Na fraszki Jana z Czarnolasu z okazji 430. rocznicy śmierci Jana Kochanowskiego (1530-1584)
COPYRIGHT 2014 COLLEGIUM VOCALE BYDGOSZCZ CVB 008 SŁAWOMIR PISAREK realizator dźwięku, zdjęcia zespołów JANUSZ CABAŁA fotografia na okładce Nagrano w kościele pw. św. Kazimierza Królewicza w Kruszynie k. Bydgoszczy 5, 6, 28 i 29 sierpnia 2013 roku WORLD PREMIERE RECORDING www.collegiumvocale.bydgoszcz.pl
A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają MIKOŁAJ REJ (Zwierzyniec, 1562) Jedną z największych zagadek związanych z polską kulturą renesansową jest fakt niemal całkowitego zignorowania przez rodzimych kompozytorów twórczości o tematyce miłosnej. Czy to możliwe, aby na dworze Zygmunta Augusta, utrzymującym jedną z najokazalszych kapel królewskich w Europie, zabawiano się wyłącznie przy wtórze obcojęzycznych pieśni? Czy to możliwe, aby tak znakomite zbiory epigramatycznej twórczości praojców narodowej poezji, jak: Figliki Mikołaja Reja czy Fraszki Jana Kochanowskiego nie zapłodniły wyobraźni kompozytorów, nie zainspirowały do umuzycznienia? Zapraszamy do zapoznania się z naszą wizją muzyki, która mogła powstać w epoce Jana z Czarnolasu...
1. Kukuleczka (galiarda) muzyka: Michał z Bydgoszczy 2. Do dziewki słowa: Jan Kochanowski muzyka: Michał z Bydgoszczy Nie uciekaj przede mną, dziewko urodziwa, Z twoją rumianą twarzą moja broda siwa Zgodzi się znamienicie; patrz, gdy wieniec wiją, Że pospolicie sadzą przy różej leliją. Nie uciekaj przede mną, dziewko urodziwa, Serceć jeszcze niestare, chocia broda siwa. Choć u mnie broda siwa, jeszczem niezganiony, Czosnek ma głowę białą, a ogon zielony. Nie uciekaj, ma rada: wszak wiesz, im kot starszy, Tym, pospolicie mówią, ogon jego twarszy. I dąb, choć przeschnie, choć list na nim płowy, Przedsię stoi potężnie, bo ma korzeń zdrowy.
3. Do milosci słowa: Jan Kochanowski muzyka: Thoinot Arbeau ( Belle qui tiens ma vie, 1589) kontrafaktura i opracowanie: Michał z Bydgoszczy Gdzie teraz ono jabłko i on klinot drogi? Który mógł zahamować nieścignione nogi Pierzchliwej Atalanty? Gdzie taśma szczęśliwa, Która serca i myśli upornych dobywa? Ciebie na pomoc wzywam, ciebie, o Miłości, Której z wieku używa świat dobrotliwości, Która spórnych żywiołów gniew spinasz łańcuchem, Dna morskiego i nieba sięgasz swoim duchem. Lwom srogość odejmujesz i zubrom północnym, Użyte serce dajesz bohatyrom mocnym. Ty mię ratuj, a swoją strzałą uzłoconą Ugódź w serce, a okróć myśl nieunoszoną Zapamiętałej dziewki, której ani skokiem Człowiek dogonić może, ledwe zajźrzeć okiem.
4. O kaznodziei słowa: Jan Kochanowski muzyka: Mikołaj Gomółka (Psalm XCVI, 1580) kontrafaktura i opracowanie: Michał z Bydgoszczy Pytano kaznodzieje: Czemu to, prałacie, Nie tak sami żywiecie, jako nauczacie? (A miał doma kucharkę). I rzecze: Mój panie, Kazaniu się nie dziwuj, bo mam pięćset na nie; A nie wziąłbych tysiąca, mogę to rzec śmiele, Bych tak miał czynić, jako nauczam w kościele. 5. Tourdion muzyka: Thoinot Arbeau ( Orchesographie, 1589) aranżacja: Michał z Bydgoszczy
6. Do Hanny słowa: Jan Kochanowski muzyka: Michał z Bydgoszczy Na palcu masz dyjament, a w sercu twardy krzemień, Pierścień mi, Hanno, dajesz, już i serce przemień. 7. Na zdrowie słowa: Jan Kochanowski muzyka: Michał z Bydgoszczy Ślachetne zdrowie, Jako smakujesz, Tam człowiek prawie I sam to powie, Ani lepszego, Bo dobre mienie, Także wiek młody Mieśca wysokie, Dobre są, ale Gdzie nie masz siły Klinocie drogi, Oddany tobie, Nikt się nie dowie, Aż się zepsujesz. Widzi na jawie. Że nic nad zdrowie Ani droższego; Perły, kamienie, I dar urody, Władze szerokie Gdy zdrowie w cale; I świat niemiły. Mój dom ubogi Ulubuj sobie.
