P O L I T E C H N I K A R A D O M S K A [20B] im. Kazimierza Pulaskiego [18] WYDZIAL TRANSPORTU [20B] Kierunek: Transport [14] Specjalnosc:... [14] Praca dyplomowa [18B] DOSTOSOWANIE INFRASTRUKTURY TRANSPORTU POLSKI DO WYMAGAN INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ [20B] Praca napisana pod kierunkiem: [14] Jan Kowalski dr hab. Marii Nalkowskiej, prof. PR Nr albumu 99933 Zaklad Logistyki i Marketingu Instytut Systemów Transportowych Radom 2004 [18B]
Rozdzial I TRANSPORT W GOSPODARCE NARODOWEJ [18B] 1.1. POPYT NA USLUGI TRANSPORTOWE [14B] Potrzeby transportowe nalezy wyodrebnic z licznej grupy rodzajowych potrzeb instrumentalnych, zwiazanych z realizacja okreslonych celów, zadan i zamierzen. W odróznieniu od podstawowych potrzeb natury biologicznej, socjologicznej i kulturalnej wiaza sie one nierozerwalnie z produkcyjna i spoleczna dzialalnoscia czlowieka. Integralnie zwiazane sa z funkcjonowaniem gospodarki narodowej i organizacja zycia spolecznego. [12, odstep 1,5 wiersza] 1.1.1. Istota potrzeb transportowych [14B] Kazda zgloszona potrzeba przemieszczania osób, ladunków i wiadomosci ma okreslone znaczenie gospodarcze lub spoleczne. Wynika ono z róznych zródel, których uzewnetrznieniem sa konkretne potrzeby transportowe potrzeby przemieszczania 1. Adresowane one sa do róznych galezi, systemów i form przemieszczania w obrebie zróznicowanych struktur transportowych. W znacznej czesci sa realizowane przez oferentów transportu przedsiebiorstwa transportowe i obslugujace transport lub w ramach transportu indywidualnego. Stanowia w swojej istocie spelnienie pozadanych przez gospodarke i spoleczenstwo oczekiwan, ofert i zadan kierowanych do tej sfery produkcyjnej. Potrzeba przemieszczania, ewoluujac wraz z rozwojem spoleczno-gospodarczym spoleczenstw, przeksztalcila sie w potrzebe zorganizowanego i celowego przemieszczania ladunków, osób i wiadomosci przez przeznaczone do tego celu srodki i urzadzenia transportowe. Postep techniczny i ekonomiczny na przestrzeni dziejów sprzyjal rozwojowi gospodarczemu, zwiekszajac skutecznie obszary wyboru konsumenta uslug transportowych. 1 M. Madeyski, E. Lissowska, Badania analityczne transportu samochodowego. WKiL, Warszawa 1981, s. 75. 2
1.1.2. Zródla potrzeb transportowych Potrzeby transportowe wynikaja z istoty potrzeb ludzkich z potrzeby ruchu, z naturalnej ruchliwosci komunikacyjnej 2. W opracowaniach anglosaskich podkreslane sa dodatkowo odnoszone korzysci z tytulu wykonywanych okreslonych czynnosci w róznych miejscach. Najwazniejszym i pierwotnym zródlem potrzeb transportowych jest przestrzenna niezgodnosc pomiedzy elementami niezbednymi do dowolnej dzialalnosci czlowieka. Zbiór róznorodnych, tradycyjnych i wspólczesnych czynników przestrzennych, ekonomicznych, technologicznych, produkcyjnych, kooperacyjnych i spolecznych kreuje powstawanie potrzeb transportowych. Wsród najczesciej przywolywanych w literaturze zródel potrzeb transportowych mozna wyodrebnic: róznice geograficzne, specjalizacje produkcji, inne korzysci skali, w tym: wysokie umiejetnosci artystyczne, rozwijane dzieki mozliwosciom transportowania, rozwój wiedzy i nauki, automatyzacje, wytwarzanie artykulów precyzyjnych, operowanie znaczna masa dóbr, marketing i badania rynków, cele polityczne i militarne, stosunki spoleczne, imprezy kulturalne, rozmieszczenie ludnosci 3. W innym ujeciu zródla potrzeb transportowych sprowadzono do przestrzennego rozmieszczania: bogactw naturalnych i produkcji materialnej, dzialalnosci naukowej i kulturalnej, dzialalnosci rekreacyjnej, ludnosci 4. Nalezy zauwazyc, iz czynnik przestrzenny determinujacy lokalizacje bogactw naturalnych i sil wytwórczych stanowi chronologicznie najstarsze, najwczesniejsze historycznie oraz na j- 2 J. M. Thomson, Nowoczesna ekonomika transportu. WKiL, Warszawa 1978, s 17. 3 J. M. Thomson, Nowoczesna..., op. cit., s. 17-19. 4 K. Roszko, Potrzeby transportowe i polityka ich zaspokajania. Ekonomika transportu. Praca zbiorowa pod red. A. Piskozuba, WKiL, Warszawa 1979, s. 247-249. 3
