Sri Lanka w kraju Syngalezów i Tamilów

Wojciech Maciejowski 122 Sri Lanka w kraju Syngalezów i Tamilów Sri Lanka to jedno z najmniejszych państw regionu Azji Południowej i aktualnie jeden z niewielu krajów na świecie o ustroju demokratyczno-socjalistycznym. Zajmuje łączną powierzchnię 67 095 km 2, na którą składa się terytorium lądowe o powierzchni 65 525 km 2 i wody śródlądowe, zajmujące 1570 km 2. Do Sri Lanki należy ponadto 30120 km 2 morskich wód terytorialnych oraz 437 400 km 2 morskich wód wyłącznej strefy ekonomicznej na Oceanie Indyjskim (Wijeyananda 1997). Terytorium państwa stanowi wyspa Cejlon, znajdująca się w odległości około 80 km na południowy wschód od wybrzeży Indii oraz

113 przybrzeżnych wysp na Oceanie Indyjskim (Vithanage 1997), z których do największych należą Mannar (126 km 2 ), Kayts (6,4 km 2 ) i Delft (4,7 km 2 ). Sama wyspa Cejlon rozciąga się między 5 o 55 N (przyl. Dondra) a 9 o 50 N (przyl. Palmyra) oraz 79 o 31 E (wybrzeże oceanu niedaleko miejscowości Talaivillu) a 81 o 53 E (przyl. Sangamankanda). Stolicą jest Kolombo. Pod względem tektonicznym Cejlon stanowi najbardziej na południe wysunięty fragment starej platformy prekambryjskiej nazywanej w literaturze polskiej platformą Dekanu. Generalnie wyróżnić można tutaj dwie główne jednostki strukturalne: wyniesienie cejlońskie obejmujące środkową i południową część wyspy, a także obniżenie północne zajmujące północną i północno-wschodnią część wyspy, stanowiące przedłużenie południowego zapadliska brzeżnego ciągnącego się wzdłuż indyjskiego Wybrzeża Koromandelskiego (Stupnicka 1978). Wyniesienie cejlońskie budują krystaliczne skały proterozoiku powstałe około 1-3 mld lat temu (Cooray 1987), będące świadectwem świetności starego kontynentu Gondwany. Tworzą je cztery osobne kompleksy skalne (Cooray 1997): Highland (gł. gnejsy, granulity i syllimanity), Wanni (gnejsy, granodioryty i migmatyty), Vijayan (gnejsy hornblendowe i kwarcyty) i Kadugannawa (mapa 1). Obniżenie północne wypełniają skały kenozoiku. Są to przede wszystkim wapienie miocenu oraz różnorodne osady aluwialne, lagunowe i piaski wydmowe czwartorzędu (Davies i Herbert 1988, Cooray 1997). Przeważającą część kraju zajmują płaskie i faliste niziny, miejscami silnie zabagnione, które rozciągają się na północy kraju i wzdłuż wybrzeży Oceanu Indyjskiego. Monotonię krajobrazu zaburzają charakterystyczne tutaj liczne grupy skalne lub pojedyncze masywy skalne będące ostańcami denudacyjnymi (m.in. Ritigala, Sigiriya). W samym centrum wyspy wznoszą się podniesione tektonicznie wysokie wyżyny i masywy górskie, które tworzą region nazywany Płaskowyżem Centralnym (Central Highlands). Wybrzeża stanowią zwykle szerokie piaszczyste plaże, oddzielone miejscami od otwartego oceanu barierą raf koralowych. Klimat Cejlonu charakteryzuje wyraźna dwudzielność, na którą silny wpływ ma ukształtowanie terenu centrum wyspy, stanowiące barierę dla przemieszczających się wilgotnych mas powietrza. Sri Lanka znajduje się bowiem pod wpływem cyrkulacji monsunowej, która reguluje wielkość i rytm opadów w ciągu roku. Wyróżnia się tutaj cztery pory roku związane przede wszystkim z okresami opadów (De Silva 1997) i są to: monsun północno-wschodni (grudzień luty) opady na wschodzie i w 123

