Abstrakty referatów i posterów zaprezentowanych na VI Konferencji Sowy Strigiformes Polski (Kamienna Góra, 5-6 grudnia 2014 r.

ORGANIZATORZY: PATRONAT: Stowarzyszenie Ochrony Sów Kamienna Góra 2014

Abstrakty referatów i posterów zaprezentowanych na VI Konferencji Sowy Strigiformes Polski (Kamienna Góra, 5-6 grudnia 2014 r.) *** Abstracts of presentations and posters presented on the VI Conference Owls Strigiformes of Poland (Kamienna Góra, Poland, 5-6 December 2014) Organizatorzy: Organizers: Stowarzyszenie Ochrony Sów Owl Conservation Association ul. Suchedniowska 14, 26-010 Bodzentyn, www.sowy.sos.pl sowy@sowy.sos.pl Sudeckie Towarzystwo Przyrodnicze Bukówka 36, 58-420 Lubawka, www.stp.walbrzych.pl stp@stp.walbrzych.pl Komitet organizacyjny: Organizing Committee: Katarzyna Turzańska Wojciech Okliński Sławek Rubacha Paweł Szczepaniak Patronat: Patronage: Nadleśnictwo Kamienna Góra ul. Bohaterów Getta 33 58-400 Kamienna Góra www.kamienna.wroclaw.lasy.gov.pl

Spis treści: 1. Monitoring Lęgowych Sów Leśnych S. Rubacha... 6 2. Trzy lata Monitoringu Sów Krajobrazu Rolniczego w Polsce K. Kus... 8 3. Akcja Sowy Mierzei S. Rubacha... 9 4. Atlas Sów Polski S. Rubacha... 11 5. Rozmieszczenie i liczebność sów w okolicach Kamiennej Góry i Wałbrzycha P. Wasiak... 13 6. Monitoring wybranych gatunków sów z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej w Ojcowskim Parku Narodowym K. Śnigórska, A. Subel... 15 7. Występowanie sów Strigiformes na terenie Nadleśnictwa Bierzwnik w latach 2009-2012 A. Nowak... 17 8. Liczebność, rozmieszczenie i wybiórczość siedliskowa włochatki Aegolius funereus na terenie Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 "Puszcza nad Gwdą" M. Gutowski, D. Ostrowski, N. Królikowska, L. Kuczyński... 19 9. Sowy terenów górskich wyniki inwentaryzacji projektu Ptaki Karpat T. Wilk, R. Bobrek, A. Pępkowska-Król... 23 10. Monitoring of Owls in Latvia A. Avotiņš jun., A. Avotiņš sen., U. Ļoļāns, G. Grandāns... 25 11. Izolacja ekologiczna europejskich sów M. Cieślak... 26 12. Segregacja przestrzenna i siedliskowa puszczyków uralskich i puszczyków w pofragmentowanych lasach Ł. Kajtoch, M. Żmihorski, P. Wieczorek, M. Matysek, T. Figarski... 29 13. Jakie czynniki wpływają na populację nocnego, oportunistycznego drapieżnika? Puszczyk Strix aluco w Lasach Sobiborskich P. i B. Woźniak, M. Bełcik, T. Chodkiewicz, M. Grzębkowski, M. Kuszner, K. Pietrasz, M. Prus, M. Keller... 31 14. Konkurencja w relacjach puszczyka Strix aluco i puszczyka uralskiego Strix uralensis na Pogórzu Przemyskim M. Kociuba... 33 15. Zmiany liczebności sów w Poleskim Parku Narodowym w latach 2003-2014 G. Grzywaczewski, S. Cios, B. Kusal, K. Stepuch, K. Pawłowski... 35 16. "Śmieje się jak diabeł w suchej wierzbie" czyli o sowach w kulturze J. Szulc, K. Rosińska... 37 17. Aigolios, czyli co? Sowy w źródłach starożytnych. Problematyka identyfikacji gatunkowej M. Kamiński... 39 18. Sowy Pienin: układ wyjątkowy czy potwierdzenie reguł? M. Ciach... 41 2

19. Fluktuacje liczebności puszczyka Strix aluco na terenie Lasów Kozłowieckich w latach 2007-2014 J. Wiącek, M. Polak, G. Grzywaczewski, M. Filipiuk, Ł. Dawidowicz... 43 20. Wyniki inwentaryzacji sów leśnych na Wysoczyźnie Elbląskiej Obóz SOS wiosna 2014 K. Turzańska, J. Chachulska... 45 21. Food composition of Long-eared Owl Asio otus in Latvia: Differences between breeding and migration season V. Ignatjevs, A. Avotiņš jun., G. Grandāns... 47 22. Liczebność i rozmieszczenie sów Strigiformes w środkowej części Doliny Bzury (PLB100001) M. Kamiński... 48 3

Table of contents: 1. The forest owl survey S. Rubacha... 7 2. Three years of the owls of the agricultural landscape monitoring in Poland K. Kus ( in Polish)... 8 3. Owls of Vistula Spit S. Rubacha... 10 4. Polish Owls Atlas S. Rubacha... 12 5. Distribution and abundance of owls in the vicinity of the towns Kamienna Góra and Wałbrzych P. Wasiak... 14 6. Monitoring of selected species of owls from Annex I of the Birds Directive in the Ojców National Park K. Śnigórska, A. Subel... 16 7. The occurrence of the owls Strigiformes on the premises of the Forest District Bierzwnik in the years 2009 2012 A. Nowak... 18 8. Numbers, distribution and habitat choice of Boreal Owl Aegolius funereus in Special Protection Area Natura 2000 Forest at Gwda River M. Gutowski, D. Ostrowski, N. Królikowska, L. Kuczyński... 21 9. Owls of the mountains results of the Birds of Carpathians bird inventory T. Wilk, R. Bobrek, A. Pępkowska-Król... 24 10. Monitoring of owls in Latvia A. Avotiņš jun., A. Avotiņš sen., U. Ļoļāns, G. Grandāns... 25 11. Ecological isolation between European owls M. Cieślak... 28 12. Spatial and habitat segregation of Ural Owls and Tawny Owls in fragmented forests Ł. Kajtoch, M. Żmihorski, P. Wieczorek, M. Matysek, T. Figarski... 30 13. Factors influencing the population of nocturnal opportunistic raptor. Case study of Tawny Owl Strix aluco in Sobibór Forest, Eastern Poland P. i B. Woźniak, M. Bełcik, T. Chodkiewicz, M. Grzębkowski, M. Kuszner, K. Pietrasz, M. Prus, M. Keller 32 14. Competition in relations between the Tawny Owl Strix aluco and the Ural Owl Strix uralensis in the Przemyskie Foothills M. Kociuba... 34 15. Changes in the numbers of owls Strigiformes in Polesie National Park in the years 2003-2014 G. Grzywaczewski, S. Cios, B. Kusal, K. Stepuch, K. Pawłowski... 36 16. "Laughs like a devil in a dry poplar tree on owl in culture J. Szulc, K. Rosińska... 38 17. Aigolios, which means...? Owls in ancient sources. Species identification issue M. Kamiński... 40 4

