Jeżowe ABC Jeżowe ABC iinfformacjje niie tyllko dlla dziiecii Ochrona ścisła jeży Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody oraz Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną - jeże występujące w Polsce, objęte są ochroną ścisłą wymagają ochrony czynnej. Ochrona ścisła, to całkowity zakaz ingerencji człowieka w środowisko jeży czyli zakaz: chwytania, przenoszenia, przetrzymywania, płoszenia i zabijania. Ochrona czynna, to zabiegi ochronne wobec istniejących naturalnych siedlisk, naprawy i odbudowy naturalnych siedlisk, niezbędnego leczenia i rehabilitacji jeży - celem przywrócenia ich do środowiska naturalnego. Dlaczego jeże są pod ochroną? Jeże są bardzo pożyteczne, gdyż żywią się najróżniejszymi owadami, płazami i gryzoniami - przyczyniają się do zmniejszenia ilości szkodników w otoczeniu człowieka. Jeże oczyszczają też środowisko zjadając nieżywe małe zwierzęta i ptaki oraz zaciekle niszczą potomstwo myszy i szczurów. Niestety, w ostatnich latach, na skutek działalności człowieka, ginie tak dużo jeży, że są zagrożone wyginięciem. Dlatego, te pożyteczne zwierzątka są objęte ochroną ścisłą. Oznacza to, że jeży nie wolno płoszyć, ranić ani zabijać. Nie wolno też brać ich bez potrzeby na ręce - chyba, że jeż jest ranny lub chory - wtedy wszyscy mają obowiązek mu pomóc! Jakie jeże i gdzie występują? Na świecie żyje 15 gatunków jeży w Europie, Azji, Afryce i Nowej Zelandii. Jeży nie ma w Ameryce Północnej i Południowej oraz Australii. W Polsce występują dwa gatunki: jeż zachodni (Erinaceus europaeus europaeus) - żyjący w województwach zachodnich oraz jeż wschodni (Erinaceus europaeus roumanicus) - żyjący w środkowej i wschodniej strefie kraju.
strona 2/7 Jeż zachodni ma brązowe kolce i brązowe futerko na brzuszku. Jeż wschodni ma ciemnoszare kolce i jasnoszare futerko na brzuszku oraz wyraźną plamę białego futerka na piersi. Jeże zamieszkują tereny zakrzewione i porośnięte chaszczami, skraje lasów, a także żyją w parkach i ogrodach w miastach, miasteczkach oraz na terenach wiejskich. Jeże nie żyją w górach, na terenach podmokłych ani w lasach. Unikają terenów, gdzie jest duży hałas, silne zapachy oraz wibracje. Jeże są samotnikami i nie żyją w stadach - zarówno samce, jak i samice. Każdy jeż wędruje sam, a po urodzeniu małych jeżątek ich karmieniem i wychowaniem zajmuje się wyłącznie matka. Jeż zachodnioeuropejski. Jak jeż jest zbudowany? Jeż ma krępą sylwetkę, wydłużony pyszczek, małe uszy i krótki ogonek. Długość dorosłego jeża wynosi 20 do 30 cm. Grzbiet i boki są pokryte kolcami. Zaraz po narodzinach jeżyk ma niewiele kolców i są one jasne i miękkie, ale z każdym dniem są coraz większe, coraz twardsze i ciemniejsze. Dorosły jeż ma od 4000 do 7000 kolców długości 25-30 mm. W zależności od gatunku jeża, kolce są ciemnoszare lub brązowe i zawsze prążkowane. Kolce służą do obrony przed wrogiem. Kiedy wróg się zbliża, jeż zwija się w kulkę, że nie widać ani głowy, ani łapek i mocno stroszy igły, fuka i syczy odstraszając. W tej pozycji jeż trwa tak długo, jak długo trzeba. Jeż wschodnioeuropejski. Co jeże jedzą? Jeże są zwierzętami nocnymi, tzn. żerują od zmierzchu przez noc do świtu, a cały dzień śpią ukryte w gęstych zaroślach i kryjówkach. Jeże słabo widzą i to tylko na odległość 2-3 m, natomiast mają doskonały węch i słuch. Właśnie dzięki temu lokalizują zdobycz - nawet słyszą robaki i owady poruszające się w ziemi. Jeż wyczuwa owady nawet na
