ASF Dotychczasowe działania Inspekcji Weterynaryjnej związane z wykryciem dwóch przypadków u dzików Krzysztof Jażdżewski
Opis choroby (African swine fever - ASF) to groźna, nieuleczalna, wysoce zakaźna i zaraźliwa, wirusowa choroba świń domowych wszystkich ras oraz dzików. W przypadku introdukcji wirusa ASF do stada zwierząt zakażeniu może ulec 100% stada, śmiertelność osobników zarażonych również może sięgnąć nawet 100%. Jednakże, największe straty związane z wystąpieniem ASF związane są z zablokowaniem możliwości wywozu świń oraz mięsa wieprzowego z krajów dotkniętych ASF do krajów wolnych od tej choroby. Przenoszenie wirusa możliwe jest w drodze kontaktu bezpośredniego zwierząt wrażliwych, kontaktu pośredniego (m.in. droga alimentarna, pojazdy, ubiór, sprzęt) oraz przez wektor - kleszcze z rodzaju Ornithodoros. Rozprzestrzenianiu sprzyja odporność ASFV na działanie czynników środowiskowych i chemicznych. Wirus może znajdować się we wszystkich produktach pochodzenia zwierzęcego, które zostały poddane niewystarczającej obróbce termicznej.
Znaczenie ASF Z uwagi na brak szczepionki przeciw ASF oraz brak możliwości leczenia choroby, zwalczanie choroby odbywa się wyłącznie metodami administracyjnymi poprzez wybijanie zwierząt, oczyszczanie i dezynfekcję pomieszczeń, nałożenie restrykcji w przemieszczaniu zwierząt. Straty bezpośrednie związane z kosztami likwidacji choroby - mogą być duże. Pośrednie straty związane z restrykcjami w handlu świniami i produktami wieprzowymi mogą być znacznie bardziej dotkliwe. Zgodnie z normami międzynarodowymi restrykcje będą trwać nawet kilka lat.
Analiza ryzyka
Analiza ryzyka Źródła zagrożenia dla Polski Czynniki, które warunkują rozprzestrzenianie się wirusa ASF na terytorium Federacji Rosyjskiej: Przemieszczenia populacji zakażonych dzików (co prowadzi do utrwalania występowania wirusa w danym regionie); Kontakty świń w gospodarstwach o niskim poziomie bioasekuracji z zakażonymi dzikami; Karmienie zdrowych świń odpadkami produktów pochodzenia zwierzęcego ( zlewki ); Brak dobrej infrastruktury w obszarze chowu i hodowli świń; Brak skutecznego sytemu identyfikacji i rejestracji zwierząt w obszarze nadzoru nad obrotem świniami; Ograniczone środki finansowe przeznaczane na zwalczanie ASF.
Analiza ryzyka Źródła zagrożenia dla Polski Fakt, iż kilka ognisk ASF stwierdzono w obwodach oddalonych od siebie o kilka tysięcy kilometrów wskazuje, że ASFV w każdej chwili może pojawić się w różnych regionach Rosji. Służby weterynaryjne Federacji Rosyjskiej szacowały, że ASF rozprzestrzeni się w kierunku północnym i północnozachodnim Rosji i w końcu może objąć swym zasięgiem całą europejską część tego kraju.
Analiza ryzyka Źródła zagrożenia dla Polski Pierwsze sygnały o możliwości przeniesienia ASF w bezpośrednie pobliże granic RP W lutym 2011 roku, na stronie internetowej rosyjskich służb weterynaryjnych ukazała się informacja o podejrzeniu wystąpienia ASF na terytorium Federacji Rosyjskiej, w Obwodzie Kaliningradzkim; Główny Lekarz Weterynarii podjął natychmiastowe działania w celu monitorowania sytuacji wzdłuż granicy z obwodem kaliningradzkim (monitoring choroby). Należy przyjąć, że ryzyko zawleczenia ASF z Rosji do UE, w tym do Polski, było wysokie. Polska, jako kraj sąsiadujący z Rosją i Białorusią musiała być solidnie przygotowana do ewentualnego zawleczenia ASFV na terytorium naszego kraju.
