STAN SANITARNY MIASTA GDAŃSKA za rok 2007

PAŃSTWOWY POWIATOWY INSPEKTOR SANITARNY W GDAŃSKU POWIATOWA STACJA SANITARNO EPIDEMIOLOGICZNA 80-858 Gdańsk, ul. Wałowa 27 STAN SANITARNY MIASTA GDAŃSKA za rok 2007 Opracowali: Pracownicy Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gdańsku Pod kierunkiem: Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Gdańsku Haliny Bona GDAŃSK 2008

2

Spis treści I. WSTĘP...5 II. EPIDEMIOLOGIA...6 1. Epidemiologia chorób zakaźnych....8 1.1 Zatrucia pokarmowe i zakaŝenia jelitowe...9 1.2 Posocznice...14 1.3 Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu....15 1.4 Inwazyjna choroba meningokokowa...18 1.5 Wirusowe zapalenie wątroby (WZW)...20 1.6 Choroby odzwierzęce (zoonozy)...22 1.7 Grzybice i choroby pasoŝytnicze skóry....25 1.8 Choroby zakaźne szerzące się drogą kropelkową....26 1.9 Działania związane z podejrzeniem uŝycia substancji potencjalnie bioniebezpiecznych....31 2. Nadzór nad zakładami opieki zdrowotnej...31 2.1 Zakłady opieki zdrowotnej lecznictwa zamkniętego....32 2.2 Zakłady opieki zdrowotnej lecznictwa otwartego...40 2.3 Prywatne praktyki lekarskie...41 3. Zapobieganie chorobom zakaźnym - szczepienia ochronne....41 III. HIGIENA KOMUNALNA...50 1. Ocena jakości wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi...50 1.1 Zaopatrzenie w wodę miasta Gdańska...50 1.2 Jakość wody przeznaczonej do spoŝycia przez ludzi z ujęć zasilających wodociągi miasta Gdańska...55 1.3 Studnie publiczne...58 1.4 Chwilowe zakłócenia jakości wody...59 2. Stan sanitarny kąpielisk morskich i miejsc tradycyjnie wykorzystywanych do kąpieli morskich i śródlądowych, urządzeń wodnych oraz czystości plaŝ....60 3. Ocena stanu sanitarnego basenów kąpielowych...64 4. Ocena czystości powietrza atmosferycznego...64 4.1 Dopuszczalne wartości stęŝeń zanieczyszczeń w powietrzu...65 4.2 Poziom zanieczyszczenia powietrza...66 4.2.1 Dwutlenek siarki...66 4.2.2 Dwutlenek azotu...67 4.2.3 Pył zawieszony...68 4.2.4 Pył PM 10, substancje smołowe, benzo(a)piren, WWA, ołów, nikiel, kadm i arsen 69 4.2.5 Zanieczyszczenia specyficzne benzen, toluen, ksylen oraz związki fluoru...70 5. Ocena stanu sanitarnego obiektów uŝyteczności publicznej...71 5.1 Zakłady Opieki Zdrowotnej...72 5.2 Domy Pomocy Społecznej i Noclegownie...73 5.3 Zakłady usługowe (zakłady fryzjerskie, fryzjersko-kosmetyczne, kosmetyczne, odnowy biologicznej)...74 5.4 Obiekty hotelarskie i inne obiekty świadczące usługi hotelarskie...75 5.5 Środki transportu...76 6. Przyjmowanie i załatwianie interwencji...77 7. Opiniowanie dokumentacji dotyczącej imprez masowych...79 8. Wydawanie zezwoleń na ekshumacje i przewóz zwłok...79 9. Wnioski...79 3

IV. HIGIENA PRACY... 81 1. Nadzór nad zakładami pracy... 81 1.1 Współpraca instytucjami... 84 1.2 Promocja Zdrowia... 84 1.3 Interwencje... 86 2. Choroby zawodowe... 86 3. Wnioski.... 91 V. HIGIENA śywności, śywienia I PRZEDMIOTÓW UśYTKU... 92 1. Zakłady sektora spoŝywczego i kosmetycznego nadzorowane przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Gdańsku... 92 2. Realizacja zadań statutowych w świetle zagroŝeń występujących w Ŝywności... 93 3. Ocena usług gastronomicznych w zakładach funkcjonujących na terenie Gdańska aspekcie bezpieczeństwa zdrowotnego Ŝywności i Ŝywienia... 122 3.1 Usługi gastronomiczne podczas imprez okolicznościowych oraz na terenach przyplaŝowych... 122 3.2 Jakość świadczonych usług w obiektach Ŝywnościowych i Ŝywieniowych zlokalizowanych na dworcach i w pobliŝu dworców PKP i PKS w Gdańsku... 124 3.3 Warunki sanitarne Ŝywienia dzieci, młodzieŝy i wczasowiczów w placówkach wypoczynkowych... 125 3.4 Warunki higieniczno-sanitarne w blokach Ŝywienia placówek oświatowowychowawczych... 126 VI. HIGIENA DZIECI I MŁODZIEśY... 136 1. Stan techniczny oraz sanitarno-higieniczny placówek.... 138 2. Ocena higieniczna procesów nauczania... 141 3. Ocena realizacji wymogów w zakresie stosowania niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych w pracowniach chemicznych.... 147 4. Ocena form doŝywiania dzieci w szkołach... 147 5. Ocena przebiegu wypoczynku zimowego i letniego dzieci i młodzieŝy w 2007r... 147 6. Prowadzenie postępowania administracyjnego.... 149 7. Współpraca z innymi komórkami organizacyjnymi Stacji, Instytucjami i Mediami... 150 8. Interwencje... 151 9. Podsumowanie... 152 VII. OŚWIATA ZDROWOTNA I PROMOCJA ZDROWIA... 153 1. Program zapobiegania próchnicy zębów Radosny uśmiech - Radosna przyszłość. 154 2. Program Profilaktyki Raka Piersi RóŜowa WstąŜeczka... 155 3. Program Stres pod kontrolą... 156 4. Program Profilaktyka Pierwotnych Wad Cewy Nerwowej... 156 5. Przedszkolny program szczepień Profilaktyka WZW typu A p/h Mamo masz wybór... 157 6. VI. Program ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu... 157 7. Profilaktyka,,raka szyjki macicy... 158 8. Program Trzymaj Formę... 158 9. Profilaktyka HIV/AIDS... 160 10. Program Wolność Oddechu Zapobiegaj Astmie... 160 11. Akcje i interwencje nieprogramowe w 2007 r... 162 12. Inne przedsięwzięcia... 165 VIII. ZAPOBIEGAWCZY NADZÓR SANITARNY... 168 IX. PODSUMOWANIE... 170 4

I. WSTĘP Szanowni Państwo Mam przyjemność przedstawić państwu raport o stanie sanitarno-higienicznym powiatu miasto Gdańsk. Raport zawiera zagadnienia i problemy z zakresu zdrowia publicznego, nad którymi nadzór sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna, w tym dotyczące: warunków środowiska, higieny pracy w zakładach pracy, warunków zdrowotnych Ŝywności, Ŝywienia i przedmiotów uŝytku, higieny procesów nauczania i wychowania, higieny wypoczynku i rekreacji, warunków higieniczno-sanitarnych obiektów uŝyteczności publicznej, ze szczególnym uwzględnieniem obiektów, w których udzielane są świadczenia zdrowotne. Zakres prowadzonego nadzoru przez Państwową Inspekcję Sanitarną ukierunkowany jest na ochronę zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem czynników szkodliwych lub uciąŝliwych, co w konsekwencji prowadzi do zapobiegania powstawaniu chorób, w tym chorób zakaźnych i zawodowych. Państwowa Inspekcja Sanitarna prowadzi równieŝ działalność oświatowo-zdrowotną w zakresie promocji zdrowia, w tym zdrowego stylu Ŝycia, realizując programy krajowe, regionalne, a takŝe lokalne i środowiskowe. Mam nadzieję, Ŝe raport będąc kompendium wiedzy o stanie sanitarno-higienicznym powiatu stanie się podstawą działań, które przyczynią się do poprawy warunków Ŝycia i pracy mieszkańców naszego miasta. Jednocześnie mam nadzieję, Ŝe raport przyczyni się do lepszego poznania działań jakie Państwowa Inspekcja Sanitarna wykonuje na rzecz zdrowia publicznego mieszkańców powiatu. 5