18. Owls of the Pieniny Mountains: unique pattern or confirmation of the rules? M. Ciach... 42 19. The fluctuation in the number of Tawny Owl Strix aluco in the Kozłówka Forest (2007-2014) J. Wiącek, M. Polak, G. Grzywaczewski, M. Filipiuk, Ł. Dawidowicz... 44 20. Results of the forest owls inventory in Wysoczyna Elbląska SOS Camp in spring 2014 K.Turzańska, J. Chachulska... 46 21. Food composition of Long-eared Owl Asio otus in Latvia: Differences between breeding and migration season V. Ignatjevs, A. Avotiņš jun., G. Grandāns... 47 22. Number and distribution of owls Strigiformes in the middle part of River Bzura Valley (PLB100001) M. Kamiński... 49 5

MONITORING LĘGOWYCH SÓW LEŚNYCH Sławek Rubacha Stowarzyszenie Ochrony Sów, ul. Suchedniowska 14, 26-010 Bodzentyn, www.sowy.sos.pl srubacha1@gmail.com Monitoring Lęgowych Sów Leśnych to program realizowany od 2010 roku w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Jako gatunki docelowe obejmuje on cztery gatunki sów leśnych wymienione w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej (Dyrektywa 2009/147/WE): puchacza Bubo bubo, puszczyka uralskiego Strix uralensis, włochatkę Aegolius funereus, sóweczkę Glaucidium passerinum. Liczeniem objęte zostały również jako gatunki dodatkowe: puszczyk Strix aluco oraz uszatka Asio otus. Zasadniczym celem Monitoringu jest uzyskanie wiedzy na temat liczebności, rozpowszechnienia i trendów zmian liczebności populacji leśnych gatunków sów w poszczególnych regionach Polski. W latach 2010-2014 badaniami objęto 40 powierzchni próbnych zlokalizowanych na terenie całej Polski. 20 powierzchni (50%) przynajmniej w części zlokalizowanych jest na obszarach OSOP Natura 2000. W pracach terenowych bierze udział około 40 współpracowników. Najliczniejszym gatunkiem były puszczyk i włochatka. Puszczyka uralskiego stwierdzono wyłącznie w Karpatach, a puchacza obserwowano najrzadziej. Włochatka i sóweczka charakteryzuje się wysokim rozpowszechnieniem na badanych powierzchniach, przy czym włochatka niewiele ustępuje najpowszechniej występującemu puszczykowi. Na nizinach włochatka i sóweczka spotykane były częściej niż na wyżynach i w górach. W przypadku puszczyka i uszatki odwrotnie, rozpowszechnienie było wyższe w górach niż na nizinach. Puszczyka uralskiego odnotowano stosunkowo powszechnie w górach. W przypadku włochatki i sóweczki w trakcie pięcioletniego monitoringu stwierdzono zmiany liczebności co sugeruje istnienie znacznych fluktuacji liczebności tych gatunków bez wyraźnego kierunkowego trendu. 6

THE FOREST OWL SURVEY Sławek Rubacha Owl Conservation Association, ul. Suchedniowska 14, 26-010 Bodzentyn, www.sowy.sos.pl srubacha1@gmail.com The Forest Owl Survey started in 2010 as part of the State Environmental Monitoring Programme. It covers four species listed in Appendix I of the Birds Directive (Council Directive 2009/147/EC on the conservation of wild birds): Eagle Owl Bubo bubo, Ural Owl Strix uralensis, Boreal Owl Aegolius funereus and Pygmy Owl Glaucidium passerinum. Two additional species were included in the population survey: Tawny Owl Strix aluco and Long-eared Owl Asio otus. The main goal of the Survey is gathering data on numbers, occupancy and population trends of forest owl species in the respective regions of Poland. In the years 2010 2014, 40 test plots spread throughout the country were selected for study. 20 of them were situated in part within the borders of Natura 2000 Special Protection Areas for birds. About 40 associates take part in the field work. Tawny Owl and Boreal Owl were the most numerous species. Ural Owl was only encountered in the Carpathian Mountains area, Eagle Owl was the least encountered species. Boreal Owl and Pygmy Owl were quite common within the test areas, with Boreal Owl almost as numerous as the most commonly encountered Tawny owl. Boreal Owl and Pygmy Owl were more frequently found in the lowlands than in the highlands or mountains. In the case of Long-eared Owl and Tawny Owl, the reverse was true, more frequent in the mountains than lowlands. Ural Owl was found to be relatively common in the mountain regions. During the five years of the survey, significant fluctuations in the population numbers of Boreal Owl and Pygmy Owl were observed, though a clear trend line has not been established. 7

TRZY LATA MONITORINGU SÓW KRAJOBRAZU ROLNICZEGO W POLSCE Krzysztof Kus Stowarzyszenie Ochrony Sów, ul. Suchedniowska 14, 26-010 Bodzentyn, www.sowy.sos.pl krzysztof.kus@sowy.sos.pl W roku 2012 zainicjowano Monitoring Sów Krajobrazu Rolniczego (MSKR) mający na celu próbę uchwycenia zmian zachodzących w populacjach sów zasiedlających krajobraz kulturowy. W założeniach wzięto pod uwagę przede wszystkich dwa gatunki: pójdźkę Athene noctua oraz płomykówkę Tyto alba, wykazujące spadek na obszarze Polski. Zaproponowana przez obserwatora powierzchnia 10 km 2, na której przynajmniej 30% powinna pokrywać zabudowa, była kontrolowana trzy razy w roku. Dwie pierwsze kontrole na 18 punktach ukierunkowane były na stwierdzenie odzywających się samców, wabiono wówczas głosami pójdźki, uszatki Asio otus, płomykówki oraz puszczyka Strix aluco. Trzecia kontrola powinna pozwolić wykryć żebrzące młode sowy. Całość badań miała za zadanie stwierdzenia rozpowszechnienia, liczebności i zagęszczeń poszczególnych gatunków oraz ich zmian w poszczególnych latach. Obserwatorzy byli proszeni również o wypełnianie karty stanu siedlisk, co pozwoliłoby ewentualnie wnioskować co do niektórych przyczyn zachodzących wahań populacji. Łącznie w ciągu trzech lat skontrolowano 37 powierzchni, ale tylko na 6 powierzchniach kontrole były powtarzane trzykrotnie, na 5 dwukrotnie. Na wszystkich skontrolowanych choć w jednym sezonie powierzchniach stwierdzono obecność czterech gatunków sów, przy największym rozpowszechnieniu puszczyka. Analizie poddano 6 powierzchni kontrolowanych przez 3 sezony odnotowując na dwóch pójdźki przy najwyższym zagęszczeniu 4-6 rewirów/10 km 2 oraz na czterech płomykówki przy najwyższym zagęszczeniu 2 rewiry/10 km 2. Pójdźka na wytypowanych powierzchniach nie wykazała tendencji spadkowej, podobnie płomykówka, zniknęła z jednej powierzchni, ale nowy rewir pojawił się na innej. Monitoring będzie kontynuowany do roku 2016. 8