Analiza ryzyka Sytuacja w Federacji Rosyjskiej Źródło: Rossielchoznadzor Wg Rossielchoznadzoru ASF może przedostać się na terytorium Unii Europejskiej: 1. drogą północną (Białoruś, kraje bałtyckie, Polskę i Niemcy); 2. drogą południową (przez Ukrainę, Rumunię i Austrię). W ostatnich latach obie drogi zaczęły się realizować..
Analiza ryzyka Możliwe drogi przeniesienia Zawleczenie ASF do Polski jest nieustannie możliwe w drodze: Przemieszczeń zwierząt dzikich zagrożenie głównie dotyczy woj. wschodnich (małe stada) Scenariusz ten zrealizował się Przewożenia przez osoby opuszczające czasowo terytorium UE (turyści) żywności a następnie skarmiania świń resztkami (małe stada) Przemytu żywności Przemieszczeń środków transportu do FR i z powrotem kontrola na granicy obowiązku dezynfekcji pojazdów powracających na teren UE, a przewożących do FR i/lub Białorusi świnie (duże stada)
Działania prewencyjne Z uwagi na wysokie ryzyko przeniesienia ASF już od 2011 r. wdrażano prewencyjne działania mające na celu : - Zmniejszenie ryzyka przeniesienia ASF na terytorium Polski; - Wczesne wykrycie ewentualnego przeniesienia ASF na terytorium Polski; - Przygotowanie do podjęcia zwalczania choroby.
Działania prewencyjne Do wdrożonych w Polsce działań należą: Monitoring ASF w populacji świń i dzików; Kontrola przeprowadzenia oczyszczania i dezynfekcji pojazdów do przewożenia zwierząt wjeżdżających do Polski; Wzmocnienie bioasekuracji i działań kontrolnych w posterunkach kontroli granicznej; Działania informacyjne i ćwiczenia; Wzmocnienie systemu nadzoru nad obrotem zwierząt wrażliwych na afrykański pomór świń oraz wszelkich pozyskanych od nich produktów. - realne zagrożenie
Działania prewencyjne Monitoring Wyniki programu w latach 2011-2013 r. cały kraj Liczba zwierząt poddanych badaniom 2011 2012 2013 2011-2013 świnie dziki świnie dziki świnie dziki świnie dziki 244 88 208 1 282 1 672 11 693 2 124 13 063 w sumie 15 187 W latach 2011-2013 brak wyników dodatnich
Działania prewencyjne Działania na granicy Zabezpieczeniem przejść granicznych i zaopatrzenie w maty dezynfekcyjne na bieżąco sprawdzany jest stan mat dezynfekcyjnych oraz ich uzupełnianie środkami dezynfekcyjnymi. Od 2011 r. Polska odpowiednie służby wykonują unijną decyzję 2011/78/UE (aktualnie zastąpiona decyzją 2013/426/UE, która poszerza zakres działań kontrolnych). Przepisy tej decyzji obligują władze RP m.in. do kontroli (pod kątem prawidłowego przeprowadzenia oczyszczania i dezynfekcji) pustych pojazdów przeznaczonych do przewozu zwierząt, które powracają z terytorium Federacji Rosyjskiej i Białorusi do UE. Na podstawie wzajemnych uzgodnień za wykonywanie tej decyzji odpowiadają Graniczni Lekarze Weterynarii oraz funkcjonariusze Służby Celnej.
Działania prewencyjne Działania na granicy Służba Celna kontynuuje kontrole bagażu podręcznego pasażerów wjeżdżających na terytorium Polski pod kątem wwozu produktów pochodzenia zwierzęcego dokonywana jest konfiskata i zniszczenie takich produktów (w okresie od 1 stycznia do końca grudnia 2013 r. zatrzymano i poddano utylizacji łącznie 13 621,5 kg produktów żywnościowych pochodzenia zwierzęcego, znajdujących się w bagażu podręcznym osób wjeżdżających. W styczniu 2014 skonfiskowano na analogicznych zasadach 772,3 kg w/w produktów). Działania nakierowane są również na wykrycie ewentualnych prób przemytu żywności.
