. WSTĘP.. FORMALNOPRAWNE PODSTAWY WYKONANIA OPRACOWANIA (zwany dalej Programem ) został sporządzony jako realizacja ustaleń ustawy z dnia 27 kwietnia 200 roku Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. nr 62 poz. 627), która w artykułach 7 i 8 wprowadza obowiązek opracowania programów na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym..2. MERYTORYCZNE PODSTAWY WYKONANIA OPRACOWANIA opracowany został zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 200 roku Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627), czyli zgodnie z przepisami nowego prawa o ochronie środowiska, a w szczególności: Art. 4.. Polityka ekologiczna państwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: ) cele ekologiczne, 2) priorytety ekologiczne, 3) rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, 4) środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawnoekonomiczne i środki finansowe. 2. Politykę ekologiczną państwa przyjmuje się na 4 lata, z tym że przewidziane w niej działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. Art. 7.. Organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, uwzględniając wymagania, o których mowa w art. 4. 2. Projekty programów ochrony środowiska są opiniowane odpowiednio przez organ wykonawczy jednostki wyższego szczebla lub ministra właściwego do spraw środowiska. 3. W miastach, w których funkcje organów powiatu sprawują organy gminy, program ochrony środowiska obejmuje działania powiatu i gminy. Art. 8.. Programy, o których mowa w art. 7 ust., uchwala odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu albo rada gminy. 2. Z wykonania programów organ wykonawczy województwa, powiatu i gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy. Ponadto Program oparty został o Strategię zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 roku, Politykę ekologiczną państwa na lata 20022006, II Politykę ekologiczną państwa oraz sporządzony do niej Program wykonawczy, Program ochrony środowiska województwa zachodniopomorskiego, a także Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamieńskiego.
Ponadto do opracowania Programu wykorzystano następujące materiały: II Polityka Ekologiczna Państwa, RM, Warszawa, czerwiec 2000, www.mos.gov.pl, Indeks aktów prawnych związanych z ochroną środowiska w Polsce, Instytut Ochrony Środowiska, www.ios.edu.pl, Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest na terytorium Polski, RM, Warszawa, 999, Założenia polityki transportowej państwa na lata 2000205, PSM S.C,Warszawa, 999, www.psm.pl, Program Ochrony Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego, RBGPWZ, Szczecin, październik 2002, www.rbgp.pl, Raport o Stanie Środowiska w Województwie Zachodniopomorskim w 200 roku, WIOŚ, Szczecin 2002, www.wios.szczecin.pl, Plan Zagospodarowania Przestrzennego, RBGPWZ, Szczecin, czerwiec 2002, www.rbgp.pl, Strategia Rozwoju Gospodarczego Województwa Zachodniopomorskiego do roku 205, Szczecin 2000, www.rbgp.pl, Strategia rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich województwa zachodniopomorskiego w latach 2002205, RCDRRiOW Barzkowice, ODR Koszalin, Koszalin 2002, Koncepcja międzynarodowych tras rowerowych w województwie zachodniopomorskim, Szczecin, listopad 2002, Przez edukację do zrównoważonego rozwoju, Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej, MŚ, Warszawa, 200, Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, MŚ, Warszawa, grudzień 2002, Rocznik statystyczny województwa zachodniopomorskiego, Urząd Statystyczny w Szczecinie, grudzień 2002 r., Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kamień Pomorski, Waloryzacja przyrodnicza gminy Kamień Pomorski, BKP Szczecin, 996, Plan Rozwoju Lokalnego na lata 20042006, Kamień Pomorski 2004, Strategia Rozwoju Gminy Kamień Pomorski, Kamień Pomorski, Maj 998, Koncepcja Rozwoju Urbanistycznego Miasta Kamień Pomorski, Afix Szczecin, 2003, Plan gospodarki odpadami dla Celowego Związku Gmin CZG RXXI z siedzibą w Nowogardzie, Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w Gorzowie Wielkopolskim, Nowogard, grudzień 2003, Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamieńskiego, NFOŚZTUK, Szczecin 2004, Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Kamieńskiego, NFOŚZTUK, Szczecin 2004, Kaliciuk J., Staszewski A. "Ostoje ptaków w polskiej części Zalewu Szczecińskiego", Zachodniopomorskie Towarzystwo Ornitologiczne, Szczecin, 997, Materiały promocyjne i informacyjne gminy, Informacja o gminie www.kamienpomorski.pl 2
.3. SPOSÓB I ZAKRES UWZGLĘDNIANIA POLITYKI EKOLOGICZNEJ PAŃSTWA W PROGRAMIE OCHRONY ŚRODOWISKA NA SZCZEBLU LOKALNYM I REGIONALNYM Struktura wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska powinna nawiązywać do struktury Polityki ekologicznej państwa na lata 20032006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007200, a więc powinna zawierać co najmniej następujące rozdziały: racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszanie materiałochłonności, energochłonności i wodochłonności gospodarki, ochrona gleb, racjonalna eksploatacja lasów, ochrona zasobów kopalin), poprawa jakości środowiska (ochrona wód, ochrona powietrza, gospodarowanie odpadami, hałas, pola elektromagnetyczne, bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne, poważne awarie, ochrona przyrody i bioróżnorodności), narzędzia i instrumenty realizacji programu (wzmocnienie instytucjonalne, ramy prawa w zakresie prawa lokalnego i decyzji organów samorządowych, planowanie przestrzenne, powiązania formalne i merytoryczne z analogicznym programem niższego i wyższego szczebla administracyjnego w celu zapewnienia regionalnej spójności programów, mechanizmy finansowania ochrony środowiska, dostęp do informacji i udział społeczeństwa), współpraca przygraniczna (dla województw, powiatów i gmin przygranicznych), harmonogram realizacji i nakłady na realizację programu (terminy realizacji, wielkość nakładów i źródła finansowania, jednostki odpowiedzialne za ich wykonanie), kontrola realizacji programu (procedury kontroli, mierniki realizacji programu, procedury weryfikacji programu). Powyższa struktura na charakter ramowy i może być modyfikowana w zależności od warunków lokalnych. Ponadto jest oczywistym, że programy wojewódzkie powinny być obszerniejsze niż powiatowe i gminne, natomiast ich szczegółowość powinna być adekwatna do kompetencji organów szczebla wojewódzkiego, powiatowego i gminnego. Program ochrony środowiska dla Gminy Kamień Pomorski powinien składać się z następujących części: zadań własnych (pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy), zadań koordynowanych (pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na terenie 3