centrum wyspy, I intermonsun (marzec-kwiecień) opady na południowym zachodzie, monsun południowo-zachodni (maj-wrzesień) bardzo wysokie opady na południowym zachodzie, w centrum i mniejsze wzdłuż całego wybrzeża zachodniego oraz wreszcie II intermonsun (październik-listopad) słabnące opady na południowym zachodzie i wzrastające stopniowo na wschodzie (De Silva 1997). Zdecydowanie najbardziej wilgotnym obszarem jest południowo-zachodnia część wyspy przyjmująca w ciągu roku średnio 2000-5000 mm opadu (wartości maksymalne zanotowano w Maliboda 5330 mm), a z kolei najsuchszymi są na wyspie wybrzeża południowo-wschodnie (Ambalantota 930 mm) i północne (Mannar 1009 mm, Dżafna 1231 mm) (mapa 2). Średnia temperatura powietrza w poszczególnych miesiącach waha się od 22 o C do 35 o C na wybrzeżu i nizinach, w górach natomiast jest zdecydowanie chłodniej od 10 o C do 23 o C (Fernando i Chandrapala 1995) (mapa 3). Warto również dodać, że wschodnie wybrzeża wyspy narażone są na silne cyklony nadchodzące znad zatoki Bengalskiej. W ciągu XX w. przetoczyło się 13 bardzo silnych huraganów, z których najtragiczniejszym był cyklon z listopada 1978, w którym zginęło 915 osób, a ponad 1 milion ludzi poniosło straty finansowe (De Silva 1986, De Tissera 1997). Rzeźba i klimat silnie determinują sieć hydrograficzną. Zajmuje ona 103 dorzecza o układzie promienistym (Vithanage 1997). Najdłuższymi rzekami są: Mahaweli Ganga (335 km), Malwatu Oya (164 km), Kala Oya (148 km) i Kelani Ganga (145 km). Ważną rolę w krajobrazie całego Cejlonu odgrywają sztuczne zbiorniki retencyjne, pozwalające prowadzić uprawy rolne przez cały rok. Na początku lat 90- tych XX w. zbiorników tych było łącznie 18 387 (Perera 1997), a najstarsze z nich, czynne do dzisiaj zostały zbudowane prawdopodobnie między IV a III w. p.n.e. (Perera 1997, Niven i in. 1999). Na Płaskowyżu Centralnym licznie występują malownicze kaskady wodne i wodospady, z najwyższymi - Bambarakanda (263 m - jeden z najwyższych w Azji), Diyalum (220 m) i Kurundu Oya (206 m). Większa ich część została założona na progach tektonicznych powstałych w wyniku pionowych ruchów skorupy ziemskiej w późnym trzeciorzędzie. 124

- zarys tektoniki - średnie opady roczne 1961-1990 - struktura etniczna 125

Naturalna szata roślinna Sri Lanki w postaci różnorodnych lasów strefy okołorównikowej pokrywa dzisiaj tylko 31,2 % wyspy tj. 2 mln ha (Bandaratillake 1997), chociaż jeszcze na początku ubiegłego wieku zajmowały one ponad 70% powierzchni Cejlonu. Najcenniejszym zbiorowiskiem leśnym są rosnące w południowo-wschodniej części wyspy wilgotne lasy równikowe, których najlepiej zachowane fragmenty są chronione w rezerwacie leśnym Sinharaja, będącym od 1978 roku rezerwatem biosfery i jednocześnie od 1988 roku obiektem przyrodniczym wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Las równikowy tworzą na Cejlonie przede wszystkim gatunki dwuskrzydli (Dipterocarpus zeylanicus, D. hispidus) i damarzyka (Shorea sp.), a także Chaeteocarpus castanocarpus, Myristica dactyloides, Vitex altissima i Dillenia retusa. Pod względem zajmowanej powierzchni dominują zdecydowanie wilgotne i suche lasy monsunowe z hebanowcem właściwym (Diospyros ebenum), Vitex altissima, Altocarpus nobilis czy