ZACHWASZCZENIE ZBÓŻ OZIMYCH I JARYCH NA TERENIE GMINY MACIEJOWICE Weed infestation of winter and spring cereals in the Maciejowice commune

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO W SIEDLCACH Se ri a ROL NICTWO Nr 3 (3-4) 2015 Maria Ługowska Katedra Ekologii Rolniczej Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach lugowska@uph.edu.pl ZACHWASZCZENIE ZBÓŻ OZIMYCH I JARYCH NA TERENIE GMINY MACIEJOWICE Weed infestation of winter and spring cereals in the Maciejowice commune Streszczenie: Celem pracy była ocena stanu zachwaszczenia upraw zbożowych na tle warunków siedliskowych z wykorzystaniem wskaźnika dominacji Simpsona i bioróżnorodności Shannona. Obserwacje florystyczne prowadzono metodą Braun-Blanqueta w uprawach zbóż ozimych i jarych. Na podstawie wykonanych zdjęć fitosocjologicznych stwierdzono wyższe współczynniki pokrycia przez chwasty w zbożach ozimych w odniesieniu do zbóż jarych. Wskaźnik bioróżnorodności w zbożach ozimych najwyższe wartości osiągnął na glebach kompleksów: pszennego dobrego, zbożowo-pastewnego mocnego i słabego, natomiast w uprawach zbóż jarych na: pszennym dobrym i żytnim bardzo dobrym. Na powyższych kompleksach wartości indeksu dominacji były najniższe. W przypadku zbóż ozimych osiągał on najwyższe wartości na glebach kompleksów żytnich, a w zbożach jarych na kompleksie żytnim słabym i żytnim bardzo dobrym. W zasiewach zbóż ozimych niezależnie od warunków glebowych największe zagrożenie stanowiła Apera spica-venti. Ponadto na glebach zwięzłych często i w dużym pokryciu notowano: Galium aparine, Papaver rhoeas, Vicia tetrasperma, Veronica persica, a na glebach lekkich: Scleranthus annuus, Anthoxanthum aristatum, Arnoseris minima. W zachwaszczeniu zbóż jarych dominował Avena fatua. Gatunek ten występował na glebach wszystkich kompleksów, ze szczególnym nasileniem na kompleksach pszennym dobrym i bardzo dobrym. Ponadto wysoką stałość i pokrycie w analizowanych uprawach na glebach zwięzłych osiągały: Galium aparine, Veronica persica, Anagallis arvensis i Chenopodium album. Uprawy na glebach lekkich zachwaszczane były przede wszystkim przez Scleranthus annuus, Apera spica-venti i Matricaria maritima subsp. inodora. Słowa kluczowe: chwasty, dominacja i różnorodność gatunkowa, zboża ozime, zboża jare Wstęp Chwasty były i są nieodłącznym elementem agrocenoz. Pomimo wielu starań, polegających na wprowadzaniu coraz to nowocześniejszych metod w celu wyeliminowania chwastów z upraw, nadal obok chorób i szkodników należą one do podstawowych czynników biotycznych siedliska obniżających plonowanie roślin. Znaczna grupa apofitów i antropofitów przystosowała się do

6 Maria Ługowska cyklów rozwojowych poszczególnych roślin uprawnych stając się ich konkurentami o wodę, światło i składniki pokarmowe w glebie. Szkodliwość chwastów ze względu na różnorodność jest trudna do oszacowania. Wynika z właściwości biologicznych gatunków, potrzeb pokarmowych i natężenia ich występowania. W ostatnich latach obserwuje się gwałtowne zmiany zachodzące w zbiorowiskach segetalnych wynikające przede wszystkim z wpływu czynników agrotechnicznych, do których zalicza się: postęp w hodowli roślin, upraszczanie zmianowań, intensywne nawożenie mineralne, stosowanie herbicydów, odłogowanie pól, uprawa bezorkowa. Pod wpływem tych czynników niektóre gatunki chwastów ustępują i jest to zjawisko korzystne z rolniczego punktu widzenia. Inne natomiast rozszerzyły swój zasięg występowania, ich populacje przenikają na nowe obszary i siedliska, zwiększa się udział ilościowy osobników, powstają biotypy odporne na pewne grupy herbicydów [Gasquez 2001, Rola i Marczewska 2002, Kapeluszny 2005, Soukup i in. 2006, Adamczewski 2009, Adamczewski i Kierzak 2011]. Znany jest ogólnie pogląd, że im większa różnorodność składu gatunkowego zbiorowiska, tym mniejsza jego szkodliwość [Trzcińska-Tacik 2003, Stupnicka-Rodzynkiewicz i in. 2004]. Znajomość rozmieszczenia chwastów i ustalenie stopnia zagrożenia poszczególnych grup upraw jest podstawą do opracowania zaleceń odchwaszczania roślin uprawnych, szczególnie metodami chemicznymi oraz kompleksowych technologii uprawy roślin [Rola i in. 1999]. Celem badań była ocena stanu i struktury zachwaszczenia upraw zbożowych na tle warunków siedliskowych oraz ekologiczna charakterystyka zachwaszczenia w aspekcie dominacji gatunków i bioróżnorodności zbiorowisk. Teren badań Gmina Maciejowice jest gminą wiejską, położoną w województwie mazowieckim w obrębie trzech mezoregionów geograficznych: Doliny Środkowej Wisły, Wysoczyzny Żelechowskiej i Równiny Garwolińskiej (Kondracki 2002). Rzeźba terenu jest słabo zróżnicowania, jednak integralną częścią układu topograficznego gminy jest gęsta sieć hydrologiczna wynikająca z położenia nad największą z polskich rzek z jej starorzeczami. Przez obszar gminy przebiegają liczne dopływy rzek niższych rzędów i występują różnego rodzaju cieki wodne. Na terenie gminy przeważają gleby bielicowe i brunatne wytworzone z glin i piasków, w dolinie Wisły występują mady. Gmina ma charakter typowo rolniczy, użytki rolne stanowią 48,8%, natomiast 40% powierzchni gminy znajduje się pod lasami. Z roślin uprawnych największą powierzchnię zajmują zboża, spośród których 50% to żyto [Prog. Ochr. Środ. dla gminy Maciejowice 2004].