II. EPIDEMIOLOGIA Działania podejmowane przez pracowników Oddziału Przeciwepidemicznego Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gdańsku mają na celu ochronę zdrowia publicznego poprzez zapobieganie i zwalczanie chorób zakaźnych i zakaŝeń u ludzi. Do głównych zadań Oddziału Przeciwepidemicznego naleŝy: prowadzenie rejestru podejrzeń i zachorowań na choroby zakaźne podlegające obowiązkowi zgłaszania i rejestracji, zgodnie z Ustawą z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakaŝeniach, prowadzenie analizy zapadalności na choroby zakaźne i ocena sytuacji epidemiologicznej na terenie miasta Gdańska, prowadzenie dochodzeń epidemiologicznych mających na celu ustalenie źródła zakaŝenia oraz przecięcie dróg szerzenia się zakaŝenia, a tym samym niedopuszczenie do wystąpienia kolejnych zachorowań, prowadzenie nadzoru nad wykonywaniem przez lekarzy zakładów opieki zdrowotnej szczepień ochronnych dzieci i młodzieŝy oraz kontrola prowadzonej dokumentacji i gospodarki szczepionkami. Ponadto Oddział Przeciwepidemiczny Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gdańsku prowadzi nadzór nad nosicielami chorób zakaźnych, ozdrowieńcami oraz osobami ze styczności z chorymi, opracowuje ogniska zbiorowych zatruć pokarmowych, bierze udział w realizacji europejskiego programu nadzoru nad grypą w systemie SENTINEL, uczestniczy w działaniach związanych z sytuacjami nadzwyczajnymi (klęskami Ŝywiołowymi, katastrofami), podejmuje działania w przypadku zagroŝenia bioterrorystycznego, prowadzi rejestrację oraz opracowuje niepoŝądane odczyny poszczepienne przechowuje i prowadzi dystrybucję preparatów szczepionkowych, 6

sprawuje nadzór sanitarny nad zakładami opieki zdrowotnej lecznictwa zamkniętego, niepublicznymi zakładami opieki zdrowotnej, samodzielnymi publicznymi zakładami opieki zdrowotnej, indywidualnymi praktykami lekarskimi, indywidualnymi specjalistycznymi praktykami lekarskimi, grupowymi praktykami lekarskimi i indywidualnymi praktykami pielęgniarskimi w zakresie przestrzegania zasad reŝimu higieniczno-sanitarnego, współpracuje ze szpitalnymi Zespołami ds. ZakaŜeń Wewnątrzzakładowych, ściśle współpracuje z Powiatowym Lekarzem Weterynarii w zakresie zwalczania chorób odzwierzęcych, współpracuje z innymi komórkami organizacyjnymi Stacji oraz z organami administracji państwowej i lokalnej. W strukturze organizacyjnej Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gdańsku znajduje się Laboratorium Bakteriologii, które zajmuje się: wykonywaniem badań laboratoryjnych kału w kierunku pałeczek schorzeń jelitowych (Salmonella, Shigella) - u osób podejmujących prace, przy wykonywaniu których istnieje moŝliwość przeniesienia zakaŝenia na inne osoby, - u uczestników ognisk zbiorowych zatruć pokarmowych, - u osób ze styczności, ozdrowieńców i nosicieli, sprawdzaniem skuteczności procesów sterylizacji na podstawie wykonywanych badań sporali (testy biologiczne). 7

1. Epidemiologia chorób zakaźnych. W 2007 r. na terenie miasta Gdańska nie wystąpiły klęski Ŝywiołowe, ani inne sytuacje kryzysowe, które miałyby destabilizujący wpływ na sytuację epidemiologiczną. W związku ze sprzedaŝą w jednym z gdańskich sklepów mięsa indyczego pochodzącego z fermy drobiu, na której wystąpiło ognisko ptasiej grypy, Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Gdańsku objął nadzorem epidemiologicznym osoby, które miały kontakt z zakaŝonym mięsem. Na terenie Gdańska (tak jak w całej Europie) nie zanotowano ani jednego przypadku zakaŝenia człowieka wirusem grypy ptaków. Podobnie jak w latach ubiegłych, Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Gdańsku podejmował działania mające na celu przeciwdziałanie skutkom uŝycia przez nieznanych sprawców substancji potencjalnie bioniebezpiecznych. W 2007 r. zostało zarejestrowanych pięć przypadków chorób zawleczonych do Polski z Indii oraz Afryki: gorączka denga, pełzakowica (ameboza), malaria oraz 2 przypadki czerwonki bakteryjnej. Rejestracja przypadków podejrzeń i rozpoznań chorób zakaźnych prowadzona jest na podstawie zgłoszeń przekazywanych przez lekarzy oraz kierowników laboratoriów, na których ciąŝy ustawowy obowiązek zgłaszania Państwowemu Powiatowemu Inspektorowi Sanitarnemu w Gdańsku wszystkich przypadków podejrzenia/rozpoznania choroby zakaźnej lub wyizolowania czynnika chorobotwórczego, wymienionych w Ustawie z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakaŝeniach (Dz. U. Nr 126 poz. 1384, z późn. zm.). Informacje o chorobach zakaźnych, podlegających zgłaszaniu do Państwowej Inspekcji Sanitarnej, pozwalają na śledzenie zachorowalności na choroby zakaźne, zastosowanie właściwych środków profilaktycznych chroniących przed ich rozprzestrzenianiem, jak równieŝ słuŝą do bieŝącej oceny sytuacji epidemiologicznej w mieście. Sytuacja epidemiologiczna w zakresie chorób zakaźnych i zakaŝeń podlegających obowiązkowi zgłaszania i rejestracji, w 2007 roku, w porównaniu do roku poprzedniego, nie uległa zasadniczym zmianom. Liczba zgłoszonych przypadków podejrzeń/rozpoznań zachorowań była zbliŝona do lat ubiegłych. W roku 2007 do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Gdańsku zgłoszono 3833 przypadki zachorowań na choroby zakaźne objęte ustawowym obowiązkiem zgłaszania. 33,86% zgłoszeń zachorowań dotyczyło osób hospitalizowanych w gdańskich szpitalach, pozostałe przypadki to zachorowania pacjentów leczonych ambulatoryjnie. 8

