Załącznik do uchwały Nr XI/101/2016 Rady Miejskiej Zagórowa z dnia 10 maja 2016 r. GMINNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE ORAZ OCHRONY OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE DLA GMINY ZAGÓRÓW na lata 2016-2020 MAJ 2016 1
I. WPROWADZENIE Przemoc jest zjawiskiem występującym coraz powszechniej. Każdego dnia znajdujemy doniesienia w mediach o krzywdach wyrządzonych ludziom przez inne jednostki, o maltretowaniu słabszych dzieci, osób starszych, o znęcaniu się nad najbliższymi. Wykorzystujemy swoją przewagę, władzę, siłę do sprawiania cierpienia innym lub przeciwnie: demonstrujemy własną bezsilność i potrzebę czyjejś uwagi, sprawiając ból, poniżając, zmuszając do uległości czy szukania pomocy. Wśród wielu zatrważających zjawisk obserwujemy jeszcze jedno przemoc staje się towarem sprzedawanym w licznych programach telewizyjnych, główną atrakcją filmów czy gier komputerowych. Ma swojego odbiorcę wśród niemal wszystkich grup wiekowych. Przemoc stała się zatem swoistym rodzajem rozrywki, zabawy. Choć przemoc, agresja jako forma zachowań społecznych istniała od zarania dziejów we wszystkich kulturach i religiach, to właśnie obecnie obserwujemy zjawisko swoistego rozkwitu, eskalacji przemocy, a jednocześnie wzrastającego nią zainteresowania. Określenie i jasne zdefiniowanie przemocy w rodzinie nie jest łatwe. Na zagadnienie przemocy domowej możemy spojrzeć z wielu perspektyw. Przemocą domową zajmuje się szereg dyscyplin naukowych takich jak: psychologia, pedagogika, prawo, socjologia, polityka społeczna itp. Dlatego też precyzyjne określenie tego zjawiska nastręcza wielu problemów interpretacyjnych. Na przemoc w rodzinie można spojrzeć z perspektywy prawnej, moralnej, psychologicznej i społecznej. Najprostszą i dostępną definicją jest definicja przemocy zawarta w Słowniku Języka Polskiego, która określa przemoc jako: fizyczną przewagę wykorzystywaną do czynów bezprawnych dokonywanych na kimś, lub narzuconą bezprawnie władzę, panowanie. Na potrzeby Programu, przy definiowaniu przemocy domowej, zwraca się uwagę na najbardziej charakterystyczne jej wyznaczniki z punktu widzenia polityki społecznej. Najbardziej odpowiednią jest definicja zawarta w ustawie z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. 2015r., poz.1390 z późn. zm.), która przemoc w rodzinie definiuje jako jednorazowe albo powtarzające się, umyślne działanie lub zaniechanie, naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Zjawisko przemocy nie jest jednoznaczne. Wyróżniamy kilka rodzajów przemocy i każdy z nich ma swoje charakterystyczne wyznaczniki, chociaż wiele elementów jest wspólnych, chociażby to, że każda forma przemocy powoduje ból, cierpienie, zawsze narusza prawa i dobra osobiste ofiary i jest intencjonalna. Przemoc w rodzinie ogranicza się do pięciu podstawowych rodzajów. Jest to przemoc fizyczna, przemoc psychiczna, przemoc seksualna, przemoc ekonomiczna i zaniedbanie. 1.Przemoc fizyczna bicie, znęcanie się, głodzenie, zamykanie, kopanie, policzkowanie, szarpanie, duszenie, ciągnięcie za włosy, rzucanie przedmiotami, ale także używanie niebezpiecznych narzędzi lub grożenie ich użyciem; zadawanie bólu; 2. Przemoc psychiczna sprawowanie przez sprawcę przemocy psychicznej kontroli nad ofiarą, np. straszenie zabójstwem, użyciem przemocy, zabraniem dzieci, niszczenie lub grożenie zniszczeniem rzeczy, upokarzanie, używanie wulgarnych słów, mówienie kobiecie, że jest do niczego, że jest brzydka, głupia, chora psychicznie, że nikt jej nie chce, że bez sprawcy sobie nie poradzi; 3. Przemoc seksualna zmuszanie do odbywania stosunku lub poddania się innym zachowaniom seksualnym, a także wymuszanie współżycia w nieakceptowalnej formie. 2