Zachwaszczenie zbóż ozimych i jarych na terenie gminy Maciejowice 7 Metodyka Badania florystyczne na terenie gminy Maciejowice prowadzono w latach 2010-2013. Obejmowały one obszar należący do 31 miejscowości (ryc. 1). Obserwacje prowadzono w uprawach zbóż jarych i ozimych. Przy wyborze miejsc do badań i określenia warunków glebowych posłużono się mapami glebowo-rolniczymi w skali 1:5000. Ryc. 1. Miejscowości, w których prowadzono obserwacje florystyczne (zielone punkty) Fig. 1. Localities in which floristic observations were taken (green points) Ponadto w miejscu obserwacji badano ph gleby metodą kolorymetryczną przy użyciu płytki Helliga. Uzyskany materiał faktograficzny stanowiło 158 zdjęć fitosocjologicznych. Nazewnictwo gatunków podano według Mirka i in. [2002]. Analizy zachwaszczenia poszczególnych grup upraw dokonano w siedli-

8 Maria Ługowska skach klasyfikowanych według kompleksów glebowo-rolniczych. Dla każdego gatunku w danym kompleksie obliczono stałość fitosocjologiczną i współczynnik pokrycia. Oceny zachwaszczenia w zbożach ozimych dokonano na podstawie 95 zdjęć fitosocjologicznych. Zdjęcia fitosocjologiczne zostały wykonane w uprawach żyta, pszenżyta, pszenicy, jęczmienia. Natomiast analizy zachwaszczenia zbóż jarych dokonano w oparciu o 63 zdjęcia fitosocjologiczne. Obserwacje prowadzono w zasiewach: pszenicy, owsa, jęczmienia i ich mieszanek. W celu określenia bioróżnorodności zbiorowisk chwastów w badanych grupach upraw na poszczególnych kompleksach glebowo-rolniczych zastosowano wskaźniki ekologiczne różnorodności Shannona (H ) i dominacji Simpsona (SI). Indeks Shannona (H ) uzależniony jest od liczby gatunków oraz ich wzajemnych proporcji ilościowych i obliczony został według wzoru [Shannona i Weinera cyt. za Zanin i in. 1992]: H = - Σ(p i ln p i) gdzie: pi prawdopodobieństwo wystąpienia określonych gatunków chwastów w próbie, pi = n/n (n liczebność chwastów określonego gatunku, N ogólna liczebność chwastów na powierzchni próbnej), ln logarytm naturalny Indeks Simpsona (SI) opisany jest wzorem [Simpson cyt. za Zanin i in. 1992]: gdzie: pi jak wyżej SI = Σ p i 2 Zakres wartości tego wskaźnika wynosi od 0 do 1, przy czym wartości zbliżone do 1 wskazują na wyraźną dominację jednego lub kilku gatunków i małą różnorodność zbiorowiska. Wyniki badań Badane uprawy zachwaszczało 178 gatunków, wśród których 110 było krótkotrwałych i 68 wieloletnich. W zbożach ozimych odnotowano łącznie 179 gatunków, w tym 117 krótkotrwałych i 62 wieloletnie (tab. 1). Najwyższe średnie pokrycie przez roślinę uprawną powyżej 70% występowało na glebach kompleksów najżyźniejszych i na tych kompleksach odnotowano również najwyższe pokrycie przez chwasty (od 41 do 44%) (tab. 1). Sumy współczynników pokrycia wahały się od 4528 na glebach kompleksu żytniego dobrego do 5165 w uprawach na kompleksie żytnim dobrym (tab. 1).

Zachwaszczenie zbóż ozimych i jarych na terenie gminy Maciejowice 9 Tabela 1. Zachwaszczenie zbóż ozimych na kompleksach glebowo-rolniczych na terenie gminy Maciejowice Table 1. Weed infestation of winter cereals on soil complex in the Maciejowice commune Kompleks glebowo-rolniczy / Soil complex 7 6 5 4 2 8 9 Typ gleby / Soil type Bw,F A,Bw,F A,Bw,F A,Bw,F Bw,F F,Dz Dz,F Skład granulometryczny Granulometric composition Średnie pokrycie przez roślinę uprawną w % Mean range of cultivated plant over field % Średnie pokrycie przez chwasty w % Mean range of weeds over field % Średnie ph wierzchniej warstwy gleby The average ph of the surface soil layer Średni wskaźnik dominacji (SI) The average index of domination (SI) Średni wskaźnik bioróżnorodności (H') The average index pf biodiversity (H') Liczba gatunków Number of species w tym: krótkotrwałych / short-lived pl,pglp:pl ps:pl, ps:gs, psp,płz.pl, pglp.pl, pgl:pl płz,płz.pl, pgl:pl,pglp, pglp:pl, pgmp:pgl płz,płz:pl, pglp, pglp:gl, pgl.pl, pgmp:pl, glp:pl płz,płz.pl, płz:pl, płi:pl, płi:gs, pglp płz:pl,płi, płi:pl, pgl:gl, pgl:gs, glp:pl, pgl:gs ps:pl, płz:pl, pglp:pl, pglp.płi:pl, płi:pl 65 67 69 72 74 71 70 38 39 36 44 40 42 36 5,0 5,2 5,5 6,4 6,4 6,3 5,8 0,48 0,41 0,35 0,42 0,32 0,33 0,25 1,16 1,37 1,57 1,5 1,64 1,61 1,69 77 92 100 101 83 102 81 58 60 71 68 64 69 56 wieloletnich / perennial 19 30 30 34 18 32 25 Sumy współczynników pokrycia Total sum of cover coefficients Liczba zdjęć / Number of record Średnia liczba gatunków w zdjęciu Mean numbers o weeds species 4667 4669 4528 5165 4842 5009 4560 15 19 14 13 11 13 10 18 18 19 22 23 25 22 S D S D S D S D S D S D S D Gatunki krótkotrwałe / Short-lived species Apera spica-venti II 93 III 416 V 882 V 535 IV 473 IV 865 V 665 Scleranthus annuus V 663 IV 547 IV 382 II 38 II 27 II 31 I 20 Centaurea cyanus IIII 60 III 121 V 143 IV 250 III 45 III 77 III 90 Conyza canadensis II 27 II 145 III 43 II 23 I 9 I 15 II 40 Viola arvensis IV 80 IV 74 III 50 III 46 III 55 III 46 II 40 Matricaria maritima subsp. inodora II 33 II 245 II 29 III 235 III 45 IV 188 III 60