W związku ze zgłoszonymi przypadkami chorób zakaźnych pracownicy Oddziału Przeciwepidemicznego Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Gdańsku przeprowadzili 1256 dochodzeń epidemiologicznych. 1.1 Zatrucia pokarmowe i zakaŝenia jelitowe. Patogeny wywołujące zatrucia i zakaŝenia pokarmowe szerzą się głownie drogą pokarmową. Objawy Ŝołądkowo-jelitowe najczęściej powodują bakterie (z rodzaju Salmonella, Escherichia, Campylobacter, Enterobacter, Staphylococcus, Listeria, Yersinia, Klebsiella, Clostridium) oraz wirusy (rotawirusy, adenowirusy, norowirusy). Od 2006 r. obserwowana jest poprawa w zakresie sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych i zakaŝeń szerzących się drogą pokarmową. Salmonelozy Wartość współczynnika zapadalności na salmonelozy, czyli choroby wywoływane przez pałeczki Salmonella inne niŝ Salmonella typhi i Salmonella paratyphi (odpowiedzialne za dury brzuszne i paradury), obniŝa się sukcesywnie począwszy od 2005 r., tj. w roku 2005 wynosiła 47,92, w 2006-38,36, w 2007-23,43. (Tab. 2., Ryc. 1.) Ryc. 1. Liczba zachorowań na salmonelozy w latach 2001-2007. 300 250 liczba zachorowań 200 150 100 50 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 rok W latach 2002-2006 zanotowano sezonowość zachorowań na salmonelozy. W w/w okresie najwięcej zachorowań miało miejsce w okresie letnim. W 2007 r. nie odnotowano 9

zasadniczych róŝnic w ilości przypadków zachorowań notowanych w poszczególnych kwartałach roku. (Ryc. 2.). Ryc. 2. Zachorowania na salmonelozy w 2007 roku na tle średniej z lat 2002-2006. 35 30 liczba zachorowań 25 20 15 10 5 0 I II III IV kwartał Czerwonka W 2007 r. zarejestrowano 2 przypadki zachorowania na czerwonkę bakteryjną (szigelozę), wywołaną przez Shigella sonnei i Shigella flexneri. Jedno zachorowanie dotyczyło osoby powracającej z Indii, w drugim przypadku choroba została zawleczona z Egiptu. W obydwu przypadkach zachorowania wymagały hospitalizacji. Badania kału u ozdrowieńców w kierunku pałeczek Shigella potwierdziły całkowite wyleczenie. Czerwonka pełzakowata (ameboza) W 2007 odnotowano 2 przypadki pełzakowicy, choroby typowej dla krajów tropikalnych, wywołanej przez pierwotniaka z rodzaju Entamoeba sp. Jedno zachorowanie zostało zawleczone z Indii (E. dispar, E. histolica), drugi przypadek wystąpił w Polsce (Entamoeba coli). Do zakaŝenia pełzakowicą moŝe dojść przede wszystkim w wyniku spoŝycia skaŝonej wody, najczęściej niewiadomego pochodzenia lub Ŝywości zanieczyszczonej cystami pasoŝyta. W zapobieganiu zachorowaniom na pełzakowicę istotne znaczenie ma higiena rąk, zabezpieczenie wody pitnej i Ŝywności przed skaŝeniem oraz dokładne mycie warzyw i owoców przed spoŝyciem. 10

Jersinioza W 2007 roku odnotowano 2 zachorowania na jersiniozę odzwierzęcą chorobę układu pokarmowego o etiologii Yersinia enterocoalitica lub Yersinia pseudotuberculosis. Obydwa odnotowane w Gdańsku przypadki zachorowań spowodowane były pałeczką Yersinia enterocoalitica. Jersinioza w większości przypadków przebiega w postaci Ŝołądkowo-jelitowej (z biegunką, bólami brzucha, gorączką, bakteriemią). Do zakaŝenia człowieka dochodzi w wyniku spoŝycia wody lub pokarmu zanieczyszczonych pałeczkami Yersinia. MoŜliwe jest równieŝ bezpośrednie zakaŝenie człowieka od człowieka w warunkach niedostatecznej higieny. Kampylobakterioza W 2007 roku odnotowano 2 przypadki kampylobakteriozy, ostrej odzwierzęcej choroby wywołanej przez bakterie z rodzaju Campylobacter. Do kampylobakteriozy dochodzi najczęściej w następstwie spoŝycia skaŝonej Ŝywności, wody lub w skutek bezpośredniego kontaktu z zakaŝonymi zwierzętami. Wirusowe zakaŝenia jelitowe Czynnikiem wywołującym wirusowe zakaŝenia jelitowe były głównie rotawirusy i adenowirusy. Około 57% zachorowań dotyczyło dzieci do 2 roku Ŝycia. Wirusowe zakaŝenia jelitowe rejestrowane są od 2002 r. W latach 2002-2007 szczyt zachorowań przypadł na 2006 r., współczynnik zapadalności wynosił 51,35. W roku 2007 zaobserwowano spadek współczynnika zapadalności do wartości 41,39. (Tab. 2., Ryc. 3.). Ryc. 3. Liczba zachorowań na zakaŝenia wirusowe jelitowe w latach 2002-2007. 250 liczba zachorowań 200 150 100 50 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 rok 11

Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW typu A) Od 1997 r. zachorowania na WZW typu A (tzw. Ŝółtaczkę pokarmową) w Polsce kształtowały się na poziomie endemiczności niskiej, a od 2003 r. obserwuje się okres endemiczności bardzo niskiej. W latach 2006-2007 na terenie Gdańska nie odnotowano Ŝadnego przypadku zachorowania spowodowanego wirusem zapalenia wątroby typu A. PoniŜsza tabela przedstawia liczbę zarejestrowanych zachorowań na WZW typu A w ciągu ostatnich 7 lat (Tab. 1., Ryc. 4.). W w/w okresie szczyt zachorowań na WZW typu A w Polsce przypadał na 2001 rok. W Gdańsku zwiększoną zapadalność na WZW typu A zarejestrowano w 2002 roku, kiedy zanotowano 40 przypadków zachorowań, przewaŝnie wśród dzieci i młodzieŝy oraz osób w wieku produkcyjnym. W latach 2003-2005 w Gdańsku zanotowano pojedyncze przypadki zachorowań, natomiast w latach 2006-2007 nie obserwowano zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu A. Ryc. 4. Liczba zachorowań na WZW A w Gdańsku i Polsce w latach 2000-2007. 800 700 Zachorowania 600 500 400 300 200 Gdańsk Polska 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 rok Tab. 1. WZW A w Gdańsku i w Polsce w latach i zapadalność na 100 000 mieszkańców. 2000-2007 liczba zachorowań WZW A rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Gdańsk liczba zachorowań 2 13 40 3 1 1 0 0 zapadalność 43,00 2,84 8,78 0,65 0,21 0,21 0 0 Polska liczba zachorowań 262 738 338 150 95 54 108 42 zapadalność 68,00 1,91 87,00 0,39 0,25 0,13 0,28 0,11 12

W związku z małą ilością zakaŝeń zwiększa się liczba osób nieodpornych, zwłaszcza dzieci i młodzieŝy, co moŝe stanowić zagroŝenie wystąpienia epidemii wyrównawczych. Zgodnie z zaleceniami WHO, w krajach o niskiej endemiczności zakaŝeń szczepienia p/ko WZW A zalecane są dla osób z grup ryzyka, przede wszystkim dla osób, które ze względu na wykonywany zawód są najbardziej naraŝone na zachorowanie na WZW typu A. Szczepione powinny być takŝe dzieci w wieku przedszkolnym, szkolnym i młodzieŝ, które nie chorowały na WZW typu A. Ponadto szczepienia są zalecane osobom wyjeŝdŝającym do krajów o wysokiej i pośredniej endemiczności zachorowań na WZW typu A. Ogniska zbiorowych zatruć pokarmowych Przedstawiciele Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Gdańsku w 2007 r. uczestniczyli w opracowaniu 2 ognisk zbiorowych zatruć pokarmowych (podobnie jak w 2006 roku). Jedno ognisko miało miejsce pod koniec sezonu wiosennego (w II kwartale), drugie wystąpiło w sezonie letnim (w III kwartale roku). W pierwszym przypadku zachorowało 6 osób, po spoŝyciu potraw przyrządzonych w warunkach domowych. Czynnikiem etiologicznym okazały się pałeczki Salmonella enteritidis. W przypadku drugiego ogniska, obejmującego 15 osób, nie udało się określić czynnika etiologicznego. PoniŜsza tabela zawiera zestawienie liczby przypadków zachorowań i zapadalność na wybrane choroby zakaźne przenoszone drogą pokarmową, obejmujące dane z ostatnich 7 lat (2001-2007). Tab. 2. Choroby zakaźne szerzące się drogą pokarmową w latach 2001-2007 liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców. Choroby zakaźne szerzące się drogą rok przewodu pokarmowego 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Salmonelozy liczba zachorowań 155 247 204 209 220 177 107 zapadalność 33,97 53,54 44,22 45,38 47,95 38,36 23,43 Czerwonka bakteryjna liczba zachorowań 0 0 1 1 6 0 2 zapadalność 0 0 0,22 0,22 1,31 0 0,44 Zatrucie pokarmowe liczba zachorowań * 0 0 0 4 0 0 gronkowcowe zapadalność * 0 0 0 0,86 0 0 Zatrucie jadem liczba zachorowań 1 0 1 0 0 1 0 kiełbasianym zapadalność 0,21 0 0,22 0 0 0,22 0 Zatrucie pokarmowe liczba zachorowań * 0 0 0 0 0 0 Clostridium perfingens zapadalność * 0 0 0 0 0 0 Zatrucia pokarmowe liczba zachorowań 132 173 113 143 186 87 91 bakteryjne inne zapadalność 28,92 37,91 24,49 31,05 40,51 19,01 19,93 13