Pterospermum canescens (Bandaratillake 1997), pokrywające obszary nizin na północy i wschodzie kraju. Ujściowe odcinki rzek oraz płaskie zabagnione wybrzeża stanowią siedlisko dla lasów namorzynowych (mangrowe), głównie z awicenią (Avicenia sp.) i korzeniarą czerwoną (Rhizophora mangle). Sri Lanka należy do krajów, w których bardzo dobrze rozwinięta jest ochrona przyrody. Obszary chronione zajmują 869 530 ha czyli prawie 13% powierzchni kraju (United Nations List... 1997). Składa się na nie łącznie 98 obiektów: 12 parków narodowych, 26 rezerwatów leśnych, 6 rezerwatów przyrody, 1 obszar dzikiej przyrody oraz 53 sanktuaria przyrody. Najbardziej znanymi obiektami są parki narodowe: Yala - obejmujący płaską, nadmorską równinę z malowniczymi lagunami, piaszczystymi wydmami (wys. do 30 m) i bagnami porośniętymi roślinnością namorzynów, Wilpattu - chroniący równinę między rzekami Malwatu Oya i Kala Oya, pokrytą mozaiką lasów monsunowych i suchych oraz ciekawą fauną orientalną, a także Horton Plains słynący z niezwykle urokliwego zakątka nazywanego World s End i rzadkiej fauny (Berger 2001). Ludność Sri Lanki liczy 19,2 mln mieszkańców (2001), przy czym nie jest etnicznie jednolita (Der Fischer Weltalmanach... 2002). Najliczniejszą grupę stanowią zamieszkujący centralną, zachodnią i południową część wyspy Syngalezi (74%), którzy posługują się językiem sinhala i wyznają buddyzm. Drugą ważną grupę etniczną stanowią Tamilowie (18,1%). Składają się na nich dwie odrębne grupy: Tamilowie Cejlońscy czyli Tamilowie z Dżafny (12,6%) żyjący głównie na północy i 126

wschodzie wyspy oraz Tamilowie Indyjscy czyli Tamilowie z Kandy (5,5%). Posługują się językiem tamilskim i są wyznawcami hinduizmu. Ponadto wyspę zamieszkują też Maurowie (7,1%), potomkowie białych kolonizatorów - Portugalczyków, Holendrów i Anglików (0,8%), jak również ostatni rdzenni mieszkańcy wyspy - negroidalni Weddowie, których około tysiąca żyje w dżungli na wschodzie Cejlonu (Kusio 2002). Różnice pomiędzy Syngalezami i Tamilami na tle etnicznym i religijnym, a także dążenia Tamilów Cejlońskich do uzyskania znacznie większej autonomii lub nawet samodzielnego państwa (tzw. Ilam) doprowadziły do silnych niepokojów wewnętrznych, które od roku 1981 przybrały charakter wojny domowej. Walki, przerywane krótkimi okresami negocjacji, stawiają naprzeciw siebie regularną armię lankijską i oddziały separatystycznego tamilskiego ugrupowania zwanego Tamilskie Tygrysy. Te ostatnie przejęły nawet kontrolę na znacznym obszarze na północy wyspy (mapa 4). Bardzo często stosuje się akty terroru, przede wszystkim zamachy bombowe, a także porwania i zamachy na turystów, stanowiących jedno z ważniejszych ogniw napędzających gospodarkę Sri Lanki. Administracyjnie Sri Lanka została podzielona na 25 dystryktów zebranych w 9 prowincji (tab. 1, mapa 5). Tab. 1 Podział administracyjny Sri Lanki Prowincje Ośrodek Powierzchnia Ludność w tys. administracyjny w km 2 (spis 2001) Centralna Kandy 5 674 2 415,0 Południowa Galla 5 544 2 277,1 Północna Dżafna 8 884 1 467,3 1) Północno-Centralna Anuradhapura 10 472 1 105,7 Północno-Zachodnia Puttalam 7 888 2 157,7 Sabaragamuwa Ratnapura 4 968 1 787,9 Uwa Badulla 8 500 1 170,7 Wschodnia Trikunamalaja 9 996 1 427,3 1) Zachodnia Kolombo 3 684 5 361,0 1) dane szacunkowe w prowincjach objętych wojną domową. Źródło: Encyclopaedia Britannica, Book of the Year 2000, London 2000; The World Citypopulation 2002. 127

