Kościół p.w. Św. Elżbiety Wrocław EPITAFIUM EHRENFRIEDA FELLNERA I JEGO ŻONY PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH weryfikacja i zmiana programu po udostępnieniu obiektu z poziomu rusztowań Opracowała: mgr Dorota Wandrychowska 2013
2 1.KARTA TYTUŁOWA A. DANE DOTYCZĄCE OBIEKTU: EPITAFIUM EHRENFRIEDA FELLNERA I JEGO ŻONY Ściana południowa elewacji wieży kościoła p.w. Św. Elżbiety materiał wapień krystaliczny B. DANE DOTYCZĄCE OPRACOWANIA -Wykonawca opracowania konserwator rzeźby i detalu architektonicznego mgr Dorota Wandrychowska, Wrocław, ul. M. Konopnickiej 9d Wrocław 2013 Niniejsze opracowanie podlega ochronie praw autorskich. 2
3 2. WSTĘP 2.1. Przedmiot opracowania Przedmiotem niniejszego opracowania jest kamienne epitafium Ehrenfrieda Fellnera i jego żony eksponowane na elewacji południowej wieży kościoła p.w. Św. Elżbiety we Wrocławiu; po prawej stronie portalu wejściowego w formie marmurowej płyty inskrypcyjnej 2.2. Cel i zakres opracowania Celem niniejszego opracowania jest opracowanie zweryfikowanie programu prac konserwatorskich w oparciu o analizę stanu zachowania z poziomu rusztowań i po wykonaniu badań konserwatorskich 2.3. Podstawa opracowania Podstawą niniejszego opracowania są oględziny wykonane in situ oraz wykonane badania petrograficzne a także przeprowadzone prace interwencyjne PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH 2.4. OPIS, HISTORIA Epitafium w formie marmurowej tablicy inskrypcyjnej obramowanej płytami z piaskowca. Relief bardzo płytki. 2.5. TECHNIKA I TECHNOLOGIA WYKONANIA Epitafium wykonane na płycie, pierwotnie powierzchnia polerowana. 2.6. STAN ZACHOWANIA Obiekt jest bardzo zniszczony. Kamień zastosowany do epitafium nie posiada jednorodnej budowy, nie jest odporny na ekstremalne warunki atmosferyczne panujące w naszym klimacie. Stwierdzono, że uległ on 3
4 rozległej destrukcji i dezintegracji zarówno na powierzchni, jak również obserwuje się jego skłonność do defragmentacji na granicy słabszych wiązań krystalicznych. Powierzchnia nie posiada poleru, jest szorstka, trudno ustalić kolor kamienia, widać jednakże,że nie jest ona jednorodna, posiada cienie - miejsca jaśniejsze i ciemniejsze. W większości w miejscach tych na granicy przebiegają spękania biegnące w głąb kamienia stwarzając groźbę defragmentacji krystalicznej. Kamień pokrywa warstwa zabrudzeń powierzchniowych, w skład których wchodzą części pyliste i smoliste silnie związane adhezją oraz zespolone kryształami gipsu, który powstał na powierzchni w wyniku reakcji w środowisku wodnym wapnia z siarką.. Na skutek częstego omywania przez wody opadowe elementów szczególnie odsłoniętych wypłukiwane zostały kryształy kalcytu z warstwy powierzchniowej, co doprowadziło do miejscowego rozmycia faktury i zatarcia ostrości reliefu oraz częściowo jego utraty. Warstwa nawarstwień uszczelniających powierzchnię kamienia ma barwę szarą, a w miejscach nie omywanych przez wodę - kumulowania się zabrudzeń przyjęły one kolor ciemnoszary, wręcz czarny. Nawarstwienia o charakterze warstwy uszczelniającej przyjęły formę placków i zacieków. Wytrzymałość mechaniczna kamienia jest osłabiona, powierzchnia w wyniku erozji została w przeważającym procencie wypłukana. Widoczne są ubytki mechaniczne wynikające z erozji kamienia. Na powierzchniach przełamu kamienia w miejscach ubytków stwierdzono osypywanie się ziaren kalcytu. 2.7. WYTYCZNE KONSERWATORSKIE I PROPONOWANE POSTĘPOWANIE KONSERWTORSKIE Założenia konserwatorskie Stan zachowania obiektu wymaga interwencji konserwatorskiej. Celem przystąpienia do prac jest wykonanie zabiegów, które zniwelują przyczyny niszczenia, zahamują procesy destrukcyjne i przedłużą żywotność obiektu w jego autentycznym, oryginalnym kształcie. Stan zachowania obiektu wnosi szereg trudnych do rozwikłania problemów, jednakże naczelną zasada tej konserwacji powinno być zachowanie jak największej ilości oryginalnej substancji zabytkowej 4