ZakaŜenia jelitowe liczba zachorowań * 168 92 144 189 235 189 wirusowe zapadalność * 36,42 19,94 31,27 41,19 51,35 41,39 WZW A liczba zachorowań 13 40 3 1 1 0 0 zapadalność 2,82 8,67 0,65 0,22 0,22 0 0 * brak danych 1.2 Posocznice. Posocznica jest to uogólniona reakcja zapalna organizmu człowieka, będąca odpowiedzią na zakaŝenie patogennymi mikroorganizmami, które przedostały się do krwi. Mogą ją wywołać bakterie, wirusy lub grzyby. Szczególnie niebezpieczne są zakaŝenia wywołane bakteriami: Neisseria meningitidis, Haemophilus influenzae, Streptoccocus pneumoniae. Nosicielami bakterii Neisseria meningitidis moŝe być 20% populacji (w niektórych środowiskach nawet 40-80%), Haemophilus influenzae występuje u 25-80% zdrowej populacji (u małych dzieci odsetek ten moŝe wynosić 60-80%), Streptococus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc) kolonizuje ok. 5-10% zdrowych dorosłych i 20-40% zdrowych dzieci. Nosicielstwo bakterii moŝe utrzymywać się przez wiele miesięcy i nie powodować wystąpienia choroby. W roku 2007 na terenie Gdańska zanotowano 71 przypadków posocznicy, w tym 3 przypadki o etiologii Neisseria meningitidis i 1 o etiologii Streptococus pneumoniae (Tab. 3.). Posocznica meningokokowa wystąpiła u 2-letniego dziecka, 13-letniego chłopca i u 21-letniego męŝczyzny, u którego dodatkowo rozpoznano zapalenie opon mózgowordzeniowych (Tab. 4.). Najbardziej podatne na zakaŝenia Streptococcus pneumoniae są niemowlęta i dzieci do 5 roku Ŝycia (szczególnie uczęszczające do Ŝłobka i przedszkola) oraz dorośli powyŝej 65 roku Ŝycia. 1 przypadek zarejestrowany na terenie Gdańska w 2007 r., posocznicy wywołanej przez Streptococcus pneumoniae, dotyczył zachorowania 64-letniego męŝczyzny z osłabioną odpornością immunologiczną (z powodów onkologicznych). W 2007 r. nie odnotowano ani jednego przypadku posocznicy o etiologii Haemophilus influenzae. W pozostałych przypadkach posocznic przyczyną były bakterie Gram-ujemne (35 przypadków zachorowań), gronkowce (18 pacjentów) oraz paciorkowce (1 chory), a w 13 przypadkach inne bakterie (Tab. 3.). 14

PoniŜsza tabela i wykres przedstawiają dane liczbowe dotyczące przypadków posocznic w ciągu ostatnich pięciu lat. Tab. 3. Posocznice w latach 2003-2007 liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców. Choroby zakaźne rok posocznice 2003 2004 2005 2006 2007 o etiologii liczba zachorowań 2 0 1 2 3 Neisseria menigitidis zapadalność 0,42 0 0,22 0,44 0,66 o etiologii Haemophilus liczba zachorowań 0 0 0 2 0 influenzae zapadalność 0 0 0 0,44 0,00 o etiologii Streptococcus liczba zachorowań * * 1 3 1 pneumoniae zapadalność * * 0,22 0,65 0,22 o etiologii bakteryjnej innej liczba zachorowań 1 9 55 63 67 zapadalność 0,21 1,95 11,99 13,77 14,67 * brak danych Ryc. 5. Liczba zachorowań na posocznice w latach 2001-2007. lizba zachorowań 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2003 2004 2005 2006 2007 rok o etiologii Neisseria menigitidis o etiologii Haemophilus influenzae o etiologii Streptococcus pneumoniae o etiologii bakteryjnej innej 1.3 Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. W roku 2007 na terenie Gdańska zarejestrowano 26 przypadków zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, w tym po 2 przypadki o etiologii Neisseria meningitidis i Streptococcus pneumoniae. Nie zgłoszono ani jednego przypadku zachorowania 15

spowodowanego Haemophilus influenzae. W 18 przypadkach przyczyną zachorowania były bakterie Borrelia burgdorferi (wywołujące boreliozę), w 2 przypadkach inne paciorkowce, w pozostałych 2 przypadkach nie udało się wyizolować patogennego drobnoustroju. (Tab. 4., Ryc. 6.). PoniŜsza tabela i wykres obrazują informacje dotyczące liczby przypadków zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych o etiologii bakteryjnej w latach 2003-2007. Tab. 4. Bakteryjne zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych w latach 2003-2007 liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców. Choroby zakaźne rok Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych 2003 2004 2005 2006 2007 o etiologii liczba zachorowań 3 3 2 2 2 Neisseria menigitidis zapadalność 0,65 0,65 0,43 0,44 0,44 o etiologii Haemophilus liczba zachorowań 2 0 0 1 0 influenzae typ B zapadalność 0,43 0 0 0,22 0,00 o etiologii liczba zachorowań * * 1 4 2 Streptococcus pneumoniae zapadalność * * 0,22 0,87 0,44 o etiologii bakteryjnej innej liczba zachorowań 9 4 10 16 22 zapadalność 1,95 0,86 2,18 3,5 4,82 * brak danych Ryc. 6. Liczba zachorowań na zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych w latach 2003-2007. liczba zachorowań 25 20 15 10 5 o etiologii Neisseria menigitidis o etiologii Haemophilus influenzae typ B o etiologii Streptococcus pneumoniae 0 2003 2004 2005 2006 2007 rok o etiologii bakteryjnej innej 16

Czynnikiem etiologicznym w 18 przypadkach zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu były bakterie Borrelia burgdorferi, w 2 przypadkach paciorkowce, w pozostałych 2 przypadkach nie udało się wyizolować patogennego drobnoustroju. Od 2005 roku Główny Inspektor Sanitarny wprowadził do programu szczepień ochronnych obowiązkowe szczepienia przeciwko Haemophilus influenzae typu B dla dzieci z rodzin wielodzietnych (w pierwszym i drugim roku Ŝycia), a od 2007 roku szczepione są wszystkie dzieci do 2 roku Ŝycia. Ponadto, coraz więcej rodziców decyduje się na uodpornienie starszych dzieci szczepieniami zalecanymi przeciwko Haemophilus influenzae typu B, a takŝe przeciwko Neisseria meningitidis i Streptococcus pneumoniae. Szczepienia przeciwko Streptococcus pneumoniae zalecane są równieŝ dla osób powyŝej 65 roku Ŝycia. ZakaŜenia wywołane bakteriami Neisseria meningitidis, Haemophilus influenzae i Streptoccocus pneumoniae nie są częste, jednak wiąŝą się z powaŝnymi skutkami dla zdrowia oraz wysokim ryzykiem śmiertelności, dlatego w kaŝdym przypadku takiego zachorowania prowadzone jest szczególnie wnikliwe dochodzenie epidemiczne. Liczba zachorowań na wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych w porównaniu z rokiem ubiegłym, spadła ponad 2-krotnie (wartość współczynnika zapadalności z 14,86 w 2006 r. spadła do 6,57 w 2007 r.). Ryc. 7. Liczba zachorowań na wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych w Gdańsku w latach 2002-2007. liczba zachorowań 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 rok 17

