ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XLVII NR 3/4 WARSZAWA 1996:159-170 JAN KOPER WPŁYW ROŚLIN UPRAWIANYCH W MONOKULTURZE I W ZMIANOWANIU NA ZAWARTOŚĆ FOSFORU ORGANICZNEGO W GLEBIE PŁOWEJ Katedra G leb o zn a w stw a A kadem ii T ech n iczn o -R o ln iczej w B y d g o szczy WSTĘP Fosfor w połączeniach organicznych w glebach uprawnych stanowi zwykle 30-40% ogólnej zawartości tego pierwiastka [Cieśla i in. 1993], a zatem po mineralizacji materii organicznej staje się ważnym źródłem fosforu przyswajalnego dla roślin. Jego ogólna zawartość, jak również stan ilościowy frakcji lipidowej, inozytolu oraz kwasów nukleinowych zależy od typu gleby i stosowanych zabiegów agrotechnicznych [Cieśla i in. 1993; Cieśla, Koper 1990; Grzywnowicz 1993; Hadas i in. 1991 ; O Halloran 1993; Sharpley 1985]. Z wyników uzyskanych w niektórych badaniach zauważa się, że zawartość różnych form fosforu zmienia się w zależności od systemu uprawy roślin [Grzebisz i in. 1993; Szczurek 1973]. Rezultaty wielu prac dotyczących zawartości frakcji fosforu świadczą o ich zmienności zależnie od sezonu wegetacyjnego, a niezależnie od rodzaju nawożenia [Magid, Nielsen 1992; Malhi i in. 1991 ; Saunders i Metson 1971 ; Shand i in. 1994; Sharpley 1985]. W literaturze krajowej brak danych dotyczących zmian ilościowych frakcji fosforu organicznego w glebach o zróżnicowanym systemie nawożenia i zmianowania w okresie wegetacyjnym. Znajomość zmian sezonowych frakcji fosforu ważna jest dla określenia dynamiki zawartości tego pierwiastka w glebie w aspekcie oszacowywania poziomu fosforu dostępnego dla roślin [Magid, Nielsen 1992]. Celem pracy było: - określenie zawartości fosforu frakcji lipidowej, kwasów nukleinowych i inozytolu w glebie z uprawą roślin w tradycyjnym zmianowaniu i monokulturze, - oznaczenie zawartości i rozmieszczenia poszczególnych frakcji fosforu organicznego w zależności od głębokości pobierania próbek glebowych w glebach z różnym zmianowaniem, - określenie dynamiki zawartości fosforu organicznego, ogółem i fosforu frakcji w zależności od terminu pobrania próbek glebowych.
160 J. K oper MATERIAŁ I METODY Doświadczenie zostało założone w 1973 roku przez Katedrę Ogólnej Uprawy Roli i Roślin Wydziału Rolniczego AT-R w RZD Mochełek w woj. bydgoskim na glebie płowej typowej o następującej miąższości poziomów genetycznych: Ap (0-40 cm), Eet (40-76 cm), Bt (76 123 cm), IIC (123-160 cm). Próbki pobrano w 1993 roku z górnej i dolnej części poziomu ornopróchnicznego z głębokości 5-10 cm i 30-40 cm spod czterech roślin (burak cukrowy, peluszka, jęczmień jary, pszenica ozima) uprawianych w zmianowaniu tradycyjnym i monokulturze. Nawożenie gleby: - obornik stosowano w dawce 30 t/ha w zmianowaniu tradycyjnym co 6 lat, - nawożenie mineralne w kg/ha: Roślina Razem NPK Roślina Razem NPK 1. Burak cukrowy 324,9 4. Żyto ozime 248,3 2. Peluszka 201,7 5. Rzepak ozimy 248,3 3. Jęczmień jary 268,3 6. Pszenica ozima 248,3 W próbkach glebowych badano: - skład granulometryczny metodą areometryczną Bouyoucosa w modyfikacji Cassagrande a i Prószyńskiego, - ph metodą elektrometryczną, - С org. metodą Tiurina, - N og. na drodze mineralizacji metodą Kjeldahla z zastosowaniem aparatu Btichi do destylacji, - P og. i P org. izolowano metodą Mehta w modyfikacji Adersona, polegającą na