bardziej stabilne zródlo powstawania potrzeb transportowych. Mozna je zaliczyc do tzw. zródel tradycyjnych, które generuja potrzeby przemieszczania wynikajace z: lokalizacji surowców naturalnych, kooperacji produkcyjnej, rozwoju miedzynarodowego podzialu pracy, W tabeli 1 zostaly przedstawione najwazniejsze jakoscio we wlasciwosci uslug transportowych, zwiazane z odlegloscia, czasem oraz przedmiotem przewozu. Tabela 1 Najwazniejsze jakosciowe wlasciwosci uslug transportowych Odlegloscia przestrzenna Dostepnosc do sieci transportowej Bezposredniosc Wydluzenie drogi Przepustowosc Wlasciwosci zwiazane z: czasem Szybkosc Dostepnosc w czasie Niezawodnosc Czestotliwosc Rytmicznosc Przedmiotem przewozu Masowosc Bezpieczenstwo Wygoda pasazera Pewnosc Kompleksowosc obslugi Zródlo: Opracowanie wlasne na podstawie: K. Rutkowski, Rynek miedzynarodowy przewozów lotniczych. SGPiS, Warszawa 1987, s..84. Powyzsze zestawienie wskazuje na podstawowe znaczenie takich cech uslugi transportowej jak dostepnosc przestrzenna i czas przewozu. 4
WYKAZ CYTOWANYCH PUBLIKACJI [14B] [1] Batisse F., Stadt- und Nahverkehr. Eine Herausforderung für die Schiene oder ein Markt? Rail International, nr 4/1999. [2] Bak M., Transport jako przedmiot i czynnik integracji europejskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdanskiego, 1997. [3] Bakowski W., Perspektywy przedsiebiorstw PKS w nowych warunkach administracyjnych. Przeglad Komunikacyjny, nr 3/1999. [4] Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Ekonomia. Mikroekonomia. Panstwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1997. [5] Bez samorzadów nie pojedziemy. Nowe Sygnaly, nr 16/2000. [6] Brdulak H., Rynek miedzynarodowych przewozów samochodowych w Polsce. Monografie i opracowania, nr 433. Szkola Glówna Handlowa, Warszawa 1997. [7] Budnikowski A., Transport a srodowisko przyrodnicze. [w:] Wspólna Europa. Szanse i zagrozenia dla transportu. Praca zbiorowa pod redakcja W. Januszkiewicza, SGH, Warszawa 1995. [8] Burnewicz J., Wojewódzka-Król K., Europejska polityka transportowa. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdanskiego 1993. [9] Ciamaga L., Latoszek E., Michalowska-Gorywoda K., Okreziak L., Teichmann E., Unia Europejska. PWN, Warszawa 1997. [10] Dmowska U., Dostosowanie transportu kolejowego w Polsce do przewozu osób niepelnosprawnych. Technika Transportu Szynowego, nr 6/1999. WYKAZ WYKORZYSTANYCH AKTÓW PRAWNYCH [14B] COM (92) 46 final, z dn. 20.02.1992 COM (92) 494 final, z dn. 2.12.1992. Dz.U. nr 95 z 1995 r., poz. 474 Dz.U. nr 112 z 1996r., poz.538 Dz.U. nr 118 z 1996r., poz. 561. Dz. U. nr 29 z 1997r., poz. 162 SPIS TABEL Tabela 1 Tabela 2 Koszty zewnetrzne transportu pasazerskiego w (w ECU na 1000 pkm)... Porównanie zuzycia energii i emisji dwutlenku wegla dla trzech srodków transportu... 22 22 5
SPIS RYSUNKÓW Rys. 1 Rys. 2 Rys. 3 Zmiany struktury galeziowej w przewozach ladunków w krajach UE (wedlug liczby tkm)... 59 Zmiany struktury galeziowej przewozów pasazerskich w krajach UE (udzial w %)... 61 Wielkosc dotacji budzetowych i wynik finansowy PKP w latach 1991-1999 w mln zl... 121 SPIS ZALACZNIKÓW Zalacznik 1. Schemat struktury organizacyjnej PKP w 1995 r. Zalacznik 2. Schemat ideowy przemian strukturalnych przedsiebiorstwa PKP Zalacznik 3. Schemat kolejnych faz przeksztalcen do docelowej struktury holdingowej PKP 6