Działania prewencyjne Działania informacyjne - znaczenie szybkiej diagnozy Świadomość zagrożenia, a co za tym idzie szybkie rozpoznanie jest zawsze podstawą szybkiej diagnozy i skutecznego zwalczania choroby. Średni czas od zawleczenia np. wirusa pomoru klasycznego świń (CSFV) do stada do momentu jego wykrycia, wynosił w UE 63 dni, podczas gdy wstępne badania laboratoryjne w kierunku potwierdzenia obecności ww. wirusa trwają w laboratorium zaledwie 4-6 godzin Tak długi czas konieczny do potwierdzenia wystąpienia choroby w stadzie wynika przede wszystkim ze spóźnionego postawienia podejrzenia zakażenia stada przez opiekującego się nim lekarza weterynarii.
Działania prewencyjne Działania informacyjne Działania z zakresu pogłębiania wiedzy nt. ASF i postępowania w przypadku jego podejrzenia lub stwierdzenia: Powiatowi lekarze weterynarii kontynuują szkolenia przypominające dla lekarzy weterynarii prywatnej praktyki, dotyczące afrykańskiego pomoru świń oraz zasad postępowania w przypadku wystąpienia choroby. W 2013 r. zostało przeszkolonych co najmniej 14 000 osób; Prowadzone są również działania informacyjne (rozdawania ulotek). W 2013 r. rozdystrybuowano ok. 394 000 ulotek; Ponadto, informacje przekazywano w mediach oraz na stronie internetowej GIW; Corocznie w jednym z polskich województw prowadzone są szkolenia symulacyjne z zakresu zwalczania ASF.
Działania prewencyjne Rozporządzenia Wojewodów Podjęto prace nad zabezpieczeniem powiatów najbardziej zagrożonych możliwością wystąpienia ASF (na mapie koloru pomarańczowego), skutkiem czego na początku sierpnia br. zostały wydane rozporządzenia Wojewodów (Lubelskiego, Mazowieckiego i Podlaskiego), w sprawie zarządzenia środków w związku z wystąpieniem afrykańskiego pomoru świń na terytorium Białorusi i możliwości jego przeniesienia na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Rozporządzenia te określały środki, których celem było stworzenie szczelnego systemu nad obrotem zwierząt wrażliwych na afrykański pomór świń oraz wszelkich pozyskanych od nich produktów.
Działania prewencyjne Rozporządzenia Wojewodów Środki te wprowadzone były na określonych obszarach zagrożonych wystąpieniem ASF, gdzie wprowadzono m.in.: rygorystyczne zasady obrotu świniami i mięsem pozyskiwanym od świń (m.in. wprowadzenie świadectw zdrowia przy przemieszczaniu świń); rygorystyczne zasady postępowania z ubocznymi produktami pochodzenia zwierzęcego pozyskanymi od świń; rygorystyczne zasady postępowania z produktami pozyskanymi od odstrzelonych dzików; wzmocnienie bioasekuracji we wszystkich gospodarstwach, w których utrzymywane są świnie; badania laboratoryjne świń (w przypadku zwiększonego odsetka padnięć w stadzie) oraz wszystkich odstrzelonych i padłych dzików.
Działania prewencyjne Rozporządzenia Wojewodów Te same środki zapobiegawcze zostały w dniu 31 stycznia 2014 r. wdrożone w powiecie gołdapskim województwa warmińsko-mazurskiego w związku z przypadkami ASF na terytorium Litwy.