Do Hanny Michała z Bydgoszczy
8. O zywocie ludzkim słowa: Jan Kochanowski muzyka: Mikołaj Gomółka (Psalm XXIX, 1580) kontrafaktura i opracowanie: Michał z Bydgoszczy Wieczna Myśli, któraś jest dalej niż od wieka, Jeśli Cię też to rusza, co czasem człowieka, Wierzę, że tam na niebie masz mięsopust prawy, Patrząc na rozmaite świata tego sprawy. Bo leda co wyrzucisz, to my, jako dzieci, W taki treter, że z sobą wyniesiem i śmieci. Więc temu rękaw urwą, a ten czapkę straci; Drugi tej krotochwile i włosy przypłaci. Na koniec niefortuna albo śmierć przypadnie, To drugi, choćby nierad, czacz porzuci snadnie. Panie, godnoli, niech tę rozkosz z Tobą czuję, Niech drudzy za łby chodzą, a ja się dziwuję.
9. Pastorale muzyka: Michał z Bydgoszczy 10. Ku muzom słowa: Jan Kochanowski muzyka: Michał z Bydgoszczy Panny, które na wielkim Parnazie mieszkacie, A ippokreńską rosą włosy swe maczacie, Jeślim się wam zachował jako żyw statecznie, Ani mam wolej z wami rozłączyć się wiecznie; Jeśli królom nie zajźrzę pereł ani złota, A milsza mi daleko niż pieniądze cnota; Jeśli nie chcę, żebyście komu pochlebiały Albo na mię u ludzi niewdzięcznych żebrały; Proszę, niech ze mną za raz me rymy nie giną, Ale kiedy ja umrę, ony niechaj słyną.
11. Na poduszke słowa: Jan Kochanowski muzyka: Michał z Bydgoszczy opracowanie partii lutni: Magdalena Tomsińska Szlachetne płótno, na którym leżało Owo tak piękne w oczu moich ciało, Przecz tego smutny u Fortuny sobie Zjednać nie mogę, aby głowie obie Po społu na tym wdzięcznym mchu leżały, A zobopólnych rozmów używały? Więcej nie śmiem rzec, bo i tak się boję, Że z tych słów Zazdrość myśl rozumie moję.
12. Basse-Danse muzyka: Thoinot Arbeau ( Orchesographie, 1589) aranżacja: Michał z Bydgoszczy 13. Z Anakreonta słowa: Jan Kochanowski muzyka: Mikołaj Gomółka (Psalm LXXVIII, 1580) kontrafaktura i opracowanie: Michał z Bydgoszczy Ciężko, kto nie miłuje, ciężko, kto miłuje, Najciężej, kto miłując łaski nie zyskuje. Zacność w miłości za nic, fraszka obyczaje, Na tego tam naraczej patrzają, kto daje. Bodaj zdechł, kto się naprzód złota rozmiłował, Ten wszytek świat swoim złym przykładem popsował. Stąd walki, stąd morderstwa; a co jeszcze więcej, Nas, chude, co miłujem, to gubi napręcej.
14. Na fraszki słowa: Jan Kochanowski muzyka: Michał z Bydgoszczy A cóż czynić? Pijaństwo zbytnie zdrowiu szkodzi, Gra też częściej z utratą niż z zyskiem przychodzi. A nadzieje zaś nie masz wzajemnej miłości, A owa na swą szkodę suszy barzo kości. Wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, Pijcie, grajcie, miłujcie Jan fraszki niech pisze.