1.4 Inwazyjna choroba meningokokowa Inwazyjna choroba meningokokowa to określenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i posocznicy wywołanych przez bakterie Neisseria meningitidis. Bakterie te mogą wywoływać równieŝ inne groźne choroby jak zapalenie płuc, zapalenie wsierdzia i osierdzia, ropne zapalenie stawów, zapalenie szpiku kostnego, zapalenie spojówek czy ucha środkowego. Zachorowania mogą mieć charakter sporadyczny, ale mogą takŝe występować endemicznie jak i epidemicznie / pandemicznie. W ciągu ostatnich 200 lat epidemie meningokokowe występowały w Europie, Afryce, Azji, Ameryce Południowej i Środkowej i Stanach Zjednoczonych. Ze względu na róŝnice antygenowe wielocukrów otoczki wyróŝnia się 13 grup serologicznych Neisseria meningitidis, z czego 5 serotypów jest chorobotwórczych: A, B, C, W 135, Y. W Polsce zachorowania są powodowane głównie przez serotyp B i serotyp C. W Gdańsku w 2007 roku zidentyfikowano jeden przypadek zachorowania wywołanego przez serotyp B i dwa przez serotyp C. W przypadku zakaŝeń wywoływanych przez meningokoki zachorowaniu sprzyja przemęczenie fizyczne i psychiczne, wcześniejsze infekcje osłabiające organizm, palenie tytoniu, przyjmowanie narkotyków (np. przy uŝyciu jednej rurki, słomki). Na zakaŝenie bardziej naraŝone są osoby przebywające przez dłuŝszy czas w duŝych skupiskach ludzkich np. w koszarach, akademikach, internatach, obozach, koloniach, uczestnicy koncertów, dyskotek, osoby uŝywające do jedzenia i picia wspólnych naczyń i sztućców. Zachorować na chorobę meningokokową moŝe kaŝdy człowiek, ale najbardziej naraŝone są małe dzieci (do 4 roku Ŝycia) oraz młodzieŝ. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Gdańsku od października 2007 r. aktywnie uczestniczy w ogólnopolskiej kampanii informacyjnej Głównego Inspektora Sanitarnego, mającej na celu uświadomienie społeczeństwu, Ŝe problem meningokoków jest powaŝny. Do zakładów opieki zdrowotnej zostały dostarczone specjalnie przygotowane ulotki skierowane do lekarzy (w wersji medycznej) i pacjentów (w wersji popularnej), zawierające informacje o sposobach szerzenia się, objawach chorobowych oraz profilaktyce. W listopadzie 2007 r. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Gdańsku zorganizował spotkanie z Zespołami ds. ZakaŜeń Zakładowych, na którym poruszono zagadnienia dotyczące inwazyjnej choroby meningokokowej. Omówiono m. in. zasady izolacji chorych, stosowane przez personel medyczny środki ochrony osobistej, sposób pobierania i przekazywania materiału biologicznego do badań mikrobiologicznych, serologicznych i molekularnych. Szczególną uwagę poświęcono zasadom chemioprofilaktyki i immunoprofilaktyki. 18

Ryc. 8. Przypadki inwazyjnej choroby meningokokowej w latach 2004-2007. 5 liczba zachorowań 4 3 2 1 0 2004 2005 2006 2007 rok Ryc. 9. Średnia liczba zachorowań na inwazyjną chorobę meningokokową w kwartałach od roku 2004 do 2007. 3 średnia liczbazachorowań (2004-2007) 2 1 0 I II III IV kwartał Na terenie Gdańska w 2007 r. wystąpiły 4 przypadki inwazyjnej choroby meningokokowej. W kaŝdym przypadku zakaŝeń inwazyjnych o etiologii Neisseria menigitidis przeprowadzone były dochodzenia epidemiologiczne oraz podjęto działania mające na celu przecięcie dróg szerzenia się zakaŝenia. Pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2007 r. pobrali wymazy od 78 osób z najbliŝszego otoczenia 2-letniego chłopca z inwazyjną chorobą meningokokową. Pobrany materiał badany był w laboratorium WSSE w kierunku obecności (nosicielstwa) bakterii Neisseria menigitidis. Badanie wykazało obecność 19

meningokoków w materiale pobranym od 3 osób, matki, ciotki oraz jednego z pracowników Ŝłobka. U wszystkich osób z najbliŝszego otoczenia chorych zastosowano chemioprofilaktykę, rekomendowaną przez Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Diagnostyki Bakteryjnych ZakaŜeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN). Na rynku dostępne jest szczepienie przeciw meningokokom, chroni ono jednak tylko przeciwko niektórym szczepom Neisseria meningitidis. Nie ma jednej uniwersalnej szczepionki przeciwko zakaŝeniom meningokokowym. 1.5 Wirusowe zapalenie wątroby (WZW). Do zakaŝenia wirusem Ŝółtaczki wszczepiennej wystarcza niezauwaŝalna gołym okiem ilość krwi (0,0004 ml). Wirus moŝe przetrwać poza organizmem człowieka długie lata. Ryzyko zakaŝenia stwarza kaŝdy, niekoniecznie medyczny, zabieg powodujący nawet niewielkie naruszenie ciągłości tkanek, wykonywany narzędziami, które nie zostały poddane właściwym procesom dezynfekcji i sterylizacji. Rejestracja przypadków zachorowań na WZW ma wyłącznie charakter bierny i opiera się tylko na zgłoszeniach przekazywanych Państwowemu Powiatowemu Inspektorowi Sanitarnemu w Gdańsku, przez lekarzy i kierowników laboratoriów diagnostycznych. PoniŜsza wykres i tabela obrazują sytuację epidemiologiczną dotyczącą zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu B i typu C, na przestrzeni ostatnich siedmiu lat. Ryc. 10. Liczba zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby w latach 2001-2007. 120 liczba zachorowań 100 80 60 40 WZW B WZW C WZW B+C 20 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 rok 20