Działania prewencyjne Programy w 2013 i 2014 r. W 2013 r. GLW podjął prace celem uzyskania wsparcia finansowego UE na działania podejmowane celem zapobieżenia przedostaniu się ASF na terytorium Polski. W trakcie powyższych prac stworzono programy na 2013 i 2014 r., które obejmują: prowadzenie kampanii informacyjnych dla podmiotów prowadzących działalność związaną z produkcją żywności pochodzenia zwierzęcego oraz pasz, rolników, myśliwych, władz samorządowych oraz społeczeństwa mającej za zadanie podnieść świadomość na temat zagrożenia, jakie wynika z wystąpienia ognisk ASF na terytorium Polski; prowadzenie szkoleń przypominających dla lekarzy weterynarii i personelu pomocniczego mających za zadanie utrwalić wiedzę teoretyczną i praktyczną odnośnie afrykańskiego pomoru świń; utworzenie na wybranych przejściach granicznych na granicy z Białorusią i Ukrainą infrastruktury do dezynfekcji i oczyszczania pojazdów ciężarowych (zarówno podwozia, jak i w uzasadnionych przypadkach całego pojazdu od wewnątrz i od zewnątrz) wkraczających na terytorium UE; prowadzenie na terenie całego kraju programu monitoringu świń i dzików w kierunku ASF.
Przypadki ASF w Polsce
Przypadki ASF w Polsce W dniach 17 i 18 lutego potwierdzono wystąpienie ASF u dzików w Polsce. Poza tymi dwoma izolowanymi przypadkami nie stwierdzono dalszych zachorowań dzików, ani tym bardziej świń.
Przypadki ASF w Polsce 1 2
W związku z wystąpieniem 2 przypadków ASF wyznaczono na terenie kraju, zgodnie z prawodawstwem polskim i unijnym, obszar objęty restrykcjami. Podstawą dla ustanowieni tego obszaru były: - Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 czerwca 2004 r. w sprawie zwalczania afrykańskiego pomoru świń; - Dyrektywa 2002/60/WE; Przypadki ASF w Polsce Działania IW - Decyzja wykonawcza Komisji 2014/100/UE zastąpiona następnie decyzją 2014/134/UE.
Przypadki ASF w Polsce Obszar objęty restrykcjami wyznaczony na terenie kraju obejmuje: W podlaskiem powiaty sejneński, sokólski, hajnowski, bielski siemiatycki oraz gminy Płaska, Lipsk, Sztabin w powiecie augustowskim oraz gminy Czarna Białostocka, Supraśl, Zabłudów, Michałowo, Gródek w powiecie białostockim; W mazowieckiem powiat łosicki; W lubelskiem powiaty bialski, włodawski oraz miasto Biała Podlaska.
Przypadki ASF w Polsce Pogłowie świń w obszarze W obszarze objętym restrykcjami znajduje się 10 665 gospodarstw, w których utrzymywanych jest 397 028 świń są to głównie małe gospodarstwa Zagęszczenie populacji świń niskie poniżej 27 sztuk na km 2 i 37 świń na gospodarstwo
Przypadki ASF w Polsce Populacja dzików w obszarze W obszarze objętym restrykcjami znajduje się ok. 12 630 dzików. Ich zagęszczenie wynosi ok. 0,86 sztuki na km 2
Przypadki ASF w Polsce Po otrzymaniu wyniku dodatniego przypadek ASF u dzika zgłoszono do organizacji międzynarodowych, w tym Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt (OIE) i Komisji Europejskiej a także do państw ościennych oraz niektórych państw z trzecich, którym Polska zobowiązana jest zgłaszać przypadki groźnych chorób zakaźnych zwierząt, co wynika z handlowych umów dwustronnych zawartych z tymi państwami (min.: Chiny, Algieria, Wietnam)
Przypadki ASF w Polsce Działania W obszarze objętym restrykcjami wdrożono wymagane prawodawstwem krajowym i unijnym nakazy, zakazy i ograniczenia. Dotyczyły one m.in. warunków przemieszczania świń, zasad bioasekuracji, produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego. Na obszarze nieustannie prowadzono również monitoring badania próbek pobranych od świń i dzików w kierunku ASF.
