Dawno, dawno temu przed wieloma laty były tu przeważnie małe wiejskie chaty. Rzadko spotykano murowane domy, dachy prawie wszystkie były tu ze słomy. Przez wieś biegła droga sucha i piaszczysta, a gdy spadły deszcze to bardzo błotnista. Prawie że pośrodku wsi kapliczka stała, zieleń kasztanowców urok jej dawała. Gdy w słońcu, w zieleni cała wioska stała, to ludność na wspólne modły się zbierała. Gdy pewnego roku przyszła złota jesień, tę ciszę i spokój zakłócił nam wrzesień. Ta piękna kapliczka tak nam wszystkim droga, została zburzona przez naszego wroga. Wypis z wiersza Mieszkańcom Rumina. Ocalić od zapomnienia Irena Trocha
Trudno sobie wyobrazić polski pejzaż bez krzyży i kapliczek. Takiego bogactwa małej architektury przydrożnej nie posiada żaden naród europejski, stanowią wyjątkowe dobro kultury narodowej, o które powinniśmy dbać i które powinniśmy szanować niezależnie od prezentowanego światopoglądu. Ich rola i znaczenie w przestrzeni kulturowej jest często niedoceniana a przecież są to niemi świadkowie ważnych wydarzeń w życiu każdej miejscowości. Przydrożny krzyż i kapliczka to nie tylko obiekty kultu religijnego. Oprócz tego, że są wyrazem wyznawanej wiary, to pełnią również funkcję historycznego i kulturowego przekazu, można na nie patrzeć, jak na znaki pamięci, niepisaną kronikę lokalnej społeczności, jak na ślady historii widzianej z perspektywy wioski czy małego miasteczka. Wznoszono je bowiem tam, gdzie polała się krew, znaczyły miejsce walk i groby powstańców ale też tam gdzie ktoś zginął śmiercią nienaturalną. Dziś na krzyże i kapliczki patrzymy jak na akcenty ludowej pobożności ale dawniej mieszkańcom wiosek mówiły więcej, przypominając dzieje własne a także kraju. Niestety systematycznie od jakiegoś czasu krzyże i kapliczki, podobnie jak inne formy dawnej ludowej architektury znikają z naszego krajobrazu, niszczone bezpowrotnie przez czas oraz bezmyślność i niefrasobliwość ludzką. Los zapomnianych, niszczejących, chylących się ku upadkowi przydrożnych krzyży i kapliczek nie może być obojętny zwłaszcza lokalnej społeczności. W ostatnich czasach widać ogromne zainteresowanie kapliczkami i krzyżami ze strony władz samorządowych zwłaszcza tych niższego szczebla, stowarzyszeń regionalnych, rad parafialnych oraz samych proboszczów a przede wszystkim miłośników, którzy efekty swoich pasji publikują drukiem lub na forach internetowych. Piękno tej małej architektury przydrożnej, jej artystyczna forma i wartości jakie ze sobą niesie ich obecność oraz historie z nimi związane są wystarczającym powodem do zajmowania się nimi, także od strony dokumentacyjnej, archiwistycznej oraz od strony właściwej promocji. W tym przypadku nieoceniona może okazać się pomoc samorządu terytorialnego i jego wsparcie finansowe oraz działania związane z promocją np. szlaku kapliczek i krzyży przydrożnych jako produktu turystyki lokalnej. W ten ogólnopolski trend, którego podstawowym celem jest uchronienie od zapomnienia i zachowanie dla kolejnych pokoleń miejscowej ludności i turystów, znaków właśnie tego rodzaju, jak krzyże i kapliczki, które niegdyś stanowiły punkty oparcia dla pamięci, pomagały w przekazie pokoleniowym historii widzianej z lokalnej perspektywy wpisuje się między innymi projekt realizowany przez Bibliotekę Publiczną Gminy Stare Miasto, wspólnie ze szkołami i gimnazjami tej gminy Ocalić od zapomnienia- kapliczki i krzyże przydrożne Gminy Stare Miasto. Celem projektu było rozbudzenie wśród młodzieży zainteresowań historią regionu, architekturą sakralną, pogłębienie wiedzy o kulturze i historii najbliższej okolicy, kształtowanie szacunku do tradycji lokalnych, religijnych, patriotycznych oraz opisanie i zachowanie dziedzictwa religijnego i kulturowego gminy Stare Miasto. W tym celu w miesiącu maju, w szkołach tutejszej gminy wśród uczniów klas IV VI szkół podstawowych i klas I III szkół gimnazjalnych, były przeprowadzone warsztaty etnograficzne, fotograficzne i malarskie, a od czerwca do października konkursy fotograficzny, plastyczny i multimedialny, które miały pomóc młodzieży w skutecznym utrwaleniu i zachowaniu piękna tych pereł lokalnego krajobrazu mającego promować gminę Stare Miasto. Efektem końcowym tego projektu jest wydany katalog dokumentujący w fotografii i pracach plastycznych, jakże ważne dla kształtowania szacunku dla tradycji- krzyże i kapliczki, które być może rozbudzą również wśród mieszkańców gminy zainteresowanie historią regionu i pomogą pogłębić wiedzę o architekturze sakralnej, kulturze i historii najbliższej okolicy, naszej małej ojczyzny.