kolejnej ekstrakcji gleby stężonym HC1 i NaOH na zimno i gorąco, - fosfor frakcji izolowano metodą Schmita-Thanhäusera oraz Mc Kerchera i Adersona, procedura ta pozwala rozdzielić związki fosforoorganiczne na cztery frakcje, mianowicie: na fosfor związany z lipidami, z kwasami rybonukleinowymi i dezoksyrybonukeinowymi oraz fosfor w połączeniach z inozytolem, - fosfor oznaczono kolorymetrycznie metodą molibdenianową Osmonda w modyfikacji Jacksona, po uprzedniej mineralizacji odpowiedniej objętości roztworu mieszaniną kwasu nadchlorowego i siarkowego. WYNIKI I DYSKUSJA Analiza składu granulometrycznego wykazała, że badany poziom próchniczny wytworzył się z piasku gliniastego lekkiego. Niezależnie od terminu pobrania próbek i systemu zmianowania wartość ph w H20 mieściła się w przedziale 7,2-7,6. Zawartość węgla organicznego była zwykle wyższa w próbkach z poziomu 5-10 cm i wynosiła 0,41-0,52%. Natomiast w próbkach z poziomu 30-40 cm zawartość С org. wahała się od 0,32 do 0,36%. Próbki gleb z poletek ze zmianowaniem charakteryzowały się nieco wyższą zawartością С org. w porównaniu z próbkami pobranymi z poletek z monokulturą. Podobne tendencje zmian wystąpiły w ilości N og., którego zawartość mieściła się w zakresie 70-112 mg N/100g.
Zaw artość fo sfo ru w glebie płow ej 161 Zawartość fosforu organicznego w próbkach pobranych z poletek ze zmianowaniem wynosiła od 14,3 do 18,93 mg P/l 00 g, natomiast w próbkach spod upraw w monokulturze jego zawartość była nieco niższa i wahała się od 13,55 do 15,95 mg P /l00 g (tab. 1). Niezależnie od sposobu uprawy danej rośliny, czy terminu pobierania próbek glebowych zawsze wyższą zawartością P org. charakteryzowały się próbki pobrane z poziomu 5-10 cm (tab. 1). Podobne tendencje do takiego nagromadzenia się P org. uzyskał O Halloran [ 1993] w glebach spod monokultury kukurydzy. Może to być związane ze specyficzną sorpcją jonu fosforanowego, co utrudnia przemieszczanie się fosforu do głębszych warstw profilu. Udział P org. w P og. w próbkach pobranych z poletek ze zmianowaniem kształtował się w przedziale 39-43% (rys. 3B). Shand i in. [ 1994] podają, że udział P org. w P og. wynosił 55-63% w glebach brunatnych o deficytowej zawartości fosforu. W badaniach przeprowadzonych przez Szczurka [1973] P org. stanowił 16% P og. w warstwie ornej pod monokulturą żyta nawożonego saletrą amonową oraz 40% na poletkach nawożonych obornikiem. Obornik zwiększał zawartość P org. w głębszych warstwach gleby prawdopodobnie ze względu na szybsze przemieszczanie się związków organicznych zawartych w oborniku niż fosforu zawartego w resztkach pożniwnych żyta. Proces ten uwidacznia się również w glebach z doświadczenia w Mochełku przyczyniając się niekiedy do większej lub zbliżonej kumulacji P org. oraz jego frakcji w próbkach z poziomu 30-40 cm (rys. 1,2 AB). Zawartość fosforu ogółem zawartego w badanej glebie wahała się w przedziale 37,98-42,70 mg P/100 g w próbkach pobranych z poletek ze zmianowaniem. Nieco niższymi zawartościami P og. (33,83-36,89 mg P /l00 g) charakteryzowały się próbki z poletek z monokulturą (tab. 1). W zawartości tej formy fosforu wystąpiły podobne tendencje, jak w przypadku zawartości fosforu organicznego. Współdziałanie badanych czynników, czyli sposobu uprawy, terminu i głębokości pobrania próbek, w