AKCJA SOWY MIERZEI Sławek Rubacha Stowarzyszenie Ochrony Sów, ul. Suchedniowska 14, 26-010 Bodzentyn, www.sowy.sos.pl srubacha1@gmail.com Projekt Akcja Sowy Mierzei realizowany jest przy współudziale Stowarzyszenia Obserwatorów Ptaków Wędrownych Drapolicz. Trwająca od 2011 akcja ma na celu chwytanie oraz obrączkowanie wszystkich gatunków sów migrujących wzdłuż bałtyckiego wybrzeża. Obóz obrączkarski z lokalizowany w Przebrnie k. Krynicy Morskiej trwa od połowy września do połowy listopada, czyli w okresie najintensywniejszej migracji sów. Podczas akcji monitorowana jest liczebność migrujących sów z poszczególnych gatunków, ich struktura wiekowa oraz płciowa. Głównym aspektem tej akcji są badania nad migracją sów, określeniem tras wędrówek oraz miejsc zimowania. W trakcie 4 letnich badań schwytano 1530 sów z 5 gatunków: uszatka 1315 osobników, uszatka błotna 202, płomykówka 5, puszczyk 4, włochatka 2. W przypadku uszatki, 77% stanowiły samice w tym 55% to ptaki pierwszoroczne i 45% ptaki starsze. Samce stanowiły 23% ogólnej liczby uszatek w tym 55% to ptaki pierwszoroczne i 45% starsze. Wśród schwytanych uszatek błotnych struktura płciowa była odmienna, 56% stanowiły samce w tym 75% to ptaki pierwszoroczne a 25% starsze. Wśród samic (44% ogólnej liczby uszatek błotnych) również dominowały ptaki pierwszoroczne 78%. Uzyskano 9 informacji powrotnych z zaobrączkowanych ptaków: Polska 4 uszatki w tym jedna ponownie schwytana podczas Akcji Sowy Mierzei, Hiszpania 2 uszatki błotne, Niemcy 1 uszatka, Dania 1 uszatka, Litwa 1 uszatka. Dodatkowo schwytano 5 uszatek z Litwy, 2 z Łotwy oraz 1 z Estonii. 9

OWLS OF VISTULA SPIT Sławek Rubacha Owl Conservation Association, ul. Suchedniowska 14, 26-010 Bodzentyn, www.sowy.sos.pl srubacha1@gmail.com The Owls of Vistula Spit project, started in 2011, is conducted jointly with the Association of Migratory Birds Observers Drapolicz. The project s aim is to capture and ring all owl species migrating along the Baltic coast. The ringing station placed in Przebrno near Krynica Morska is active from the second half of September to November, during the owls migration period. The survey collects data on the species numbers as well as age and sex distribution. This data is used in studying owl migration patterns, migration routes and wintering sites. Over the course of the 4 years of this project s operation, a total of 1530 individuals of 5 species were captured: 1315 of Long-eared Owl, 202 of Short-eared Owl, 5 of Barn Owl, 4 of Tawny Owl and 2 of Boreal Owl. In the case of Long-eared Owl, 77% of caught individuals were female, of which 55% were in their first year and 45% were older than one year. The remaining 23% were male, similarly with 55% being first-year birds and 45% being older. Among the captured Short-eared Owls, 56% were male, of which 75% were first-year birds and 25% were older. Among the females (44% of total individuals caught) the majority also consisted of 78% first-year birds. 9 recoveries were made: 4 retrapped Long-eared Owls with Polish rings, including one ringed during Owls of Vistula Spit survey; 2 Short-eared owls from Spain; Germany 1 Long-eared Owl, Denmark 1 Long-eared Owl and Lithuania - 1 Long-eared Owl. Additionally, 5 Long-eared Owls from Lithuania were caught, 2 from Latvia and 1 from Estonia. 10

ATLAS SÓW POLSKI Sławek Rubacha Stowarzyszenie Ochrony Sów, ul. Suchedniowska 14, 26-010 Bodzentyn, www.sowy.sos.pl srubacha1@gmail.com Atlas Sów Polski to przygotowywana publikacja mająca podsumować wiedzę na temat ich liczebności i rozmieszczenia w naszym kraju z lat 1995-2017. Pierwszym wydawnictwem, w którym przedstawiono dostępne wówczas stwierdzenia gatunków sów występujących w Polsce był Atlas rozmieszczenia sów Strigiformes w Polsce autorstwa dr. Andrzeja L. Ruprechta oraz dr. Andrzeja Szwagrzaka z roku 1988. W późniejszym okresie czasu pojawiło się kilka regionalnych atlasów rozmieszczeń ptaków, które zawierały informacje dotyczące sów. W roku 2007 ukazał się Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985-2004 podsumowujący dotychczasową wiedzę odnośnie rozmieszczenia ptaków. Kontynuacją tych prac ma być "Atlas Sów Polski". Dane do atlasu gromadzone są za pomocą bazy on-line powstałej w 2013 roku, dostępnej pod adresem: www.atlas.sowy.sos.pl. Dodatkowo została utworzona aplikacja na smartfony działająca w systemie Android https://play.google.com/store/apps/details?id=com.yarmobile.sowy&hl=pl. Jest to niezwykle prosta w obsłudze aplikacja do przekazywania bezpośrednio z terenu obserwacji sów do bazy on-line. Warunkiem jest wcześniejsza rejestracja do naszej bazy. Smartfon musi posiadać dostęp do internetu oraz wbudowany odbiornik GPS. W bazie zbierane są wszelkie stwierdzenia sów, zarówno z okresu lęgowego, jak i spoza niego. Także fakty odnalezienia martwych osobników oraz śladów bytowania np.: piór, wypluwek. Obecnie (stan na 1 grudnia 2014) w bazie zarejestrowanych jest 730 użytkowników. Wpisano 3782 rekordów z czego: puszczyk - 1650, uszatka - 809,włochatka - 334, płomykówka 212, sóweczka 201, puszczyk uralski 191, pójdźka 181, uszatka błotna 103, puchacz 83, sowa jarzębata 10, puszczyk mszarny 5, syczek 2, sowa śnieżna 1. 11

POLISH OWLS ATLAS Sławek Rubacha Owl Conservation Association, ul. Suchedniowska 14, 26-010 Bodzentyn, www.sowy.sos.pl srubacha1@gmail.com Polish Owl Atlas is a work in progress publication intended as a compilation of data on the population sizes and distribution of owls in Poland in the years 1995 2017. The first published work of this kind was Stringiformes owl distribution in Poland by Andrzej L. Rupecht and Andrzej Szwagrzak in 1988. After that, several regional bird distribution atlases were released, containing data on owls. Nesting birds of Poland Atlas 1985-2004, a summary of all bird distribution data, was published in 2007. Polish Owl Atlas is intended as a continuation of these works. The data for the Atlas is collected through an online database created in 2013, available at www.atlas.sowy.sos.pl. Additionally, a smartphone application for the Android operating system was made available https://play.google.com/store/apps/details?id=com.yarmobile.sowy&hl=pl, allowing to easily post owl observation data to the online database straight from the field. It requires the smartphone to have internet access and a built-in GPS receiver. Data on all owl observations is collected, both during and outside nesting season, as well as findings of owl carcasses, feathers, pellets, etc. Currently, as of December 1 st 2014, the database has 730 registered users. 3782 observations have been recorded, including: Tawny Owl 1650 Short-eared Owl 103 Long-eared Owl 809 Eagle Owl 83 Boreal Owl 334 Hawk Owl 10 Barn Owl -212 Great Grey Owl 5 Pygmy Owl 201 Scops Owl 2 Ural Owl 191 Snowy Owl - 1 Little Owl 181 12