Przemoc seksualna jest często przez ofiary molestowania ukrywana, co w znacznym stopniu utrudnia udzielenie im pomocy; 4. Przemoc finansowa (ekonomiczna) np. utrzymanie kobiety w całkowitej zależności finansowej, zakazywanie jej pracy zawodowej, nie dawanie wystarczającej ilości pieniędzy na prowadzenie domu; 5.Przemoc polegająca na osaczaniu np. ciągłe chodzenie za kimś, dzwonienie do niego w celu wyrządzenia mu krzywdy lub zastraszenia; 6. Przemoc w wymiarze społecznym zakazywanie osobie kontaktów z rodzina, przyjaciółmi, zabranianie jej wychodzenia z domu, upokarzanie jej w miejscach publicznych. Ofiarami przemocy są na ogół kobiety i dzieci, rzadko mężczyźni, chociaż ostatnio w literaturze fachowej spotykamy się coraz częściej z odnotowaniem faktu stosowania przemocy wobec mężczyzn. Kategorią ofiar przemocy, o której mówi się nieco rzadziej niż o dzieciach i kobietach, są osoby niepełnosprawne i ludzie starsi. Są to osoby słabe fizycznie, psychicznie, o niskim poczuciu wartości samego siebie, w jakikolwiek sposób zależne od sprawcy. Zależność ta może mieć wymiar psychiczny, fizyczny i ekonomiczny. Czasami ofiara staje się ofiarą z przyzwyczajenia, np. zależność ekonomiczna ustała, kobieta stała się niezależna finansowo, ale poddawanie się aktom przemocy jak gdyby stało się codziennością przyzwyczaiła się i mimo braku zależności od sprawcy, nie znajduje w sobie siły i odwagi, by przeciwstawić się sytuacji, w której dochodzi do przemocy. Ofiara potrzebuje dużo czasu, aby odbudować świadomość swojej wartości, jeśli przez lata była poniżana i wykorzystywana. Wielu ofiarom udaje się przeciwstawić sprawcy, niemniej jednak większość potrzebuje pomocy innych; bez tego sama nigdy nie zdobędzie się na odwagę, żeby przeciwstawić się stosowaniu wobec niej przemocy. II. SKALA ZJAWISKA Zasadniczo sprawcy przemocy w rodzinie ścigani są z art. 207 k.k. Przepis ten określa przestępstwo fizycznego lub psychicznego znęcania się nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy, albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, które zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Polskie statystyki policyjne i sądowe wskazują na dużą liczbę przypadków przemocy w rodzinie. Dane Policji na podstawie procedury,,niebieskie Karty uregulowanej zarządzeniem nr 162 Komendanta Głównego Policji z dnia 18 lutego 2008r. przedstawiają skalę interwencji domowych podejmowanych przez policjantów, dotyczących przemocy w rodzinie oraz liczbę postępowań karnych, które wszczynane są przeciwko sprawcy tej przemocy. Liczba interwencji domowych Policji dotyczących przemocy w rodzinie wyniosła w 2015 roku w Polsce 75.495 (w tym 61.133 wszczynających procedurę Niebieskiej Karty i 14.362 dotyczących kolejnych przypadków w trakcie trwania procedury). W 2015 roku odnotowano 97.501 osób będących ofiarami przemocy, 76.034 osób podejrzanych o stosowanie przemocy w tym 48.841 będących pod wpływem alkoholu. Ofiarami przemocy w większości były kobiety a sprawcami mężczyźni. Przemoc w rodzinie często kończy się tragicznie zabójstwem, wówczas wyczerpuje znamiona przestępstwa określonego w art. 148 k.k., informacje na ten temat można znaleźć na stronie internetowej Policji. Skala zjawiska przemocy w rodzinie może być również analizowana na podstawie badań opinii publicznej. Już dawno ośrodki badania opinii publicznej zauważyły, że przemoc w rodzinie jest problemem trudnym do badania, bowiem agresja ze strony osób najbliższych, jeżeli nie mieści się w wyobrażeniu człowieka o tym, co normalne 3
i słuszne, może być wstydliwie ukrywaną tajemnicą. Ofiarom przemocy łatwiej jest podawać przykłady osób pokrzywdzonych, niż mówić o własnych doświadczeniach. Przykładowo wyniki badań TNS OBOP wykazały, że aż 64% Polaków zna w swoim otoczeniu, sąsiedztwie takie rodziny, o których słyszeli lub wiedzą, że dochodzi w nich do różnych form przemocy. Natomiast do faktu, że osobiście doświadczyły przemocy ze strony członka rodziny, przyznało się 36% ankietowanych. Zdaniem Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych najczęściej do przemocy w rodzinie dochodzi pod wpływem alkoholu. Jak piszą przedstawiciele PARP-y w ostatnich latach znacznie wzrosła liczba osób zagrożonych uzależnieniem od alkoholu. Można szacować, iż liczba ta wynosi obecnie ok. 1,5-1,6 mln. To prawie dwukrotnie więcej niż wynosiły szacunki sprzed ostatnich 4-5 lat. Na terenie gminy Zagórów przemoc w rodzinie występuje w rodzinach