odniesieniu do obu form fosforu nie zawsze było statystycznie istotne (tab. 1). Z reguły najłatwiej dostępny dla roślin jest fosfor lipidowy ulegający szybkiej mineralizacji. Jest to jednakże najmniej zasobna frakcja w fosfor organiczny gleb. Potwierdzają to uzyskane przez Cieślę i Kopera [1990] wyniki dotyczące zawartości fosforu frakcji lipidowej w glebie z wieloletnim zróżnicowanym nawożeniem. Cieśla i in. [1993] podają, że w glebie płowej z Mochełka frakcja ta stanowiła 3% P org. Udział tej frakcji fosforu w P org. w próbkach gleb pobranych spod roślin uprawianych w monokulturze i zmianowaniu był mało zróżnicowany i wynosił średnio 1,79-1,86%, niezależnie od terminu i głębokości pobrania (rys. ЗА). Największą zawartość fosforu frakcji I (0,45 mg P/100 g) oznaczono w próbkach pobranych w maju spod buraka cukrowego w zmianowaniu (tab. 2). Fosfor frakcji I stanowił od 0,80 do 0,96% fosforu ogółem zawartego w próbkach z poletek ze zmianowaniem oraz od 0,74 do 0,81% w próbkach spod roślin w monokulturze (rys. ЗА, В). Fosfor frakcji II w glebach z oboma sposobami zmianowania stanowił około 48% całkowitej ilości fosforu organicznego w próbkach z monokulturą (rys. ЗА). Nieco wyższą wartość tej frakcji w P org. (50%) uzyskali Cieśla i in. [1993] w glebie płowej ze statycznego doświadczenia nawożeniowego ze zmianowaniem. Udział fosforu frakcj i II w całkowitej zawartości fosforu wynosił 20-22% w glebie ze zmianowaniem (rys. ЗА) oraz 19-21% w glebie z monokulturą (rys. 3B).
TABELA 1. Zawartość P organicznego (Porg.) i ogólnego (Pog.) w badanej glebie w zależności od sposobu uprawy, terminu i głębokości pobierania próbek glebow ych TABLE 1. Total and organie P content in investigated soil as affected by kind o f cultivation and date and depth o f sampling Obiekty Objects Zawartość Porg. - Porg. content [mg%] burak cukrowy sugar beet peluszka field pea jęczm ień jary spring barley pszenica ozim a winter wheat Zawartość P Og. P tot. content [mg%] burak cukrowy sugar beet peluszka field pea jęczm ień jary spring barley pszenica ozim a winter wheat Sposób Zm ianowanie 18,93 14,62 17,34 17,94 42,70 38,46 37,98 39,69 uprawy Crop rotation Kind of Monokultura 15,95 13,55 14,77 16,15 36,90 33,83 35,02 36,73 cultivation M onoculture Termin pobrania Maj - May 21,52 15,83 19,16 21,66 47,83 43,01 41,51 44,57 prób - Date Lipiec - July 11,79 9,53 10,49 9,43 40,16 34,68 34,46 33,44 of sampling W rzesień - Sept. 19,01 16,90 18,51 20,04 31,40 30,73 33,54 36,63 G łębokość 5-1 0 cm 18,66 15,42 17,62 17,49 42,38 37,87 39,17 40,60 pobrania prób Depth o f sampling 30^1-0 cm 16,23 12,75 14,49 16,60 37,21 34,42 33,84 35,83 Średnio - mean 17,44 14,09 16,06 17,05 39,80 36,14 36,50 38,21 NIR.0,05 Sposób uprawy (I) 1,952 1,88 1,798 2,185 4,549 0,950 4,815 2,616 Kind o f cultivation (I) Termin pobrania prób (II) 2,136 1,16 1,112 1,795 1,072 1,420 1,437 2,248 Date o f sampling (II) Głębokość (III) 1,400 0,694 0,864 0,906 1,225 1,335 1,481 1,564 pobrania prób Depth o f sampling (III) Interakcje Ix II n.i. - n.s. n.i. - n.s. n.i. - n.s. n.i. - n.s. * n.i. - n.s. n.i. - n.s. Interactions Ix III n.i. - n.s. #* * n.i. - n.s. n.i. n.s. n.i. - n.s. n.i. - n.s _ ** IIx III n.i. - n.s. *** *** n.i. - n.s. *** *** * * +* *