ROZMIESZCZENIE I LICZEBNOŚĆ SÓW W OKOLICY KAMIENNEJ GÓRY I WAŁBRZYCHA Piotr Wasiak Sudeckie Towarzystwo Przyrodnicze, Bukówka 36, 58-420 Lubawka, http://www.stp.walbrzych.pl piotr.wasiak@gmail.com Prezentacja przedstawia najbardziej aktualne dane na temat rozmieszczenia i liczebności wszystkich stwierdzonych gatunków sów stwierdzonych na obszarze Pogórza Wałbrzyskiego, Gór Kamiennych i Wałbrzyskich, Kotliny Kamiennogórskiej i Zaworów w okolicach Wałbrzycha oraz Kamiennej Góry. W trakcie badań prowadzonych w latach 2001-2014 wykazano tu występowanie w porze lęgowej 7 gatunków sów: puchacza, uszatki, sóweczki, włochatki, puszczyka, płomykówki i pójdźki, a jeden gatunek uszatka błotna - była obserwowana tylko na przelotach. Najczęściej spotykanymi sowami są na terenie badań gatunki leśne związany ze starymi buczynami puszczyk i uzależniona od obecności świerczyn sóweczka. Stosunkowo duża jest również populacja włochatki i puchacza. Pozostałe gatunki spotykane były mniej licznie i jedynie na pojedynczych stanowiskach lęgowych. W ostatnich latach, w związku z silną przebudową górskich drzewostanów i powstaniem rozległych wylesień obserwowany jest wzrost liczby stanowisk uszatki oraz zasiedlanie przez ten gatunek wyższych partii gór. Wielkość lokalnej populacji lęgowej sóweczki, włochatki i puchacza są istotne w skali Polski, dlatego obszar uznano jako ostoję IBA, a dla ochrony wspomnianych gatunków sów utworzono tu Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków PLB020010 - Sudety Wałbrzysko-Kamiennogórskie będący częścią sieci Natura 2000. 13

DISTRIBUTION AND ABUNDANCE OF OWLS IN THE VICINITY OF THE TOWNS KAMIENNA GÓRA AND WAŁBRZYCH Piotr Wasiak Sudeckie Towarzystwo Przyrodnicze, Bukówka 36, 58-420 Lubawka piotr.wasiak@gmail.com Presentation shows the most current data on the distribution and abundance of all identified species of owls found in the area of Pogórze Wałbrzyskie, Góry Kamienne and Wałbrzyskie, Kotlina Kamiennogórska and Zawory in the vicinity of the towns Wałbrzych and Kamienna Góra. In the course of a survey conducted in interval 2001-2014 has been shown here breeding 7 species of owls: Eagle Owl, Long-eared Owl, Pygmy Owl, Boreal Owl, Tawny Owl, Little Owl and Barn Owl, and one species - Short-eared Owl - was observed only on the migration. The most common owls in the study are forestry species - Tawny Owl associated with old beech stands and Pygmy Owl dependent on the presence of spruce stands. There is also a relatively large population of Eagle Owl and Boreal Owl. Other species found were less numerous and known only on a single breeding sites. In recent years, in view of the strong change of forest management in large-scale and deforestation of mountain forests is observed an increase in the number of breeding sites for Longeared Owl, and colonization by this species of higher mountain slopes. The size of the local breeding population for Eagle Owl, Pygmy Owl and Boreal Owl are important in the scale of the Poland, so the area was considered as a Important Bird Areas (IBA) and for the protection of this owl species was established here Special Protection Areas (SPAs) "PLB020010-Sudetes- Wałbrzysko Kamiennogórskie" being part of the Natura 2000 network. 14

MONITORING WYBRANYCH GATUNKÓW SÓW Z ZAŁĄCZNIKA I DYREKTYWY PTASIEJ W OJCOWSKIM PARKU NARODOWYM Katarzyna Śnigórska 1, Alicja Subel Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, ul. Czysta 17/4, 31-121 Kraków, http://www.fwie.eco.pl, 1 W wyniku działalności człowieka środowisko naturalne ulega obecnie niezwykle szybkim zmianom, stąd monitoring stanu zasobów przyrodniczych jest niezbędnym elementem ochrony różnorodności biologicznej. Monitoring ptaków zajmuje tu szczególną pozycję, ponieważ jest to jedna z najlepiej zbadanych grup zwierząt, a jej obserwacje trwają od dawna. Umożliwia to porównanie stanu obecnego z tym sprzed wielu lat, a co za tym idzie określenie wpływu różnego rodzaju zmian na awifaunę danego obszaru. W 2012 roku rozpoczęto monitoring gatunków sów z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej w Ojcowskim Parku Narodowym: puchacza, puszczyka uralskiego, sóweczki oraz włochatki. Dodatkowo w badaniach uwzględniono inne gatunki sów spodziewanych na tym terenie (stwierdzanych wcześniej w OPN lub jego otulinie): puszczyka, uszatki, płomykówki oraz pójdźki. Uzyskane dane porównano także z inwentaryzacją przeprowadzoną na tym terenie w latach 2007-2008. Spośród gatunków uwzględnionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej stwierdzono jedynie obecność puchacza, nie udało się jednak potwierdzić lęgu tego gatunku. Spośród sów nieuwzględnionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej potwierdzono obecność 3 gatunków: płomykówki, uszatki oraz puszczyka. 15

MONITORING OF SELECTED SPECIES OF OWLS FROM ANNEX I OF THE BIRDS DIRECTIVE IN THE OJCÓW NATIONAL PARK Katarzyna Śnigórska 1, Alicja Subel Foundation for the Support of Ecological Initiatives, ul. Czysta 17/4, 31-121 Kraków, http://www.fwie.eco.pl, 1 As a result of human activity environment has been rapidly changing, hence the monitoring of natural resources, species and habitats is essential to the conservation of biodiversity. Monitoring of birds takes a special position as it is one of the best studied groups of animals, and the observations has been run for a long time. This allows a comparison of the current state to one from years ago, and hence - to determine the impact of various changes on the avifauna of the area. In 2012 monitoring of species of owls from Annex I of the Birds Directive in Ojców National Park: Eagle Owl, Ural Owl, Pygmy Owl and Boreal Owl was started. In addition, the study included other species of owls expected in the area (those previously reported in ONP or its buffer zone): Tawny Owl, Long-eared Owl, Barn Owl and Little Owl. The obtained data were also compared with the inventory carried out in this area in 2007-2008. Among the species included in Annex I of the Birds Directive only the presence of an Eagle Owl was confirmed, however, not the breeding of this species. Three species of owls not included in Annex I of the Birds Directive were also observed: Barn Owl, Long-eared Owl and Tawny Owl. 16