Przypadki ASF w Polsce Monitoring Wyniki programu w latach 2011-2014 r. cały kraj (dane na koniec lutego 2014 r.) Liczba zwierząt poddanych badaniom 2011-2013 2014 2011-2014 świnie dziki świnie dziki świnie dziki 2 124 13 063 695 3 708 2 819 16 771 w sumie 19 590* * W tym jedno badanie próbek od świniodzika Poza dwoma przypadkami ASF wszystkie inne wyniki badań laboratoryjnych ujemne
Przypadki ASF w Polsce Monitoring Monitoring w obszarze objętym restrykcjami marzec 2014 r. Liczba pobranych próbek 1-9 marca 10-16 marca 17-23 marca świnie dziki świnie dziki świnie dziki 5 żywych 30 odstrzelonych 9 padłych 5 żywych 6 padłych 19 odstrzelonych 6 padłych 4 żywe 42 padłe 42 odstrzelone 14 padłych Brak wyników dodatnich
Analiza ryzyka Pierwsze sygnały o nieprawidłowościach na Białorusi Na początku 2013 r. na stronach internetowych portali zajmujących się tematyką rolnictwa oraz chowu i hodowli zwierząt pojawiały się informacje o odbywających się masowych akcjach wybijania świń na terytorium Białorusi. Władze białoruskie tłumaczyły wybijanie stad świń zwalczaniem takich chorób jak PRRS czy włośnica. Przy takich chorobach nie stosuje się jednak tak radykalnych działań, a mogło to mieć związek jedynie z wystąpieniem bardzo poważnej choroby zakaźnej trzody chlewnej. Działania w zakresie depopulacji gospodarstw tłumaczono w innych przypadkach odbywającymi się w tych regionach ćwiczeniami służb. Hipotezę o występowaniu ASF na Białorusi w regionach prowadzenia ćwiczeń w 2012 r. potwierdza fakt, iż w roku 2013 zgłoszone zostały do OIE ogniska afrykańskiego pomoru świń.
Analiza ryzyka W celu oceny sytuacji epizootycznej i ustalenia wielkości obszaru zakażonego wzięto pod uwagę strukturę gospodarstw w regionie. Należy zauważyć, że na terenie obecnie istniejącego obszaru znajdują się głównie małe i średnie gospodarstwa, w znacznej liczbie których stopień bioasekuracji nie gwarantuje pełnego zabezpieczenia przez przedostaniem się wirusa ASF. W przedmiotowym obszarze funkcjonują dwie fermy wielkoprzemysłowe świń, w których system zabezpieczeń przed wniknięciem wirusa stoi na wysokim poziomie, niemniej jednak zastosowanie w tej sytuacji procedury kompartmentalizacji w zakresie ASF jest raczej skomplikowane, co potwierdzone zostało przez ekspertów z misji eksperckiej KE.
Analiza ryzyka W analizie epizootycznej, poprzedzającej wyznaczenie obszaru zakażonego, oprócz powyższych przesłanek, wzięto również pod uwagę przede wszystkim w pełni wrażliwą na tę chorobę populację świń w Polsce, charakter tej choroby (prowadzącej do blisko 100% śmiertelności w stadach świń), jak również brak profilaktyki oraz stosunkowo niski stopień bioasekuracji gospodarstw, w szczególności w chowie przyzagrodowym.
? Analiza ryzyka Źródło choroby Ponadto, choć źródła zakażenia nie sposób ustalić ze 100% pewnością, najbardziej prawdopodobną hipotezą jest przeniesienie choroby przez dziki z Białorusi. Świadczą o tym m.in. Następujące fakty: Wirus wyizolowany w Polsce identyczny z wirusami wyizolowanymi na Litwie oraz Białorusi Przypadki ASF w Polsce zlokalizowane bezpośrednio przy granicy z Białorusią; Brak jakichkolwiek dowodów na istnienie zakażenia u świń (o czym świadczą wyniki intensywnego monitoringu prowadzonego od 2013 r.); Doniesienia, że Białoruś prowadziła na obszarach przygranicznych polowania na dziki z nagonką.
