Anna Tarwacka "O konstytucjach cesarskich" - 4 tytuł 1 księgi Digestów : tekst - tłumaczenie - komentarz Zeszyty Prawnicze 5/1, 275-278 2005
Zeszyty Prawnicze UKSW 5.1 (2005) t ł u m a c z e n ia m o n u m e n t a a e r e p e r e n n i o r a An n a Ta r w a c k a * Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego O KONSTYTUCJACH CESARSKICH 4 t y t u ł 1 k s ię g i d ig e s t ó w t e k s t - t ł u m a c z e n ie - k o m e n t a r z Czwarty tytuł pierwszej księgi Digestów justyniańskich stanowi kontynuację rozważań poświęconych źródłom prawa. Fragment Instytucji Ulpiana zawiera katalog rodzajów konstytucji cesarskich, kolejne teksty poświęcone są problematyce wykładni. Warto też podkreślić, że kompilatorzy justyniańscy nie pominęli fragmentów potwierdzających moc konstytucji cesarskich jako źródeł prawa powszechnie obowiązującego. * Autorka jest Stypendystą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
d i g e s t a i u s t i n i a n i a u g u s t i DE CONSTITUTIONIBUSPRINCIPUM D. 1,4,1 (Ul p ia n u s libro p rim o institutionum ): Q u o d p rin cip i p lacu it, legis h a b e t vigorem : u tp o te cum lege re gia, q u ae de im p erio eius la ta est, p o p u lu s ei et in eu m om n e suum im p eriu m et p o te sta te m co n ferat. 1. Q u o d c u m q u e ig itu r im p e ra to r p e r ep istu lam e t su b scrip tio n em sta tu it vel cognoscens decrev it vel de p lano in te rlo c u tu s est vel ed icto p ra e c e p it, legem esse co n stat. h aec su n t quas volgo c o n stitu tio n es appellam us. 2. P lane ex his q u a e d a m su n t p e rso n a le s nec ad exem plum tr a huntu r: n am q u ae princeps alicui ob m e rita indulsit vel si quam p o e n am irro g av it vel si cui sine exem plo subvenit, p e rso n a m n o n eg re ditur. D. 1,4,2 (Id e m fid eico m m isso ru m libro quarto): In reb u s novis co n stitu en d is evidens esse u tilitas d ebet, u t re c e d a tu r ab eo iu re, q u o d diu aequum visum est. D. 1,4,3. (Ia v o l e n u s epistularum libro tertio decim o): B eneficium im p erato ris, q u o d a divina scilicet eius in d u lg en tia proficiscitur, quam p lenissim e in te rp re ta ri debem us. D. 1,4,4 (M o d e stin u s libro secundo excusationum ): ai μεταγενέστεραι διατάξει" ίσχυρότεραι των προ αυτών eiσίν.
DIGESTA JUSTYNIAŃSKIE O KONSTYTUCJACH CESARSKICH D. 1,4,1 ( U lp ia n w księdze pierw szej Instytucji): To, co sp o d o b ało się princepsow i, m a m o c ustaw y: w szczególności z tego pow odu, że n a m ocy lex regia, k tó ra n a d a ła m u im perium, lu d p rzek azał m u i p rzen ió sł n a n iego całą sw oją w ładzę i zw ierzchnictw o. 1. W iadom o zatem, że - cokolw iek w ład ca u stanow ił w fo rm ie listu czy nakazu lub zarządził ro zp o zn ając spraw ę, lub ogłosił w sądzie z m iejsca p rzezn aczo n eg o dla publiczności lub ro zkazał w fo r m ie edyktu - je st praw em. S ą to regulacje, k tó re nazyw am y p o to cznie konstytucjam i. 2. Z całą pew nością n ie k tó re z nich dotyczą je d n o ste k i nie są tra k to w a n e ja k o w iążące w p o d o b n y ch spraw ach: to bow iem, co p rin cep s przyznał k o m u ś dla jego zasług albo jeśli nałożył ja k ą ś k a rę, albo jeśli k o m u ś udzielił pom ocy m im o nieistn ien ia reguły, ro z w iązanie to nie w ykracza p o za jednostk o w y przypadek. D. 1,4,2. (T e n ż e w czw artej księdze O fideikom isach): Przy w p ro w adzaniu now ych rozw iązań oczyw ista m usi być użyteczność, aby odejść o d teg o praw a, k tó re przez długi czas w ydaw a ło się słuszne. D. 1,4,3. ( I a v o le n u s w trzynastej księdze Listów ): Przywilej n ad an y p rzez cesarza pow inniśm y in te rp re to w a ć ja k najszerzej, poniew aż b ierze on p o c z ą te k w jego (cesarza) niew ątp liw ie boskiej dobrotliw ości. D. 1,4,4. ( M o d e s ty n w księdze drugiej E xcusationes): P óźniejsze u reg u lo w an ia są silniejsze o d tych, k tó re były p rzed nim i.
K o m e n t a r z A d D. 1,4,1 P o d o b n ie ja k k ró l i wyżsi urzęd n icy republikańscy, prin cep s otrzym yw ał im perium w m o m encie w ydania p rzez com itia curiata stosow nej ustaw y, a m ianow icie lex curiata (tu: lex regia) de im perio. u lp ia n w sró d rodzajów konstytucji cesarskich w ym ienia epistulae, czyli listy, subscriptiones, czyli nakazy, d ekrety - w yroki sądow e o raz edykty. D o d a je rów nież w ypow iedzi cesarza w sądzie, kiedy nie p ełn ił o n funkcji sędziego, a jed y n ie w trącał coś w trak cie ro z praw y p rzem aw iając de p la n o, z m iejsca p rzezn aczo n eg o dla p u bliczności. A d D. 1,4,3 Iav o len u s p ro p o n u je stosow anie w ykładni rozszerzającej w przyp ad k u przyw ilejów n adaw anych przez p rin cep sa. W olą cesarza było bow iem w p ro w ad zen ie ja k najw iększych u d o g o n ie ń dla w ybranej osoby. A d D. 1,4,4 G re c k a p a re m ia p o d a n a przez M o d esty n a m a swój łaciński o d pow iednik: L e x posterior derogat legi priori.