WYSTĘPOWANIE SÓW STRIGIFORMES NA TERENIE NADLEŚNICTWA BIERZWNIK W LATACH 2009-2012 Artur Nowak Nadleśnictwo Bierzwnik, ul. Dworcowa 17, 73240 Bierzwnik arturnowak09@gmail.com Szczegółowe dane do 2008 roku pochodzące z literatury, z prac magisterskich i niepublikowanych materiałów ornitologów oraz z obserwacji własnych na temat występowania i ochrony sów Strigiformes na terenie Nadleśnictwa Bierzwnik zawiera praca inżynierska wykonana na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu (Nowak 2013). Z okresu badań dane pochodzą z nasłuchów na części obszaru z lat 2009-2010 oraz z wyników inwentaryzacji sów leśnych w latach 2011-2012 za pomocą stymulacji głosowej na terenie dwóch obrębów leśnych (Bierzwnik i Wygon) kompatybilnych z projektem Bubobory w Lasach Państwowych. Poza inwentaryzacją celem było propagowanie ekologicznego modelu gospodarki leśnej i ochrona miejsc gniazdowania sów. Na badanym obszarze o powierzchni 200 km² stwierdzono występowanie sześciu gatunków sów. Puchacz Bubo bubo występował na poziomie jednej pary w jednym rewirze. Najpospolitszym gatunkiem był puszczyk Strix aluco o szacunkowej liczbie terytoriów 50 60 z czego wynika zagęszczenie 2,5 3,0 terytoria/10 km². Po raz pierwszy na terenie nadleśnictwa wykryto rewiry (w tym lęgowe) sóweczki Glaucidium passerinum i włochatki Aegolius funereus. 17

THE OCCURRENCE OF THE OWLS STRIGIFORMES ON THE PREMISES OF THE FOREST DISTRICT BIERZWNIK IN THE YEARS 2009 2012 Artur Nowak Nadleśnictwo Bierzwnik, ul. Dworcowa 17, 73240 Bierzwnik arturnowak09@gmail.com Data to 2008 mainly from the literature, master s work, of theses and unpublished material ornithologists and own observations on the occurrence and conservation of owls Strigiformes in the Forest District Bierzwnik includes engineering work done at the University of Life Sciences in Poznań (Nowak 2013). From the period of study data come from the parts of the SWL for the years 2009-2010, and the precise results of the inventory of the forest owls in the years 2011-2012 by means of voice stimulation on the premises of two forest areas (Bierzwnik and Wygon) compatible with the project Bubobory in the National Forests. In addition to the inventory objective was to promote ecological model of forest management and protection of sites nesting owls. In the study area with an area of 200 km² has been identified the occurrence of six species of owls. Eagle Owl Bubo bubo present at a level of one pair in a sick room. Was the most common species of Tawny owl Strix aluco estimated number of territories 50-60 which results in compaction 2,5-3,0 territories/10 km². For the first time in the superintendence detected sick rooms (including breeding) Pygmy Owl Glaucidium passerinum and Boreal Owl Aegolius funereus. 18

LICZEBNOŚĆ, ROZMIESZCZENIE I WYBIÓRCZOŚĆ SIEDLISKOWA WŁOCHATKI AEGOLIUS FUNEREUS NA TERENIE OBSZARU SPECJALNEJ OCHRONY PTAKÓW NATURA 2000 PUSZCZA NAD GWDĄ Mateusz Gutowski 1,3, Damian Ostrowski 1, Natalia Królikowska 2, Lechosław Kuczyński 2, Stowarzyszenie Ochrony Sów, ul. Suchedniowska 14, 26-010 Bodzentyn, www.sowy.sos.pl 1 Zakład Biologii i Ekologii Ptaków, Wydział Biologii UAM w Poznaniu 2 mateusz_gutowski@wp.pl 3 Celem przeprowadzonych w 2013 roku badań, było określenie liczebności, rozmieszczenia i wybiórczości siedliskowej włochatki Aegolius funereus na terenie OSO Natura 2000 Puszcza nad Gwdą. Badania prowadzono metodą próbkowania. Podstawową jednostkę próby stanowiły kwadraty o powierzchni 1km 2. W celu potwierdzenia istniejących i wykrycia nowych stanowisk włochatki, w czasie sezonu lęgowego przeprowadzono dwie kontrole powierzchni badawczych: w kwietniu i maju. Analiza wybiórczości siedliskowej, w oparciu o dane pochodzące z Leśnej Mapy Numerycznej, została przeprowadzona przy pomocy ogólnych modeli liniowych (GLM), oddzielnie dla dwóch zestawów danych: I stwierdzenia włochatki z lat 2005-2013, II dane tylko z 2013 roku. Podczas 11 nocy skontrolowano 101 kwadratów: 64 powierzchnie, w których w latach ubiegłych stwierdzono włochatkę (dane Klubu Przyrodników, obserwacje własne), 28 wylosowanych na bazie modelu predyktywnego, oraz 9, w których sowę zaobserwowano po raz pierwszy w 2013 roku. Przeprowadzone badania wykazały obecność 13 stanowisk tego gatunku (10, 3 pary) na 15 powierzchniach badawczych. Zagęszczenie na zbadanym obszarze wyniosło 0,13 stanowisk/km 2. Rozmieszczenie stanowisk było nierównomierne. W latach 2005-2013 włochatka najchętniej zasiedlała bór mieszany świeży (BMśw), gdzie gatunkiem panującym była najczęściej sosna zwyczajna Pinus sylvestris. Ważna była również obecność podszytu, tworzonego głównie przez świerk pospolity Picea abies i drzewa liściaste, oraz powierzchni otwartych (tereny podmokłe, śródleśne łąki, zręby, itp.). W 2013 roku preferowanym siedliskiem był las mieszany świeży (LMśw), w którym, oprócz dominującej sosny zwyczajnej, w drzewostanie panowały także gatunki drzew liściastych (dąb Quercus sp., buk pospolity Fagus sylvatica, brzoza Betula sp.). Odmienne preferencje środowiskowe w dwóch analizowanych okresach wynikały prawdopodobnie ze zmian w dostępności pokarmu. W latach obfitości nornikowatych Microtidae 19

włochatka częściej zajmowała siedliska borowe. Istotnym elementem w terytorium były także powierzchnie otwarte, na których sowa najczęściej poluje. Stwierdzona w 2013 roku niewielka liczba stanowisk i ich nierównomierne rozmieszczenie oraz preferencje włochatki do zajmowania drzewostanów z większym udziałem gatunków liściastych, wynikały prawdopodobnie ze spadku liczebności nornikowatych. W tym okresie duży udział w jej diecie mogły stanowić małe ptaki wróblowe Passeriformes, liczniej występujące w lasach liściastych. 20