strona 3/7 odległość 5 m. Jeże są mięsożerne i nie jedzą warzyw. Jedzą: wszelkie owady i pająki, chrząszcze i gąsienice, robaki, krocionogi, ślimaki, płazy i gady, padlinę, jaja ptaków mających gniazda na ziemi. Czasami mogą zjeść, ale wyłącznie przejrzałe: banany, winogrona, rodzynki, wiśnie, grzyby albo pestki słonecznika. Czy jeże roznoszą wściekliznę? Nie, jeże nie chorują na wściekliznę i jej nie roznoszą, gdyż nią zarażone, zaraz giną. Zatem, spotkany żywy jeż nie jest zarażony wścieklizną. Czasami, spotyka się jeża, który ma na sobie białą pianę, co niewtajemniczeni kojarzą ze wścieklizną - jak np. u psów. Otóż, kiedy jeż trafi na nowy dla siebie smak lub zapach, wykonuje dziwne figury i narzuca przy tym gęstą ślinę na swój grzbiet. Zachowanie to nazywa się samonamaszczaniem i nikt do tej pory nie poznał przyczyny tego zjawiska. Co ciekawe, to zawsze kolor pienistej śliny jest taki sam jak nowy smak: po spróbowaniu mlecza lub innej rośliny - kolor śliny jest zielony, po spróbowaniu kory drzewa - kolor śliny jest brązowy, po spróbowaniu wiśni - kolor śliny jest różowy, a po poznaniu nowego zapachu - kolor śliny jest zawsze biały. Narzucana przez jeża ślina utrzymuje się na nim przez kilkadziesiąt minut, a potem... znika. Samonamaszczanie jeża. Czy jeże wydają dźwięki? Jeże zwykle nie wydają dźwięków. Jedynie, podczas godów wydobywają dziwne kwakanie - podobne do kaczki i tak nawzajem się nawołują samce i samice. Po nagłym zaatakowaniu jeża, potrafi on też wydać głośny i przeraźliwy krzyk odstraszający. Noworodki jeżowe wydają bardzo ciche choć przenikliwe piski wtedy, gdy są głodne i wołają matkę by je nakarmiła. Jak jeże zimują? Kiedy na zewnątrz późną jesienią temperatura powietrza spada poniżej 9 o C, jeże w pośpiechu budują sobie kryjówki, norki i legowiska znosząc suche trawy, gałązki, mech i liście, gdzie zapadają w zimowy sen, który nazywa się hibernacją. W tym czasie temperatura ich ciała obniża się do 5 o C z 37 o C, serce bije zaledwie 20 razy na minutę zamiast 180 i oddycha 1-2 razy na minutę zamiast 50 razy. Jeże budzą się dopiero wiosną, gdy temperatura w nocy jest wyższa niż 9 o C. Zimę przeżywają tylko te jeże, które przed nadejściem mrozów osiągnęły wagę przynajmniej 700 G w Polsce zachodniej i przynajmniej 800 G w Polsce wschodniej.
strona 4/7 Dlatego, tak ważne jest dokarmianie jeży jesienią, ale tylko suchą lub mokrą karmą przeznaczoną dla kotów. Nie wolno jeżom podawać mleka, gdyż jeże nie trawią zawartej w nim laktozy - choć chętnie jedzą mleko, ale potem chorują i zwykle giną w męczarniach. Jeże piją wodę - szczególnie chętnie w upały oraz po spożyciu suchej karmy. Narodziny jeżątek Ciąża samicy trwa około 35 dni. Na kilka dni przed porodem, samica buduje ukryte w zaroślach gniazdo wymoszczone suchymi trawami i liśćmi. Rodzi się od 2 do 7 jeżątek, ale najczęściej 5 do 6. Jeżyki rodzą się ślepe i są całe pokryte delikatną białą skórką, ale już następnego dnia zaczynają wyrastać im kolce, które są miękkie i białe. Ciemnieją i twardnieją one już po kilku dniach. Ich mama dba, aby było im ciepło, czyści je i karmi swoim mlekiem. Oczy otwierają po dwóch tygodniach. Pierwsze ząbki pojawiają się po trzech tygodniach i wtedy młode jeże zaczynają towarzyszyć mamie w nocnych wyprawach. Po 6-8 tygodniach jeże odłączają się od matki i ruszają w świat szukając swojego terytorium. Jest to najtrudniejszy okres ich życia. Muszą się wtedy wiele nauczyć i szybko przybrać na wadze. Jeże rodzą się w dwóch miotach: w czerwcu oraz w sierpniu. Urodzone wiosną, mają największe szanse na przeżycie pierwszej w ich życiu zimy. Jeże urodzone jesienią, zwykle potrzebują schronienia w zabudowaniach człowieka lub