Tab. 5. Wirusowe zapalenie wątroby w Gdańsku w latach 2001-2007 liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców. Choroby zakaźne rok 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 WZW B liczba zachorowań 37 24 17 20 37 24 19 zapadalność 8,02 5,2 3,68 4,34 8,06 5,24 4,16 WZW C liczba zachorowań 28 14 22 38 102 57 37 zapadalność 6,07 3,03 4,77 8,25 22,23 12,46 8,10 WZW B+C liczba zachorowań 4 3 5 2 2 0 2 zapadalność 0,87 0,65 1,08 0,43 0,44 0 0,44 W roku 2007, tak jak w roku 2006, nadal obserwujemy tendencję spadkową zapadalności na wirusowe zapalenie wątroby typu B i typu C (Tab. 5., Ryc. 10.). W analizowanym okresie zanotowano 19 przypadków zachorowania na WZW typu B (6 przypadków o przebiegu ostrym i 13 przypadków o przebiegu przewlekłym) oraz 37 przypadków zachorowań na WZW typu C. Ponadto odnotowano 243 przypadki obecności w surowicy pacjentów przeciwciał anty-hcv, świadczących najczęściej o przewlekłej postaci wirusowego zapalenia wątroby bądź o zachorowaniu przebytym w przeszłości. Zarejestrowano 2 przypadki podwójnego zakaŝenia wirusami zapalenia wątroby typu B i C. Obserwowany w 2005 roku gwałtowny wzrost liczby notowanych przypadków zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby, dotyczył głównie zakaŝeń wirusem zapalenia wątroby typu C i w duŝej mierze był wynikiem polepszenia współpracy lekarzy, szpitalnych zespołów ds. zakaŝeń wewnątrzzakładowych oraz diagnostów laboratoryjnych z Państwowym Powiatowym Inspektorem Sanitarnym w Gdańsku i co się z tym wiąŝe większą zgłaszalnością zachorowań. Na większą ilość rejestrowanych przypadków zapalenia wątroby typu C, w porównaniu z okresem wcześniejszym, wpływa takŝe coraz bardziej dostępna i powszechna diagnostyka serologiczna WZW typu C. Pomimo powszechnej wraŝliwości populacji na zakaŝenie wirusem HCV szczepionka przeciwko WZW typu C nie została wynaleziona, dlatego tylko wysoka świadomość społeczeństwa, dotycząca profilaktyki zakaŝeń krwiopochodnych, moŝe mieć wpływ na zmniejszanie się liczby nowych zachorowań. Obowiązkowe szczepienia wszystkich osób urodzonych po 1986 r. (zgodnie z kalendarzem szczepień ochronnych) oraz pracowników zakładów opieki zdrowotnej przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B powinny spowodować ograniczenie ilości nowych zachorowań na WZW typu B. 21

Wyniki kontroli prowadzonych przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Gdańsku wskazują, Ŝe na terenie miasta Gdańska szczepieniami przeciwko WZW typu B został objęty bardzo wysoki odsetek pacjentów, np. w rocznikach szkolnych powyŝej 1991 r. wyszczepialność p/wzw B wynosi 99,9%. Natomiast szczepienia p/wzw B osób z bliskiego otoczenia chorych na WZW B i nosicieli HBV (tzw. osoby z kontaktu), pomimo wydawanych przez PPIS w Gdańsku skierowań na bezpłatne szczepienie, nie zawsze są realizowane. 1.6 Choroby odzwierzęce (zoonozy) Zwierzęta, jako potencjalne źródła zakaŝeń oraz Ŝywiciele licznych pasoŝytów, mogą stanowić zagroŝenie dla człowieka. Zoonozy mogą być wywoływane przez priony (choroba Creutzfeldta-Jakoba), wirusy (wścieklizna, kleszczowe zapalenia mózgu, grypa), bakterie (borelioza, salmonelloza), prątki (gruźlica odzwierzęca) oraz liczne pasoŝyty tasiemce, glisty, nicienie, pierwotniaki (toksokaroza, tasiemczyce, toksoplazmoza, lamblioza). W przypadku niektórych chorób odzwierzęcych zapobieganie zachorowaniom wymaga współdziałania pracowników opieki medycznej, Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Weterynaryjnej i Inspekcji Ochrony Środowiska. Wścieklizna i pokąsania przez zwierzęta Wścieklizna jest wirusową chorobą odzwierzęcą, objawiająca się ostrym zapaleniem mózgu i rdzenia, niemal zawsze prowadzącą do śpiączki i śmierci. Źródłem zakaŝenia są chore psy, koty, dzikie zwierzęta drapieŝne, nietoperze, a takŝe inne zwierzęta takie jak sarny, krowy, wiewiórki. Do zakaŝenia dochodzi poprzez kontakt śliny chorego zwierzęcia ze zranioną skórą lub błoną śluzową człowieka. Od 30 lat na terenie województwa pomorskiego nie stwierdzono Ŝadnego przypadku zachorowania człowieka na wściekliznę dzięki masowym szczepieniom dzikich zwierząt i obowiązkowym szczepieniom przeciwko wściekliźnie zwierząt domowych oraz szybkiemu wdraŝaniu szczepień przeciwko wściekliźnie u osób pokąsanych przez nieznane albo nieszczepione zwierzęta. W sierpniu 2007 roku Powiatowy lekarz Weterynarii w Gdańsku powiadomił o wystąpieniu przypadku zachorowania na wściekliznę nietoperza (mroczek późny), w związku z czym słuŝby weterynaryjne wyznaczyły obszar zapowietrzony wścieklizną. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Gdańsku objął nadzorem epidemiologicznym 18 osób, z 22

których 8 zostało zakwalifikowanych do szczepienia przeciwko wściekliźnie. Nikt nie zachorował. Ostatni przypadek wścieklizny u zwierzęcia miał miejsce na terenie Gdańska w 1999 roku. W 2007 r. na terenie miasta Gdańska zarejestrowano 545 przypadków pokąsań ludzi przez zwierzęta (w 2006 r. było 540 takich przypadków): 393 pokąsań przez psy, 107 przez koty, 24 przez nietoperze, 6 przez szczury i tchórzofretki, 2 pokąsania przez dziki i lisy, po 1 przypadku pokąsań przez kreta, zająca, świnkę morską, chomika i wiewiórkę. 181 osób zostało poddanych szczepieniom przeciw wściekliźnie. Liczba osób zakwalifikowanych do szczepienia przeciwko wściekliźnie od kilku lat utrzymuje się na względnie stałym poziomie (Ryc. 11.). Ryc. 11. Liczba osób pokąsanych oraz poddanych szczepieniom przeciw wściekliźnie w latach (2004-2007). 700 600 liczba pokąsań 500 400 300 200 100 pokąsanych ogółem w tym szczepionych 0 2004 2005 2006 2007 rok Borelioza Wśród przenoszonych przez kleszcze chorób zakaźnych jedno z największych zagroŝeń stanowi borelioza wielonarządowa choroba zakaźna, wywołana przez krętki Borrelia burgdorferi. W roku 2007 liczba zachorowań na boreliozę, w porównaniu z rokiem ubiegłym (w którym odnotowano szczyt zachorowań w ostatnich 7 latach), wyraźnie spadła. W 2007 roku 40% zachorowań na boreliozę (18 przypadków), to zachorowania przebiegające z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego (neuroborelioza). 17 osób, u których wykryto boreliozę, wskazało, Ŝe do pogryzienia przez kleszcza doszło na terenie miasta Gdańska (głównie na terenie lasów i ogródków działkowych), pozostałe 29 osób zostało pokąsanych poza granicami miasta, na terenie województwa pomorskiego, najczęściej w okolicy Kościerzyny i Kartuz. 23

Ryc. 11. Liczba zachorowań na boreliozę w latach 2001-2007. 60 50 liczb a zach o ro w ań 40 30 20 10 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 rok Poza boreliozą, kleszcze stanowioną wektor zakaŝenia równieŝ dla odkleszczowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. W Polsce dostępna jest szczepionka przeciwko odkleszczowemu wirusowemu zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, wywoływanemu przez flawowirusy. W celu zabezpieczenia przed zachorowaniem naleŝy powtarzać szczepienie co 3 lata. Natomiast zapobieganie i zwalczanie boreliozy ogranicza się praktycznie do unikania kontaktu z kleszczami poprzez zastosowanie odpowiedniej odzieŝy ochronnej i repelentów (substancji odstraszających kleszcze) podczas przebywania w miejscach bytowania kleszczy. PasoŜytnicze choroby odzwierzęce Zwierzęta są Ŝywicielami licznych pasoŝytów, które mogą być zagroŝeniem dla człowieka. Do zakaŝeń ludzi dochodzi głównie drogą pokarmową, poprzez spoŝycie zanieczyszczonych pokarmów i wody. W 2007 roku na terenie miasta Gdańska odnotowano 4 przypadki giardiozy (lambliozy) u osób pełnoletnich, 2 przypadki toksoplazmozy (u dziecka i u kobiety cięŝarnej) oraz 7 przypadków toksokarozy u osób dorosłych. Ponadto, w 2007 r. zarejestrowano 1 przypadek tasiemczycy, wywołanej przez Taenia saginata (tasiemca nieuzbrojonego). MęŜczyzna zachorował podczas pobytu w Grecji, gdzie podstawowym składnikiem jego diety było mięso, zarówno w stanie surowym jak i przetworzonym. Od roku 2004 na terenie miasta Gdańska nie odnotowano Ŝadnego przypadku włośnicy, choroby odzwierzęcej wywołanej spoŝyciem larw włośni (nicieni z rodzaju Trichinella). (Tab. 6.). 24