Stare Miasto Stare Miasto Krzyż drewniany na skrzyżowaniu ulic Szkolnej i Rumińskiej 1981 r. Krzyż przydrożny przy ulicy Głównej Bogu na chwałę z wdzięczności za odzyskanie wolności 1945 r. Kapliczka przy ulicy Lisieckiej postawiona w latach 80-tych XX wieku przez Franciszka Kałużnego z Rychwała w intencji dziękczynnej. Pierwsza kapliczka była drewniana. Przez lata zmieniał się jej wygląd. Obecna odnowiona została w 2009 r. Kapliczka przy ulicy Lisieckiej powstała około 1949 r. z inicjatywy Heleny Michalak. Pierwotnie znajdowała się poniżej posesji pomiędzy drzewami. Przebudowana w 2011 r., stoi przed domem państwa Wacławy i Władysława Wiśniewskich.
Stare Miasto Stare Miasto Kapliczka znajduje się na wzniesieniu równolegle do drogi, którą jedzie się w stronę toru kartingowego w Starym Mieście. Tuż obok jest Restauracja Staromiejska. Kapliczka jest darem od PMK WUPPERTAL SOCIETAS CHRISTI PRO EMIGRANTIBUS. Kapliczka położona przy drodze ze Starego Miasta w stronę Rumina przed skrzyżowaniem (Rumin, Rzgów, Konin). Kapliczka wisi na drzewie w lesie przy drodze polnej, którą jedzie się ze Starego Miasta, z ulicy Szkolnej, w stronę Branna. Kapliczka wisi na drzewie przy drodze polnej, położonej równolegle do drogi powiatowej ze Starego Miasta do Barczygłowa, po jej prawej stronie.
Barczygłów Barczygłów Kapliczka znajduje się przy Szkole Podstawowej Powstała przed wojną. Pierwsza kapliczka była murowana. W latach 90-tych została przebudowana przez pana Edwarda Białasa. Krzyż znajduje się przy Szkole Podstawowej Kapliczka w ogródku przed domem państwa Janiaków Powstała w intencji dziękczynnej. Kapliczka na posesji pana Stanisława Paulińskiego Powstała w 2009 r. w intencji dziękczynnej.
Barczygłów Bicz Kapliczka w Barczygłowie Kolonii na posesji Pani Jolanty Olejnik-Grochowskiej. Kapliczkę postawił w 1995 r. Józef Olejnik. Na wysokości Barczygłów przy drodze Stare Miasto-Barczygłów. W maju 2000 r. mieszkańcy Bicza pobudowali z kamienia polnego kapliczkę z figurą Matki Bożej Fatimskiej zaprojektowaną przez Aldonę i Jacka Albrychów. Przy figurze co roku 13 maja odprawiana jest Msza święta. 10 11 W maju 1995 r. wybudowano i poświęcono kapliczkę z figurką PJ Miłosiernego przy skrzyżowaniu dróg Bicz Ostatki Żdżary. Przy kapliczce odprawiana jest Msza święta w siódmą niedzielę wielkanocną.
Główiew Janowice Kapliczka powstała w 1995 r. Napis na tablicy: O Maryjo miej nas w swojej opiece. Kapliczka przy Szkole Podstawowej Powstała przed wojną z inicjatywy pana Kuźniackiego, który zbudował kapliczkę z kamienia, a na nim umieścił krzyż. W czasie wojny została niszczona. Po wojnie odbudowana z drewna. Przebudowana w 1995 r. Krzyż w Janowicach 12 13
Karsy Kazimierów Kazimierów Krzyż powstał przed wojną Pierwszy krzyż był drewniany, później kilkakrotnie odnawiany, ostatnio w latach 80-tych. Kapliczka z 1955 r. Kapliczka powstała w 1922 r. lub w 1929 r. Bogosław Lud Twój. 14 15 Kapliczkę Matki Bożej postawiono w 1999 r. w miejsce dawnego krzyża.