o różnym statusie społecznym. Dominującym problemem jest alkoholizm. Następnie przemoc wiąże się z niskimi dochodami, biedą, bezrobociem, a także małą świadomością społeczną. Przypadki przemocy zdarzają się w domach rodzinnych, w zamkniętym kręgu gdzie świadkami są jedynie członkowie rodziny. W ujawnionych przypadkach przemocy w rodzinie lub w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że w danej rodzinie występuje przemoc prowadzona jest tzw. procedura Niebieskiej Karty. Obejmuje ona ogół czynności podejmowanych przez przedstawicieli Miejsko Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, policji, oświaty, służby zdrowia, GKRPA, organizacji pozarządowych. Działania te koordynuje Przewodniczący Zespołu Interdyscyplinarnego. Z danych statystycznych Zespołu Interdyscyplinarnego wynika, że na terenie gminy Zagórów w 2015 roku zostało wszczętych 25 procedur Niebieskiej Karty. Zjawisko przemocy występowało w 17 rodzinach. Najczęściej zgłaszane przez osoby pokrzywdzone formy przemocy w rodzinie to przemoc fizyczna, psychiczna, emocjonalna oraz ekonomiczna. W ramach prac Zespołu odbyło się 40 posiedzeń. W 2015 roku procedura Niebieskie Karty została zakończona w 10 rodzinach. Przedstawione dane z pewnością nie odzwierciedlają rzeczywistości. Należy przy tym pamiętać, że przemoc w rodzinie wiąże się z lękiem ofiar i świadków przed ujawnieniem takich przypadków. Uznając więc, że przemoc w rodzinie narusza podstawowe prawa człowieka, w tym prawo do życia i zdrowia oraz poszanowanie godności osobistej, a władze publiczne mają obowiązek zapewnić wszystkim obywatelom równe traktowanie i poszanowanie ich praw i wolności, a także w celu zwiększenia skuteczności przeciwdziałania przemocy w rodzinie tworzy się gminny system przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Działania w ramach gminnego systemu dają możliwość zaplanowania i udzielenia kompleksowej pomocy rodzinom, w których przemoc występuje. Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie /Dz.U. 2015r., poz. 1390 z późn.zm./ do zadań własnych gminy w w/w zakresie należy: 1. opracowanie i realizacja gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie; 2. prowadzenie poradnictwa i interwencji w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie w szczególności poprzez działania edukacyjne służące wzmocnieniu opiekuńczych i wychowawczych kompetencji rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie; 3. zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wsparcia; 4. tworzenie zespołów interdyscyplinarnych. 4
III. PROGRAM 1. Adresatami programu są: rodziny i osoby dotknięte bezpośrednio zjawiskiem przemocy, rodziny i osoby zagrożone zjawiskiem przemocy, przedstawiciele instytucji i służb pracujących z osobami i rodzinami zagrożonymi bądź dotkniętymi przemocą, 2. Głównym celem programu jest zmniejszenie skali zjawiska przemocy oraz stworzenie jednolitego, profesjonalnego systemu interwencji i wsparcia dla osób zagrożonych bądź uwikłanych w przemoc w rodzinie. 3. Do szczególnych celów i zadań programu zalicza się: 3.1. Koordynacja działań pomocowych lokalnych podmiotów Zadanie 1: Powołanie Interdyscyplinarnego Zespołu do spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ofiar Przemocy w Rodzinie w celu szybkiego i skutecznego podejmowania działań zmierzających do zapewnienia bezpieczeństwa oraz zatrzymania przemocy w rodzinie, a także planowanie i realizacja działań pomocowych na podstawie diagnozy potrzeb. Zadania Zespołu: kompleksowa pomoc rodzinom dotkniętym zjawiskiem przemocy, przyjmowanie zgłoszeń dotyczących przemocy domowej i uruchamianie procedur mających na celu powstrzymanie przemocy, wypracowanie procedur interwencji kryzysowej wobec ofiar i sprawców przemocy oraz opracowanie adekwatnej strategii postępowania, kierowanie ofiar i sprawców przemocy do odpowiednich specjalistów, monitorowanie sytuacji w rodzinach, w których dochodzi do przemocy, a w szczególności uruchamianie współpracy między różnymi instytucjami pomocowymi, zbieranie materiałów dowodowych zgodnie z procedurą Niebieskiej Karty, gromadzenie