pod jego opieką. Uratowane jeżyki tydzień po urodzeniu. Co jeże robią przez cały rok? Kiedy nadchodzą mrozy, jeże pod koniec listopada rozpoczynają długi zimowy sen. Hibernacja trwa przez grudzień, styczeń, luty i marzec. Jeśli jeż przed zimą nie osiągnął wagi 700 G, to po pewnym czasie brakuje mu zapasów energetycznych zgromadzonych w tłuszczu i budzi się. Zdarza się więc, że młode jeże budzą się za wcześnie i wychodzą na śnieg i mróz szukać pożywienia. Jeśli na niego trafi człowiek, powinien zabrać go do domu i uratować. W kwietniu jeże się budzą i od razu intensywnie żerują, by uzupełnić niedobory energii. Pod koniec kwietnia i na początku maja samce dużo wędrują w poszukiwaniu partnerek. W tym czasie wiele z nich wychodzi na szosy i drogi i często giną pod kołami aut. W czerwcu przychodzą na świat jeżyki, które są karmione przez matkę przez 6-8 tygodni i pod koniec lipca opuszczają legowisko, by żyć własnym życiem. W lipcu kolejne samce poszukują partnerek, zaś w sierpniu rozpoczynają się jesienne porody. We wrześniu i październiku wszystkie jeże mocno żerują,
strona 5/7 by dobrze przygotować się do zimy. Często jeże urodzone w sierpniu nie zdążą dostatecznie przybrać na wadze przed zimą i potem giną. W listopadzie jeże budują zimowe legowiska i zapadają w zimowy sen czyli hibernację. Co zagraża jeżom? Głównym zagrożeniem dla jeży jest ruch kołowy na drogach i szosach - zabijający tysiące jeży rocznie. Dlatego, ważne jest by kierowcy zwalniali i uważali na jezdnię od zmierzchu do rana przejeżdżając przez tereny podmiejskie, leśne i z ogrodami. Jeże giną w straszliwych męczarniach jeśli zostaną poparzone ogniem - dlatego nie wolno wypalać traw, palić stosów gałęzi czy liści, bo jeże zwykle mają tam kryjówki. Zranieniem lub zabiciem jeży grozi koszenie i podkaszanie traw blisko pod krzewami, gdyż właśnie tam mają one legowiska. Trucizny na gryzonie czy ślimaki używane w ogródkach, są śmiertelnym zagrożeniem, gdyż jeśli jeż zje zatrutego ślimaka czy gryzonia - też zginie! Groźnymi pułapkami są wąskie prześwity w ogrodzeniach, w których jeż może się zaklinować i już nigdy nie wyjść. Dużo jeży ginie od pokąsania przez psy - dlatego nie powinno się spuszczać luzem psów bez kagańca. Psy mogą nie tylko spłoszyć samice karmiące małe, bądź je zranić, ale zimą często wykopują z legowisk jeże hibernujące - jeśli takiego jeża człowiek nie zabierze do domu, to jeż zginie. Dużym niebezpieczeństwem są też plastikowe sadzawki w ogrodach i studzienki, gdyż jeż jeśli tam wpadnie, to utopi się nie mogąc się wydostać. Uratowany jeżyk, którego matka zginęła pod kołami auta. Jak postępować, gdy znajdziemy małe jeże? W pierwszej kolejności, trzeba dokładnie przeszukać teren w poszukiwaniu reszty maluszków. Należy przy tym chodzić ostrożnie, by nie nadepnąć na małe jeżyki, bowiem one nie uciekają lecz zamierają w bezruchu słysząc kroki. Jeżyki należy zebrać do kartonu wysłanego szmatkami lub ręcznikiem papierowym kuchennym i przykryć szmatkami. Jest to ważne, gdyż pierwszą i najważniejszą pomocą jest zabezpieczenie ich przed wyziębieniem. Jeśli trzymany w ręce jeżyk jest wyraźnie zimniejszy niż nasza dłoń, wówczas trzeba potrzymać jeżyka w obu dłoniach przez kilka minut, aż się rozgrzeje i dopiero wtedy włożyć go razem z rodzeństwem do przygotowanego czystego pudła kartonowego, ale nie po żadnym innym zwierzęciu. Nie podawać niczego do jedzenia i picia, lecz jak najszybciej zgłosić się telefonicznie do naszego Pogotowia Jeżowego lub do najbliższego naszego Opiekuna Jeży (dane są na stronie www.naszejeze.org).