Dżafna Sri Lanka - podział administracyjny stolica kraju stolice prowincji granice prowincji Liczba mieszkańców na km 2 PÓŁNOCNA 200 400 800 0 20 40 60km Zatoka Mannar Trikunamalaja Puttalam Anuradhapura PÓŁNOCNO- CENTRALNA PÓŁNOCNO- ZACHODNIA WSCHODNIA CENTRALNA Kandy Kolombo Ratnapura ZACHODNIA SABARAGAMUWA Badulla UWA Galle POŁUDNIOWA Mapa 5. Podział administracyjny i gęstość zaludnienia Sri Lanki (oprac. wł. na podstawie: Der Fischer Weltalmanach... 2002, The World... 2002) 128

Pod względem gospodarczym Sri Lanka należy do państw słabo rozwiniętych. Produkt narodowy brutto na jednego mieszkańca wynosił w 2000 roku niecałe 850 $ (Der Fischer Weltalmanach... 2002). Najważniejszym działem gospodarki jest rolnictwo. Użytki rolne pokrywają powierzchnię 1752 tys. ha (26,7% pow. kraju, 1995), z czego najwięcej zajmują uprawy ryżu (732 tys. ha), palmy kokosowej (442 tys. ha), herbaty (193 tys. ha) i kauczukowca (161 tys. ha) (Somasekaram 1997). Niedobory opadów w porze suchej powodują, że 502 tys. ha (28,6% użytków rolnych) jest intensywnie nawadniane (Wijesurija i Kamaladasa 1997, Manchanayake i Madduma Bandara 1999), a jednocześnie systemy nawadniania są dalej rozbudowywane. Przykładem tego jest trwająca inwestycja w dorzeczu rzeki Mahaweli Ganga tzw. Mahaweli Scheme podjęta już w roku 1977 w ramach programu Accelerated Mahaweli Programme (Wanigaratne 1997). Przemysł jest rozwinięty bardzo słabo. Największe znaczenie ma eksploatacja wysokiej jakości złóż grafitu i kamieni szlachetnych (Rotter 2000), przede wszystkim rubinów, szafirów i topazów. Zakłady przetwórcze zlokalizowane są głównie w dużych miastach (Kolombo, Gampaha, Sri Jayawardenepura, Galle). Do najlepiej rozwiniętych dziedzin należą przemysł chemiczny, materiałów budowlanych i spożywczy. Ważne miejsce w dochodach zajmuje turystyka, która mimo konfliktu wewnętrznego rozwija się coraz bardziej. Z roku na rok notuje się coraz więcej turystów zagranicznych (436, 4 tys. w 1999), którzy jednocześnie pozostawiają więcej pieniędzy (275 mln $ w 1999) (Der Fischer Weltalmanach... 2002). Wyprawę po kraju Syngalezów i Tamilów zaczynamy na jedynym dostępnym obecnie międzynarodowym lotnisku w Katunayake, 35 kilometrów na północ od Kolombo. Drugie lotnisko w Dżaffnie ze względu na ataki tamilskich partyzantów nie należy do bezpiecznych. W Katunayake jest z pewnością spokojniej, ale zaraz po odprawie celnej turystę oblega gromada tragarzy chcących koniecznie przenieść za niewielką opłatą (mile widziane euro lub dolary amerykańskie) jego walizy do oczekującego nieopodal autobusu. Turyści czasem próbują sami donieść albo dowieźć na wózkach swoje bagaże do autobusu, ale tu i tak trzeba je oddać i zapłacić napiwek, gdyż nie wypada samemu gramolić się na dach autobusu z walizami. Po godzinie jazdy pośród palm kokosowych i slumsów obrzeży stołecznej aglomeracji dojeżdżamy do centrum stolicy kraju Kolombo. Kolombo (Kolamba) położone blisko ujścia rzeki Kelani do Oceanu Indyjskiego jest największym miastem kraju, jego stolicą i 129