Krągola Krągola Kapliczka przy ulicy Zielonej Powstała w 1949 r. Krzyż przy ulicy Strażackiej Zbawicielowi Świata Roku Kongresu Eucharystycznego i Roku Maryjnego w darze mieszkańcy wsi Krągoli 22 lipca 1988 r. Ks. Henryk Ambroziak, Ks. Konstanty Isbaner Ks. Krzysztof Pietryga. Kapliczka w Krągoli Pierwszej Powstała w 1945 r. Początkowo była to drewniana kapliczka zawieszona na drzewie. W 2001 r. została przebudowana. Na kapliczce znajduje się napis: MATKO NAJŚWIĘTSZA OPIEKUJ SIĘ NAMI 16 17
Lipiny Lisiec Mały Krzyż w Lipinach Krzyż w Lipinach na trasie Konin Tuliszków Prawdopodobnie powstał w miejscu, gdzie kiedyś została zamordowana kobieta. Kapliczka w Liścu Małym Figurka Matki Bożej została wybudowana z gipsu w 1907 r. Podczas II wojny światowej w 1941 r. Niemcy przeznaczyli ją do likwidacji. Tymczasem ktoś w nocy zniszczył figurkę Matki Bożej, w której były włożone podczas budowy trzy pięciorublówki w złocie. Z rozbitej figurki ktoś wyniósł główkę Matki Bożej na cmentarz parafialny w Liścu Wielkim. Minęły lata, wszystko zarosło, ludzie zapomnieli o niej. Pewnego kwietniowego ranka 1984 r. mieszkaniec Liśca Małego pan Józef Lebiedziński wyszedł na drogę i zobaczył, że blisko miejsca, w którym kiedyś stała figurka Maryi, nad drzewem unosi się duża kula koloru szarego przenikającego w czerwień, a w środku była soczewka koloru bardzo intensywnie czerwonego. Różne myśli przychodziły mu do głowy. Uznał, że jest to jakiś znak w celu motywacji odbudowy figurki Matki Bożej. Na tle swoich przeżyć, wypadków oraz namowy swojej matki, postanowił odnowić figurkę Matki Boskiej Niepokalanej Królowej Polski. Głównym wykonawcą był Bronisław Sztuba, kamieniarz z Konina, który połączył fragmenty odnalezionej figury i zrekonstruował brakujące elementy. Figurka została odnowiona, a obok znajduje się czerwona kula i krzyż. Na kapliczce znajduje się napis: Na Twoją Chwałę i Wspomnienie Nasze budowano 1907 odnowiono 1984 oraz Wszystkie dusze które uwielbiać będą moje miłosierdzie i szerzyć jego cześć w godzinę śmierci nie doznają przerażenia. Miłosierdzie moje osłoni je w tej ostatniej walce Przy kapliczce od 1984 r. każdego roku 3 maja odbywa się Msza święta w intencji mieszkańców Liśca Małego, w której licznie uczestniczą wierni. 18 19
Lisiec Mały Lisiec Mały Kapliczka powstała w 1910 r. Kapliczka w Liścu Małym Krzyż w Liścu Małym Kruszyna Kapliczka przed domem państwa Bacherów 20 21
Lisiec Nowy Lisiec Wielki Lisiec Wielki Kapliczka powstała przed wojną W czasie wojny na polecenie Niemców zniszczona. Po wojnie odbudowana. W 2007 roku została przeniesiona i przebudowana, stoi przed domem państwa Heltów. W OPIEKĘ MATCE BOŻEJ MIESZKAŃCY LIŚCA NOWEGO - MAJ 2007 r. Kapliczka z 1900 r. znajduje się na skrzyżowaniu ulic Długiej i Makowej. Kapliczka została ufundowana przez państwa Witkowskich (fundatorów pierwszych dzwonów kościelnych). Na wyraz wdzięczności i pamiątkę został umieszczony napis P.J.M. Witkowscy. Kapliczka powstała w 2004 r. Różo duchowno i Jezu zmartwychwstały w potrzebach naszych, o pomoc błagamy 22 23 Kapliczka na skrzyżowaniu ulic Kościelnej i Nadrzecznej Powstała w 1994 r.
Modła Królewska Modła Księża Modła Księża Rumin Krzyż powstał po wojnie Pierwszy krzyż był drewniany. W latach 70-tych wymieniony na nowy krzyż drewniany, a w 2008 r. postawiono metalowy. Kapliczka na posesji państwa Jadwigi i Wojciecha Michalaków Postawiona przez Adama Michalaka w 1945 r. w intencji dziękczynnej za szczęśliwy powrót z wojny. Krzyż powstał po wojnie Pierwszy krzyż był drewniany. W latach 70-tych wymieniony na nowy krzyż drewniany, a w 2008 r. postawiono metalowy. 24 25 Kapliczka z początku XX wieku Bóg z Wami a Anioł Boży Niech Wam w Drodze Towarzyszy Zburzona Przez Niemców w Kwietniu 1941 Odbudowana Bogu na Chwałę za Otrzymaną Wolność przez Mieszkańców Rumina we Wrześniu 1945 Przebudowana we Wrześniu 1998.