10 Maria Ługowska Galium aparine I 5 IV 79 V 169 V 491 V 92 III 100 Vicia hirsuta II 67 II 32 III 107 IV 92 II 36 II 38 IV 160 Vicia villosa II 33 II 68 IV 129 IV 69 IV 250 I 46 II 70 Veronica arvensis II 33 III 42 II 36 V 85 IV 64 III 77 III 60 Vicia angustifolia II 33 III 42 II 36 IV 385 V 100 III 77 II 30 Capsella bursa-pastoris II 33 III 42 I 14 II 31 III 45 II 23 I 10 Myosotis arvensis I 27 I 11 III 50 III 46 IV 64 III 46 IV 110 Stellaria media II 27 III 42 III 43 II 38 V 82 IV 62 II 40 Papaver rhoeas I 33 II 21 II 211 IV 131 V 914 III 181 II 40 Veronica persica I 10 I 26 I 7 I 8 IV 100 IV 281 II 40 Anthemis arvensis III 80 III 63 II 21 II 38 III 45 III 46 I 20 Myosotis stricta I 20 II 21 I 14 I 15 I 9 II 15 I 20 Veronica hederifolia II 53 I 16 I 7 I 8 II 27 II 23 I 10 Agrostemma githago I 20 III 215 III 43 III 169 II 36 I 15 III 50 Arnoseris minima III 353 IV 347 II 168 I 8 I 9 I 20 Papaver argemone II 190 I 145 II 168 I 46 IV 230 Anthoxanthum aristatum IV 550 V 624 I 7 I 10 Teesdalea nudicaulis II 190 III 192 I 43 I 10 Spergula vernalis II 80 III 242 I 132 Polygonum persicaria II 27 I 5 I 14 I 8 I 18 III 46 Spergula arvensis III 73 II 53 II 21 I 15 II 23 I 10 Fallopia convolvulus I 7 II 26 II 21 II 23 II 31 II 40 Cardaminopsis arenosa II 33 II 26 II 29 II 23 Geranium pusillum I 20 I 16 II 21 I 15 II 27 I 15 Veronica triphyllos II 27 I 16 II 50 II 23 II 36 I 20 Veronica dillenii III 47 II 26 I 14 I 15 I 9 I 10 Chenopodium album II 27 II 26 III 57 V 146 IV 118 III 54 I 20 Polygonum aviculare I 7 I 14 II 36 III 54 II 30 Raphanus raphanistrum II 60 II 26 I 23 I 8 Arabidopsis thaliana II 247 II 85 III 100 Setaria pumila II 137 I 5 I 14 I 8 I 38 I 10 Berteroa incana I 20 II 26 I 7 Veronica verna I 13 II 26 I 14 Arenaria serpyllifolia I 20 II 26 II 57 I 15 II 27 Lithospermum arvense I 7 I 5 II 21 II 23 I 15

Zachwaszczenie zbóż ozimych i jarych na terenie gminy Maciejowice 11 Gypsophila muralis I 13 I 16 I 14 I 15 II 195 Polygonum hydropiper I 7 I 7 I 15 II 85 II 245 Gnaphalium uliginosum II 33 I 5 I 46 Digitaria ischaemum II 27 I 7 Anagallis arvensis I 11 I 14 II 23 II 64 II 23 II 30 Avena fatua I 26 I 142 III 195 II 227 Lamium amplexicaule I 5 I 8 III 55 II 23 Arabidopsis thaliana III 47 I 43 II 73 Rorippa palustris I 5 I 7 I 18 II 23 II 195 Polygonum lapathifolium subsp. pallidum I 5 I 8 II 27 I 50 Anchusa arvensis I 37 II 23 I 9 I 8 I 10 Consolida regalis I 11 II 29 I 15 I 9 I 8 I 50 Papaver dubium I 11 I 8 II 27 Vicia tetrasperma II 329 IV 765 III 227 II 92 IV 240 Bromus secalinus I 20 I 43 II 227 I 18 II 54 I 20 Juncus bufonius I 36 II 277 II 62 II 30 Sonchus asper I 7 I 18 II 38 I 20 Polygonum hydropiper I 7 II 245 Valerianella dentata I 36 II 100 I 8 Bidens frondosa I 8 II 23 IV 80 Bidens tripartita II 57 III 170 Euphorbia exigua I 8 III 45 I 8 Melandrium noctiflorum II 38 I 55 II 54 Galinsoga paviflora I 9 II 31 Spergularia rubra II 30 Gatunki wieloletnie / Perennial species Rumex acetosella IV 67 IV 68 III 57 II 23 I 9 II 38 I 10 Elymus repens I 157 II 32 II 29 II 38 I 18 II 23 I 20 Equisetum arvense II 53 II 26 II 21 II 23 III 55 IV 62 II 40 Cerastium holosteoides I 13 I 11 I 14 I 8 I 9 I 8 II 30 Convolvulus arvensis III 73 II 37 III 79 II 38 II 27 II 31 II 60 Trifolium repens I 7 I 16 II 29 II 46 III 45 III 46 II 30 Achillea millefolium I 13 II 26 I 14 I 15 I 9 II 38 I 10 Sonchus arvensis I 7 II 29 I 15 II 38 Mentha arvensis I 7 I 7 I 15 III 273 II 285

12 Maria Ługowska Gagea pratensis II 269 I 135 Corynephorus canescens I 13 II 21 Cirsium arvense I 5 II 21 II 31 I 18 I 8 II 30 Taraxacum officinale II 21 I 14 I 8 I 18 I 8 I 10 Plantago major I 16 I 7 II 23 II 23 I 10 Lathyrus tuberosus I 5 I 7 I 142 III 100 I 46 I 20 Potentilla anserina I 5 I 7 II 31 Oxalis fontana III 90 I 7 II 38 III 82 IV 162 III 60 Ranunculus repens II 21 II 23 I 18 II 100 I 20 Polygonum amphibium I 14 I 15 II 64 II 62 I 185 Solidago canadensis I 7 I 15 I 9 II 23 I 10 Stachys palustris I 250 I 15 I 18 II 131 I 20 Plantago intermedia I 7 I 8 II 62 I 60 Sagina procumbens I 8 II 85 I 10 Rorippa sylvestris I 8 II 69 Vicia cracca II 23 Gatunki występujące w I klasie stałości: / Species occurring in I class constancy: krótkotrwałe / ephemeral Erodium cicutarium 2,3,4,5,8; Aethusa cynapium 2,4,5,6,7; Trifolium arvense 2,3,6,7; Trifolium dubium 2,4,5,6; Erophila verna 2,4,5,6; Trifolium arvense 2,3,6,7; Echinochloa crus-galli 2,6,7; Vicia sativa 2,3,4; Aphanes arvensis 2,4; Viola tricolor 2; Veronica agrestis 2; Cerastium semidecandrum 2; Amaranthus retroflexus 2; Setaria viridis 2; Senecio vernalis 3,4; Thlaspi arvense 3,5,6,7; Melandrium album 3,4,5,7,8; Erysimum cheiranthoides 3,4,5,6; Sinapis arvensis 3,7; Kickxia elatine 4,6,7; Medicago lupulina 4,5,7; Echinocystis lobata 4,5; Veronica opaca 4,6; Daucus carota 4,7; Valerianella rimosa 4,7; Senecio vulgaris 4; Avena strigosa 4; Fumaria officinalis 5,6,7,8; Euphorbia helioscopia 5,6,7; Chaenorhinum minus 5,6,7; Poa annua 5,6,7; Lamium purpureum 5,6,8; Galeopsis tetrahit 5,7; Myosurus minimus 5,8; Veronica polita 6,7; Chenopodium polyspermum 6,7; Chamomilla suaveolens 6,7; Lapsana communis 6,7; Ranunculus sardous 6; Veronica agrestis 7; Camelina sativa 7,5; Polygonum lapathifolium subsp. lapathifolium 7; Crepis capillaris 8; Galeopsis bifida 8; Juncus capitatus 8; Sisymbrium officinale 8; wieloletnie / perennial Artemisia vulgaris 2,4,5,6,7,8; Plantago lanceolata 2,3,5,7; Hypericum perforatum 2,3,4,5; Lotus corniculatus 2,3; Rumex acetosa 2,3; Heracium pilosella 2,3; Galium verum 2,3; Festuca rubra 2; Veronica serpyllifolia 3,5,7; Sedum acre 3,4; Gnaphalium sylvaticum 3,4; Oenothera biennis 3,6; Ranunculus acris 3; Cichorium intybys 3,8; Artemisia campestris 3; Phragmites australis 3; Senecio jacobea 3; Linaria vulgaris 3; Trifolium pratense 4,7,8; Pimpinella saxifraga 4,7,8; Lathyrus pratensis 4,5; Prunella vulgaris 4,7; Stellaria graminea 7; Dactylis glomerata 4; Tragopogon pratensis 4; Rorippa austriaca 5,7,8; Rumex crispus 5,7; Leontodon autumnalis 5,7; Tanacetum vulgare 5,8; Epilobium parviflorum 5; Lysimachia vulgaris 5; Agrostis stolonifera 5; Poa pratensis 5; Glechoma hederacea 6,8; Symphytum officinale 6,7; Veronica chamaedrys 7. Objaśnienia: Liczby po nazwach gatunków informują o numerach kolumn w tabeli; S - stałość fitosocjologiczna D - współczynnik pokrycia Explanation: Number after of species inform about numbers of columns in the table; S - constancy of occurrence D - coefficient of coverage