gminy, ale podległych bezpośrednio organom powiatowym, wojewódzkim, bądź centralnym). Zadania własne powinny być w programie ujęte z pełnym zakresem informacji niezbędnej do kontroli ich realizacji (opis przedsięwzięcia, terminy realizacji, instytucja odpowiedzialna, koszty, źródła finansowania). Zadania koordynowane powinny być w programie ujęte z takim stopniem szczegółowości, jaki jest dostępny na terenie gminy. Jest rzeczą niezbędną, aby do prac nad programem ochrony środowiska były włączone wszystkie właściwe ze względu na zasięg swojej działalności instytucje, związane z ochroną środowiska i zagospodarowaniem przestrzennym oraz przedsiębiorstwa odziaływujące na środowisko, a także przedstawiciele społeczeństwa. W tym ostatnim przypadku rozumie się, że są to organy samorządu terytorialnego, samorządu gospodarczego i ekologiczne organizacje pozarządowe, działające na terenie gminy. Program ochrony środowiska powinien być skoordynowany z: miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, lokalnymi planami rozwoju infrastruktury (jeśli są): mieszkalnictwa, transportu, zaopatrzenia w wodę, zaopatrzenia w energię, itd., planem gospodarki odpadami, sporządzonym zgodnie z ustawą o odpadach, obejmującym teren gminy programem ochrony powietrza, programem ochrony środowiska przed hałasem i programem ochrony wód, jeśli takie programy (dla obszarów obejmujących teren gminy) zostały lub zostaną opracowane w związku z wymaganiami wynikającymi z ustawy Prawo ochrony środowiska (zgodnie z tą ustawą naprawcze programy ochrony powietrza opracowuje się dla obszarów, gdzie zostaną stwierdzone przekroczenia dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu, natomiast programy ochrony wód dla wchodzących w skład dorzeczy obszarów, na których nie są osiągnięte wymagane poziomy jakości wód)..4. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA sporządza się, podobnie jak politykę ekologiczną państwa na okres 4 lat (20042008). Ponadto w Programie zasygnalizowano działania długofalowe w perspektywie do roku 205. Program Ochrony Środowiska określa cele ekologiczne, priorytety, harmonogram działań proekologicznych oraz źródła finansowania niezbędne do osiągnięcia postawionych celów. Celem niniejszego opracowania jest stworzenie Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Kamień Pomorski, którego realizacja doprowadzi do poprawy stanu środowiska naturalnego, do efektywnego zarządzania środowiskiem oraz zapewni skuteczne mechanizmy chroniące środowisko przed degradacją, a także stworzy warunki dla wdrożenia wymagań obowiązującego w tym zakresie prawa Unii Europejskiej. Program Ochrony Środowiska określa politykę środowiskową, ustala cele i zadania środowiskowe oraz szczegółowe programy zarządzania środowiskowego, odnoszące się do aspektów środowiskowych, usystematyzowanych według priorytetów. 4
Przy tworzeniu Programu przyjęto założenie, iż powinien on spełniać rolę narzędzia w pracy przyszłych użytkowników, ułatwiającego i przyspieszającego rozwiązywanie zagadnień technicznoekonomicznych, związanych z przyszłymi projektami. Ponadto celami Programu Ochrony Środowiska są: rozpoznanie stanu istniejącego i przedstawienie propozycji zadań niezbędnych do kompleksowego rozwiązania problemów ochrony środowiska (zadania te w większości stanowią zadania własne), wyznaczenie hierarchii ważności poszczególnych inwestycji (ustalenie priorytetów), przedstawienie rozwiązań technicznych, analiz ekonomicznych, formalnoprawnych dla proponowanych działań proekologicznych, wyznaczenie optymalnych harmonogramów realizacji całości zamierzeń inwestycyjnych ze wskazaniem źródeł finansowania. Program wspomaga dążenie do uzyskania w gminie sukcesywnego z roku na rok ograniczenia negatywnego wpływu na środowisko źródeł zanieczyszczeń, ochronę i rozwój walorów środowiska oraz racjonalne gospodarowanie z uwzględnieniem konieczności ochrony środowiska. Stan docelowy w tym zakresie nakreśla Program Ochrony Środowiska, a dowodów jego osiągania dostarcza ocena efektów działalności środowiskowej, dokonywana okresowo (według nowej ustawy co 2 lata)..5. POLITYKA, CELE I ZADANIA W DZIEDZINIE OCHRONY ŚRODOWISKA.5.. POLITYKA, CELE I ZADANIA POWIATOWEGO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA W Programie Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamieńskiego określone zostały priorytetowe cele, które będą osiągnięte poprzez realizację określonych w powyższym dokumencie zadań. Cele te wynikają z wytycznych, określonych w II polityce ekologicznej państwa oraz w Programie Ochrony Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego. Cele priorytetowe programu powiatowego: Cel. Gorące punkty" minimalizacja wpływu na środowisko oraz eliminacja ryzyka dla zdrowia ludzi w miejscach największego oddziaływania na środowisko w skali powiatu, działania realizujące ten cel obejmują zarówno ochronę powietrza, powierzchni ziemi, zasobów wodnych. Cel 2. Gospodarka wodna zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód, racjonalizacja zużycia wody, zwiększenie zasobów w zlewniach oraz ochrona przed powodzią. Cel 3. Gospodarka odpadami zminimalizowanie ilości wytwarzanych odpadów oraz wdrożenie nowoczesnego systemu ich wykorzystania i unieszkodliwiania. 5
Cel 4. Poprawa jakości środowiska (powietrze, hałas, promieniowanie elektromagnetyczne) zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową, zminimalizowanie uciążliwego hałasu i ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym. Cel 5. Racjonalizacja użytkowania surowców racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów wraz ze wzrostem udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych. Cel 6. Ochrona powierzchni ziemi i ochrona wybrzeża ochrona przed degradacją, rekultywacja terenów zdegradowanych. Cel 7. Racjonalne użytkowanie zasobów przyrodniczych zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności oraz rozwoju zasobów leśnych. Cel 8. Przeciwdziałanie poważnym awariom ochrona przed poważnymi awariami oraz sprostanie nowym wyzwaniom, czyli zapewnienie bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego. Cel 9. Zwiększenie świadomości społecznej edukacja ekologiczna. Cel 0. Monitoring środowiska zbudowanie systemu monitoringu i oceny środowiska, dostosowanego do wymagań i standardów UE. Powyższe cele są obligatoryjne dla Gminy Kamień Pomorski. Limity racjonalnego wykorzystania zasobów środowiska Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamieńskiego, w oparciu o wytyczne polityki ekologicznej państwa oraz Programu Ochrony Środowiska Województwa Zachodniopomorskiego, określa limity, związane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i poprawą stanu środowiska. Gmina Kamień Pomorski przyjęła wspomniane limity jako poziom wielkości w swoim obszarze działania. Zapisy dotyczące tych limitów brzmią: Zasoby wodne Limit gminny, podobnie jak powiatowy szacuje się na wielkość 20% w zakresie zmniejszenia wodochłonności w produkcji. Jest to podyktowane średniooszczędnymi technologiami stosowanymi w produkcji i w najbliższym czasie, czyli do 200 roku, nie przewiduje się nagłego zmniejszenia zużycia produkcji. Materiałochłonność W gminie Kamień Pomorski wskaźnik zmniejszenia materiałochłonności zakłada się na poziomie 30%. Jest to związane z restrukturyzacją parku maszynowego i zmianami w asortymentach produkcji, które to czynniki systematycznie się zmieniają na korzyść środowiska. 6
Energia Na poziomie gminy zakłada się zmniejszenie zużycia energii elektrycznej o 25%. Jest to podyktowane wprowadzeniem nowych rozwiązań technologicznych o znacznie mniejszym zużyciu energii. Przedsiębiorstwa energetyczne zobowiązane są do zwiększenia udziału ilości energii elektrycznej, wytworzonej w źródłach niekonwencjonalnych i odnawialnych do 7,5% w 200 r. w wykonanej całkowitej rocznej sprzedaży energii elektrycznej (Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5.2.2000 r. w sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych oraz zakresu tego obowiązku Dz. Ust. Nr 22). Odpady przemysłowe Zakłada się zwiększenie wykorzystania odpadów przemysłowych do celów gospodarczych do 30%. Surowce wtórne Zakłada się, że do końca 2008 00% mieszkańców gminy, objętych zostanie zorganizowanym systemem odbioru odpadów komunalnych; przy czym limity gminne zakładają następujący odzysk: 60% dla szkła, 55% dla papieru i kartonu, 50% dla metalu, 20% dla tworzyw sztucznych (tylko recykling mechaniczny i chemiczny), 5060% odpadów ulegających biodegradacji, 5060% odpadów opakowaniowych. Ładunki zanieczyszczeń do wód Zakłada się, że ładunki zanieczyszczeń do wód będą musiały spełniać wymogi Unii Europejskiej w tym zakresie. Emisja substancji do powietrza Na poziomie gminy przyjęto ograniczenie emisji pyłów o 75%, dwutlenku siarki o 30%, tlenków azotu o 20%, niemetanowych lotnych związków organicznych o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu z roku 990. Poziom zanieczyszczeń powietrza ze źródeł komunikacyjnych będzie również malał, przy założeniu udrożnienia sieci komunikacyjnej oraz wsparcia działań na rzecz rozwoju transportu publicznego..5.2. POLITYKA, CELE I ZADANIA W DZIEDZINIE OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY KAMIEŃ POMORSKI Podstawowe cele polityki ekologicznej gminy wynikają z Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Kamieńskiego. Cele pośrednie wynikają z innych opracowań szczegółowych, takich jak Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, waloryzacja przyrodnicza gminy oraz innych opracowań szczegółowych. 7