Analiza ryzyka Wnioski W dniu, w którym ustanowiono obszar zakażony w związku z wystąpieniem dwóch przypadków ASF u dzików w Polsce, nie do przewidzenia było tempo i kierunek rozwoju choroby na terytorium RP. Należy podkreślić, że w dniu ustanowienia obszaru zakażonego w drodze decyzji Komisji (18 lutego 2014 r.), po stwierdzeniu następujących bezpośrednio po sobie dwóch przypadków ASF u dzików w dniach 17 i 18 lutego 2014 r., nie istniały dowody na to, iż w Polsce nie doszło już do cyrkulacji wirusa w populacji dzików.
Analiza ryzyka Wnioski W związku z powyższym należało ustanowić obszar zakażony o rozmiarach dostatecznie zabezpieczających przed ewentualnym przeniesieniem się wirusa na pozostałe terytorium Polski.
Ustanowienie obszaru objętego ograniczeniami Obszar zakażony, ustanowiony w decyzji Komisji 2014/100/UE podlegał modyfikacji. Propozycja zmniejszenia wielkości obszaru zakażonego została po raz pierwszy przekazana Komisji Europejskiej przez GLW w dniu 4 marca 2014 r., podczas posiedzenia Stałego Komitetu ds. Łańcucha Żywnościowego i Zdrowia Zwierząt, gdzie przedstawił przedstawiciel Polski argumenty za zmniejszeniem wielkości w/w obszaru, jednakże KE nie zdecydowała się na odpowiednią zmianę w w/w projektu decyzji. Ostatecznie decyzja została przegłosowana i opublikowana w dniu 14 marca 2014 r. pod sygnaturą 2014/134/UE (obszar pozostał niezmieniony).
Ustanowienie obszaru objętego ograniczeniami Komisja Europejska zaproponowała powrót do dyskusji w dniu 18.03.2014 r. W dniu 18 marca br., podczas nadzwyczajnego posiedzenia Komitetu, przegłosowany został projekt nowej decyzji wykonawczej Komisji, który po opublikowaniu zastąpi decyzje dotyczące Litwy (2014/93/UE) i Polski (2014/134/UE) i wprowadzi jednolity wykaz środków zwalczania choroby na obszarach, jakie zostały wskazane w załączniku do dokumentu.
Ustanowienie obszaru objętego ograniczeniami Obszar buforowy Następujące obszary Polski w województwie podlaskim: - miasto Suwałki; - miasto Białystok; - gminy: Suwałki, Szypliszki i Raczki w powiecie suwalskim; - gminy: Augustów z miastem Augustów, Nowinka, Sztabin i Bargłów Kościelny w powiecie augustowskim; - gminy Krasnopol i Puńsk w powiecie sejneńskim; - gminy: Goniądz, Jasionówka, Jaświły, Knyszyn, Krypno, Mońki w powiecie monieckim; - gminy Suchowola i Korycin w powiecie sokólskim; - gminy Choroszcz, Juchnowiec Kościelny, Suraż, Turośń Kościelna, Tykocin, Zabłudów i Dobrzyniewo Duże w powiecie białostockim; - gminy Bielsk Podlaski z miastem Bielsk Podlaski, Orla i Wyszki w powiecie bielskim; - gminy Narew, Narewka, Białowieża, Czyże, Dubicze Cerkiewne i Hajnówka z miastem Hajnówka w powiecie hajnowskim. Obszar zakażony Następujące obszary Polski w województwie podlaskim: - gminy Giby i Sejny z miastem Sejny w powiecie sejneńskim; - gminy Lipsk i Płaska w powiecie augustowskim; - gminy Czarna Białostocka, Gródek, Supraśl, Wasilków i Michałowo w powiecie białostockim; - gminy Dąbrowa Białostocka, Janów, Krynki, Kuźnica, Nowy Dwór, Sidra, Sokółka i Szudziałowo w powiecie sokólskim.
Dziękuję za uwagę