodu będą następujące fakty:
Ciężar dowodu fakt istnienia odpowiedzialności gwarancyjnej ubezpieczyciela; uznanie roszczenia za szkodę w pojeździe uczyni ten fakt, faktem bezspornym, fakt utraty możliwości korzystania z pojazdu wskutek jego zniszczenia lub uszkodzenia, fakt niemożności odtworzenia możliwości korzystania z pojazdu za pomocą innego, wolnego i nadającego się do wykorzystania pojazdu mechanicznego, który znajduje się w mieniu poszkodowanego, fakt zawarcia umowy najmu pojazdu zastępczego i wysokość poniesionych wydatków (zapłaconych lub wymagalnych), fakt korzystania z przedmiotu najmu w okresie remontu pojazdu mechanicznego lub w okresie niezbędnym o zakupu innego samochodu.
Czas najmu szkoda częściowa Skoro samochód mógł zostać naprawiony, to poszkodowany może w zasadzie żądać od zakładu ubezpieczeń zwrotu kosztów wynajmu pojazdu zastępczego poniesionych jedynie w okresie naprawy samochodu. (wyrok SN z dn. 26.11.2002 r., V CKN 1397/00) Jeżeli uszkodzony pojazd nadaje się do naprawy w postaci wmontowania do niego nowej części zamiennej, to koszty najmu przez poszkodowanego tzw. samochodu zastępczego obejmować mogą okres konieczny i niezbędny do naprawy pojazdu. (wyrok SN z dn. 05.11.2004 r., II CK 494/03)
Czas najmu szkoda częściowa Dotychczasowe orzecznictwo SN uzasadnia wniosek, że celowymi i ekonomicznie uzasadnionymi wydatkami na najem pojazdu zastępczego są koszty najmu ponoszone w okresie koniecznym do przeprowadzenia naprawy. Przez okres konieczny do naprawy należy rozumieć czas przypadający na: okres bezpośrednio poprzedzający zgłoszenie szkody do ubezpieczyciela, czynności likwidacyjne samodzielnie prowadzone przez ubezpieczyciela,
Czas najmu szkoda częściowa czynności mieszczące się w ramach współdziałania stron w zakresie ustalenia zakresu szkody i kosztów naprawy, czas rzeczywistej naprawy uszkodzonego pojazdu, który uwzględnia oczekiwanie na zamówione części zamienne i możliwości organizacyjne zakładu naprawczego, inne obiektywne czynniki wpływające na proces naprawy i niemożność odtworzenia możliwości korzystania z rzeczy poprzez naprawę uszkodzonego pojazdu mechanicznego.
Czas najmu szkoda całkowita postulat pełnego odszkodowania przemawia za przyjęciem stanowiska o potrzebie zwrotu przez ubezpieczyciela tzw. wydatków koniecznych potrzebnych na czasowe używanie zastępczego środka komunikacji w związku z niemożliwością korzystania z niego wskutek zniszczenia, z tym, że tylko za okres między dniem zniszczenia a dniem w którym poszkodowany może nabyć analogiczny pojazd nie dłuższy jednak niż za czas do zapłaty odszkodowania. (wyrok SN z dn. 08.09.2004 r., IV CK 672/03) W okresie niezbędnym do zakupu innego pojazdu mechanicznego. (uchwała SN z dn. 17.11.2011 r., III CZP 05/11 i z dn. 22.11.2013 r., III CZP 76/13).
Czas najmu szkoda całkowita Okres od dnia wynajęcia pojazdu zastępczego w związku ze zniszczeniem posiadanego przez poszkodowanego pojazdu do dnia, w którym poszkodowany mógł nabyć faktycznie i obiektywnie odtworzyć możliwość korzystania ze zniszczonej rzeczy poprzez zakup innego pojazdu mechanicznego o podobnej wartości rynkowej. Okres refundowanego najmu oderwany jest zasadniczo od faktu wypłaty odszkodowania, choć może mieć znaczenie dla łącznego czasu najmu. Okres ten może kończyć się przed dniem wypłaty odszkodowania, przypadać na ten dzień, może również wykraczać poza tą chwilę.