CELE I ZADANIA DO REALIZACJI W RAMACH PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY KAMIEŃ POMORSKI, WYNIKAJĄCE Z PROGRAMU OCHRONY SRODOWISKA DLA POWIATU KAMIEŃSKIEGO Cel. Gorące punkty Likwidacja lub modernizacja instalacji nie spełniających wymagań ochrony środowiska. Opracowanie programu ochrony zlewni rzeki Wołczenicy. Opracowanie programu zaopatrzenia w wodę pasa nadmorskiego. Cel 2. Gospodarka wodna Opracowanie bilansów wodnogospodarczych wraz z uwzględnieniem zasobów dyspozycyjnych wód powierzchniowych i podziemnych (prawostronna zlewnia rzeki Dziwny Wołczenica i Świniec). Opracowanie programu zaopatrzenia w wodę pasa nadmorskiego (zasięg terytorialny obejmuje gminy zagrożone deficytem, m.in. Kamień Pomorski). Ustanowienie zlewni rzeki Wołczenicy z Grzybnicą jako zlewni wód wysokiej jakości, opracowanie programu uporządkowania gospodarki ściekowej (ochrona wód rzeki Wołczenicy z Grzybnicą, które stanowią potencjalne źródło zaopatrzenia w wodę północnozachodniej części pasa nadmorskiego). Realizacja programu oczyszczania ścieków z zakładów produkcyjnych używających w procesie produkcji substancji niebezpiecznych modernizacja i budowa oczyszczalni ścieków wraz z systemem kanalizacji. Modernizacja oczyszczalni ścieków oraz budowa systemu sieci kanalizacyjnej. Poprawa jakości wody pitnej modernizacja istniejących stacji uzdatniania wody i budowa nowych. Cel 3. Gospodarka odpadami Realizacja Planu Gospodarki Odpadami dla CZG R XXI. Cel 4. Poprawa jakości środowiska (powietrze, hałas, promieniowanie elektromagnetyczne) Utworzenie bazy danych o emisji zanieczyszczeń do powietrza inwentaryzacja źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza. ograniczenie emisji hałasu do środowiska współpraca ze starostwem w trakcie opracowywania programów ograniczenia lub wyeliminowania emisji hałasu do środowiska oraz ochrony przed hałasem. Ocena zagrożenia Inwentaryzacja i kontrola źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego. 8
Cel 5. Racjonalizacja użytkowania surowców Ochrona złóż kopalin przed trwałym zainwestowaniem i zalesianiem oraz niekontrolowaną eksploatacją (Weryfikacja stanu zagospodarowania złóż kopalin). Zwiększenie efektywności wykorzystania rozpoznanych i eksploatowanych złóż. Opracowanie programu rozwoju energetyki, opartej o surowce odnawialne. Cel 6. Ochrona powierzchni ziemi i ochrona wybrzeża Rekultywacja gleb zdegradowanych inwentaryzacja degradacji gleb oraz opracowanie programu rekultywacji, w tym inwentaryzacja degradacji gleb oraz opracowanie programu rekultywacji gleb. Ochrona gleb przed erozją (Program zalesień dla gleb erodowanych). Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych i aktualnie eksploatowanych w granicach ich oddziaływania z uwzględnieniem zasady ochrony i racjonalnego użytkowania różnorodności biologicznej. Cel 7. Racjonalne użytkowanie zasobów przyrodniczych Opracowanie planów ochrony rezerwatów przyrody, znajdujących się na terenie gminy. Utworzenie nowych obszarów chronionych. Wytyczenie obszarów NATURA 2000. Dostosowanie lasów do pełnienia zróżnicowanych funkcji przyrodniczych i społecznych opracowanie programu udostępnienia i zagospodarowania lasów do celów rozwoju turystyki i wypoczynku, regeneracji zdrowia, edukacji ekologicznej. Zalesienia gruntów wyłączonych z użytkowania rolniczego, opracowanie zasad dotyczących zalesiania gruntów porolnych wyłączonych z użytkowania rolniczego. Cel 8. Przeciwdziałanie poważnym awariom Zwiększenie bezpieczeństwa przewozów substancji niebezpiecznych Kontrola przewozów substancji niebezpiecznych, stanu technicznego pojazdów oraz czasu pracy kierowców wyznaczenie optymalnych tras przewozu substancji niebezpiecznych oraz stworzenie stanowisk postojowych i parkingów dla pojazdów przewożących substancje niebezpieczne. Współpraca transgraniczna w zakresie informowania o zagrożeniach i prowadzenia akcji ratowniczych, stworzenie systemu informacji o zagrożeniach transgranicznych, podpisanie polskoniemieckich umów o wspieraniu w akcjach ratowniczych i wspólnych ćwiczeniach. 9
Cel 9. Zwiększenie świadomości ekologicznej edukacja ekologiczna Utworzenie w urzędach administracji publicznej systemów gromadzenia i upowszechniania informacji o środowisku tworzenie systemów elektronicznych baz danych. Opracowanie systemu udostępniania danych społeczeństwu. Prowadzenie szkoleń, konkursów, promocja wydawnictw w zakresie edukacji ekologicznej. Opracowanie programu badawczo obserwacyjnego najbliższego otoczenia. działalność w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych. Praktyczne zapoznanie się z zasadami ochrony środowiska, Stworzenie internetowej mapy problematyki dotyczącej ochrony środowiska racjonalne korzystanie z oferty edukacyjnej. Wprowadzenie Małych projektów ekologicznych rozstrzygnięcia problemów lokalnych w gminie. Rozwój sieci regionalnych ośrodków edukacji ekologicznej. Szkolenia w zakresie opracowywania wniosków o uzyskanie funduszy pomocowych.. Informowanie społeczeństwa o stanie środowiska rozpowszechnianie informacji objętych państwowym monitoringiem środowiska za pośrednictwem publicznych sieci telekomunikacyjnych Internet. Cel. 0. Monitoring środowiska Monitoring i ocena jakości powietrza, system monitoringu emisji zanieczyszczeń do środowiska. Monitoring i ocena jakości wód powierzchniowych i podziemnych, system monitoringu zanieczyszczeń odprowadzanych do wód. Monitoring hałasu. Monitoring przyrody opracowanie i wdrożenie monitoringu dla różnych form ochrony przyrody. 0
2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY KAMIEŃ POMORSKI 2.. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POŁOŻENIE, POWIĄZANIA, PARAMETRY Gmina Kamień Pomorski jest gminą miejskowiejską. Pod względem geograficznym położona jest w pasie nadmorskim, w północnozachodniej części województwa zachodniopomorskiego. Pomimo położenia w pasie nadmorskim, gmina nie posiada bezpośredniego dostępu do Morza Bałtyckiego. Odległość do morza (mierzona od miasta Kamień Pomorski) wynosi 6 km. Pod względem administracyjnym, gmina położona jest na terenie województwa zachodniopomorskiego oraz Powiatu Kamieńskiego. Gmina Kamień Pomorski graniczy z następującymi gminami: od zachodu z gminą Wolin, od południa z gminą Golczewo, od wschodu z gminą Świerzno oraz od północy z gminą Dziwnów. Powierzchnia gminy Kamień Pomorski wynosi 208,57 km2, co stanowi 0,009% powierzchni regionu zachodniopomorskiego. Wg danych ewidencyjnych, powierzchnia miasta Kamień Pomorski wynosi.075 ha. Miasto Kamień Pomorski, które jest głównym ośrodkiem administracyjnym gminy, pełni jednocześnie funkcję stolicy powiatu. Rys. nr 2... Położenie gminy na terenie Powiatu Kamieńskiego Na podstawie: Wojewódzki Ośrodek Informatyki Terenowy Bank Danych w Szczecinie Odległość, dzieląca Kamień Pomorski od Szczecina stolicy województwa wynosi 90 km. Miasto Kamień Pomorski jest ośrodkiem subregionalnym i ponadgminnym, zapewniającym obsługę dla całego obszaru. Posiada ono status uzdrowiska, co czyni go obszarem szczególnie chronionym.