Z aw artość fo sfo ru w glebie płow ej 163 1-burat eut rowu lugar beet 2-peluuta Held pea 3-lfcxmleh ary tprlna barley 4 - pue n Ica celma winter wheal RYSUNEK 1. Zawartość fosforu frakcji w próbkach z poziomu 5-10 cm w glebie z monokulturą (A) oraz ze zmianowanicm roślin (B) FIGURE 1. Phosphorus fraction content in samples from horizon 5-10 cm in soil with plants in m onoculture (A) and crop rotation (B) Maj wyższa zawartość tej frakcji 10,23 mg P/100 g uzyskano w próbkach pobranych w maju, najniższą 5,6 mg P/100 g w lipcu (tab. 2 i 3). Udział procentowy frakcji III w P org. wynosił 14% zarówno w próbkach z nnonokulury, jak i ze zmianowania (rys. 3B). We wcześniejszych badaniach Cieśli
164 J. Koper 1-burat cut rowy tuaar beet 2-pelu»xl:a ileld pea 3- *cim ten lary»prlna barloy 4'Р*мп1оа oxl ma winter wheat RYSUNEK 2. Zawartość fosforu frakcji w próbkach z poziomu 30-40 cm w glebie z monokulturą (A) oraz ze zmianowaniem roślin (B) FIGURE 2. Phosphorus fraction content in samples from horizon 30 40 cm in soil with plants in monoculture (A) and crop rotation (B) i in. [1993] stwierdzono, że fosfor tej frakcji w próbkach gleb płowych z innego doświadczenia w Mochełku stanowił 13-15% P org. Najwyższą zawartość tej frakcji uzyskano w próbkach pobranych w maju spod buraka cukrowego: 3,0 2 mg P/100 g oraz 3,04 mg Р /100 g w próbkach gleby spod pszenicy ozimej (tab. 2 i 3).
Z aw artość fosforu w glebie płow ej 165 Fosfor tej frakcji stanowił około 6% fosforu ogółem w glebie z obu rodzajów uprawy roślin (rys. ЗА). Fosfor frakcji IV wynosił średnio od 2,32 mg Р /100 g w próbkach pobranych w lipcu z poziomu 30 40 cm spod peluszki w monokulturze do 8,82 mg P/100 g w próbkach z poziomu 5-10 pobranych w maju spod buraka cukrowego (rys. 1 i 2 AB). Nieco wyższą zawartość tej frakcji fosforu, wynoszącą 11 mg P /l00 g uzyskali Cieśla i in. [1993] w glebie płowej nawożonej obornikiem i pełnym nawożeniem mineralnym z dodatkiem CaO i MgO. Jednakże udział tej frakcji fosforu w P org. w obu badanych glebach był podobny i wynosił odpowiednio: 36-39% we wcześniej cytowanych badaniach i 35-36% w badanych glebach z doświadczenia płodozmianowego (rys. 3B). Istotne współdziałanie rozpatrywanych czynników stwierdzono w stosunku do fosforu w próbkach gleb pobranych spod jęczmienia jarego i peluszki. Istotnej interakcji czynników nie uzyskano dla próbek gleb pobranych spod buraka cukrowego oraz pszenicy ozimej, z wyjątkiem zawartości fosforu frakcji I (tab. 2, 3). Odnośnie do większości frakcji uzyskano najwyższe zawartości fosforu organicznego w próbkach pobranych w maju. Magid i Nielsen [1992] w badaniach sezonowych zmian zawartości fosforu organicznego uzyskali również najwyższą kumulację fosforu w próbkach glebowych pobranych w maju. Najniższą zawartością P org. charakteryzowały się próbki pobrane we wrześniu, inaczej niż w badaniach z Mochełka, gdzie najniższe wartości P org. uzyskano w lipcu (tab. 1). Najniższe zawartości fosforu frakcji (rys. 1, 2 AB) oraz fosforu organicznego i ogółem otrzymano w próbkach pobranych w lipcu. Podobne rezultaty uzyskał Sharpley [ 1985]. Natomiast najwyższe wartości fosforu organicznego w badanych przez autora glebach wystąpiły w jednym roku badań we wrześniu, a w drugim w maju. Autor podaje, że z reguły w próbkach pobranych w miesiącach zimowych (grudzień - marzec) było więcej P org. niż w próbkach