COLLEGIUM VOCALE BYDGOSZCZ Patrycja Cywińska-Gacka sopran Janusz Cabała kontratenor Michał Zieliński baryton Łukasz Hermanowicz bas oraz zaproszeni goście: Julia Obrębowska flet traverso Magdalena Tomsińska lutnia CANOR ANTICUS Marcin Zalewski viola da gamba Piotr Zalewski viola da gamba Paweł Zalewski viola da gamba MICHAŁ ZIELIŃSKI vel MICHAŁ Z BYDGOSZCZY pomysłodawca i kierownik artystyczny projektu
KAROL SZYMANOWSKI Bydgoski Informator Kulturalny Rok XL Nr 9 (453) wrzesień 2014 Już pierwszy utwór instrumentalna galiarda (w nagraniu wziął też udział zespół instrumentów dawnych Canor Anticus) dał przedsmak duchowej uczty, którą dla miłośników muzyki dawnej przygotowało Collegium Vocale. Popłynęły szlachetne, wysmakowane dźwięki z epoki, w której muzyka odzwierciedlała jeszcze ład wszechświata. Muzyka pełna uroku, wdzięczna, dostojna, zapowiadająca doznania na uduchowionym poziomie. Nic więc dziwnego, że rozochocony tą instrumentalną przystawką z niecierpliwością czekałem na następny utwór już z poezją Kochanowskiego. Ciekawość potęgował fakt, iż nie mogłem sobie przypomnieć, by ktokolwiek z jemu współczesnych podjął próbę umuzycznienia słynnych fraszek. Gdy po krótkim wstępie zabrzmiały pierwsze dźwięki utworu z poezją mistrza na plan pierwszy wysunął się tekst Kochanowskiego niefrasobliwo-rubaszna fraszka Do dziewki. W sposób arcyzabawny wykazuje on, powołując się na przykłady wyprowadzone ze świata przyrody, że w ars amandi wiek nie ma znaczenia. Tekst pełen erotycznych podtekstów, daleki jednak od wulgarności i nie przekraczający nigdy granicy dobrego smaku tak mi się spodobał, że postanowiłem posłuchać utworu raz jeszcze. Im dłużej wgłębiałem się w muzykę, tym bardziej podziwiałem jej autora, fachowość i biegłość w kompozytorskim rzemiośle. Mimo że utwór utrzymany jest w tonacji molowej... to jednak dziarski, zawadiacki rytm pulsujący nieokiełznaną energią doskonale go równoważy, odzwierciedlając witalne przesłanie zawarte w tekście. Założona prostota melodii, harmonii, faktury i rytmu wskazuje,
że autorowi było zdecydowanie bliżej do twórców zainspirowanych folklorem niż do tych komponujących melancholijne madrygały czy nawiązujące do stylu motetowego wysublimowane chansons. Czyżbyśmy zatem mieli do czynienia z twórcą włoskich frottol lub hiszpańskich villancicos, a może to ktoś ze szkoły paryskiej? Nie chcąc dłużej zgadywać zerknąłem na okładkę płyty. Okazało się, że autorem kompozycji jest... Michał z Bydgoszczy. Miłośnicy muzyki dawnej z pewnością znają Wacława z Szamotuł, Mikołaja z Radomia czy Adama z Wągrowca. Jednak o Michale z Bydgoszczy źródła do tej pory milczały. Czyżby umknęło mi odkrycie nieznanego renesansowego twórcy i to na dodatek działającego w Bydgoszczy? Podekscytowany sięgnąłem po płytową książeczkę. Jej lektura pozwoliła mi dostrzec wyjątkowość całego przedsięwzięcia. Otóż w Michała z Bydgoszczy wcielił się kierownik artystyczny zespołu Collegium Vocale, pomysłodawca i spiritus movens całego projektu Michał Zieliński....słuchałem dalej. Zachwyt i uznanie nie mijały. Podziwiałem wspaniałe, stopliwe brzmienie kwartetu wokalnego i precyzyjną grę akompaniującego zespołu. Komplementowałem trafny wybór fraszek, wysoką jakość nagrania i dopieszczoną w szczegółach oprawę graficzną. Podobało mi się wszystko od koncepcji po detale......lepiej (że ta muzyka powstała) późno niż wcale.
Projekt zrealizowano dzięki wsparciu finansowemu miasta Bydgoszczy W książeczce wykorzystano czcionkę IM FELL English PRO przygotowaną i udostępnioną przez Igino Marini na licencji SIL Open Font License, Version 1.1 www.iginomarini.com
1. Kukuleczka... 2:09 2. Do dziewki... 1:38 3. Do milosci... 2:46 4. O kaznodziei...1:45 5. Tourdion... 2:07 6. Do Hanny...1:23 7. Na zdrowie... 3:42 8. O zywocie ludzkim... 2:23 9. Pastorale... 2:20 10. Ku muzom...2:00 11. Na poduszke... 4:26 12. Basse-Danse... 2:27 13. Z Anakreonta... 2:20 14. Na fraszki... 2:43 kompozytorzy: MICHAŁ Z BYDGOSZCZY (1, 2, 6, 7, 9, 10, 11, 14) MIKOŁAJ GOMÓŁKA (4, 8, 13) THOINOT ARBEAU (3, 5, 12)