NUMBERS, DISTRIBUTION AND HABITAT CHOICE OF BOREAL OWL AEGOLIUS FUNEREUS IN SPECIAL PROTECTION AREA NATURA 2000 FOREST AT GWDA RIVER Mateusz Gutowski 1,3, Damian Ostrowski 1, Natalia Królikowska 2, Lechosław Kuczyński 2, Owl Conservation Association, ul. Suchedniowska 14, 26-010 Bodzentyn, www.sowy.sos.pl 1 Department of Avian Biology and Ecology, Faculty of Biology, Adam Mickiewicz University in Poznan 2 mateusz_gutowski@wp.pl 3 The aim of the research conducted in 2013 was to determine the numbers, distribution and habitat use of Boreal Owl Aegolius funereus in the SPA Natura 2000 Forest at Gwda River. The study was carried out by random sampling of suitable habitats. Habitat suitability was inferred from earlier records and the predictive distribution model build using machine learning methodology. The basic unit of a sample was a square with an area of 1km 2. In order to verify existing localities and to find new ones, two inspections were conducted during the breeding season: one in April and one in May. Analysis of habitat use, based on forest inventory data (National Forest Holding State Forests ) was done using General Linear Model (GLM) and was carried out on two sets of data separately: I records of Boreal Owl males from the years 2005-2013, II records from the 2013. During 11 nights 101 squares were inspected: 64 plots, where Boreal Owl was found in previous years (data from Polish Naturalist s Club and personal observations), 28 squares randomly selected on the base of predictive model and 9 new records from the year 2013. Altogether, 13 territories of Boreal Owl were recorded (10, 3 breeding pairs) on 15 plots. The species density on the study area was 0,13 territories/km 2. The distribution of territories was uneven. When analysing the whole data set (2005-2013), its turn out that Boreal Owl occupied fresh mixed coniferous forest where the dominant species was pine Pinus sylvestris. The understory presence was an important component in the owls territories too. Most often it constituted of Norway spruce Picea abies and other deciduous trees. An important elements of owl s territories were open areas (bogs, midforest meadows, clear-cut areas, etc.). Fresh mixed deciduous forest, in which the dominant tree species was mostly pine (but also deciduous trees: oak Quercus sp., beech Fagus sylvatica and birch Betula sp.) was the preferred type of forest habitat in 2013 Different habitat preferences in the two analyzed periods probably resulted from the fluctuations in food supply. In years with high abundance of microtine rodents Microtidae the Boreal Owl more often occupied pine forest. Important component in the territory were open areas 21

where owls frequently hunted their prey. Low number of territories, uneven distribution and preferences for forest stands with a higher proportions of deciduous trees recorded in 2013 was probably due to decreased number of microtine rodents. In 2013 the vast majority of alternative prey in Boreal Owl s diet was probably small passerines occurring in higher densities in deciduous forests. 22

SOWY TERENÓW GÓRSKICH WYNIKI INWENTARYZACJI PROJEKTU PTAKI KARPAT Tomasz Wilk 1 2, Rafał Bobrek 1, Aleksandra Pępkowska-Król 1 Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, ul. Odrowąża 24, 05-270 Marki, http://www.otop.org.pl 1 tomasz.wilk@otop.org.pl 2 Wiedza dotycząca występowania sów na terenach górskich w naszym kraju jest stosunkowo uboga i dotyczy głównie obszarów parków narodowych. W latach 2011-2014 w ramach projektu Inwentaryzacja kluczowych gatunków ptaków polskich Karpat oraz stworzenie systemu ich monitorowania i ochrony przeprowadzono kompleksową inwentaryzację sów polskiej części Karpat. Jej celem było zebranie danych umożliwiających określenie rozmieszczenia, liczebności i wymagań siedliskowych sów tego regionu. Inwentaryzację przeprowadzono na 53 losowo wybranych powierzchniach 4x4 km, na których rejestrowano wszystkie gatunki sów, a dodatkowo sóweczkę wykrywano podczas dziennych liczeń na losowo wybranych kwadratach 2x2 km (łącznie 292 powierzchnie). W ramach prowadzonych prac stwierdzono 7 gatunków sów, z których najliczniejsze to puszczyk uralski, puszczyk, włochatka oraz sóweczka. Materiał prezentuje dane dotyczące rozmieszczenia, frekwencji oraz liczebności gatunków zarejestrowanych podczas badań. 23

OWLS OF THE MOUNTAINS RESULTS OF THE BIRDS OF CARPATHIANS BIRD INVENTORY Tomasz Wilk 1 2, Rafał Bobrek 1, Aleksandra Pępkowska-Król 1 Polish Society for the Protection of Birds, ul. Odrowąża 24, 05-270 Marki, http://www.otop.org.pl 1 tomasz.wilk@otop.org.pl 2 Knowledge on the presence of the owls in the mountainous parts of our country is relatively poor and it relates mainly to the area of national parks. In the years 2011-2014 as a part of the project Survey of the key bird species in the polish Carpathian mountains and creating the system of their monitoring and protection, comprehensive inventory of the owls in the polish part of Carpathians has been conducted. The main aim of the inventory was to describe the distribution, numbers and habitat preferences of the owls of this region. The survey was carried out on the 53 randomly chosen 4x4km plots on which all owls species have been recorded and additionally the Pygmy Owl has been detected during diurnal visits on the randomly chosen 2x2km plots (292 plots). During the study 7 owl species have been recorded, with the most abundant being: Ural Owl, Tawny Owl, Boreal Owl and Pygmy Owl. Here, we present data on distribution, frequency and numbers of species recorded during the study. 24

MONITORING OF OWLS IN LATVIA Andris Avotiņš jun. 1,4, Andris Avotiņš sen. 2, Uldis Ļoļāns 2, Gaidis Grandāns 3 Latvian Owl Research Society 1 Free nature expert 2 Latvian Owl Research Society 3 avotins.puces@gmail.com 4 In Latvia breeding Owl monitoring has been conducted since 1990 with varying intensity. Mainly it has been volunteer based, but there are two periods (2007-2009 and 2014) of nation-wide, governmentally funded monitoring. Two schemes can be divided territory censuses and nest-site monitoring. Intensity of territory censuses varies in terms of sample plots monitored, census routs repeated and number of replications within each season. Therefore collected parameters vary from density of some species to breeding status and success of all territories. Monitoring presents population decline of Boreal Owl and increase of Ural Owl. Tawny Owl population is fluctuating. Pygmy Owl is being monitored only since 2005, when appropriate methods were implicated. Proportion of breeders and breeding success are associated to wintering condition, food availability and forestry disturbances. 25