Ze względu na swoje położenie jest głównym ośrodkiem administracyjnym ludności żyjącej w rejonie Zalewu Kamieńskiego, rzeki Dziwny, Świńca z Niemicą i Wołczenicy z Grzybnicą. Poza tym na terenie Kamienia Pomorskiego zlokalizowane są obiekty, związane infrastrukturą społeczną o znaczeniu ponadlokalnym: szpital, szkoły ponadgimnazjalne, obiekty, pełniące funkcję upowszechniania kultury, itp. Poziom wyposażenia miasta powiatowego ma duży wpływ na stopień zaspokojenia mieszkańców, zarówno w sferze komunikacji, urządzeń o charakterze publicznym i komercyjnym oraz w zakresie kultury. W skład gminy miejskowiejskiej wchodzi miasto Kamień Pomorski oraz 2 następujących sołectw: Benice, Buszęcin, Chrząstowo, Chrząszczewo, Dusin, Grabowo, Grębowo, Górki Pomorskie, Jarszewo, Jarzysław, Kukułowo, Połchowo, Rekowo, Rozwarowo, Rzewnowo, Skarchowo, Stawno, Strzeżewo, Szumiąca, Trzebieszewo, Wrzosowo. Tabela nr 2...: Podział administracyjny i ludność gminy miejscowości wyszczególnienie powierzchnia w km2 Ludność sołectwa ogółem na km2 Gmina Kamień Pomorski 209 43 2 4.960 70 Powiat Kamieński 007 53 75 49.05 48 Na podstawie: dane uzyskane w Urzędzie Miejskim (stan na 3.2.2002) 2.2. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Demografia wyszczególnienie Gmina Kamień Pomorski małżeństwa 66 Tabela nr 2.2.. Ruch naturalny ludności urozgony przymałdzenia ogółem w tym rost żeńżywe niemo nastwa wląt turalny w liczbach bezwzględnych 63 28 35 4,5 urodzenia żywe Zgony na 000 ludności,0 8,6 przyrost naturalny 2,4 Na podstawie: dane US Szczecin (stan na koniec grudnia 2002) Wyszczególnienie ogółem Gmina Kamień Pomorski 93 Tabela nr 2.2.2. Migracje ludności Napływ Odpływ z ze Zza Ogółem do na miast wsi granicy miast wieś 92 0 207 25 82 Na podstawie: dane US Szczecin 2 saldo migracji Za granicę 4
Obsługa ludności Obsługa ludności na terenie gminy zapewniona jest praktycznie w każdej dziedzinie. Głównym ośrodkiem administracyjnym jest miasto Kamień Pomorski, gdzie znajdują się urzędy administracji publicznej i samorządowej. W zakresie oświaty obsługę zapewniają placówki oświatowe różnego szczebla. Szkolnictwo podstawowe stanowią 2 jednostki publiczne. Na terenie gminy działa gimnazjum, 6 szkół ponadgimnazjalnych oraz 2 placówki przedszkolne. W zakresie opieki zdrowotnej obsługę ludności zapewnia szpital powiatowy w Kamieniu Pomorskim oraz przychodnia, 9 prywatnych praktyk lekarskich oraz 2 apteki. W zakresie kultury obsługę zapewnia dom kultury oraz świetlice wiejskie, a także biblioteki. Nad bezpieczeństwem mieszkańców czuwa policja (komenda powiatowa) oraz straż pożarna (komenda powiatowa oraz jednostki ochotnicze). Zatrudnienie i bezrobocie Tabela nr 2.2.3. Pracujący w gospodarce narodowej (stan na 3.2.02) Wyszczególnienie liczba pracujących Ogółem 282 w tym kobiety 248 rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo, rybołóstwo i rybactwo 38 przemysł i budownictwo 347 usługi rynkowe 540 usługi nierynkowe 257 Na podstawie: dane US Szczecin Tabela nr 2.2.2. Liczba bezrobotnych (stan na koniec grudnia 2003) Ogółem Zamieszkali na wsi Wskaźnik wyszczególnienie Razem Kobiety Razem Kobiety Bezrobocia Gmina Kamień Pomorski 926 005 780 43 20,6 % POWIAT 6 225 3 387 3 522 947 20,4 % KAMIEŃSKI Na podstawie: dane Powiatowego Urzędu Pracy w Kamieniu Pomorskim 2.3. INFRASTRUKTURA GOSPODARCZA Gospodarka Tabela nr 2.3..: Podmioty gospodarki narodowej wg sekcji EKD na terenie Gminy Kamień Pomorski Wyszczególnienie Ilość rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo 34 Przemysł 0 Budownictwo 239 handel i naprawy 560 hotele i restauracje 0 Transport, gospodarka magazynowa i łączność 97 Obsługa nieruchomości i firm, nauka 27 Ochrona zdrowia i opieka społeczna 20 Pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna 2 i indywidualna pozostałe sekcje 07 Na podstawie: dane US Szczecin (stan na koniec grudnia 2002) FIRMY, MAJĄCE WPŁYW NA JAKOŚĆ ŚRODOWISKA 3
(HAŁAS, POWIETRZE, GLEBY) Kopalnia Ropy Naftowej Kamień Pomorski, Uzdrowisko Kamień Pomorski Sp. z o.o., Szczecińska Centrala Nasienna Oddział w Kamieniu Pomorskim, P.H. Adamczak E i G S.C. Kamień Pomorski, PKS Baza Transportowa Kamień Pomorski Zakład Transportowy i Budowlany Derylak Janusz i Iwona Kamień Pomorski, Zakład Usługowo Handlowy (rozbiórka wraków samochodowych) Gawron Agnieszka, Kamień Pomorski. 3. STAN ŚRODOWISKA 4
3.. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE, JEGO ZASOBY I ZAGROŻENIA 3... POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE Regionalizacja fizycznogeograficzna Pod względem fizycznogeograficznym, gmina Kamień Pomorski położona jest na obszarze należącym do regionu: prowincji: Niż Środkowoeuropejski, podprowincji: Pobrzeże Południowobałtyckie, makroregionu: Pobrzeże Szczecińskie, mezoregionu: Równina Gryficka. Regionalizacja geobotaniczna Wg podziału geobotanicznego Polski, gmina Kamień Pomorski leży w obrębie: Państwo: Holarktyka, Obszar: EuroSyberyjski, Prowincja: NiżowoWyżynna Środkowoeuropejska, Dział: Bałtycki, Poddział: Pas Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich, Kraina: Nizina Szczecińska, Pobrzeże Bałtyckie. Regionalizacja zoograficzna Zgodnie z regionalizacją gmina Kamień Pomorski należy do: Prowincja: EuropejskoZachodnio Syberyjska Palearktyka, Kraina: Południowobałtycka, Dzielnica: Bałtycka. 3..2. GEOLOGIA I GEOMORFOLOGIA Decydujący wpływ na obecny kształt powierzchni gminy miały zlodowacenia bałtyckie oraz północnopolskie. Na terenie gminy dominują utwory czwartorzędu. Utwory te wykazują skomplikowaną budowę geologiczną pod względem strukturalnym i litologicznym. Na obszarze gminy dominują piaski, iły, mułki, gliny zwałowe, kemy, torfy, kreda, gytia. Rzeźba terenu dzisiejszej gminy ukształtowana została w stadiale pomorskim ostatniego zlodowacenia, w plejstocenie, zaraz po ustąpieniu lodowca (we wczesnym holocenie). Na obszarze tym występuje krajobraz równin morenowych. Dlatego też dominują tu utwory geologiczne, stanowiące gliny zwałowe oraz utwory sandrowe i piaski rzeczne tarasów akumulacyjnych. Pod względem rzeźby powierzchni, gmina jest dość urozmaicona. Krajobraz, ukształtowany przez ostatni lodowiec, wciąż się zmienia. Utwory lodowcowe modelowane były przez wiatry i wody, zalewane tereny stopniowo zamieniały się w bagna i torfowiska. W krajobrazie gminy dominują pasma wzniesień moreny czołowej i dennej. 3..3. ZASOBY NATURALNE 5