, Stawki dzienne czynszu najmu Odszkodowanie przysługujące od ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej za uszkodzenie pojazdu mechanicznego obejmuje niezbędne i ekonomiczne uzasadnione koszty naprawy pojazdu, ustalone według cen występujących na lokalnym rynku. (uchwała SN z dn. 13.06.2003 r., III CZP 32/03). Poszkodowanemu przysługuje prawo wyboru usługodawcy. Nie ma przy tym znaczenia fakt, że ceny te odbiegają (są wyższe, ale oczywiście nie rażąco wyższe) od cen najniższych, czy cen średnich dla określonej kategorii usług na rynku.
, Stawki dzienne czynszu najmu Przyjęcie cen najniższych, czy arytmetycznie wyliczonych cen średnich, nie kompensowałoby poniesionej przez poszkodowanego szkody, gdyby ceny przyjęte u danego przedsiębiorcy, z których usług poszkodowany korzysta w następstwie szkody, byłoby wyższe od tak przyjętych lub obliczonych cen. Poszkodowany nie obowiązku poszukiwania sprzedawców oferujących swoje usługi najtaniej. Tylko w przypadku wykazania przez zakład ubezpieczeń nielojalnego postępowania, naruszającego obowiązujące wierzyciela, na podstawie art. 354 k.c., wymogi współpracy z dłużnikiem przy wykonywaniu zobowiązania, można postawić zarzut powiększenia rozmiarów szkody poprzez wybranie oferty wyższej niż ceny obowiązujące na danym rynku lokalnym i stosowną weryfikację wysokości odszkodowania. (wyrok SN z dn. 25.04.2002 r.,(i CKN 1466/99)
Refundacja kosztów najmu samochodu zastępczego Sprzeczne z orzecznictwem SN są te praktyki, które:, uznają, że wydatki na najem są celowe i ekonomicznie uzasadnione tylko wówczas, gdy poszkodowany, niebędący przedsiębiorcą, udowodni, że bez wynajęcia pojazdu zastępczego poniósłby inną szkodę majątkową, uznają, że wydatki najem są celowe i ekonomicznie uzasadnione tylko wówczas, gdy poszkodowany, niebędący przedsiębiorcą, udowodni, że nie mógł skorzystać z komunikacji publicznej, uzależniają przyjęcie odpowiedzialności od udowodnienia realizacji przy pomocy pojazdu zastępczego poszczególnych (niekiedy wszystkich) czynności życia codziennego, gdy wykazany zostanie fakt korzystania z wynajętego samochodu.
Refundacja kosztów najmu samochodu zastępczego Sprzeczne z orzecznictwem SN są praktyki, które:, zawężają czas odpowiedzialności tylko do tzw. technologicznego czasu naprawy, sztywnie określają czas refundowanego najmu (np. od dnia zgłoszenia szkody do dnia oględzin i za technologiczny czas naprawy oraz 2 dni organizacyjne), pomijają okresy współdziałania wierzyciela i dłużnika dla określenia rozmiarów szkody i kosztów naprawy, jeśli takie występują w procesie likwidacji danej szkody,
Refundacja kosztów najmu samochodu zastępczego Sprzeczne z orzecznictwem SN są praktyki, które:, uznają odpowiedzialność za wydatki w warunkach szkody całkowitej w każdym przypadku tylko za okres do dnia oględzin lub poinformowania o szkodzie całkowitej i 7 dni na zagospodarowanie pozostałości powypadkowych; odmawiają przyjęcia odpowiedzialności, gdy wymagalny czynsz najmu nie został faktycznie zapłacony przez poszkodowanego, pomniejszają wysokość należnego odszkodowania o arbitralnie określony procentowy wskaźnik zaoszczędzonych kosztów na eksploatację własnego samochodu (10%-20%).
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Paweł Wawszczak Wydział Prawny Biura Rzecznika Ubezpieczonych Szkolenie dla brokerów ubezpieczeniowych, Warszawa 17.01.2014 r.