IZOLACJA EKOLOGICZNA EUROPEJSKICH SÓW Marian Cieślak Stowarzyszenie Ochrony Sów, ul. Suchedniowska 14, 26-010 Bodzentyn, www.sowy.sos.pl mc05@op.pl Sowy są grupą ptaków o wąskiej niszy ekologicznej, co wynika z dość podobnego typu pokarmu pozyskiwanego w warunkach słabej widoczności (nocna zmiana drapieżników). Rodzi to silne napięcia konkurencyjne między gatunkami sów. Negatywne relacje między gatunkami sów pogarsza często występujące drapieżnictwo większych gatunków polujących na mniejsze sowy. Wykształcenie mechanizmów izolacji ekologicznej łagodzi negatywne relacje między gatunkami i umożliwia koegzystencję różnych gatunków w tych samych rejonach i biotopach. Powszechnie znane jest izolacja biotopowa polegająca na gniazdowaniu lub polowania w różnych typach biotopów (gniazdująca czy polująca płomykówka ma małe szanse spotkać się z włochatką). Wyróżniamy także gatunki typowo nocne oraz zmierzchowe czy nawet polujące dzień, co zapobiega konkurencji o ten sam typ pokarmu. Badanie mechanizmów cichego lotu sów oraz ich zróżnicowania między gatunkami pozwoliło wytropić jeszcze jeden mechanizm izolacji ekologicznej między sowami. Stopień wykształcenia mechanizmów cichego lotu wraz z czułością słuchu i umiejętnościami lokalizacji niewidocznych ofiar oraz dobowy rozkład aktywności i sposób polowań były podstawą wyróżnienia dwóch grup europejskich sów o dominującej roli różnych zmysłów. Trzy gatunki, u których słuch odgrywa dominującą rolę w strategii łowieckiej (puszczyk mszarny, płomykówka i włochatka), określono, jako wybitni łowcy akustyczni. U czterech innych gatunków (sowa śnieżna, jarzębatka, pójdźka i sóweczka) decydującą rolę odgrywa wzrok. Pozostałe gatunki europejskich sów nie wykazują tak daleko posuniętej specjalizacji w zakresie technik łowieckich opartych głownie na wzroku lub słuchu. Te gatunki określono mianem generalistów. Sześć spośród siedmiu gatunków łowieckich specjalistów utworzyło trzy pary gatunków o podobnych areałach w skali kontynentu oraz podobnych biotopach gniazdowania i polowań. Parę zasiedlającą luźne lasy borealne stanowią: specjalista akustyczny puszczyk mszarny i specjalista wizualny - jarzębatka. Synantropijne biotopy południa i centrum Europy zasiedla kolejna para specjalistów łowieckich słuchowiec-płomykówka i wzrokowiec-pójdźka. Natomiast słuchowiecwłochatka i wzrokowiec sóweczka stanowią parę wspólnie występującą w nizinnych lasach północnej i centralnej Europy oraz w masywach górskich, zazwyczaj powyżej zasięgu występowania ich sowich drapieżców (puszczyka i puszczyka uralskiego). 26

Doskonalenie słuchu lub wzroku pozwoliło tym gatunkom specjalistów łowieckich ekologicznie izolować się od ich głównych drapieżców i zredukować ich presję a także złagodzić napięcia konkurencyjne z gatunkiem partnera z pary. Nie można wykluczyć, że potencjalne negatywne relacje w tych trzech parach zmniejsza fakt, że łowca wzrokowy o bardziej zwinnym i dynamicznym locie jest mniejszy od partnera akustycznego i nie stanowi dla niego zagrożenia. Potwierdzają to dane ilościowe o relatywnie sporadycznych przypadkach drapieżnictwa między gatunkami specjalistów łowieckich i rzadkich przypadkach drapieżnictwa generalistów na gatunki słuchowców i wzrokowców (Mikkola 1983). 27

ECOLOGICAL ISOLATION BETWEEN EUROPEAN OWLS Marian Cieślak Owl Conservation Association, ul. Suchedniowska 14, 26-010 Bodzentyn, www.sowy.sos.pl mc05@op.pl Owls are diversified group of birds. Significant differences of size influence diversification of prey size. Some European owl species are dark-night hunters and some are active during daytime light. Hunting strategy of some species is based on acute hearing and ability to detect and catch invisible prey ( in total darkness or under snow), while other species with acute vision and dynamic flight hunt during better light condition and are able to detect remote prey and chase even for birds. On the base of hearing ability, silent flight mechanisms development, circadian activity two groups of European owls hunting specialist were identified: excellent acoustic hunters (Great Grey Owl, Barn Owl and Boreal Owl) and visual hunters (Snowy Owl, Hawk Owl, Little Owl and Pygmy Owl). The rest of species are recognized as generalists, without signs of strong (dominating) meaning of hearing or vision in hunting strategy. Analysis of geographical distribution and habitat preferences showed that three pairs of above mentioned hunting specialists coexist in similar regions and biotopes: Great Grey Owl and Hawk Owl, Barn Owl and Little Owl, Boreal Owl and Pygmy Owl. These pairs are created by one excellent acoustic and one visual hunter. Difference in hunting strategy based on significance of hearing or vision is an element of ecological isolation between owl s species, allowing them to coexist in similar environment without strong competition for food and strong owl s predation pressure. 28

SEGREGACJA PRZESTRZENNA I SIEDLISKOWA PUSZCZYKÓW URALSKICH I PUSZCZYKÓW W POFRAGMENTOWANYCH LASACH Łukasz Kajtoch 1 5, Michał Żmihorski 2, Paweł Wieczorek 3, Marcin Matysek 4, Tomasz Figarski 1 Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, PAN 1 Zakład Ekologii, Szwedzki Uniwersytet Nauk Rolniczych 2 Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Krakowie 3 Instytut Ochrony Przyrody, PAN 4 lukasz.kajtoch@gmail.com 5 Interakcje wywoływane przez współzawodnictwo o pokarm i miejsca rozrodcze są szczególnie wyraźne między sympatrycznie występującymi gatunkami. Przestrzenna segregacja nisz między dominującym drapieżnikiem - puszczykiem uralskim Strix uralensis (SXU) oraz jego mniejszym konkurentem - puszczykiem S. aluco (SXA) została zbadana w dwóch obszarach o ograniczonej dostępności preferowanego siedliska (pofragmentowane lasy) (południowa Polska: Pogórze z obecnością obu gatunków oraz Wyżyna zasiedlona jedynie przez SXA). Okazało się, że obecność SXU ograniczała występowanie SXA we wnętrzu większych lasów, gdzie na ogół znajdowały się starsze drzewostany z dala od zabudowy. SXA gniazdujący sympatrycznie z SXU zasiedlał peryferyjne, młodsze i bardzie zwarte drzewostany, w tym jodłowoświerkowe. Tymczasem preferencje siedliskowe SXA były odmienne na Wyżynach, gdzie gatunek ten występował równomiernie, głównie w starszych drzewostanach liściastych. W większych lasach (>80ha), dystanse między terytoriami sów (bez względu na gatunek) były zbliżone w obu obszarach. Zagęszczenia SXA były istotnie niższe w lasach zasiedlonych przez SXU niż w lasach niezasiedlonych przez ten dominujący gatunek. Ponadto, jedynie w lasach zasiedlonych przez SXU, terytoria SXA były liczniejsze jesienią niż wiosną co może sugerować, że młode SXA próbują nieskutecznie zasiedlać terytoria SXU. Wyniki naszych badań potwierdzają efekt rozdziału nisz siedliskowych między blisko spokrewnionymi puszczykami w lasach. 29

SPATIAL AND HABITAT SEGREGATION OF URAL OWLS AND TAWNY OWLS IN FRAGMENTED FORESTS Łukasz Kajtoch 1 5, Michał Żmihorski 2, Paweł Wieczorek 3, Marcin Matysek 4, Tomasz Figarski 1 Institute of Systematics and Evolution of Animals, Polish Academy of Sciences 1 Department of Ecology, Swedish University of Agricultural Sciences 2 Regional Directorate for Environmental Protection in Krakow 3 Institute of Nature Conservation, Polish Academy of Sciences 4 lukasz.kajtoch@gmail.com 5 In sympatrically distributed species, interspecific interaction driven by competition for food and nesting places is particularly pronounced. Spatial niche segregation between the top predator Ural Owl Strix uralensis (SXU) and the mesopredator Tawny Owl S. aluco (SXA) was addressed in two areas of suitable habitat (forests) deficiency and fragmentation (southern Poland: Foothills with the presence of both species and Uplands only settled by SXA). It was found that the presence of the SXU prevents the SXA from settling in interior of larger forests, which often harbour older patches far from buildings. SXA breeding in sympatry with SXU indicated occupying peripheral and isolated younger woods with higher canopy compactness, often fir-spruce dominated. These habitat preferences were conversely like preferences of SXA in Uplands where this species is distributed uniformly in mostly older deciduous woods. In larger forests (>80 ha), distances between owl territories (regardless of species) were similar for both areas. Densities of SXA were significantly lower in forests occupied by the SXU than in forests unoccupied by this top predator. Moreover, only in forests occupied by the SXU, the territories of SXA were more numerous in autumn than in spring what may suggest that young SXA try to settle within SXU territories but unsuccessfully. Our results support the habitat displacement effect between forest-dwelling congeneric owls. 30