Zachwaszczenie zbóż ozimych i jarych na terenie gminy Maciejowice 13 Badane siedliska były zróżnicowane pod względem ph. Gleby o odczynie kwaśnym (ph 5,0-5,5) występowały przede wszystkim na kompleksach żytnich: bardzo słabym i słabym oraz na żytnim dobrym, na pozostałych kompleksach gleby miały odczyn lekko kwaśny. Najbogatsze gatunkowo fitocenozy zarejestrowano na kompleksie zbożowo-pastewnym dobrym (102 gat.), żytnim dobrym (po 101 gat.) i żytnim bardzo dobrym (100 gat.), natomiast relatywnie najuboższe na kompleksie żytnim bardzo słabym (77 gat.) (tab. 1). Analizując bioróżnorodność zbiorowisk wykształcających się w uprawach zbóż ozimych na terenie badań, przy pomocy wskaźnika H stwierdzono, iż kształtuje się ona na poszczególnych kompleksach na różnym poziomie. Największe różnice dotyczą zbiorowisk wykształcających się w skrajnie odmiennych warunkach siedliskowych. Na glebach piaskowych kompleksu żytniego bardzo słabego w zbożach ozimych indeks bioróżnorodności miał najniższe wartości (1,16), natomiast najwyższe wartości osiągnął na glebach kompleksu zbożowo-pastewnego słabego (1,69). Indeks dominacji Simpsona był mniej zróżnicowany w siedliskach na glebach badanych kompleksów, najmniejszą wartość osiągnął na glebach kompleksu zbożowo-pastewnego słabego (0,25), a największą na glebach należących do kompleksu żytniego słabego (1,16) (tab. 1). Uprawy zbóż ozimych, niezależnie od warunków glebowych, były zdominowane przez Apera spica-venti. W małym nasileniu odnotowano go jedynie na kompleksie żytnim bardzo słabym. Ponadto na glebach żyznych o wyższym ph w wysokiej stałości i dużym pokryciu notowano: Matricaria maritima subsp. inodora, Galium aparine, Vicia angustifolia, Papaver rhoeas, Veronica persica. Lokalnie na analogicznych siedliskach na wygląd fitocenoz miały wpływ: Avena fatua, Papaver argemone, Oxalis fontana. Na glebach dobrze uwilgotnionych odnotowano grupę gatunków higrofilnych, takich jak: Mentha arvensis, Bidens frondosa, Stachys palustris, Polygonum amphibium. Częstym składnikiem fitocenoz zbożowych na kompleksie żytnim bardzo dobrym były Vicia tetrasperma i Vicia angustifolia, a lokalnie Bromus secalinus oraz Agrostemma githago, które były notowane na wszystkich kompleksach, z nasileniem na kompleksie 6. Uprawy zbóż ozimych na siedliskach najsłabszych, należących do kompleksu żytniego bardzo słabego i słabego, były zdominowane przez grupę gatunków acidofilnych: Scleranthus annuus, Arnoseris minimus, Anthoxanthum aristatum i Rumex acetosella. Ponadto lokalnie w uprawach żyta w ilościowości D=269 i D=135 notowano Gagea pratensis. Ogółem w zasiewach zbóż jarych odnotowano 146 gatunków, w tym 97 krótkotrwałych i 43 wieloletnie (tab. 2). Pokrycie przez roślinę uprawną kształtowało się na poziomie 63-75%, a średnie pokrycie przez chwasty 25-32% i było ono zdecydowanie mniejsze w porównaniu ze zbożami ozimymi. Mniejsze pokrycie przez chwasty miało odzwierciedlenie w sumach współczynnika pokrycia, które wynosiły od 3317 na kompleksie pszennym dobrym do 4860 na komplek-

14 Maria Ługowska sie pszennym bardzo dobrym. Na glebach poszczególnych kompleksów odnotowano bardzo duże zróżnicowanie pod względem odczynu gleb, który kształtował się od bardzo kwaśnego na glebach lekkich do alkalicznego na glebach zwięzłych. Najbogatsze fitocenozy wykształcały się na glebach kompleksu żytniego dobrego (105 gatunków), natomiast najuboższe w uprawach na kompleksie pszennym bardzo dobrym (69) i żytnim słabym (70) (tab. 2). Wskaźnik H najwyższe wartości przyjmował w uprawach na glebach kompleksu pszennego dobrego i wynosił 1,63, czyli kształtował się na podobnym poziomie jak w przypadku zbóż ozimych. Natomiast najniższym H cechowały się zbiorowiska na glebach najsłabszych, zakwalifikowanych do kompleksu żytniego słabego (1,24). Analogicznie w tych siedliskach wskaźnik dominacji przyjmował wartości największe (0,32 i 0,43) (tab. 2). Tabela 2. Stałość występowania i współczynniki pokrycia gatunków zachwaszczających zboża jare w gminie Maciejowice Table 2. Weed infestation of spring cereals on soil complex in the Maciejowice commune Kompleks glebowo-rolniczy / Soil complex 6 5 4 2 1 Typ gleby / Soil type Bw,F Bw,F,Dz A,Bw,F Bw,F,Dz F Skład granulometryczny Granulometric composition Średnie ph wierzchniej warstwy gleby The average ph of the surface soil layer Średni wskaźnik bioróżnorodności (H') The average index pf biodiversity (H') Średni wskaźnik dominacji (SI) The average index of domination (SI) Średnie pokrycie przez roślinę uprawną w % Mean range of cultivated plant over field % Średnie pokrycie przez chwasty w % Mean range of weeds over field % ps.pl; pgl.pl; pglp; płz.pl pgl:pl/.gl; płz.pl/:pl; płz pgl; pglp; pgmp.pl; płz.pl/:pl; płi pglp:pl; płz:pl; płz; płz:ps; płi:ps; płi płz:pl; płz; płz:płi; glp.płz; płi 4,0-6,0 4,5-7,5 5,0-7,0 6,5-8,0 6,5-8,0 1,24 1,42 1,43 1,60 1,52 0,43 0,40 0,45 0,34 0,38 63 64 76 76 75 29 31 27 32 25 Liczba gatunków / Number of species 70 105 100 94 69 w tym: krótkotrwałych / short-lived 46 75 68 64 47 wieloletnich / perennial 24 30 32 31 22 Sumy współczynników pokrycia Total sum of cover coefficients 4410 3729 3366 3529 4860 Liczba zdjęć / Number of record 10 17 14 12 10 Średnia liczba gatunków w zdjęciu Mean numbers o weeds species 19 21 23 24 24 S D S D S D S D S D Gatunki krótkotrwałe / Short-lived species Centaurea cyanus IV 100 III 106 III 71 IV 100 III 50 Chenopodium album II 40 II 59 V 121 IV 142 III 100

