Procedury Pomocy Dziecku Krzywdzonemu Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie przy współpracy jednostek organizacyjnych Powiatu Nowodworskiego

Procedury Pomocy Dziecku Krzywdzonemu Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie przy współpracy jednostek organizacyjnych Powiatu Nowodworskiego październik 2014 rok

SPIS TREŚCI 1. Wstęp... 2 2. Przemoc, jako zjawisko, wyjaśnienie pojęć... 3 3. Procedura odebrania dziecka w trybie art. 12a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie... 4 4. Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu poza procedurą 12a... 17 5. Informacje dotyczące jednostek pomocy społecznej funkcjonujące na terenie Powiatu Nowodworskiego... 18 6. Kompetencje pracowników pomocy społecznej, podstawy prawne dotyczące rozwiązywania problemu... 20 7. Procedura pomocy dziecku krzywdzonemu postępowanie Powiatowego Ośrodka Interwencji Kryzysowej... 29 8. Wzory wniosków dot. ograniczenia władzy rodzicielskiej, kwestionariusz dziecka krzywdzonego, wzór zawiadomienia o przestępstwie... 30 9. Informacje teleadresowe... 36 10. Funkcjonowanie Powiatowego Ośrodka Interwencji Kryzysowej... 39 11. Powiatowy program korekcyjno - edukacyjny dla sprawców przemocy w rodzinie w Powiecie Nowodworskim na lata 2013-2015... 40 1

1. WSTĘP Procedura Pomocy Dziecku Krzywdzonemu (dalszej części nazywane Procedurami ) jest adresowana do przedstawicieli a także wszystkich pracowników służb, którzy na co dzień zajmują się opieką, wsparciem, nadzorem i wychowaniem dziecka oraz kierowana jest do służb odpowiedzialnych za utrzymanie porządku publicznego. Wszystkie instytucje publiczne, organizacje pozarządowe i społeczne, które zajmują się dziećmi, powinny wypracować i realizować system obrony praw i bezpieczeństwa dzieci, a zwłaszcza w razie wykrycia aktów przemocy przeciwko dzieciom powinny przeprowadzać odpowiednie działania. Niezbędne jest więc, aby pracownicy Policji, Sądu, Straży Miejskiej, Edukacji, Pomocy Społecznej, Ochrony Zdrowia i przedstawiciele organizacji pozarządowych, działając na rzecz dzieci ściśle ze sobą współpracowali i stosowali wypracowane schematy działań służące ochronie dobra i bezpiecznego rozwoju dziecka. Powiat Nowodworski położony jest w północnej części Polski, we wschodniej części województwa pomorskiego. Administracyjnie w skład powiatu wchodzą 2 miasta (Nowy Dwór Gdański oraz Krynica Morska) oraz 4 gminy (Nowy Dwór Gdański, Ostaszewo, Stegna, Sztutowo). Z uwagi na położenie Powiat Nowodworski zajmuje tereny w znacznej części wiejskie, rolnicze. Ludność zamieszkała na tych terenach do niedawna utrzymywała się głównie z pracy w państwowych gospodarstwach rolnych. Obecnie tereny te w znacznej części stanowią własność prywatną zarządzaną przede wszystkim w sposób wysoce zmechanizowany. W związku z tym, mieszkańcy Powiatu zmuszeni są do podejmowania pracy poza miejscem zamieszkania, co dla niektórych z uwagi na wiek, lub wykształcenie stanowi nie lada wyzwanie. Mieszkańcy naszego Powiatu stanowią bardzo zróżnicowane grupy społeczne. Procedury pomocy dziecku krzywdzonemu stanowią zbiór uporządkowanych sposobów działania w trudnych sytuacjach, a ich podstawową zaletą jest to, że pozwalają szybko i skutecznie działać bez zbytecznego zastanawiania się nad sensem i kolejnością podejmowanych czynności. Instytucje uczestniczące w przygotowaniu procedur: W przygotowaniu procedur uczestniczyli przedstawiciele ośrodków pomocy społecznej a także jednostek organizacyjnych znajdujących się na terenie Powiatu Nowodworskiego: 1. Miejsko Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nowym Dworze Gdańskim, 2. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Stegnie, 3. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Ostaszewie, 4. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Sztutowie, 5. Miejsko Ośrodek Pomocy Społecznej w Krynicy Morskiej, 6. Komenda Powiatowa Policji w Nowym Dworze Gdańskim, 7. Staż Miejska w Nowym Dworze Gdańskim, 8. Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Nowym Dworze Gdańskim, 9. Zespół Kuratorskiej Służby Sądowej z siedzibą w Nowym Dworze Gdańskim - Sąd Rejonowy w Malborku. Spotkania Zespołu tworzącego Procedury odbywały się w siedzibie Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Nowym Dworze Gdańskim reprezentowanym przez Dyrektora jednostki. Wszystkie wymienione wyżej jednostki, mają za zadanie podejmowanie natychmiastowych działań w sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia dziecka. Procedury mają stanowić gwarancję, iż interwencja będzie optymalna., czyli przede wszystkim zapewni dziecku bezpieczeństwo w trudnej, czy wręcz tragicznej dla niego sytuacji, ale również i taką która pozwoli na zgromadzenie wartościowego materiału dowodowego dającego możliwość skutecznego 2