JAKIE CZYNNIKI WPŁYWAJĄ NA POPULACJĘ NOCNEGO, OPORTUNISTYCZNEGO DRAPIEŻNIKA? PUSZCZYK STRIX ALUCO W LASACH SOBIBORSKICH Patrycja i Bartłomiej Woźniak 1, Michał Bełcik, Tomasz Chodkiewicz, Mateusz Grzębkowski, Michał Kuszner, Krzysztof Pietrasz, Marika Prus, Marek Keller. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Zakład Zoologii Leśnej i Łowiectwa SGGW accipiter.nisus@wp.pl 1 Badania prowadzono w latach 2010-2014 we wschodniej części Lasów Sobiborskich na powierzchni 3636,9 ha o charakterze leśnym. Celem badań było określenie liczebności populacji puszczyka oraz podstawowych parametrów jego biologii i ekologii. Za pomocą metody opartej na stymulacji głosowej określono zagęszczenie terytorialnych ptaków. Na powierzchni próbnej, w znanych terytoriach, powieszono budki typu E aby określić parametry lęgowe. Zagęszczenie populacji, które wynosiło 4,8-7 ter./10 km 2 powierzchni całkowitej zbliżone jest do wartości średnich dla Polski. Puszczyk preferował starsze drzewostany z dużym udziałem fragmentów otwartych. Już w pierwszym roku po powieszeniu zajęcie budek było wysokie i jedynie nieznacznie wzrosło w kolejnych latach badań. Średnia wielkość zniesienia i wielkość wylęgu wynosiła odpowiednio 3,45 i 3,33. Na pierwszy parametr wpływ miała dostępność pokarmu, głównie gryzoni. Sukces lęgowy wynosił 75,7%, warunkowały go długość i ostrość zimy. Wstępne wyniki badań nad pokarmem sugerują, że głównym gatunkiem dominującym była nornica ruda Clethriononys glareolus (12,6% ofiar). Wysoki udział w pokarmie miały też gatunki związane z terenami bagiennymi, a wśród nich rzęsorek rzeczek Neomys fodiens (10,7%) oraz nornik bury Microtus agrestis (6,5%). 31

FACTORS INFLUENCING THE POPULATION OF NOCTURNAL OPPORTUNISTIC RAPTOR. CASE STUDY OF TAWNY OWL STRIX ALUCO IN SOBIBÓR FOREST, EASTERN POLAND Patrycja i Bartłomiej Woźniak 1, Michał Bełcik, Tomasz Chodkiewicz, Mateusz Grzębkowski, Michał Kuszner, Krzysztof Pietrasz, Marika Prus, Marek Keller. Department of Forest Zoology and Wildlife Management, Warsaw University of Life Sciences (SGGW), ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa accipiter.nisus@wp.pl 1 Research was conducted in 2010-2014 in the eastern part of Sobibór Forest, on the area of 3,636.9 ha, mostly covered by forests. The aim of this study was to determine the population size and its basic ecological parameters. Estimation of a Tawny Owl s density was achieved using voice stimulation method. To define breeding parameters, E-type nest boxes were hanged in occupied areas. The density of the population, estimated on 4,8-7 territory/10 km 2 of a total study area, which was close to an average density in Poland. Tawny Owl preferred an older stands with a large share of open passages. At first year after nest boxes had been hanged, we evaluated that a high number were inhabited by tawny owls, which only slightly increased in the next years of research. The average clutch and hatch size were respectively 3.45 and 3.33. Clutch size was influenced by the availability of food, mostly rodents. The breeding success was 75.7%, which was conditioned by the length and severity of winter. Preliminary results of food research suggested that dominant species in food was the bank vole Clethrionomys glareolus(12,6% of food). We found out the high share of marshland mammals in prey, including the water shrew Neomys fodiens (10,7%) and the field vole Microtus agrestis (6,5%). 32

KONKURENCJA W RELACJACH PUSZCZYKA STRIX ALUCO I PUSZCZYKA URALSKIEGO STRIX URALENSIS NA POGÓRZU PRZEMYSKIM Marta Kociuba ul. Sikorskiego 139A 36-065 Dynów scilia@op.pl Badania nad relacjami konkurencyjnymi między puszczykiem i puszczykiem uralskim prowadzono w latach 2004-2007 w zachodniej części Pogórza Przemyskiego (SE Polska). Nisze siedliskowe zostały opisane na podstawie współrzędnych centrów terytoriów (22 puszczyka i 27 puszczyka uralskiego) uzyskanych przy pomocy pomiarów odbiornikiem GPS oraz opisu siedliska leśnego zawartego w Leśnej Mapie Numerycznej (LMN) Nadleśnictwa Dynów. Oba gatunki wykazywały rozmieszczenie równomierne, co wskazuje na silny terytorializm. Większość powierzchni terytoriów puszczyka uralskiego zajmowały lasy jodłowe (26,3%) i bukowe (36,5%). U puszczyka wynosiły one odpowiednio 18,8% i 14,5%. U puszczyka częściej w granicach terytoriów spotykano grądy (6,2%) i tereny otwarte (26,5%). U puszczyka uralskiego było to odpowiednio 2,1% i 7,8%. Terytoria puszczyka uralskiego były położone średnio na wysokości 406 m n.p.m. (314 do 488 m n.p.m.), czyli 50 m wyżej niż terytoria puszczyka zlokalizowane średnio na wysokości 356 m n.p.m. (248 do 510 m n.p.m.). Zamieszkałe zabudowania ludzkie stwierdzono w 45% terytoriach puszczyka. U puszczyka uralskiego było to jedynie 4 % (1 przypadek). Terytorializm prowadzi do braku bezpośredniej konkurencji o pokarm, ale za to istnieje konkurencja o przestrzeń najlepsze siedlisko do lokowania terytorium. Najostrzejsza konkurencja pomiędzy badanymi sowami jest w zwartych kompleksach leśnych, skąd puszczyk uralski wypiera puszczyka na obrzeża lasów, w tereny niżej położone. Złagodzenie konkurencji ma miejsce w krajobrazie otwartym, gdzie puszczyk doskonale się zaaklimatyzował, a puszczyk uralski na razie utrzymuje dystans względem człowieka. Ta sytuacja pozwala egzystować obu gatunkom sów obok siebie puszczykowi na obrzeżach lasu bliżej człowieka, a puszczykowi uralskiemu w głębi kompleksów leśnych. 33