strona 6/7 Jak usunąć z jeża jaja i larw much? Często na chorym lub osłabionym jeżu muchy składają jaja a z nich wylęgają się larwy, które są śmiertelnie groźne dla każdego jeża. Dlatego, ratując jeża najpierw trzeba dokładnie sprawdzić czy w uszkach, na brzuszku, wokół pyszczka i przy odbycie nie są jaja much i larwy. Są one w kształcie ziarenek ryżu, małej średnicy, długości kilku mm i są bardzo lepkie i przyczepione do ciałka jeża. Należy je usunąć za pomocą patyczka higienicznego z wacikiem lub szczoteczki do zębów. Czynność ta jest żmudna i wymaga dużej staranności, gdyż pozostawienie choć jednego jaja będzie skutkować powstaniem larwy, a ta jeża zabije. Operacja usuwania larw jest trudna i należy poprosić o to osobę dorosłą. Miejsca, gdzie żerowały larwy należy odkazić wacikiem namoczonym w wodzie utlenionej. Po usunięciu jaj i larw, jeżyka włożyć do kartonu wyścielonego szmatkami i położoną tam szklaną butelką z ciepłą wodą włożoną w skarpetę. Jeż jest zwierzęciem nocnym. Czy jeże można karmić mlekiem? Nie, jeży nie wolno karmić mlekiem krowim lub jakimkolwiek preparatem mlekozastępczym, ponieważ w mleku jest laktoza, której jeże nie trawią i po zjedzeniu mleka ciężko chorują i giną w mękach. Jeśli jeżyki są jeszcze małe, karmić trzeba strzykawką - wyłącznie specjalnym mleczkiem Royal Canin Baby Dog Milk - rozrobionym gorącą przegotowaną wodą w proporcji 1:2 lub Royal Canin Convalescence Support Instant - rozrobionym gorącą wodą w proporcji 1:3. Po przygotowaniu mleczka należy odczekać, aż ostygnie do temperatury ok. 36 o C. Jeżom wielkości cytryny i większym, do jedzenia podawać mokrą karmę przeznaczoną dla małych kotków Whiskas Junior. Po wystawieniu karmy nie stać obok, by jeż w spokoju się posilił. Karmienie oseska jeżowego specjalnym mleczkiem.
strona 7/7 Jeżom większym niż grapefruit do jedzenia oprócz wspomnianej karmy mokrej podawać należy także suchą karmę Royal Canin Baby Cat a jeszcze większym Royal Canin Kitten oraz zawsze wystawiać świeżą wodę do picia w płaskim naczyniu. Jak jeżom można pomagać? W ogrodach i parkach zostawić sterty gałęzi i liści przed zimą, gdyż w nich jeże chętnie znajdą kryjówki i legowiska na czas zimy, a latem także legowiska na czas porodów. Nigdy takich stosów nie należy rozbierać widłami ani nie spalać - bez dokładnego sprawdzenia rękoma, czy nie ma w nich jeży. Nigdy nie spuszczać psów bez kagańca na terenach zielonych. Rozgrzebane przez psa zimowe legowisko jeża przykryć słomą, liśćmi lub sianem i gałęziami oraz pozostawić w spokoju. Jesienią wystawiać suchą i mokrą karmę dla kotów oraz wodę do picia w spodkach: w parkach, sadach, ogrodach i pod blokiem - po kilka rano i koniecznie także wieczorem oraz w nocy. Spotkanego dużego jeża nie brać na ręce i nie przenosić, gdyż może to być samica karmiąca swoje dzieci. Podczas koszenia trawników nigdy nie kosić tuż pod krzewami bez sprawdzenia czy nie ma tam jeży. W oczkach wodnych ustawić pochylnie dla jeży, a studnie i kompostowniki zakryć pokrywą. W upalne dni wystawiać w talerzykach wodę do picia w miejscach zacienionych. Nie płoszyć i nie niepokoić spotkanych jeży. Stos liści w ogrodzie dla jeży na zimę. Opracowanie i fotografie: Polskie Stowarzyszenie Ochrony Jeży Nasze Jeże Białystok, grudzień 2014 r. W przypadkach potrzeby przekazania jeży do opieki i rehabilitacji - kontaktować się z naszym ogólnopolskim Pogotowiem Jeżowym nr tel. 505-140-960 lub zgłaszać bezpośrednio do Opiekunów Jeży Polskiego Stowarzyszenia Ochrony Jeży Nasze Jeże albo do Ośrodków Rehabilitacji Zwierząt (wykaz znajduje się na stronie www.naszejeze.org).