5 Poważnym problemem, który należy rozwiązać przed przystąpieniem do kompleksowej konserwacji obiektu stanowi silne zawilgocenie murów kościoła do wysokości ponad 2 m od poziomu gruntu. Woda znajdująca się w murze transportuje nieustannie sole rozpuszczalne w wodzie do wyższych partii muru i portalu, co stanowi bardzo poważny czynnik niszczący. Rozwiązanie problemu powinno być systemowe, poprzedzone analizą przyczyn tak silnego zawilgocenia (obserwuje się procesy niszczeni murów i detali kamiennych zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz kościoła miejscami do wysokości nawet 4 metrów od poziomu gruntu). Proponowane postępowanie konserwatorskie * badania Wykonanie badań petrograficznych Analiza ilościowa i jakościowa soli rozpuszczalnych w wodzie * zabiegi konserwatorskie zabezpieczające 1. wzmocnienie osłabionych partii przy pomocy preparatu hydrofilnego Steinfestiger OH. Jest to jeden z najistotniejszych zabiegów konserwatorskich, który ma na celu ocalenie zabytku przed postępującą degradacją, wypłukiwaniem, osypywaniem się. Preparat ten wymaga okresu sezonowania, zanim nabierze hydrofilnych właściwości, dlatego też można zoptymalizować proces zapewniając odpowiednią wilgotność (np. poprzez komory z folii). Wzmocnienie struktury kamienia jest niezbędnym zabiegiem hamującym proces dezintegracji obiektu. Preparat utworzy dodatkowy szkielet krzemionkowy wzmacniający kamień mechanicznie nie powodując uszczelnienia powierzchni ani struktury piaskowca. Preparat nakładać powoli mokry na mokrą powierzchni - na zdezintegrowane partie najlepiej przy pomocy butelek z regulowanym odpływem w celu przesycenia struktury, a nie tylko powierzchni kamienia. Zabiegu nie wolno wykonywać w dzień wilgotny, ani na wilgotny kamień. Zabieg należy prowadzić w optymalnych warunkach, dążąc do maksymalnego przesycenia struktury piaskowca 2. Wykonać dezynfekcję. Stosować preparat Lichenicide lub Aseptina A. Preparat nakładać zgodnie z zaleceniami producenta. Zabiegu nie należy nakładać w zbyt gorącym okresie, gdyż preparat zbyt szybko wyschnie *wykonanie doczyszczenia elementów kamiennych a. Wykonanie ręczne oczyszczenia powierzchni przy użyciu parownicy oczyszczanie powinno być prowadzone ręcznie przy zastosowaniu preparatów do czyszczenia marmuru na bazie środków powierzchniowo 5
6 czynnych oraz kwaśnego węglanu amonu i użyciu pędzli, szczoteczek, w partiach z naroślami nawarstwień przy użyciu miękkich kamieni ściernych lub poprzez delikatne odłuszczenie narośli przy użyciu skalpeli. W żadnym wypadku nie dopuszcza się mycia, czy piaskowania obiektu metodami stosowanymi do usuwania nawarstwień na elewacjach, detalu architektonicznym. Celem czyszczenia nie jest uzyskanie monochromatycznej białości na powierzchni, ale usunięcie szkodliwych nawarstwień z powierzchni kamienia Niedoczyszczone powierzchnie należy pozostawić i ich opracowanie ewentualne pozostawić do decyzji po wykonaniu usunięcia wtórnych nawarstwień *zabieg odsalania metodą migracji soli do rozszerzonego środowiska.. Nakładać okłady przy pomocy pulpy celulozowej, nie stosować bentonitu, który może być szkodliwy w tym przypadku, gdyż wykazuje skłonność do osadzania się w porach, co będzie szkodliwie działać na polichromię. Zasada odsalania polega na tym, że rozpuszczone sole znajdujące się w strukturze kamienia wskutek swobodnej migracji roztworu przemieszczają się ku powierzchni i przechodzą do okładów, gdzie odparowuje rozpuszczalnik, a sól stopniowo krystalizuje. Należy przestrzegać, aby okład nie wysychał szybciej niż kamień. Szybkość parowania wody z okładu musi być mniejsza od szybkości podciągania kapilarnego roztworu w odsalanym kamieniu. Okładów nie należy wykonywać w dni szczególnie słoneczne i wietrzne. Kompres nakładać w sposób, by ściśle przylegał do odsalanej powierzchni i nie tworzył pęcherzy. Mokry okład pozostawić do całkowitego wyschnięcia. *uzupełnienia. Punktowanie monochromii obecnej w rycie inskrypcji * prace wykończeniowe -Wykonać patynowanie silnych nieusuniętych zaplamień obecnych w głębi struktury kamienia w celu scalenia kolorystycznego z oryginałem przy pomocy indywidualnie przygotowanych transparentnych farb na bazie dyspersji akrylowej lub szkła wodnego. Scalenie kolorystyczne jest zabiegiem estetyzującym, niwelującym drastyczne kontrasty elementów dobrze i gorzej oczyszczonych - Wykonać zabezpieczenie powierzchni obiektu preparatem drobnocząsteczkowym Steinfestiger H działającym hydrofobizujaco opracowała: mgr Dorota Wandrychowska Niniejsze opracowanie podlega ochronie praw autorskich. Kopiowanie, powielanie lub publikowanie w części lub w całości bez zgody autora jest zabronione (Dz.U. Nr24,poz83,art1pkt2 z dnia 23.02.1994) 6