Na terenie gminy występują złoża surowców naturalnych, które w znaczący sposób wpływają na rozwój gospodarczy regionu. Część złóż jest już wyeksploatowana, część jest eksploatowana obecnie, niektóre złoża są tylko zidentyfikowane (nie prowadzi się tam eksploatacji m.in. z powodu położenia w okolicy obszarów chronionych, a także z braku środków finansowych). Najważniejsze surowce, których występowanie udokumentowano na terenie gminy Kamień Pomorski zestawiono w tabeli. Tabela nr 3..3. Zasoby surowców naturalnych w gminie Kamień Pomorski Rodzaj surowca lokalizacja złoża ropa naftowa Wyspa Chrząszczewska, Rekowo. gaz ziemny Wrzosowo torfy Rekowo, Kamień Pomorski, Dolina Grzybnicy i Skarchowej, Dolina Świńca, Buszęcin, jezioro Śniatowskie, Wyspa Chrząszczewska. wody Rekowo, Wrzosowo. zmineralizowane kruszywa naturalne Strzeżewko, Chrząstowo, Benice, Borucin, BeniceKoplino, Grębowo, Skarchowo. solanka i borowina Kamień Pomorski (Edward II), Wyspa Chrząszczewska. gytia Dolina Grzybnicy. Na podstawie: Program Ochrony Środowiska Powiatu Kamieńskiego Surowce mineralne Na terenie gminy (Wyspa Chrząszczewska i rejon Rekowa) eksploatowane jest złoże ropy naftowej "Kamień Pomorski". W rejonie Wrzosowa występują złoża gazu ziemnego (nieeksploatowane), zasoby udokumentowane wynoszą 600 mln m3. Wody zmineralizowane eksploatowane są w Uzdrowisku Kamień Pomorski (nowe ujęcie odwiercono w Dziwnówku). W obszarze gminy występowanie wód zmineralizowanych (zasolonych), stwierdzono także w rejonie Rekowa oraz w rejonie Wrzosowa. Złoża torfu borowinowego eksploatowane są w rejonie Kamienia Pomorskiego zasoby udokumentowane wynoszą 08.6 tys. m3. Potencjalną bazę stanowi cały obszar doliny Świńca (zasoby szacuje się na 4 mln m3). Do dużych złóż zalicza się także torfowisko Rekowo ( 500 ha i zasoby 6.5 mln m3) oraz torfowisko w dolinie Grzybnicy i Skarchowej (ok. 2 500 ha i zasoby 2 mln m3). Możliwość podjęcia eksploatacji dla potrzeb ogrodnictwa (uprawy hydroponiczne) 6
i rolnictwa (nawożenie, wysokobiałkowe dodatki paszowe) występuje w ujściu doliny Grzybnicy (gytia). Mniejsze złoża torfowe i torfowo gytiowe występują w rejonie Buszęcina, rynnie jeziora Śniatowskiego, rejonie Żółcina, Wrzosowa i na Wyspie Chrząszczewskiej. Baza surowcowa kruszyw naturalnych i surowców ilastych jest niewielka. Brak złóż udokumentowanych. Za obszary perspektywiczne można uznać rejony: Borucina, Chrząstowa, Benic, Grębowa i Skarchowa. Istnieje możliwość udokumentowania niewielkich złóż dla potrzeb lokalnych. Surowce balneologiczne Na terenie miasta Kamień Pomorski występują dwa istotne w lecznictwie surowce: solanka i borowina. Ich zasoby, jakość oraz ochrona, decydują o powodzeniu rozwoju funkcji uzdrowiskowej. Pod względem ilościowym, zasoby surowców balneologicznych Kamienia Pomorskiego, szacowane są na dziesiątki, a nawet na setki lat, przy obecnym poziomie eksploatacji. Nieco trudniej będzie zapewnić jakość surowców. Borowinie zagrażają ścieki komunalne, które sporadycznie napływają rowami. Natomiast solance grożą infiltracje powierzchniowe, w tym ścieków gospodarczych. Solanka zalega prawie pod całym miastem, zatem głębokie wykopy pod wznoszone budowle, mogą czasami zniszczyć warstwę izolacyjną skalną. Solanka Na terenie Kamienia Pomorskiego jest czynny jeden odwiert ("Edward II"), położony w pobliżu zakładu balneologicznego. Otwór całkowicie pokrywa zapotrzebowanie na solankę i mógłby dać więcej, gdyby było to potrzebne. Pod miastem i w jego okolicach, stwierdzono liczne i obfite solanki, między innymi na Wyspie Chrząszczewskiej. Obecnie nie ma zapotrzebowania na eksploatację. Borowina Bardzo duża ilość borowiny występuje na terenie miasta, w odległości 200 m od sanatorium. Charakterystyka złoża jest następująca: 60 ha powierzchni, 08 tys. m3 zasobów, typ torfu niski trzcinowo turzycowy. Poza złożem w Kamieniu Pomorskim, w najbliższej okolicy stwierdzono występowanie torfowisk z zawartością surowca borowinowego (Wyspa Chrząszczewska). Zasady eksploatacji bogactw naturalnych Przepisy ochrony środowiska nakładają dość ścisłe rygory na eksploatację zasobów przyrodniczych. W odniesieniu do Kamienia Pomorskiego najistotniejszym bogactwem naturalnym są surowce balneologiczne. Ich eksploatacja musi być ujęta w ścisłe ramy. Perspektywicznym dla pozyskania surowców ilastych, dla potrzeb produkcji ceramiki budowlanej, jest rejon wsi Radawka, okolice Giżkowa i Jarzysławia oraz Świńca. W rejonie Niemica Benice występuje udokumentowane złoże syderytowych rud żelaza, zasoby pozabilansowe, nieopłacalne do wydobywania. 7