Tab. 6. Odzwierzęce choroby pasoŝytnicze w latach 2001-2007 liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców. Choroby zakaźne rok 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Giardioza liczba zachorowań * * * * 10 0 4 (lamblioza) zapadalność * * * * 2,18 0 0,88 Toksoplazmoza liczba zachorowań 0 1 0 1 0 1 2 zapadalność 0 0,22 0 0,22 0 0,22 0,44 Toksokaroza liczba zachorowań * * * * 0 12 7 zapadalność * * * * 0 2,62 1,53 Włośnica liczba zachorowań 0 0 0 7 0 0 0 zapadalność 0 0 0 1,52 0 0 0 Tasiemczyca liczba zachorowań 4 6 7 2 2 4 1 zapadalność 0,87 1,3 1,52 0,43 0,44 0,87 0,22 * brak danych 1.7 Grzybice i choroby pasoŝytnicze skóry. W 2007 r. do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Gdańsku zostały zgłoszone 502 przypadki zachorowania na grzybicę, 136 przypadków świerzbu oraz 40 przypadków wszawicy. Warunkiem zapobiegania szerzeniu się chorób zakaźnych skóry jest przede wszystkim skuteczne leczenie osób chorych oraz przestrzeganie podstawowych zasad higieny. Działaniem zapobiegającym szerzeniu się inwazji wszy oraz innych chorób zakaźnych skóry w zbiorowiskach, jakimi są szkoły i przedszkola, poza niezbędnym chorych jest systematyczna kontrola czystości głów i włosów dzieci. Powiatowi inspektorzy sanitarni nie mają delegacji prawnej do takich kontroli. W związku z tym, procedury prewencyjnego postępowania, zapewniającego bezpieczeństwo dzieci zdrowych w szkołach i przedszkolach, np. poprzez dokonywanie przeglądów głów przez pielęgniarki szkolne, powinni wdraŝać dyrektorzy placówek nauczania i wychowania, w porozumieniu z rodzicami dzieci. W roku 2007 Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Gdańsku prowadził w szkołach i przedszkolach na terenie miasta Gdańska działalność oświatową w zakresie zapobiegania chorobom pasoŝytniczym skóry. 25

Tab. 7. Grzybica, świerzb i wszawica w latach 2001-2007 liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców. Choroby zakaźne rok 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Grzybica liczba zachorowań 0 0 1 2 388 478 502 zapadalność 0 0 0,22 0,43 84,75 104,45 109,93 Świerzb liczba zachorowań 37 29 25 30 60 153 136 zapadalność 8,02 6,29 5,42 6,51 13,08 33,43 29,78 Wszawica liczba zachorowań * * * * 4 20 40 zapadalność * * * * 0,87 4,37 8,76 * brak danych 1.8 Choroby zakaźne szerzące się drogą kropelkową. Błonica W 2007 r., tak jak w latach poprzednich, nie notowano zachorowań na błonicę. Wprowadzenie w 1954 r. do programu szczepień ochronnych szczepień przeciwko błonicy spowodowało praktyczne wyeliminowanie zachorowań. Płonica (szkarlatyna) W 2007 roku nadal obserwowany jest wzrost zachorowań na płonicę. W 2005 roku wartość współczynnika zapadalności wynosiła 10,67, w 2006 16,83, w 2007 r. wzrosła do 21,24 i jest największa w ciągu ostatnich 7 lat (Tab. 9, Ryc. 17). Krztusiec Obserwowana w ciągu 2 ostatnich lat mała zapadalność na krztusiec (4 przypadki zachorowań w 2006 r., 7 przypadków zachorowań w 2007 r.) jest wynikiem wprowadzonych w 2003 roku, w ramach programu Światowej Inicjatywy ds. Krztuśca w Polsce, szczepień przypominających dla sześciolatków. (Tab. 8., ryc. 12.). 26

Tab. 8. Krztusiec i płonica w latach 2001-2007 liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców. Choroby zakaźne rok 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Krztusiec liczba zachorowań 2 11 38 70 46 4 7 zapadalność 0,43 2,38 8,24 15,2 10,03 0,87 1,53 Płonica liczba zachorowań 33 42 66 46 49 77 97 (szkarlatyna) zapadalność 7,23 9,1 14,31 9,99 10,68 16,83 21,24 120 Ryc. 12. Liczba zachorowań na krztusiec i płonicę w latach 2001-2007. 100 liczba zachorowań 80 60 40 20 Krztusiec Płonica 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 rok Odra Od 6 lat na terenie Gdańska nie odnotowano Ŝadnego przypadku zachorowania na odrę. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Gdańsku uczestniczy w programie Światowej Organizacji Zdrowia mającym na celu eradykację odry. Zgodnie z wdroŝonym programem, wszystkie przypadki podejrzenia zachorowania na odrę zgłaszane są do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Gdańsku w trybie pilnym oraz potwierdzane badaniem serologicznym swoistych przeciwciał w klasie IgM. W 2007 roku odnotowano jedno podejrzenie zachorowania na odrę, jednakŝe wyniki przeprowadzonych badań wykluczyły wstępne rozpoznanie. Ospa wietrzna W 2007 r. liczba zachorowań na ospę wietrzną utrzymuje się na takim samym poziomie jak w roku ubiegłym (Tab. 9.). 27

Szczepienia przeciwko ospie wietrznej są szczepieniami zalecanymi dopiero od 4 lat, w związku z czym tylko niewielka część populacji została uodporniona. W Gdańsku w 2007 roku zaszczepiono 339 osób (w tym 5 dorosłych). RóŜyczka W roku 2007, w porównaniu z rokiem ubiegłym, zarejestrowano prawie 3-krotny spadek współczynnika zapadalności zachorowań na róŝyczkę (z 19,98 w 2006 r. do 6,57 w 2007 r.) (Tab. 9.). Świnka (nagminne zapalenie przyusznic) W 2007 r. zarejestrowano 28 przypadków zachorowań na nagminne zapalenie przyusznic (świnkę). Współczynnik zapadalności, w porównaniu z rokiem poprzednim, obniŝył się o 28% (Tab. 9.). Zmniejszająca się co roku liczba zachorowań na świnkę jest wynikiem wprowadzonego w 2003 r. obowiązku szczepienia szczepionką trójwalentną przeciwko odrze, śwince i róŝyczce dzieci w 13-14 m-cu Ŝycia oraz szczepień obowiązkowych dzieci w 10 roku Ŝycia, a takŝe szczepień dziewczynek w 11 i 12 roku Ŝycia (od 2006 r.). PoniŜsza tabela i wykres obrazują sytuację epidemiologiczną dotyczącą odry, ospy wietrznej, róŝyczki i świnki. Tab. 9. Ospa wietrzna, róŝyczka i świnka w latach 2001-2007 liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców. Choroby zakaźne rok 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Odra liczba zachorowań 4 0 0 0 0 0 0 zapadalność 0,87 0 0 0 0 0 0 Ospa liczba zachorowań 621 622 770 995 1065 1145 1139 wietrzna zapadalność 136,09 134,83 166,89 216,06 232,12 250,2 249,42 RóŜyczka liczba zachorowań 122 80 11 27 33 91 30 zapadalność 26,45 17,34 2,38 5,86 7,19 19,98 6,57 Świnka liczba zachorowań 112 57 1142 875 61 39 28 zapadalność 12,36 12,36 247,52 186,06 13,3 8,52 6,13 Grypa Grypa jest chorobą znaną od staroŝytności, przebiegającą w formie cyklicznych epidemii lub pandemii. Epidemie grypy występują w kaŝdym sezonie i dotyczą głównie dzieci. 28