informacji na temat instytucji udzielających pomocy rodzinom, w których występuje zjawisko przemocy domowej, analiza wniosków o wszczęcie postępowania w sprawie zastosowania obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu składanych do Miejsko Gminnej Komisji ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych pod kątem związku między nadużywaniem alkoholu a stosowaniem przemocy, występowanie z zawiadomieniami do prokuratury o podejrzeniu popełnienia czynów określonych w art. 2 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Zadanie 2: Poszerzenie działalności Punktu Konsultacyjnego w celu wsparcia prawnego ofiar przemocy oraz realizacji działań korekcyjno edukacyjnych oraz wsparcia psychologicznego dla sprawców przemocy w rodzinie. 5
Zadania Punktu Konsultacyjnego: dyżury specjalistów: psychologa, psychologa dziecięcego, terapeuty, pracownika socjalnego, udzielanie wsparcia emocjonalnego, udzielanie wsparcia psychologicznego i prawnego, gromadzenie i udostępnianie informacji o instytucjach i organizacjach udzielających pomocy osobom dotkniętym zjawiskiem przemocy, gromadzenie i udostępnianie informacji o instytucjach i organizacjach realizujących programy terapeutyczno korekcyjne wobec sprawców przemocy. Wskaźniki osiągnięcia celu: liczba porad udzielanych ofiarom przemocy, liczba sprawców przemocy objętych działaniami terapeutycznymi, liczba rodzin objętych działaniami pomocowymi. 3.2. Systematyczna edukacja środowiska lokalnego Zadanie 1: Przygotowanie i udostępnienie materiałów o charakterze informacyjnym i edukacyjnym w celu ułatwienia dostępu do podstawowych informacji z zakresu przeciwdziałania przemocy oraz podniesienie poziomu wiedzy mieszkańców Gminy na temat przemocy domowej. Realizacja zadania poprzez: utworzenie gablot informacyjnych w Urzędzie Miejskim, Ośrodku Pomocy Społecznej w Zagórowie, Komisariacie Policji w Zagórowie, szkołach i placówkach opieki zdrowotnej oraz systematyczne aktualizowanie umieszczonych tam informacji, rozpowszechnianie broszur i ulotek dotyczących zjawiska przemocy, publikowanie informacji o lokalnym systemie pomocy i wsparciu osób uwikłanych w zjawisko przemocy domowej, rozpowszechnianie w lokalnym środowisku programów profilaktycznych, udział w ogólnopolskich kampaniach przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Zadanie 2: Promowanie efektywnych sposobów rozwiązywania konfliktów w rodzinie oraz sposobów radzenia sobie z agresją i złością w celu nabycia umiejętności rozwiązywania konfliktów oraz radzenia sobie z agresją. Realizacja zadania wobec: dzieci i młodzieży poprzez prowadzenie zajęć edukacyjno wychowawczych w szkołach i świetlicach środowiskowych, Środowiskowym Ognisku Wychowawczym, programów profilaktyki przemocy, wspieranie aktywnych form spędzania czasu wolnego promujących zachowania bez agresji, dorosłych poprzez poradnictwo w trakcie edukacji przedmałżeńskiej, konsultacje z psychologiem, terapię dla osób uzależnionych i współuzależnionych, uczestnictwo w spotkaniach grupy AA i AL-Anon oraz grupy terapeutycznej. Wskaźniki osiągnięcia celu: liczba utworzonych gablot informacyjnych, liczba rozpowszechnionych materiałów o charakterze informacyjno edukacyjnym, 6
liczba publikacji, liczba zrealizowanych programów profilaktycznych, liczba zrealizowanych form aktywnego spędzania czasu wolnego, liczba udzielonych porad w trakcie edukacji przedmałżeńskiej, liczba udzielonych porad psychologicznych i prawnych, liczba przeprowadzonych terapii. 3.3. Systematyczna edukacja przedstawicieli różnych grup zawodowych stykających się z problematyką przemocy w rodzinie Zadanie: Udział osób i grup zawodowych w specjalistycznych szkoleniach z zakresu przeciwdziałania przemocy w celu podniesienia poziomu wiedzy różnych grup zawodowych stykających się z problematyką przemocy, w tym profesjonalne przygotowanie poszczególnych grup do realizacji działań pomocowych. Realizacja zadania: gromadzenie informacji dotyczących potrzeb szkoleniowych w sprawie zjawiska przemocy domowej, pozyskiwanie różnych ofert szkoleniowych z zakresu przeciwdziałania przemocy, finansowanie udziału w szkoleniach i konferencjach organizowanych dla osób i grup zawodowych bezpośrednio związanych z problematyką przemocy domowej. Wskaźniki realizacji celu: liczba przeszkolonych osób, liczba sfinansowanych szkoleń. 