3..4. GLEBY Gleby wysokiej jakości zajmują około 9 % powierzchni ogólnej użytków rolnych. Gleby tego kompleksu, w największych areałach, występują w środkowej części gminy. Na terenie miasta występuje kolizja pomiędzy funkcją rolniczą a miejską. 3..5. HYDROGEOLOGIA I HYDROGRAFIA Hydrografia (wody powierzchniowe) Do wód powierzchniowych w granicach gminy należą: morskie wody wewnętrzne, akwatorium Dziwny: Cieśnina Dziwny, Zalew Kamieński, Zatoka Cicha, Zatoka Wrzosowska. rzeki: Wołczenica z Grzybnicą i Stawną, Świniec z Niemicą. Jezioro Śniatowskie, kanały i rowy melioracyjne. Hydrogeologia (wody podziemne) Na obszarze gminy Kamień Pomorski jedyną zasobną w wodę strefę stanowi pradolina Świńca. Poza strukturą hydrogeologiczną doliny Świńca, nie rejestruje się zasobnych struktur wodonośnych w otworach czwartorzędowych. Znaczna ilość ujęć pobiera wody z osadów jurajskich lub z warstwy kontaktu czwartorzędu i jury. Ujęcia te są potencjalnie zagrożone zasoleniem (Żółcino, Jarszewo) lub nawet wyłączone, ze względu na silne zasolenie (Grabowo). Zasolenie wód podziemnych przenika również do warstwy płytszej. Intensywna gospodarka rolna w zlewni Świńca spowodowała znaczny zrzut ładunku mineralnego do wód podziemnych; w ujmowanych wodach obserwuje się wzrost zawartości azotu, manganu i amoniaku, prócz znacznych ilości żelaza. Główny użytkowy poziom wodonośny występuje na głębokości 0 40 m, miąższość wynosi 5 40 m. Wydajności zmienne wynoszą od kilku do 50 m3/h. Mniejsze znaczenie ma poziom użytkowy w obrębie osadów czwartorzędowych, poziom ten występuje na głębokości od kilku do ponad 60 m (Śniatowo) i osiąga miąższość do 30 m. Wydajność w granicach 0 20 m3/h i lokalnie do 40 m3/h. Potencjalna wodonośność otworów studziennych kształtuje się w granicach 0 30 m3/h, a w strefie Wrzosowo Grabowo Kamień Pomorski Wyspa Chrząszczewska, spada poniżej 0 m3/h. Na mapie hydrogeologicznej Polski (arkusz Dziwnów Szczecin) jądro antykliny Kamienia Pomorskiego zostało wydzielone jako obszar praktycznie pozbawiony wód słodkich. 8
3..6. KLIMAT Pod względem klimatycznym, obszar gminy Kamień Pomorski należy do Dzielnicy Bałtyckiej. Zaznacza się tu silnie wpływ morski: wilgotność powietrza, długotrwałość zim, amplituda temperatur. Jak wynika z danych stacji meteorologicznej w Kamieniu Pomorskim, średnia roczna temperatur na tym obszarze waha się w granicach 78,3 C. Najcieplejszy miesiąc to sierpień, a najchłodniejszy styczeń. Temperatura maksymalna mieści się w granicach 32, do 33, C, a minimalna od 8,6 do 9,2 C. Roczna suma opadów na terenie gminy waha się w granicach 550650 mm. Długość okresu wegetacyjnego wynosi 20220 dni. Wiatry wieją najczęściej z kierunku płd.zach. i płn.zach. 3..7. LASY I TERENY ZIELENI Lasy na terenie gminy stanowią 0,5% powierzchni. Zajmują łącznie 2086 ha. Gospodarka leśna prowadzona jest przez nadleśnictwa: Gryfice i Rokita. Nadzór nad lasami niestanowiącymi własności Skarbu Państwa sprawuje Starosta Powiatu Kamieńskiego. Lasy rozproszone są po całej gminie. Większe skupiska lasów znajdują się w obrębie wsi: Benice, Grębowo, Stawno, Wrzosowo i w Górkach Pomorskich. Lasy gminy tworzą 9 rodzajów siedlisk. Największą powierzchnię zajmują: siedlisko boru mieszanego świeżego, siedlisko boru mieszanego wilgotnego, lasu mieszanego świeżego, lasu mieszanego wilgotnego. Lasy spełniają funkcje ochronne, zwłaszcza w obszarze chronionego krajobrazu i ochrony uzdrowiskowej, w dolinach rzek, na terenach alimentacji wód podziemnych, wód jeziora Śniatowskiego. Ponadto, na terenie gminy występują liczne tereny zieleni. Reprezentowane są głównie przez zespoły parkowe i parkowopałacowe z drzewami pomnikowymi i starodrzewem. W Kamieniu Pomorskim, na terenie katedralnym, znajduje się wirydarz z cennymi gatunkami drzew i krzewów. 3..8. OBSZARY ZDEGRADOWANE Do obszarów zdegradowanych na terenie gminy Kamień Pomorski zaliczyć należy: dzikie wysypiska i wylewiska, wyeksploatowane wyrobiska ( Chrząstowo, Żółcino, Skarchowo ), zespoły o wyróżniających się walorach krajobrazowych, częściowo zdegradowane (Stare Miasto, na którym zachował się historyczny układ przestrzenny), 9
zespoły o średnich walorach krajobrazu na terenach wiejskich (Benice, Trzebieszewo, Wrzosowo, Śniatowo, Szumiąca, Skarchowo, Rozwarowo, Jarzysław, Borzysław), parki wiejskie (wymagające uporządkowania i odpowiedniego zagospodarowania, wg wytycznych konserwatora), zespoły zdegradowane (miasto kwartał pomiędzy ulicami: Chrobrego, Rejtana, 5 Marca; wsie: Świniec, Rarwino, Strzeżewo, Mokrawica, Miłachowo, Rzewnowo, Stawno, Grębowo, Żółcino). 3.2. OCHRONA PRZYRODY 3.2.. SYSTEM OCHRONY PRZYRODY Ochrona przyrody oznacza: zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów przyrody i jej składników. Celem ochrony przyrody jest: utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów, zachowanie różnorodności biologicznej, zachowanie dziedzictwa geologicznego, zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin lub zwierząt wraz z siedliskami poprzez utrzymywanie lub przywracanie ich do właściwego stanu, utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu siedlisk przyrodniczych, a także innych zasobów przyrody i jej składników, kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody. Zasady i formy ochrony przyrody uchwalane są na mocy ustawy o ochronie przyrody (obowiązującej od maja 2004r.). Obecny i projektowany system ochrony przyrody na terenie gminy Kamień Pomorski przedstawiony został w dokumencie pod nazwą Waloryzacja przyrodnicza gminy Kamień Pomorski, a następnie poddany został weryfikacji w opracowaniach planistycznych (m.in. studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy). Doświadczenia ostatnich lat pokazują, że w miarę coraz lepszego rozpoznania walorów środowiska i stanu ich zagrożenia, pojawiają się na ogół nowe argumenty na rzecz obejmowania ochroną kolejnych terenów bądź też nadawania wyższej rangi ochrony. W chwili obecnej przeważa kierunek ochrony przyrody polegający na kontynuacji obejmowania różnymi formami ochrony coraz to nowych obszarów i obiektów wraz z wprowadzaniem ograniczeń w stosunku do różnych rodzajów działalności gospodarczej. Ograniczenia te powodowane są obserwowaną degradacją środowiska w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej. Wskazuje się w ten sposób na błędy w gospodarowaniu i nieprzestrzeganie praw przyrody. W przyszłości należy oczekiwać, że każdorazowo będzie następowało dostosowanie prowadzonej działalności gospodarczej do istniejących uwarunkowań środowiska, a więc będzie prowadzone zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. 20