W okresie od 01.01.2007 r. do 31.12.2007 r. do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Gdańsku zgłoszono 285 przypadków podejrzeń/rozpoznań zachorowań na grypę (zapadalność 62,41). Zgłoszone przypadki nie zostały potwierdzone laboratoryjnie (Tab. 10., Ryc. 15.). Największa liczba zachorowań na grypę na terenie Gdańska przypada na miesiące jesienno-zimowe (głównie I kwartał) (Ryc. 18.). Tab. 10. Grypa w latach 2001-2007 liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców. rok Choroby zakaźne 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 liczba zachorowań 672 0 7202 708 2624 440 285 Grypa zapadalność 145,67 0 1561 153,73 571,58 96,15 62,41 Ryc. 13. Liczba zachorowań i zapadalność na grypę w latach 2001-2007. 8000 7000 liczba zachorowań 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 rok SENTINEL W celu monitorowania sytuacji epidemiologicznej grypy w Europie została stworzona sieć nadzoru epidemiologicznego i wirusologicznego Sentinel. Program nadzoru zwiększa szansę wczesnej identyfikacji szczepu wirusa wywołującego epidemiczne zachorowania. Lekarze biorący udział w programie, mają moŝliwość przeprowadzenia badań wirusologicznych, weryfikujących rozpoznanie kliniczne grypy. Program Sentinel prowadzony był od 1 do 18 tygodnia roku (01.01.2007 r.- 29.04.2007 r.) oraz od 36 do 52 tygodnia roku (03.09.2007 r.- 31.12.2007 r.). W programie Sentinel 29

uczestniczyło 63 lekarzy z 5 gdańskich przychodni lekarskich: NZOZ Przychodni Lekarskiej Jasień sp. z o.o., NZOZ Przychodni Kaletnicza, ul. Kaletnicza 3/2, NZOZ Baltimed sp. z o.o., ul. Krzemowa 16 i Szpitala Specjalistycznego Św. Wojciecha Lekarze Podstawowej Opieki Zdrowotnej, Al. Jana Pawła II 50, NZOZ Nadmorskie Centrum Medyczne Sp. z o.o. (Przychodnie: Kołobrzeska, Jagiellońska, Piastowska, Gdyńska, Kilińskiego, Biwakowa ). Nadzorem objęto 116 807 pacjentów. W kaŝdym tygodniu dane epidemiologiczne z placówek biorących udział w programie Sentinel, Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Gdańsku, za pośrednictwem Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Gdańsku, przekazywał do Krajowego Ośrodka ds. Grypy w Warszawie. W 2007 roku zgłoszono 478 przypadków podejrzeń zachorowań na grypę w 11 przypadkach pobrano od pacjentów wymazy z gardła i z nosa. W Ŝadnym przypadku badania laboratoryjne nie potwierdziło rozpoznania klinicznego grypy. Ptasia grypa Od 10 lat eksperci zwracają szczególną uwagę na wirusa grypy A H5N1 oraz A H7N7, występujące wcześniej jedynie u ptaków. Te typy wirusa okazały się groźne dla ludzi. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia do początku 2008 r. na świecie zdiagnozowano 350 przypadków zakaŝenia ludzi wirusem ptasiej grypy typu H5N1, z których 217 zakończyło się zgonem chorych. Wirusy H5N1 i H7N7 nie przenoszą się łatwo z ptaków na ludzi. Obecnie nie ma lub istnieje tylko nieznaczne ryzyko przeniesienia infekcji z człowieka na człowieka. Niemniej jednak wirusy H5N1, H7N7 są obserwowane przez specjalistów, gdyŝ przekształcenie ich w formy bardziej inwazyjne mogłyby zapoczątkować nową pandemię grypy o globalnym przebiegu (ze względu na skalę i prędkość międzynarodowego ruchu obywateli). Główną drogą zakaŝenia jest transmisja wirusa z drobiu na człowieka podczas bliskiego bezpośredniego kontaktu z Ŝywymi chorymi ptakami, bądź z powierzchniami skaŝonymi ich odchodami. Na terenie Polski nie odnotowano Ŝadnego przypadku zakaŝenia człowieka wirusem ptasiej grypy (H5N1). W listopadzie 2007 r. na fermach drobiu w okolicy Płocka wystąpiły ogniska ptasiej grypy wśród drobiu. Do jednego z gdańskich sklepów trafiło mięso indycze z tych ferm. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Gdańsku objął nadzorem epidemiologicznym właściciela sklepu i sprzedawczynię, którzy mieli kontakt z zakaŝonym mięsem drobiowym. Lekarze pracujący w przychodniach na terenie miasta Gdańska, zostali poinformowani o konieczności zwrócenia szczególnej uwagi na pacjentów, zgłaszających się z objawami grypopodobnymi. Ponadto do wszystkich zakładów opieki zdrowotnej przekazane 30

zostały ulotki informacyjne przygotowane w oparciu o komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego,,Jak uniknąć zakaŝenia ptasią grypą. 1.9 Działania związane z podejrzeniem uŝycia substancji potencjalnie bioniebezpiecznych. W roku 2007 Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Gdańsku 5-krotnie uczestniczył w działaniach związanych z zabezpieczeniem materiałów potencjalnie bioniebezpiecznych. W zabezpieczeniu i transporcie podejrzanych materiałów brali udział funkcjonariusze Państwowej StraŜy PoŜarnej w Gdańsku i Policji. W 3 przypadkach, zgodnie z decyzją Wojewody Pomorskiego, po przeprowadzeniu badań w Laboratorium Wojewódzkiej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Gdańsku, których wyniki nie wykazały obecności patogenów oraz innych substancji mogących zagrozić zdrowiu uŝytkowników, przesyłki zostały zwrócone adresatom. Pozostałe przesyłki, na podstawie zaakceptowanego przez Wojewodę Pomorskiego wniosku Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Gdańsku, zostały zabezpieczone i przekazane do unieczynnienia przez spalenie. Osoby mające kontakt z substancjami potencjalnie niebezpiecznymi zostały objęte nadzorem epidemiologicznym. Pracownicy Oddziału Przeciwepidemicznego Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Gdańsku, dwukrotnie uczestniczyli w ustalaniu przyczyn i okoliczności rozrzucenia odpadów medycznych. Wydział Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności Urzędu Miejskiego w Gdańsku zorganizował zabezpieczenie i transport odpadów do unieczynnienia za pośrednictwem firmy specjalistycznej. 2. Nadzór nad zakładami opieki zdrowotnej. W 2007 r. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Gdańsku obejmował nadzorem 9 szpitali, 174 zakładów opieki zdrowotnej lecznictwa otwartego oraz 1090 prywatnych praktyk lekarskich. Pracownicy Oddziału Przeciwepidemicznego przeprowadzali kontrole sanitarne dotyczące głównie sterylizacji i dezynfekcji materiałów medycznych, higienicznego i chirurgicznego mycia rąk przez personel placówek medycznych, postępowania po ekspozycji na 31