zarazem ośrodkiem administracyjnym Prowincji Zachodniej. Zamieszkuje go 777 tys. mieszkańców (2001). Aktualnie stanowi tylko siedzibę prezydenta państwa, a nie jest już siedzibą rządu, gdyż rolę tę przejęła pobliska Sri Jayawardenepura znana wcześniej pod nazwą Kotte (127 tys. mieszk., 2001). Kolombo jest również najważniejszym w kraju ośrodkiem gospodarczym, który skupia ponad 80% produkcji przemysłowej (Rasanayagam 1997). Najsilniej rozwinięty jest przemysł maszynowy, włókienniczy, odzieżowy, chemiczny (m.in. produkcja tworzyw sztucznych) i spożywczy (zakłady tytoniowe, przetwórnie herbaty, olejarnie). Ważną rolę dla gospodarki kraju odgrywają też znajdujące się tutaj huta żelaza i rafineria ropy naftowej, a także zakłady przemysłu metalowego, drzewnego, papierniczego i obuwniczego. Na północnych obrzeżach miasta została utworzona strefa bezcłowa, w której dominuje przemysł elektroniczny (Rasanayagam 1997). Spacer po ulicach miasta dla białego turysty jest w miarę bezpieczny, ale jednocześnie trochę uciążliwy. Ze względów bezpieczeństwa (możliwość zamachu terrorystycznego) w wielu miejscach stolicy zabronione jest fotografowanie, szczególnie w najstarszej dzielnicy miasta zwanej Fortem, w okolicy dzisiejszego fortu wojskowego oraz w pobliżu portu morskiego. Bardzo często spotyka się patrole wojskowe i obsadzone karabinami bunkry, a na ulicach w wielu miejscach ustawione są rogatki. Wchodząc do instytucji publicznych (m.in. banków) każdy jest poddawany kontroli, zwykle z użyciem wykrywaczy metalu. Najbardziej męczące jest jednak ciągłe odpowiadanie na zaczepki naciągaczy proszących o napiwek, a nawet papierosy, cukierki, pisaki, długopisy czy gumy do żucia. Poza tym właściciele popularnych taksówek-motoriksz (tzw. tuk-tuków) nie pojmują, że biały turysta może chcieć spacerować ulicą, a niekoniecznie jechać jakimkolwiek środkiem transportu. Zwiedzając Kolombo warto przejść się wąskimi uliczkami dzielnicy Fortu (założonego przez Portugalczyków), odwiedzić zabytkowe kościoły Wolvendaal (XVIII w.), św. Andrzeja (XIX w.) czy św. Piotra (XIX w.) i pospacerować nadmorską promenadą wzdłuż Oceanu Indyjskiego. Z Kolombo udajemy się na północny-wschód do samego centrum wyspy, przejeżdżając przez płaską równinę, pokrytą polami ryżowymi i gajami palmy kokosowej. Po drodze zatrzymujemy się w Dambulli. Dambulla to nieduża miejscowość (43,5 tys. mieszk., 2001) na obrzeżu Płaskowyżu Centralnego, która słynie z kompleksu świątyń buddyjskich. Tworzy go 5 jaskiń skalnych (m.in. Devaraja Viharaya, Maharaja Vihara, Pachima Viharaya) znajdujących się na izolowanym ostańcu skalnym, który wznosi się 150 m ponad otaczającą równinę. Jaskinie wykuto w 130

skale prawdopodobnie w I w. p.n.e. w okresie panowania króla Valagama Bahu (Sri Lanka 1999). Przez następne wieki złożono w nich 157 posągów Buddy (np. Budda Odpoczywający o dł. 15 m), natomiast ściany jaskiń pokryto licznymi freskami (głównie z XVIII w.) zajmującymi łącznie pow. 2100 m 2. Cały kompleks świątyń stanowi miejsce pielgrzymek wyznawców buddyzmu, a od roku 1991 jest wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Na nocleg zatrzymujemy się w Habaranie, małej miejscowości turystycznej na południu Prowincji Północno-Centralnej. Habarana stanowi doskonały punkt wypadowy do kilku