3.2.2. OBSZARY I OBIEKTY PRAWNIE CHRONIONE Na terenie gminy Kamień Pomorski zaewidencjonowano obszarową formę ochrony przyrody oraz pomników przyrody. Są to: rezerwaty przyrody (), pomniki przyrody (2). rezerwaty: Bagna Rozwarowskie, rezerwat faunistyczny (gmina Kamień Pomorski, częściowo gmina Wolin). pomniki przyrody: l.p. Nazwa Data utworzenia Dąb szypułkowy 2 986 Lipa drobnolistna 986 Położenie geograficzne i administracyjne Powierzchnia z wyszczególnieniem formy własności i rodzajów gruntów W pobliżu b.d. kościoła Jarszewo, gm. Kamień Pom. ul. Katedralna, b.d. Kamień Pomorski, gm. Kamień Pom. Opis pomnika przyrody b.d. b.d. 3.2.3. WALORYZACJA BOTANICZNA W trakcie prac nad waloryzacją przyrodniczą gminy, rozpoznano aktualny stan szaty roślinnej, a także wyszukano cenne fragmenty przyrody, pełniące funkcje ekologiczne oraz szczególnie narażone na zniszczenie w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej. Badania terenowe dotyczyły obszaru całej gminy. Na terenie gminy Kamień Pomorski szata roślinna rozpoznana jest bardzo dobrze. Stanowi ona ogromne bogactwo i jest reprezentowana przez: zbiorowiska wodne na wodach morskich wewnętrznych i wodach płynących oraz stojących, zbiorowiska szuwarowe, zbiorowiska bagienne i torfowiskowe, zbiorowiska zaroślowe, zbiorowiska solniskowe (Zalew Kamieński, Wyspa Chrząszczewska), zbiorowiska łąkowe, zbiorowiska leśne (niedobór terenów zalesionych występuje jedynie w rejonie miasta Grabowo, Żółcino). 2
Zbiorowiska wodne zbiorowiska wodne występują w ciekach wodnych, w rowach odwadniających i w niewielkich płytkich zatokach nad Zalewem Kamieńskim oraz w oczkach wodnych na terenach bagiennych. Tworzone są przez zespoły pływające z rzędu Lemnetalia, wodne i podwodne z rzędu Potametalia. Zbiorowiska szuwarowe zbiorowiska szuwarowe zajmują największe powierzchnie wśród roślinności naturalnej i seminaturalnej w gminie. Występuje głownie nad Dziwną i Zalewem Kamieńskim oraz w północnej części Bagna Rozwarowskiego wraz z otoczeniem Zatoki Cichej, a także na terenach podmokłych nad ciekami wodnymi. Najważniejsze zbiorowiska szuwarowe występujące w gminie należą do rzędu Phragmitetalia. Zbiorowiska bagienne i torfowiskowe zbiorowiska te występują we fragmentach reprezentowanych jedynie przez zespoły mszystoturzycowe z rzędu Caricetalia fuscae oraz EricetoSphagnetalia. Zbiorowiska zaroślowe zbiorowisko w postaci naturalnej występuje nad Zalewem Kamieńskim obok szuwarów. Należy do klasy RuderoSecalieta, rzędu Convonvuletalia sepii. Zbiorowisko solniskowe należą do najciekawszych zbiorowisk roślinnych w gminie. Występują nad Zalewem Kamieńskim i na Wyspie Chrząszczewskiej w postaci solnych łąk. Zbiorowiska łąkowe łąki są znacznie zdegradowane /intensywna działalność człowieka. W stanie naturalnym zachowały się fragmenty łąki trzęślicowej. Na terenach nie użytkowanych następują pierwsze etapy sukcesji zbiorowisk leśnych i zaroślowych. Zbiorowiska leśne lasy występują głównie w siedliskach: olesów, lasów łęgowych, borów mieszanych, a także fitocenoz leśnych z rzędu Fagetalia silvaticeae i świetlistej dąbrowy. Na terenie gminy zachowały się siedliska olszyny bagiennej z pełnym składem gatunkowym. 3.2.4. WALORYZACJA FAUNISTYCZNA W ramach opracowań waloryzacji przyrodniczej gminy dokonano inwentaryzacji faunistycznej. W opracowaniu tym stwierdzono bardzo wysokie walory tego obszaru. Na terenie gminy Kamień Pomorski świat zwierzęcy jest bogaty. Znajduje się tutaj 9 stref faunistycznych oraz 4 główne korytarze ekologiczne o znaczeniu ponadregionalnym (rzeki Dziwny, Wołczenicy, Niemicy, Świńca). Na terenie gminy występują cenne gatunki płazów i gadów, ptaków z gatunków awifauny lęgowej, przelotowej i zimującej oraz ssaków z teriofauny i parzystokopytnych. Na obszarze gminy zaobserwowano gatunki chronione, takie jak: kania rdzawa, orzeł bielik, kania czarna, bocian biały. 22
3.2.5. ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I KRAJOBRAZU Analiza zagrożeń środowiska przyrodniczego pozwala sformułować następujące wnioski: Obszary cenne na terenie gminy Kamień Pomorski zagrożone są głównie przez: zanieczyszczenie wód (ścieki, pestycydy, nawozy sztuczne), zachwianie stosunków wodnych (brak melioracji), ruch samochodowy (kolizje dróg ze szlakami komunikacyjnymi zwierząt), antropopresję (wycinanie drzew, itp.), brak pełnej rekultywacji wyrobisk (np. w odniesieniu do borowiny w Kamieniu Pomorskim, urobek po wyeksploatowaniu w zakładzie balneologicznym powinien wrócić na miejsce wydobycia, co pozwoli uniknąć powstawania potrofii, a po kilkudziesięciu latach na samoodtworzenie borowiny), dziką eksploatację kopalin (tereny po byłej cementowni w Buniewicach), brak stref ochronnych ujęć wody na terenach wiejskich, spaliny samochodowe (zwłaszcza teren śródmieścia), lokalizację obiektów uciążliwych dla środowiska w miejscach szczególnie narażonych (np. budowa ferm wielkoobszarowych). 3.3. ŚRODOWISKO KULTUROWE OCHRONA I ZAGROŻENIA 3.3.. ROZWÓJ OSADNICTWA Rozwój osadnictwa na terenie gminy Kamień Pomorski, związany jest głównie z powstawaniem i rozwojem miasta. Słowiańska osada plemienia Wolinian, która powstała na wysokim brzegu zalewu, pełniła od IX wieku funkcję portowego grodu obronnego. Zyskała ona na znaczeniu, gdy stała się siedzibą zachodniopomorskich książąt. Ziemia Kamieńska to bardzo stary teren osadniczy. Ślady osadnictwa pochodzą już ze starożytności. Odkrycia archeologiczne ostatnich lat pozwalają stwierdzić, że już w IX wieku na terenie obecnego miasta był gród, a w wieku X istniało obok grodu podgrodzie. Miasto ma ponad 000 letnią historię. W IXXII wieku Kamień był grodem obronnym i strzegł drogi wodnej prowadzącej nad Bałtyk. Mieszko I w 967 roku włączył całe państwo Wolinian łącznie z Kamieniem Pomorskim do Polski. Dzieje miasta wiążą się szczególnie z czasami Bolesława Krzywoustego. 23