Rumin Rumin Tomaszew Kapliczka w Ruminie Kapliczka na posesji państwa Sztamblewskich Powstała przed wojną. W czasie wojny rozebrana. Po wojnie była zawieszona na drzewie. Po ścięciu drzewa została umieszczona na cokole. Kapliczka w Ruminie 26 27 Najstarsza kapliczka w Gminie Stare Miasto Powstała w roku 1870. W czasie wojny została zniszczona przez Niemców, którzy z kamienia kapliczki zrobili podkład pod drogę. Po wojnie Władysław Arent ściągnął kamień do swojego domu. Kamień leżał długo, ale po latach córka pana Arenta Genowefa Śmigielska odbudowała z niego kapliczkę.
Tomaszew Trójka Trójka Kapliczka w Tomaszewie Kapliczka powstała w latach 60-tych XX wieku Krzyż przed domem państwa Wróblewskich Krzyż powstał na początku XX wieku 28 29
Zgoda Żdżary Żychlin Krzyż na posesji państwa Pilarskich Powstał 50-60 lat temu w miejsce dawnego krzyża. Kapliczka wisząca na drzewie W 1999 r. postawiono krzyż w wiosce Żdżary, a obok niego figurę Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny oraz ołtarz Przy figurze odprawiana jest Msza święta w drugą sobotę po uroczystości Bożego Ciała. 30 31 Kapliczka przy ulicy Staromiejskiej na posesji państwa Elżbiety i Marka Mizgalskich
Żychlin Żychlin Krzyż na skrzyżowaniu ulic Staromiejskiej i Sosnowej Kapliczka przy ulicy Parkowej na posesji państwa Anety i Tomasza Gorzkowskich. Postawiona w latach 70-tych przez pana Jana Rzeszotarskiego w intencji dziękczynnej. W 2003 r. została przebudowana. Krzyż na skrzyżowaniu ulic Parkowej i Tuliszkowskiej 32 33 Kapliczka przy ulicy Tuliszkowskiej
Żychlin Prace plastyczne Kapliczka przy ulicy Modrzewiowej Kapliczka najprawdopodobniej powstała przed I wojną światową w 1936 r. za czasów dziedzica Bronikowskiego. Z kapliczką związana jest legenda, mówiącą o tym, że w tym miejscu uderzył piorun podczas zwożenia żyta z pola w Święto Przemienienia Pańskiego (6 sierpnia). Spalił się wtedy stóg i maszyny. Kapliczka w 2003 roku została przeniesiona na drugą stronę ulicy. 34 35
Prace plastyczne Prace plastyczne 36 37
Prace plastyczne Prace plastyczne 38 39
Prace plastyczne Prace plastyczne 40 41
Prace plastyczne Prace plastyczne 42 43
Prace plastyczne Prace plastyczne 44 45
Mapka kapliczek i krzyży Gminy Stare Miasto W katalogu wykorzystano prace z konkursu fotograficznego i plastycznego autorstwa następujących osób: Ast Michał Bartczak Julia Bielewska Jagoda Chęcińska Zuzanna Gil Maciej Gościmiński Paweł Jankowska Ewelina Jasiński Konrad Kasperowicz Jagoda Kowalczyk Hubert Maciaszek Wiktoria Maciejewski Krystian Manuszak Lucyna Nowak Milena Papierz Mateusz Plucińska Monika Rosicka Aleksandra Rzewska Aneta Salwerowicz Aleksandra Szykowna Klaudia Tylak Wojciech Wiatrowski Mateusz Woźniak Zbigniew Wróblewska Małgorzata Zając Marta Dziękujemy za piękne fotografie i prace plastyczne. Liczymy, że ten katalog pozwoli ocalić od zapomnienia to, co zasługuje na poczesne miejsce w naszej pamięci.
Katalog został wydany w ramach projektu Ocalić od zapomnienia kapliczki i krzyże przydrożne Gminy Stare Miasto dofinansowanego ze środków Muzeum Historii Polski w ramach programu Patriotyzm Jutra. Opracowanie katalogu: mgr Andrzej Głaz kierownik działu etnograficznego Muzeum Okręgowego w Koninie mgr Małgorzata Ast dyrektor Biblioteki Publicznej Gminy Stare Miasto mgr Dorota Wiatrowska Biblioteka Publiczna Gminy Stare Miasto 48