pobranych w maju i czerwcu. Związane jest to z mineralizacją, immobilizacją i aktywnością fosfatazy. Shand i in. [1994] podają, że sezon jest drugim czynnikiem (po typie gleb) wpływającym na poziom fosforu organicznego w glebie. W badanych przez autorów glebach brunatnych maksymalne stężenie fosforu ogółem i organicznego wystąpiło w próbkach pobranych w sierpniu. Duża ilość fosforu organicznego jesienią powodowała, że Malhi i in. [1991] uzyskali mniejsze ilości fosforu ekstrahowanego z rozcieńczonych roztworów NH4F i H2S 0 4 w stosunku do tej, jaką otrzymali w próbkach pobranych wiosną. Analiza korelacji wykazała istotne oddziaływanie zawartości P org. i P og. w próbkach gleb z monokulturą upraw. Uzyskane współczynniki korelacji mieściły się w przedziale r = 0,907*-0,985*. We wcześniejszych badaniach Grzebisz i in. [1993] uzyskali niską korelację (r = 0,06) między tymi formami fosforu. Istotne współczynniki korelacji (r = 0,952*-0,977*) otrzymano dla zawartości fosforu frakcji I i II w próbkach pobranych w lipcu. Natomiast w próbkach pobranych we wrześniu uzyskano istotną korelację dla zawartości fosforu frakcji I i III (r = 0,990**). W próbkach gleb pobranych spod upraw ze zmianowaniem otrzymano istotną korelację między zawartością fosforu frakcji I a całkowitą zawartością Porg. oraz wysoko istotną między zawartością fosforu frakcji II i P org. Niskie współczynniki korelacji uzyskano dla zawartości różnych form fosforu i niektórych ogólnych cech badanych gleb (C org., ph). Podobne rezultaty otrzymali Grzebisz i in. [1993], uzyskując jedynie wysoko istotną zależność dla zawartości С org. i P ogółem (r= 0,88**).
TABELA 2. Zawartość Porg. wyodrębnionych frakcji w glebie spod buraka cukrowego i pcluszki w zależności od sposobu uprawy, terminu i głębokości pobierania próbek glebow ych TABLE 2. Porg. content in separated fractions of soil under sugar beet and field pea as affected by kind o f cultivation and date and depth o f sam pling Obiekty Burak cukrowy - Sugar beet Peluszka - Field pea Obiects frakcj e - fractions [mg% ] I II III IV I II Ill IV Sposób Zm ianowanic 0,34 8,99 2,65 6,68 0,26 6,95 2,05 5,16 uprawy Crop rotation Kind o f Monokultura 0,29 7,62 2,24 5,63 0,24 6,43 1,90 4,78 cultivation M onoculture Termin Maj - May 0,39 10,23 3,02 7,60 0,29 7,52 2,22 5,59 pobrania prób Lipiec - July 0,21 5,60 1,65 4,16 0,17 4,52 1 3 4 3,36 Date o f sampling Wrzesień - Sept. 0,34 9,10 2,67 6,71 0,30 8,02 2,33 5,96 J. K oper G łębokość 5-1 0 cm 0,34 8,91 2,62 6,58 0,28 7,31 2,16 5,4 4 pobrania prób Depth o f sampling 3 0-4 0 cm 0,29 7,71 2,28 5,73 0,23 6,06 1,79 4,50 Średnio - Mean 0,31 8,31 2,45 6,16 0,25 6,69 1,98 4,97 NIR 0,05 Sposób uprawy (I) 0,029 1,116 0,276 0,696 0,036 0,911 0,268 0,666 Kind o f cultivation (I) Termin pobrania prób (II) 0,037 1,008 0,301 0,753 0,026 0,551 0,160 0,410 Date o f sampling (II) G łębokość (III) 0,025 0,638 0,196 0,494 0,015 0,331 0,096 0,246 pobrania prób Depth o f sampling (III) Interakcje Interactions Ix II Ix III IIx III n.i. - n.s. n.i. - n.s. n.i. - n.s. n.i. - n. s. n.i.- n.s. n.i. - n. s. n.i.- n.s n.i. - n. s. n.i.- n.s. n.i. - n.s. n.i. - n.s. n..i. - n.s. n.i. - n.s. n.i. - n.s. n.i. - n.s. n.i. - n.s. ** n.i. - interakcja nieistotna, n.s. - not significant, * - p< 0,05, ** - p< 0,01, *** - p< 0,001.