Z jego polecenia misja duchowna w 24 roku ochrzciła dwór książęcy i ludność miasta. Prawdopodobnie wtedy powstały dwa pierwsze kościoły: świątynia Najświętszej Marii Panny i katedra. W tym okresie w Kamieniu Pomorskim rozwijała się wymiana towarowa i kwitło rzemiosło. Miasto ustępowało tylko Wolinowi. W 24 roku z polecenia Bolesława Krzywoustego przybyła na Pomorze misja chrystianizacyjna Ottona z Bambergu. W roku 40 papież Innocenty II ustanawia biskupstwo w Wolinie. Wolin jest siedzibą biskupią niespełna 36 lat. Zniszczenie miasta przez Duńczyków przesądziło o przeniesieniu w roku 75 stolicy do Kamienia Pomorskiego. Pomorze, w tym także i Kamień Pomorski, zagrożone były częstymi najazdami duńskimi. W okresie walk (70 85) poważnemu zniszczeniu uległo zarówno miasto, jak i jego okolice. Nie uzyskując pomocy dworu polskiego, książę Bogusław II poddaje w 86 roku Pomorze pod zwierzchnictwo duńskie. Fakt ten stanowi kres samodzielności Pomorza (utracił je na przeciąg 38 lat). Powyższe wydarzenia wpłynęły ujemnie na dalszy rozwój miasta. Kamień Pomorski traci swe dawne funkcje społeczne, ale nadal jest siedzibą biskupią i to wpływa na odbudowę miasta (powstają nowe budowle sakralne). W 228 roku osiedlili się tutaj sprowadzeni z Krakowa dominikanie, co świadczy o ścisłym związku z Polską. Najazdy duńskie doprowadziły do zależności księstwa zachodniopomorskiego od Danii na okres około 50 lat. Duńczycy zniszczyli Pomorze, ale Kamień Pomorski zachował swą pozycję, chociaż nie był już siedzibą dworu książęcego. W 274 roku książę Barnim I nadał mieszkańcom przywileje samorządowe. Kamień polokacyjny powstał na miejscu miasta słowiańskiego i był ośrodkiem handlu, rzemiosła oraz stolicą biskupią. W 308 roku miasto ponownie zniszczyli i spalili Brandenburczycy. W gruzach legła katedra, a liczba ludności spadła do 500 osób. Dopiero w wyniku starań Warcisława IV miasto otrzymało nowe fortyfikacje. Powstało też samodzielne osiedle katedralne, obejmujące obszar tej budowli, dworu biskupiego i kapituły, otoczone własnymi murami obronnymi. 5 stycznia 274 roku Kamień otrzymuje z rąk księcia Barnima I prawa miejskie (lubeckie). Nowe polokacyjne miasto powstaje na starym obronnym podgrodziu słowiańskim, leżącym na zachód od katedry i jej zabudowań. Nadanie praw miejskich zamknęło jeden i zapoczątkowało nowy etap w rozwoju miasta, trwający do 478 roku, kiedy to Bogusław X zjednoczył całe Pomorze Zachodnie. W okresie tym podstawowe zajęcia mieszkańców stanowiły: rolnictwo, rybołówstwo, rzemiosło i w minimalnym stopniu handel, który przebiegał głównie drogami lądowymi. Ze względu na nieżeglowność rzeki Dziwnej, głównymi szlakami wodnymi, które łączyły Szczecin z Bałtykiem były rzeki Piana i Świna. Jednak dzięki dobrym połączeniom lądowym z nadmorskimi miastami niemieckimi przez miasto prowadził szlak handlowy do Kołobrzegu, Słupska i Gdańska. Miasto utrzymywało nawet ścisłe związki z Hanzą. 24
Właściwą zabudowę Kamienia Pomorskiego rozpoczęto po zniszczeniu grodu, dokonanym przez Brandenburczyków w 308 roku. W wyniku tego najazdu całe miasto wraz z katedrą spłonęło. W pierwszej połowie XIV wieku zaczęto budować mury miejskie. Wzniesiono wokół miasta osiem wież obronnych, w tym trzy od strony Zalewu (rybacka, miejska, maślana). Od lądu otaczały miasto: mur, pięć wież i dwie fosy. Umocnienia te nie obejmowały katedry i zabudowań kapitulnych. Biskup kamieński obwarował swe posiadłości osobnym murem. Z biegiem czasu w obrębie miasta powstało szereg budowli sakralnych i świeckich (zabudowania dominikańskie i kościół św. Mikołaja). W XIV wieku wzniesiono także ratusz, będący siedzibą rady miejskiej, cechów i sądu ławniczego. W 637 roku umiera książę Bogusław XIV, a wraz z nim wygasa książęca linia Gryfitów na Pomorzu. O wpływy na tej ziemi rywalizują Szwedzi i Brandenburczycy. W wyniku wojny trzydziestoletniej (68 648) wyniszczeniu i ograbieniu uległo całe Pomorze. Wojna nie oszczędziła tez Kamienia Pomorskiego. Wycofujące się wojska cesarskie spaliły miasto. Katedrę (między innymi wieżę katedralną) i większość zabudowań kapitulnych zniszczono i częściowo splądrowano. W 630 roku w czasie wojny 30letniej miasto zajęli Szwedzi. Granica szwedzkobrandenburska przebiegała, na mocy traktatu Westfalskiego, nieco na wschód od miasta. W 679 roku Kamień Pomorski przypadł Brandenburgii, traktującej zdobycze terytorialne jako bazę rolniczohodowlaną. Po 85 roku rozpoczął się tzw. "Ostflucht" (ucieczka ze wschodu). Następuje stopniowe ożywienie gospodarcze, choć podstawowym zajęciem mieszkańców miasta były w dalszym ciągu rzemiosło i rolnictwo. Od 842 roku Kamień Pomorski uzyskał połączenie żeglugowe ze Szczecinem, a w latach późniejszych wybudowano nowoczesne drogi bite do Trzebiatowa, Gryfic i Nowogardu, zaś w 892 roku tor kolejowy do Szczecina. Jednak rozwój miasta był powolny. Nawet odkrycie w 876 roku źródeł solankowych i w związku z tym wybudowanie zakładu balneologicznego nie wpłynęło na większe ożywienie. Po II wojnie światowej Kamień powrócił do Polski. Przejęto ruiny. Rozpoczęła się trwająca 30 lat odbudowa. Dziś za czynnik miastotwórczy uważa się rozwój uzdrowiska, turystyki, rzemiosła, rybołówstwa i rolnictwa w oparciu o naturalne walory ziemi kamieńskiej. 25