okolicznych atrakcji turystycznych Sri Lanki. Najbliżej znajduje się widoczna już z daleka malownicza skała Sigiriyi. Jest to wysoki ostaniec, na którym powstała w V w. zabudowa pałacu królewskiego wraz z rzeźbami skalnymi, pomysłem porównywalnymi z egipskim Sfinksem. Atrakcją są też malowidła naskalne przedstawiające półnagie tancerki. Kilka kilometrów na zachód Sigiryi, nad wielkim zbiornikiem retencyjnym Kala Wewa leży Aukana. Znajduje się tu jeden z najbardziej znanych obiektów turystycznych kraju czyli największy na Sri Lance posąg stojącego Buddy (wys. ponad 13 m), wykuty w skale w V w., w okresie panowania króla Dhatusena (455-473 r.). Wyjeżdżając z Aukany odwiedzamy Vijithapurę, najstarszą osadę na Sri Lance, założoną w VI w. p.n.e. (Niven i in. 1999). Kolejnymi atrakcjami tej części kraju są stare syngaleskie stolice - Anuradhapura i Polonnaruwa. Do pierwszej jedziemy busem malowniczą drogą mijając ścisły rezerwat Ritigala, masyw skalny porośnięty lasem monsunowym z bogactwem zwierząt (m.in. słonie indyjskie, niedźwiedzie wargacze, jelenie sambary, aksisy i mundżaki) oraz częściowo zarośnięty zbiornik retencyjny Nachchaduwa Wewa. Anuradhapura stanowi ośrodek administracyjny Prowincji Północno-Centralnej, ważny ośrodek handlu i historyczne centrum religijne buddystów, zamieszkany przez ponad 57,4 tys. ludzi (2001). Położona nad rzeką Malwatu, między trzema dużymi zbiornikami wodnymi (Nuwara Wewa, Basawakkulama, Tissa Wewa) zbudowanymi jeszcze w starożytności i służącymi do nawadniania, była stolicą królestwa Syngalezów od IV w. p.n.e. do X w. n.e. (Kusio 2002). Znajduje się tutaj wielki kompleks architektoniczny wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Dominują dzwonowate dagoby (stupy) m.in. Thuparama z relikwią obojczyka Buddy oraz Jetavanarama (III w. p.n.e.), Mirisavati (II w. p.n.e.), Ruvanvalisaya (II w. p.n.e.) i Lankarama (I w. p.n.e.) (Niven i in. 1999). Uwagę zwracają również skalna świątynia Isurumuniya (III w. p.n.e.) z posągiem Buddy oraz basen do rytualnych ablucji zwany Kuttam Pokuna. Do uznanego przez 131

wyznawców buddyzmu za święte Drzewa Bo (figowiec Ficus religiosa) przybywają liczne pielgrzymki. Drzewo Bo wyrosło z gałązki zerwanej z drzewa oświecenia Buddy, przywiezionej w III w. p.n.e. z Indii przez mniszkę Sanghamitrę (Berger 2001). Z Anuradhapury ruszamy na wschód do Polonnaruwy. Po drodze mijamy kopię posągu Buddy z Aukany oraz stanowiące rezerwat przyrody, malownicze zbiorniki retencyjne Minneriya i Giritale. Coraz częściej spotyka się patrole wojskowe i bunkry, co świadczy, że zbliżamy się do regionów o wzmożonej działalności tamilskiej partyzantki. Polonnaruwa (12,3 tys. mieszk., 2001) stanowiła stolicę kraju pomiędzy X a XIII w. (Kusio 2002), a obecnie słynie przede wszystkim z wielkiego zespołu architektonicznego pochodzącego z tego właśnie okresu. Na przestrzeni kilkudziesięciu hektarów zachowały się budowle wpisane w 1982 na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Zespół ten składa się z trzech osobnych kompleksów: Quadrangle, Alahana Pirivena oraz Gal Vihara (Niven i in. 1999). Na najstarszy z nich kompleks Quadrangle składają się m.in. świątynia Sziwy (Siva Devale) z doskonale zachowaną do dziś imitacją jego fallusa, Thuparama (Dom Posągów) - najstarsza budowla Polonnaruwy z końca XI w., Nissankalatha Mandapaya - pawilon służący do słuchania kazań, świątynie Vatadage, Hetadage oraz Atadage z XII w. i Gal Pota (Kamienna Księga) - wielki głaz (8,25 x 1,37 x 0,55 m) na którym wyryto skalne inskrypcje (Siemens 1998). Z kolei kompleks Alahana Pirivena (tzw. Kolegium Krematoryjne) wybudowany w drugiej połowie XII w. tworzą dagoba Rankot Vihara (Złoty Szpic), dagoba Kiri Vihara (Mleczna Dagoba) i ruiny świątyni Lankatilaka. Ostatni kompleks Gal Vihara (Czarne Skały) zawiera trzy monumentalne posągi Buddy (Budda Medytujący, Budda w Nirwanie, Budda Stojący na Lotosie) wykute w czarnym monolicie skalnym. Z Polonnaruwy jedziemy na południe, wkraczając powoli na teren Płaskowyżu Centralnego, na którego północnym skraju znajduje się inna dawna stolica kraju - Kandy. Miasto leżące nad rzeką Mahaweli Ganga, zwane też Maha Nuvara, stanowi ośrodek administracyjny Prowincji Centralnej, a jego historia sięga co najmniej V w., gdyż wspomniane było już w relacji chińskiego podróżnika Fa Xiana. W 1520 Portugalczycy założyli tu fort, a w latach 1592-1815 była to stolica syngaleskiego królestwa Kandy. W latach 1656-1658 zostało zajęte przez Holendrów, których w 1796 wyparli Anglicy (Kusio 2002). Aktualnie żyje tu 150,7 tys. mieszkańców (2001) trudniących się rzemiosłem - jubilerstwem (obróbka kamieni szlachetnych), tkactwem (tzw. batik) i rzeźbiarstwem w drewnie. W podmiejskim Peradeniya znajduje się uniwersytet i jeden z 132

najstarszych azjatyckich ogrodów botanicznych. Kandy zawiera w sobie liczne zabytki, w tym m.in. świątynie buddyjskie Natha Devale (XIV w.), pałac królewski (XVI w.-xix w.), kościół św. Pawła (XVIII w.) czy buddyjski klasztor Asgiriya Vihara (XVIII w.), ale prawdziwą atrakcją jest wpisana w 1988 na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO świątynia Dalada Maligawa (XVII-XVIII w.). W niej znajduje się relikwia świętego zęba Buddy, stanowiąca cel pielgrzymek wyznawców buddyzmu. Z Kandy udajemy dalej na południe w głąb ciągle podnoszącego się Płaskowyżu Centralnego. Droga na przestrzeni prawie 60 km to serpentyny. Wraz ze wzrostem wysokości spada ilość terenów leśnych i palmowych, natomiast zwiększa się powierzchnia zajęta pod uprawę herbaty. Coraz częściej spotyka się też wielkie herbaciane faktorie, do których bezpośrednio z pól podążają objuczone wielkimi koszami kobiety, zbierające liście herbaty na górskich stokach. Po kolejnej godzinie dojeżdżamy do najwyżej położonej miejscowości Sri Lanki. Jest nią leżąca na wys. prawie 1900 m n.p.m. Nuwara Eliya (35,6 tys. mieszk., 2001). Ponad nami wznoszą się najwyższe szczyty Cejlonu: Pidurutalagala (2524 m n.p.m.) z charakterystycznym przekaźnikiem RTV na szczycie, Kirigalpotta (2396 m n.p.m.) oraz Totapala (2357 m n.p.m.). Zwiedzamy bazar i zatrzymujemy się w pobliskiej faktorii herbacianej, delektując się świeżo wyprodukowana herbatą. Opuszczamy Płaskowyż Centralny i krętą drogą wracamy do stolicy. Po drodze roztaczają się piękne widoki na zielone górskie masywy, rozcięte głębokimi dolinami rzecznymi oraz wspaniałe wodospady Devon (97 m) i St. Clair s (80 m) (Vithanage 1997). Na horyzoncie na chwilę pojawia się Sri Pada czyli Szczyt Adama (2243 m n.p.m.), kolejne miejsce pielgrzymek wyznawców nie tylko buddystów, ale też i chrześcijan. Po dwóch godzinach dojeżdżamy do dna doliny rzeki Kelani (tutaj został nakręcony słynny film Most na rzece Kwai (Siemens 1998), i wśród lasów kauczukowych kończymy podróż po interiorze Sri Lanki. LITERATURA Bandaratillake H.M., 1997, Forests, [w:] Atlas of Sri Lanka, T. Somasekaram (red.), Arjuna Consulting, Dehiwala, s. 32-35. Berger K.