Zachwaszczenie zbóż ozimych i jarych na terenie gminy Maciejowice 15 Matricaria maritima subsp. inodora IV 70 IV 88 III 57 III 42 III 60 Apera spica-venti IV 150 IV 165 II 29 II 25 I 10 Fallopia convolvulus I 20 II 29 IV 64 III 50 III 60 Stellaria media II 30 IV 65 IV 93 IV 108 V 90 Viola arvensis IV 80 III 59 IV 64 III 58 IV 70 Avena fatua I 10 II 24 III 136 IV 246 IV 530 Vicia angustifolia II 40 IV 88 III 50 III 50 II 30 Capsella bursa-pastoris I 20 III 47 IV 71 I 17 II 40 Veronica arvensis III 100 III 41 II 29 II 25 I 20 Echinochloa crus-galli II 30 I 18 II 21 II 33 II 30 Vicia hirsuta II 70 III 82 I 14 II 67 II 40 Anthemis arvensis II 40 III 41 I 14 I 8 I 10 Papaver rhoeas I 10 III 174 II 64 III 83 II 80 Lapsana communis I 20 I 18 III 71 III 50 III 130 Polygonum lapathifolium subsp. pallidum I 10 I 18 III 50 III 42 I 20 Myosotis arvensis II 40 III 59 II 29 II 25 II 40 Geranium pusillum II 30 I 18 II 29 II 33 II 30 Polygonum lapathifolium subsp. lapathifolium I 20 I 12 I 7 II 33 II 30 Raphanus raphanistrum III 50 I 18 I 14 I 17 Agrostemma githago I 20 II 35 I 7 I 8 II 20 Scleranthus annuus V 1160 II 59 I 8 I 10 Setaria pumila II 70 I 235 III 218 I 17 Spergula arvensis III 305 I 18 III 43 I 8 Vicia villosa II 70 III 65 II 29 II 25 Arabidopsis thaliana II 40 II 29 I 7 I 8 Vicia tetrasperma I 50 II 515 II 50 I 50 Erodium cicutarium III 50 I 12 II 29 I 17 Anchusa arvensis I 20 I 6 II 21 I 50 Cardaminopsis arenosa I 20 I 12 II 21 Myosotis stricta II 30 I 18 I 14 Anthoxanthum aristatum II 195 I 6 I 7 Lithospermum arvense I 10 II 24 I 7 I 8 I 20 Arenaria serpyllifolia I 10 I 12 II 21 Galium aparine III 76 V 178 IV 75 V 335 Anagallis arvensis I 18 II 36 IV 117 V 240

16 Maria Ługowska Veronica persica I 6 II 92 IV 204 IV 430 Lamium purpureum I 6 II 36 III 158 IV 70 Lamium amplexicaule I 12 II 64 IV 100 III 130 Bidens frondosa I 6 III 120 III 90 Polygonum aviculare II 24 II 29 III 42 I 20 Galinsoga parviflora I 6 II 57 III 50 I 10 Sonchus asper I 12 II 14 II 25 II 40 Bromus secalinus II 94 I 7 Galeopsis tetrahit I 12 II 36 I 10 Poa annua I 12 II 21 I 8 Juncus bufonius I 65 II 14 I 17 Sinapis arvensis I 6 I 7 II 58 Valerianella dentata I 6 I 7 II 25 Consolida regalis I 35 I 7 II 20 Polygonum hydropiper I 35 II 257 Veronica triphyllos II 53 I 7 Aethusa cynapium I 7 II 25 IV 80 Eupohorbia helioscopia III 136 IV 75 III 235 Veronica polita I 7 I 17 III 30 Melandrium noctiflorum I 36 I 17 III 265 Chaenorhinum minus I 7 II 120 Chenopodium polyspermum II 21 I 8 Thlaspi arvense III 108 I 10 Sherardia arvensis I 45 II 30 Veronica opaca II 33 Senecio vulgaris II 17 Gatunki wieloletnie / Perennial species Oxalis fontana III 90 I 12 III 43 III 117 IV 280 Equisetum arvense II 30 III 47 II 29 III 58 II 30 Convolvulus arvensis III 50 II 35 I 14 III 92 I 10 Mentha arvensis I 10 II 126 II 86 III 42 I 20 Sonchus arvensis I 10 I 18 II 29 II 25 III 50 Trifolium repens I 10 I 18 III 57 II 58 I 20 Elymus repens II 40 I 18 I 14 II 33 I 10 Cirsium arvense I 10 II 29 I 7 II 25 I 20