4. Realizatorem programu jest Miejsko Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Zagórowie we współpracy z: Miejsko Gminną Komisją ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Zagórowie, Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną w Słupcy, sołectwami, szkołami, policją, sądem, organizacjami pozarządowymi, Kościołem katolickim, Kościołem Ewangelicko Augsburskim. 5. Oczekiwane efekty programu: systematyczne diagnozowanie zjawiska przemocy w rodzinie, zwiększenie wrażliwości społecznej wobec aktów przemocy w rodzinie, podwyższenie kompetencji służb zajmujących się problematyką przemocy w rodzinie, 7
zwiększenie dostępności profesjonalnej pomocy dla ofiar przemocy w rodzinie, zwiększenie skuteczności oddziaływania na sprawców przemocy w rodzinie, zmniejszenie skutków psychologicznych wynikających z przemocy w rodzinie, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa członków rodzin doświadczających przemocy w rodzinie, nabycie umiejętności asertywnych zachowań przez osoby i rodziny dotknięte bądź zagrożone zjawiskiem przemocy domowej. 6. Źródłami finansowania wymienionych zadań są środki własne Gminy i źródła zew. 7. Program będzie realizowany w oparciu o następujące akty prawne: ustawę z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie /Dz. U. z 2015r. poz.1390/ ustawę z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy /Dz.U. z 2015r., poz. 2082 z późn.zm./ ustawę z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks karny /Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn.zm./ ustawę z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks postępowania karnego /Dz.U. Nr 89, poz.555 zpóźn.zm./ ustawę z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmu /Dz.U. z 2016r., poz. 487/ ustawę z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym /Dz.U. z 2016r., poz. 446/ ustawę z dnia 6 kwietnia 1990r. o Policji /Dz.U. z 2015r., poz. 355 z późn.zm./ ustawę z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty /Dz.U. z 2015r., poz. 2156, z późn.zm./ ustawę z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej /Dz.U. z 2015 r., poz. 163 z późn. zm./ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta /Dz.U. z 2011r., Nr 209, poz. 1245/. 8. Program jest skorelowany z następującymi Programami: Krajowym Programem Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2014-2020 przyjętym Uchwałą Nr 76 Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 2011 r. poz.445 Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych dla gminy Zagórów. Miejsko Gminnym Programem Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Programem Przeciwdziałania Narkomanii na terenie gminy Zagórów. 8
9. Monitoring i ewaluacja zadań programu. Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie monitorowany będzie przez Zespół Interdyscyplinarny w skład którego wchodzić będą przedstawiciele instytucji działających w Programie. Ewaluacja prowadzona będzie poprzez systematyczną sprawozdawczość dokonywaną w ramach wszystkich elementów systemu. Podstawowymi wskaźnikami służącymi do ewaluacji programu będą: liczba Niebieskich Kart, ilość interwencji domowych, udzielonych porad, konsultacji, ilość osób, które wzięły udział w programie dla sprawców przemocy, ilość i rodzaj przeprowadzonych działań profilaktycznych. 10. Uwagi końcowe. Rozwiązywanie problemów społecznych w tym również z zakresu przemocy ma postać długofalową, dlatego też wyrażona w Programie konstrukcja celów i zadań przeznaczonych do realizacji jest jak najbardziej celowa i uzasadniona. Zmieniające się uwarunkowania zarówno w skali kraju, jak i gminy Zagórów mogą wymagać sformułowania nowych odpowiedzi i celów. Program ten należy traktować, jako proces otwarty, poddawany okresowym weryfikacjom i aktualizacjom. Przewodniczący Rady Miejskiej Marian Parus 9