TABELA 3. Zawartość P org. wyodrębnionych frakcji w glebie spod jęczm ienia jarego i pszenicy ozimej w zależności od sposobu uprawy, terminu i głębokości pobierania próbek glebow ych TABLE 3. P org. content in separated fractions o f soil under spring barley and winter wheat as affected by kind o f cultivation and date and depth of sampling Obiekty Jęczm ień jary - Spring barley Pszenica ozim a - Winter whea t O biects frakcje - fractions [mg%] I II III IV I II Ill IV Sposób Zm ianowanie 0,31 8,24 2,43 6,15 0,32 8,52 2,51 6,33 uprawy Crop rotation Kind o f Monokultura 0,27 6,99 2,07 5,22 0,29 7,67 2,27 5,70 cultivation M onoculture Termin Maj - May 0,34 9,11 2,67 6,76 0,39 10,29 3,04 7,64 pobrania prób Lipiec - July 0,19 4,99 1,47 3,71 0,16 4,48 1,32 3,33 Date o f sampling W rzesień - Sept. 0,33 8,75 2,60 6,58 0,36 9,52 2,80 7,07 G łębokość 5-1 0 cm 0,32 8,35 2,47 6,25 0,32 8,31 2,45 6,17 pobrania prób Depth o f sampling 3 0-4 0 cm 0,26 6,88 2,03 5,11 0,29 7,87 2,32 5,86 Średnio - Mean 0,29 7,62 2,25 5,68 0,30 8,10 2,39 6,02 NIR 0,05 Sposób uprawy (I) 0,034 0,91 0,255 0,816 0,037 1,037 0,289 0,774 Kind of cultivation (I) Termin pobrania prób (II) 0,020 0,48 0,153 0,383 0,037 0,852 0,257 0,633 Date o f sampling (II) G łębokość 0,015 0,41 0,120 0,329 0,018 0,429 0,128 0,320 pobrania prób (III) Depth o f sam pling (III) Interakcje Ix II n.i. - n.s. * n.i.- n.s. * n.i. - n.s. n.i. - n.s. n.i. - n.s. n.i. - n.s. Interactions Ix III * * * * * n.i. - n.s. n.i. - n.s. n.i. - n.s. IIx III * * * * * * * * * * n.i. - n.s. n.i. - n.s. n.i. - n.s. Zawartość fosforu w glebie p ło w e j 167
168 J. K oper 1-burak cukrowy sugar beet 2-peluixka field p«a з -ifcrmleń ary iprlna barley 4-p»»nlca oui ma winter wheat RYSUNEK 3. Udział procentowy fosforu frakcji w ilości fosforu organicznego (A) oraz w zawartości fosforu ogółem (B) FIGURE 3. Percent contribution of phosphorus fraction in organic phosphorus (A) and total phosphorus content in soil (B) Fosfor organiczny jest najbardziej dynamiczną formą fosforu glebowego [Szczurek 1973]. Dobrym wskaźnikiem przemian tej formy fosforu glebowego może być fosfor nieorganiczny oznaczony jako żywicowymienny. Jak podają Saunders i Metson [1971], ilość tej części fosforu może zmieniać się w ciągu
Z aw artość fo sfo ru w glebie płow ej 169 miesiąca o 0,7 mg P/l g gleby. Zmiany zawartości organicznych frakcji są trudne do wyjaśnienia, lecz wydaje się, że dotyczą one bardziej zmian w rozpuszczalności materii organicznej niż jej biologicznej przemiany [Magid, Nielsen 1992]. WNIOSKI 1. Gleba, na której prowadzono tradycyjne zmianowanie upraw, była zasobniejsza w fosfor organiczny niż gleba, na której uprawiano rośliny w monokulturze. Więcej zawartości fosforu frakcji lipidowej, kwasów RNA i DNA oraz inozytolu wystąpiły również w glebie ze zmianowaniem w porównaniu z glebą, na której stosowano monokulturę. 2. Wyższe zawartości fosforu organicznego i fosforu w wydzielonych frakcjach oznaczono w próbkach pobranych z głębokości 5-10 cm w porównaniu z zawartością, jaką oznaczono w próbkach z głębokości 30 40 cm. Zależność ta wystąpiła niezależnie od rodzaju stosowanego płodozmianu i terminu pobrania próbek. 