Zachwaszczenie zbóż ozimych i jarych na terenie gminy Maciejowice 17 Achillea millefolium II 30 I 18 II 21 III 42 Rumex acetosella III 170 II 126 III 43 Taraxacum sp. I 10 II 21 I 17 I 10 Rumex crispus I 10 II 30 Stachys palustris II 94 II 50 II 171 III 390 Plantago intermedia I 6 II 57 II 25 I 20 Plantago major I 18 II 29 I 17 I 20 Symphytum officinale I 6 I 7 II 25 I 20 Polygonum amphibium I 18 I 7 II 25 II 30 Trifolium pratense I 6 I 7 II 25 I 10 Lathyrus tuberosus I 6 I 14 I 17 II 285 Rorippa sylvestris I 6 I 7 II 30 Gatunki występujące w I klasie stałości: / Species occurring in I class constancy: krótkotrwałe / ephemeral Conyza canadensis 2,3,4,5; Trifolium arvense 2,3,4,6; Papaver dubium 2,3,6; Setaria viridis 2,3,4; Erysimum cheiranthoides 2,3; Veronica dillenii 2,3; Gysophila muralis 2,3; Veronica verna 2,3; Spergularia rubra 2,4; Avena strigosa 2; Arnoseris minima 2; Tesdalea nudicaulis 2; Galeopsis pubescens 2; Spergula vernalis 2,3; Polygonum persicaria 3,4,5,6; Rorippa palustris 3,4,5; Veronica hederifolia 3,4,5; Medicago lupulina 3,4,6; Papaver argemone 3,4; Melandrium album 3,4; Fumaria officinalis 3,5; Euphorbia exigua 3,5; Amaranthus retroflexus 3,5; Aphanes arvensis 3; Vicia sativa 3; Trifolium dubium 3; Gnaphalium uliginosum 3; Solanum nigrum 4,5,6; Chamomilla suaveolens 5,6; Galinsoga ciliata 5; Solidago canadensis 5; Ranunculus sardous 5; wieloletnie / perennial Ranunculus repens 2,3,4,6; Artemisia vulgaris 2,3,4,6; Lotus corniculatus 2,3,4; Cerastium holosteoides 2,3,4; Cichorium intybus 2,4,5; Poa pratensis 2,4; Corynephorus canescens 2; Hypericum perforatum 2; Galium verum 2; Glechoma hederacea 3,4,5,6; Potentilla anserina 3,4,5; Plantago lanceolata 3,4,5; Sagina procumbens 3; Gnaphalium sylvaticum 3; Alopecurus pratensis 3; Artemisia campestris 3; Tanacetum vulgare 3; Erigeron annuus 4,5; Rorippa austriaca 4,5; Phleum pratense 4,5; Lolium perenne 4; Cirsium vulgare 4; Lathyrus pratensis 5,6; Vicia cracca 5; Festuca rubra 5; Hieracium pilosella 5; Dactylis glomerata 5; Campanula rapunculoides 5; Stellaria graminea 5. Objaśnienia: Liczby po nazwach gatunków informują o numerach kolumn w tabeli; S stałość fitosocjologiczna D współczynnik pokrycia Explanation: Number after of species inform about numbers of columns in the table; S constancy of occurrence D coefficient of coverage W zasiewach zbóż jarych, niezależnie od warunków glebowych, najliczniej występowały: Centaurea cyanus, Matricaria maritima subsp. inodora, Apera spica-venti, Viola arvensis, jednak ich nasilenie kształtowało się na różnym poziomie w zależności od kompleksu glebowo-rolniczego. Na kompleksach pszennych odnotowano grupę gatunków nitrofilnych, które były częstymi składnikami wykształcających się tam fitocenoz. Były to: Chenopodium album, Stellaria media, Veronica persica, Anagallis arvensis, Galium aparine. Ponadto obraz tych agrofitocenoz uzupełniały gatunki kalcyfilne, takie jak: Avena fatua, Lamium amplexicaule, Euphorbia helioscopia, Melandrium noctiflorum czy Aethusa cynapium. Gleby najsłabsze należące do kompleksu żyt-

18 Maria Ługowska niego słabego zdominowane były przez Scleranthus annuus, który osiągnął bardzo wysoki współczynnik pokrycia (D=1160) oraz Spergula arvensis (D=305). Z gatunków wieloletnich w omawianych uprawach najwyższy współczynnik pokrycia osiągnął Oxalis fontana (D=280), Stachys palustris (D=390) oraz Lathyrus tuberosus (D=285) notowany lokalnie na glebach kompleksu pszennego bardzo dobrego. Dyskusja Zbiorowiska chwastów w uprawach polowych w ostatnich dziesięcioleciach podlegają dynamicznym zmianom. Przyczynę tego zjawiska wielu badaczy upatruje w szeroko rozumianej intensyfikacji rolnictwa, a zwłaszcza w zwiększeniu dawek azotu, zagęszczeniu roślin uprawnych oraz powszechnym stosowaniu herbicydów [Menne i in. 2008, Adamczewski i Kierzak 2011, Meyer i in. 2013]. Pod wpływem tych czynników z jednej strony obserwuje się drastyczny spadek bioróżnorodności poprzez wymieranie gatunków stenotopowych, a z drugiej strony pojawia się zagrożenie, jakie stwarzają gatunki o charakterze ubikwistycznym. Zjawisko to obserwowane jest nie tylko w Polsce, ale również w pozostałych krajach Europy [Májeková i Zaliberova 2005, Trzcińska-Tacik i Stachurska-Swakoń 2010]. W badaniach własnych wyższe wskaźniki bioróżnorodności, a niższe dominacji stwierdzono w siedliskach na poszczególnych kompleksach glebowo- -rolniczych w uprawach zbóż ozimych w odniesieniu do zbóż jarych. Efekty te są zbieżne z wynikami otrzymanymi przez Rzymowską i in. [2013]. Panuje ogólny pogląd, iż na bogactwo fitocenoz wpływ mają warunki glebowe. Na glebach zwięzłych, zasobnych jest ono na ogół większe niż na glebach ubogich, wytworzonych z piasków lekkich [Fried i in. 2008, Pal i in. 2013]. W badanych uprawach indeks bioróżnorodności również przyjmował największe wartości na glebach zwięzłych i zasobnych w składniki pokarmowe. Natomiast indeks dominacji osiągał największe wartości na glebach kompleksów żytnich: bardzo słabym i słabym. Wysokość tego wskaźnika związana jest z małym bogactwem gatunkowym, jak również z masowym występowaniem w zbożach ozimych: Scleranthus annuus, Anthoxanthum aristatum i Arnoseris minima, a w zbożach jarych: Scleranthus annuus i Spergula arvensis. Z pośród bogatej flory odnotowanej w agrocenozach zbóż duże zagrożenie stanowiła Apera spica-venti, która w zbożach ozimych osiągała bardzo wysokie pokrycie. Ten typowy chwast ozimy notowany był również w uprawach zbóż jarych, w większym nasileniu na glebach słabych. Apera spica-venti należy do powszechnie występujących chwastów trawiastych w zbożach ozimych, masowo występuje w latach wilgotnych, a jej zwalczanie stanowi duży problem. Wiąże się to między innymi z jej odpornością na różne grupy herbicydów, o czym donoszą m.in. Adamczewski [2009] oraz Soukup i in. [2006].