-W., 2001, Sri Lanka. Malediven, Reisebuchverlag Iwanowski GmbH, Dormagen, s. 1-514. Cooray P.G., 1987, An Introduction to the Geology of Sri Lanka, National Museums Department, Colombo. 133

Cooray P.G., 1997, Geology, [w:] Atlas of Sri Lanka, T. Somasekaram (red.), Arjuna Consulting, Dehiwala, s. 8-11. Davies J., Herbert R., 1988, The hydrogeology of the Miocene sedimentary belt of Sri Lanka, Journal of the Geological Society of Sri Lanka, 1, s. 45-63. De Silva M.B.G., 1997, Climate, [w:] Atlas of Sri Lanka, T. Somasekaram (red.), Arjuna Consulting, Dehiwala, s. 16-22. De Tissera C.H., 1997, Natural Hazards, [w:] Atlas of Sri Lanka, T. Somasekaram (red.), Arjuna Consulting, Dehiwala, s. 76-78. Der Fischer Weltalmanach 1997, 1996, Fischer Verlag, Frankfurt am Main, s. 1-1279. Der Fischer Weltalmanach 2003, 2002, Fischer Verlag, Frankfurt am Main, s. 1-1407. Encyclopaedia Britannica. Book of the Year 2000, London 2000. Fernando T.K., Chandrapala L., 1995, Climate Variability in Sri Lanka, International Symposium on Climate in Asia Pacific, University of Brunei Darussalam. Kusio J., 2002, Sri Lanka, [w:] Encyklopedia Historyczna. Tom XI: Azja część 2, Opres, Kraków, s. 254-265. Manchanayake P, Madduma Bandara C.M., 1999, Water Resources of Sri Lanka, National Science Foundation, Colombo, s. 1-112. Niven C., Noble J., Forsyth S., Wheeler T., 1999, Sri Lanka, Lonely Planet Publications, Melbourne-Oakland-London-Paris, s. 1-328. Perera M.P., 1997, Surface water, [w:] Atlas of Sri Lanka, T. Somasekaram (red.), Arjuna Consulting, Dehiwala, s. 23-26. Rasanayagam Y., 1997, Manufacturing Industries, [w:] Atlas of Sri Lanka, T. Somasekaram (red.), Arjuna Consulting, Dehiwala, s. 118-122. Rotter K., 2000, Sri Lanka, [w:] Przeglądowy Atlas Świata. Azja część 2, R. Mydel, J. Groch (red.), Fogra, Kraków, s. 250-253. Siemens J., 1998, Sri Lanka, DuMont Buchverlag, Köln, s. 1-240. Somasekaram T., 1997, Land Use, [w:] Atlas of Sri Lanka, T. Somasekaram (red.), Arjuna Consulting, Dehiwala, s. 82-84. Sri Lanka, 1999, Verlag Karl Baedeker, Ostfildern, s. 1-312. Stupnicka E., 1978, Zarys geologii regionalnej świata, Wydawnictwa Geologiczne, s. 1-324. The World Citypopulation 2002. United Nations List of National Parks and Protected Areas, IUCN, Gland 1997. 134

Vithanage P.W., 1997, Relief and drainage, [w:] Atlas of Sri Lanka, T. Somasekaram (red.), Arjuna Consulting, Dehiwala, s. 2-4. Wanigaratne R.D., 1997, Mahaweli Scheme, [w:] Atlas of Sri Lanka, T. Somasekaram (red.), Arjuna Consulting, Dehiwala, s. 106-108. Wijesurija L.T., Kamaladasa G.B.U., 1997, Irrigation Schemes, [w:] Atlas of Sri Lanka, T. Somasekaram (red.), Arjuna Consulting, Dehiwala, s. 96-101. Wijeyananda N.P., 1997, Maritime zones, [w:] Atlas of Sri Lanka, T. Somasekaram (red.), Arjuna Consulting, Dehiwala, s. 5-7. 135