3. Stwierdzono zróżnicowanie zawartości oznaczonych form fosforu w okresie wegetacyjnym. Najwyższe zawartości fosforu organicznego i jego frakcji w glebie w obu wariantach zmianowania stwierdzono w próbkach pobranych w maju. Nieco niższe zawartości fosforu organicznego stwierdzono w próbkach pobranych we wrześniu. Natomiast najniższe zawartości badanych form fosforu odnotowano w próbkach gleb pobranych w lipcu. LITERATURA CIEŚLA W., KOPER J. 1990: W pływ wieloletniego nawożenia gleby na dynamikę niektórych frakcji fosforu organicznego. Rocz. Glebozn. 41, 3/4: 85-93. CIEŚLA W., KOPER J., LASKOWSKI J. 1993: Fosfor organiczny i jego frakcje w glebach z wieloletnich doświadczeń polowych. Zesz. Nauk. AR Kraków 277, 37/1: 97-108. GRZEBISZ W., BLECHARCZYK A., MAJ M. 1993: Wpływ wieloletniego nawożenia organicznego i mineralnego na formy fosforu w glebie pod monokulturą żyta i ugorem czarnym. Zesz. Nauk. AR Kraków. 277, 37/1: 27-37. GRZYW NOW ICZ I. 1993: Zmiany zawartości różnych form fosforu w górskiej glebie łąkowej pod wpływem długotrwałego nawożenia i wapnowania. Zesz. Nauk. AR Kraków 277, 37/1: 75-83. HADAS A., YOSEF B., PORTNOY R. 1991 : Extrability of phosphorus in manure pellets enriched with fertilizer phosphorus. Soil Sei. Soc. Amer. J. 54: 871-878. MAGID J., NIELSEN N.E. 1992: Seasonal variation in organic phosphorus fractions of temperature-climate sandy soils. Plant and Soil 144: 155-165. MALHI S.S., NYBORG M., KRYZANOWSKI L., GILL K.S., ARSHAD M.A. 1991: Changes in extractable phosphorus between fall and spring in some Alberta soils. Com. Soil Sei. Plant Anal. 22: 1439-1446. O HALLORAN P. 1993: Effect o f tillage and fertilization on inorganic soils phosphorus. Can. J. Soil Sei. 73: 359-369. SAUNDERS W.H.M., METSON A.J. 1971 : Seasonal variation o f phosphorus in soil and pasture. N.Z.J. Agr. Res. 14: 307-328. SHAND CH.A., MACKLON A.E.S., EDW ARDS A.C., SMITH S. 1994: Inorganic and organic P in soil solution from three upland soil. Part I. Effect of soil solution conditions, soil type and season. Plant and Soil 159: 255-264. SH ARPLEY A.N. 1985: Phosphorus cycling in unfertilized and fertilized agricultural soils. Soil Sei. Soc. Amer. J. 49,4 : 905-911.
170 J. K oper SZCZUREK J. 1973: W pływ wieloletniego nawożenia na zawartość związków fosforowych w glebie pod monokulturą żyta i ziemniaków. Rocz. Glebozn. 24, 2: 429-467. J. KOPER EFFECT OF PLANTS CULTIVATED IN MONOCULTURE AND CROP ROTATION ON THE CONTENT OF ORGANIC PHOSPHORUS IN LESSIVÉ SOIL D epartm ent o f S oil S cien ce and B ioch em istry, U n iversity o f T ech n o lo g y and A griculture in B y d g o szc z SUM M ARY The content of total organic phosphorus and its fractions in lessivé soil during the vegetation period of plants (sugar beet, field pea, spring barley, winter wheat) cultivated for 20 years in crop rotation and monoculture in the Mochełek Experimental Station near Bydgoszcz was determined. Soil samples were taken from two depths (5-10 cm and 30-40 cm) in May, July and September. Higher content of organic phosphorus, lipid, nucleic acid and of inositolic phosphorus fractions was observed in the soil samples from plots with crop rotation than in those from the monoculture. In the soil samples collected from the horizon 5-10 cm higher content of organic phosphorus and of that in separated fractions was noted. The soil samples gathered in May showed the highest content of organic phosphorus and of that in separated fractions whereas those gathered in July had the lowest one. D r Jan K o p er K a ted ra G leboznaw stw a, Zaktcid B io ch em ii, A kadem ia T echniczno-r olnicza w B ydgoszczy 8 5-0 2 9 B yd g o szcz, ul. B ernardyńska 6