Zachwaszczenie zbóż ozimych i jarych na terenie gminy Maciejowice 19 Przykładem dynamicznie zachodzących zmian w zachwaszczeniu upraw może być występowanie Bromus secalinus. Gatunek ten przez Zarzyckiego i Szeląga [2006] został wpisany na Czerwoną listę roślin naczyniowych w Polsce jako gatunek narażony na wymarcie, a na badanym terenie występował na większości kompleksów w zbożach ozimych oraz sporadycznie w zbożach jarych. O rozprzestrzenianiu się tego gatunku donoszą również badacze z terenów wschodniej, środkowej i południowej Polski [Skrajna i in. 2005, Rzymowska i in. 2010, Kapeluszny i Haliniarz 2010, Dąbkowska i Łabza 2010, Korniak i Dynowski 2011, Węgrzynek i Nowak 2013, Rzymowska i in. 2015]. Wśród ekspansywnych traw w uprawach rolniczych badanego terenu duże znaczenie miały także takie gatunki, jak: Avena fatua i wspomniana wcześniej Anthoxanthum aristatum. Anthoxanthum aristatum na glebach lekkich w zbożach ozimych miała znaczący wpływ na zachwaszczenie. Na terenie kraju gatunek ten uważany jest za takson ciągle zwiększający swój areał występowania [Błocki 2001, Latowski 2005, Skrzyczyńska i in. 2010]. Według Pereira i in. [2007] przyczynia się do tego duża zmienność genetyczna i morfologiczna pozwalająca na opanowywanie i kolonizowanie nowych siedlisk. O dominacji w agrocenozach roślin z rodziny wiechlinowatych donosili z terenu Polski i Europy między innymi Pinke i in [2006], Lavergne i Molofsky [2007], Dąbkowska i Łabza [2010], Skrzyczyńska i in. [2010] oraz Trzcińska-Tacik i in. [2010]. Przyczyny tego zjawiska upatruje się między innymi w stosowaniu głównie herbicydów zwalczających chwasty dwuliścienne oraz w uproszczeniach w uprawie roli i płodozmianie. W przypadku Avena fatua Trzcińska-Tacik i in. [2010] wskazują na poszerzenie amplitudy w stosunku do ph gleby i stanowiska. Stosowanie dużych ilości nawozów azotowych wpływa na występowanie w fitocenozach rolniczych licznej grupy gatunków nitrofilnych. W badanych uprawach zbóż do takich gatunków można zaliczyć: Stellaria media, Chenopodium album, Galium aparine, Lamium amplexicaule i Veronica persica, która podawana jest przez Tokarską-Guzik in. [2012] jako gatunek inwazyjny na terenie Polski. Na terenie Doliny Środkowej Wisły w badanych uprawach nie stanowiły zagrożenia takie gatunki, jak: Elymus repens czy Cirsium arvense, które przez wielu badaczy były wymieniane jako rośliny dominujące w zbożach [Rola i Rola 1992, Skrzyczyńska 1998, Ziemińska-Smyk i Trąba 2004]. Wnioski 1. Na glebach poszczególnych kompleksów glebowo-rolniczych zbiorowiska chwastów zbóż ozimych cechowały się większą różnorodnością, a mniejszą dominacją gatunkową niż roślinność segetalna zbóż jarych.

20 Maria Ługowska 2. Apera spica-venti masowo występował w zbożach ozimych na wszystkich kompleksach glebowych, z wyjątkiem żytniego bardzo słabego i w zbożach jarych na glebach kompleksu 6. 3. Na glebach najsłabszych zasiewy zbóż ozimych i jarych zdominowane były przez Scleranthus annuus. Ponadto w ozimych licznie występował Anthoxanthum aristatum, a w jarych Spergula arvensis. 4. W zbożach jarych na badanych kompleksach glebowo-rolniczych lokalnie w znacznym nasileniu notowano Avena fatua, szczególnie na glebach kompleksów pszennych. 5. Wśród gatunków nitrofilnych na glebach żyznych największy udział miały: Veronica persica, Galium aparine, Chenopodium album, Anagallis arvensis i Stellaria media. Literatura Adamczewski K., 2009. Wpływ sześcioletniego stosowania herbicydów na uodpornienie się miotły zbożowej (Apera spica-venti (L.) P.B.) na preparaty sulfonylomocznikowe. Fragm. Agron. 26(2): 7 15. Adamczewski K., Kierzak R., 2011. Problem odporności chwastów na herbicydy w Polsce. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin, 51(4): 1665 1674. Błocki K., 2001. Nowe stanowisko Anthoxanthum aristatum Boiss. w uprawie zbóż na Pojezierzu Olsztyńskim. Acta Agrobot., 54(2): 141 150. Dąbkowska T., Łabza T., 2010. Gatunki z rodziny Poaceae w uprawach zbóż na wybranych siedliskach Polski południowej w ostatnich 25 latach. Fragm. Agron., 27(2): 47 59. Fried G., Norton LR., Reboud X., 2008. Environmental and management factors determining weed species composition and diversity in France. Agr. Ecosys. Environ. 128: 68 76. Gasquez J., 2001. Les resistances aux herbicides: conditions D apparition et dedispersion Eighteenth Columa Conference Tolouse (I): 101 110. Kapeluszny J., 2005. Zmiany bioróżnorodności flory zachwaszczającej uprawy rolnicze na Lubelszczyźnie. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin, 45(2): 760 763. Kapeluszny J., Haliniarz M., 2010. Ekspansywne i zagrożone gatunki flory segetalnej w środkowo-wschodniej Polsce. Ann. UMCS, sec. E, 65(1): 26 33. http://dx.doi.org/ 10.2478/v10081-010-0004-2 Kondracki J., 2002. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa, 3: 11 194. Korniak T., Dynowski P., 2011. Bromus secalinus (Poaceae) zanikający czy rozprzestrzeniający się chwast upraw zbożowych w północno-wschodniej Polsce? Fragm. Flor. Geobot. Polonica 18(2): 341 348.

Zachwaszczenie zbóż ozimych i jarych na terenie gminy Maciejowice 21 Latowski K., 2005. Ecological-biological reasons and sources of the invasive propensity of Anthoxanthum aristatum Boiss. Thaiszia J. Bot. Košice, 15, Suppl. 1, 143 152. Lavergne S., Molofsky J., 2007. Increased genetic variation and evolutionary potential drive the success of invasive grass. PNAS 104(10): 3883-3888. Májeková J., Zaliberová M., 2005. Reassessment of rareness and threat of segetal plant species in the Borská Nižina Lowland. In: Threatened Weedy Plant Species Book of proceedings from the International Scientific Conference, Slovak University of Agriculture in Nitra, Slovakia, 29 35. Menne H.J., Wagner J., Schleich-Saidfar C., Hoppe J. H., Zange B., Bartels M., 2008. Target-site resistance in black-grass (Alopecurus myosuroides Huds.) to ACCase inhibiting herbicides in Northern Germany are there correlating factors in the agronomic production systems? J. Plant Dis. Protect., Special Issue, 21: 31 36. Meyer S., Wesche K., Krause B., Leuschner C., 2013. Dramatic losses of specialist arable plants in Central Germany since the 1950s/60s a cross-regional analysis. Diversity Distrib. 19: 1175 1183. http://dx.doi.org/ 10.1111/ddi.12102 Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zająć A., Zając M., 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland a checklist. In: Mirek Z. editor. Biodiversity of Poland. Cracow: [w:] Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 1, 1 188. Pal R.W., Pinke G., Botta-Dukat Z., Campetella G., Barth S., Kalocsai R., Lengyel A., 2013. Can management intensity be more important than environmental factors? Acase study along an extreme elevation gradient from Central Italian cereals fields. Plant Biosyst. 147: 343 535. http://dx.doi.org/ abs/10.1080/11263504.2012.753485#.urmxj7ruqhy. Pereira M. P., Perez G. E., Balbuena E. S., 2007. European sweet vernal grasses (Anthoxanthum: Poaceae, Pooideae, Aveneae): a morphometric taxonomical approach. Systematic Botany 32(1): 43 59. Pinke Gy., Pál R., Király G., Szendrődi V., Esterházy A. M., 2006. The occurrence and habitat conditions of Anthoxanthum puelii Lecoq & Lamotte and other Atlantic-Mediterranean weed species in Hungary. J. Plant Dis. Protect., Zeitschrift für Pflanzenkrankheiten und Pflanzenschutz Sonderheft, XX, 587 596. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Maciejowice. 2004. Warszawa. Rola J., Rola H., 1992. Dynamika zachwaszczenia zbóż ozimych na 4 kompleksach glebowych Dolnego Śląska w latach 1980-1990. Zesz. Nauk. AR, Kraków, 33, 261: 49 59.

22 Maria Ługowska Rola H., Rola J., Zalewski A., 1999. Monitoring stanu i stopnia zachwaszczenia upraw rolniczych w Polsce. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin, 39(1): 289 297. Rola H., Marczewska K., 2002. Biotypy chwastów odpornych na herbicydy sulfonylomocznikowe zlokalizowane w rejonie Wrocławia. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin, 42(2): 575-577. Rzymowska Z., Ługowska M., Skrzyczyńska J., 2013. Species diversity of segetal communities in tuber crops and winter and spring cereals. Acta Agrobot. 66(3): 95 102. http://dx.doi.org/ 10.5586/aa.2013.043 Rzymowska Z., Skrajna T., Dunajko D., Kościuk K., 2015. Zachwaszczenie upraw zbóż na Równinie Łukowskiej. Zesz. Nauk. UPH w Siedlcach, ser. Rolnictwo, 1(1): 45-65. Rzymowska Z., Skrzyczyńska J., Affek-Starczewska A., 2010. Występowanie i niektóre cechy morfologiczne Bromus secalinus L. w agrocenozach Podlaskiego Przełomu Bugu. Fragm. Agron. 27(2): 102 110. Skrajna T., Skrzyczyńska J., Rzymowska Z., 2005. Występowanie Bromus secalinus L. w agrocenozach Wysoczyzny Kałuszyńskiej. Zachwaszczenie upraw zbóż na Równinie Łukowskiej. Zesz. Nauk. AP w Siedlcach, Rol., 66/67: 65 73. Skrzyczyńska J., 1998: Zachwaszczenie pszenżyta ozimego na glebach piaskowych Niziny Południowopodlaskiej. Rocz., Nauk Rol., ser. A, 113(3-4): 73 84. Skrzyczyńska J., Skrajna T., Rzymowska Z., 2010. Ekspansja Anthoxanthum aristatum Boiss. w uprawach rolniczych na Nizinie Południowopodlaskiej. Fragm. Agron. 27(2): 135 144. Soukup J., Nováková K., Hamouz P., Náměstek J., 2006. Ecology of silky bent grass (Apera spica-venti (L.) Beauv.), its importance and control in the Czech Republic. J. Plant Dis. Protect., Zeitschrift für Pflanzenkrankheiten und Pflanzenschutz Sonderheft 20: 73 80. Stupnicka-Rodzynkiewicz E., Stępniak K., Dąbkowska T., Łabza T., 2004. Różnorodność zbiorowisk chwastów w uprawach zbóż w Beskidach. Fragm. Agron. XXI, 4(84): 45 54. Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński Cz., 2012. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa, 1 196. Trzcińska-Tacik H., 2003. Znaczenie różnorodności gatunkowej chwastów segetalnych. Pam. Puł., 134: 253-262. Trzcińska-Tacik H., Puła J., Stokłosa A., Malara J., Stępnik K., 2010. Ekspansja Avena fatua i gatunków z rodzaju Galinsoga w zbiorowiskach chwastów polnych w Dolinie Wisły powyżej Krakowa. Fragm. Agron. 27(2): 164 170. Trzcińska-Tacik H., Stachurska-Swakoń A., 2010. Zmiany we florze chwastów

Zachwaszczenie zbóż ozimych i jarych na terenie gminy Maciejowice 23 upraw zbożowych w latach 1950 2010: badania na terenie i w otulinie Ojcowskiego Parku Narodowego. Prądnik. Prace Muz. Szafera, 20: 397 408. Węgrzynek B., Nowak T., 2013. Bromus secalinus (Poaceae) na Wyżynie Śląskiej tendencje dynamiczne w świetle 17 lat obserwacji. Fragm. Flor. Geobot. Polon. 20(2): 259 266. Zanin G., Mosca G., Catizone P., 1992. A profile of the potential flora in maize fields of the Po Valley. Weed Res., 32: 407 418. Zarzycki K., Szeląg Z., 2006. Red list of the vascular plants in Poland. In: Red list of plants and fungi in Poland (eds. Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z.). Kraków, 11-20. Ziemińska-Smyk M., Trąba Cz., 2004. Zachwaszczenie roślin uprawnych na różnych glebach otuliny Roztoczańskiego Parku Narodowego. Cz. I. Zboża ozime i jare. Acta Agrobot., 56, 1-2: 207 219. http://dx.doi.org/10.5586/aa.2004.019 Weed infestation of winter and spring cereals in the Maciejowice commune Sumary: The aim of the paper was to assess the structure of weed infestation of cereal crops against the background of habitat condition, using Simpson s dominance index and Shannon biodiversity index. During floristic observations carried out in winter and spring cereals phytosociological records were made. On the basis of the performed analysis, the higher values of cover coefficients for weeds in winter cereals in relation to spring cereals were calculated. Shannon biodiversity index in winter cereals reached the highest values on soils of complexes: good wheat, cereal-fodder strong and weak, while in spring cereals on: good wheat and rye very good complex. Analysing the index of dominance of above mentioned complexes, their values were the lowest. In the case of winter cereals it reached the highest value on soils of rye complex, and in spring cereals on rye weak and rye very good complex. In winter crops, regardless of soil conditions, the greatest threat was the Apera spica-venti. Additionally, on compact soils frequently and with the high cover were noted: Galium aparine, Papaver rhoeas, Vicia tetrasperma, Veronica persica, whereas on light soils: Scleranthus annuus, Anthoxanthum aristatum, Arnoseris minima. In weed infestation of spring cereals Avena fatua was dominated. This species was noted on all soils complexes, with particular intensity on good wheat and wheat very good complex. In addition, high constancy and coverage in the analyzed cultivations on compact soils revealed: Galium aparine, Veronica persica, Anagallis arvensis and Chenopodium album. Crops on light soils were primarily infested by Scleranthus annuus, Apera spica-venti and Matricaria maritima subsp. inodora. Keywords: weeds, dominance and species diversity, winter cereals, spring cereal