pociągnięcia do odpowiedzialności sprawców dziecięcych dramatów. Przedstawiciele jednostek podczas wspólnych spotkań na rzecz spisania wszystkich obowiązujących przepisów wypracowali procedury na rzecz pomocy dziecku krzywdzonemu. W związku z obowiązującymi regulacjami podczas spotkań wypracowano wspólne działania i zasady odbioru oraz umieszczania dzieci w pieczy zastępczej. Ponadto przedstawiciele jednostek na zasadzie współpracy spotykają się w celu wymiany informacji, podczas spotkań Zespołów Interdyscyplinarnych. Regularnie wszystkie Ośrodki Pomocy Społecznej z terenu Powiatu Nowodworskiego informują Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Zespół ds. rodzinnej pieczy zastępczej o środowiskach zagrożonych możliwością odebrania dzieci. Jednak nie wszystkie przypadki umieszczenia w pieczy zastępczej da się przewidzieć. Obecnie forma ochrony przed odbiorem dzieci i umieszczeniem w pieczy zastępczej jest praca i wsparcie asystenta rodziny. Na terenie Powiatu Nowodworskiego w czterech gminach zatrudnieni są asystenci rodziny, którzy pracują z rodzinami zagrożonymi odebraniem dzieci i rodzicami biologicznymi, których dzieci przebywają w pieczy zastępczej. Praca asystenta skierowana jest na pomoc rodzinom w trudnej sytuacji życiowej. Procedury zawierają informacje na temat działań podejmowanych w trybie art. 12a, czyli w momencie kiedy istnieje bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia dziecka. Ponadto w procedurach ujęte są również sposoby podejmowanych działań w sytuacji ryzyka zagrożenia w stosunku do dziecka nie będącego ofiarą przemocy. 2. PRZEMOC, JAKO ZJAWISKO, WYJAŚNIENIE POJĘĆ Przemoc wobec dzieci jest obecnie problemem społecznym wymagającym rozwiązań systemowych. Do tej pory obowiązywał model przeciwdziałania przemocy w rodzinie skoncentrowany głównie na podejmowaniu działań represyjnych. Krzywdzenie dziecka jest zjawiskiem złożonym i może przybierać różne formy, takie jak krzywdzenie fizyczne, wykorzystywanie seksualne, krzywdzenie emocjonalne, czy zaniedbywanie. Dlatego niewątpliwie ważnym elementem jest umiejętność rozpoznawania symptomów przemocy wobec dzieci, aby móc ochronić je przed krzywdzeniem. Występowanie powtarzających się symptomów, bądź pojedynczych objawów jednocześnie, stwarza prawdopodobieństwo, że możemy mieć do czynienia ze zjawiskiem przemocy wobec dziecka. Przemoc powszechnie obowiązującą definicję przemocy zawiera ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Zgodnie z treścią art. 2 pkt 2 przemoc w rodzinie stanowi jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, naruszające prawa lub dobra osobiste osób określonych w art. 2 pkt 1 tj. osób najbliższych w rozumieniu art.115 11 kk oraz osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność (w tym seksualną), powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Przemoc fizyczna to umyślne uszkodzenie ciała, zadawanie bólu lub groźba uszkodzenia ciała, ograniczanie wolności dziecka, wystawianie na zimno, umyślne głodzenie. Skutkiem przemocy fizycznej mogą być obrażenia ciała w postaci np. złamań, poparzeń, siniaków, uszkodzenia organów wewnętrznych. Przemoc emocjonalna i psychiczna to powtarzające się poniżanie, upokarzanie i ośmieszanie dziecka, wciąganie dziecka w konflikt osób dorosłych, manipulowanie nim, brak odpowiedniego wsparcia, uwagi i miłości, wymagania i oczekiwania wobec dziecka, którym nie jest ono w stanie sprostać. Zaniedbywanie to niezaspokajanie podstawowych potrzeb materialnych i emocjonalnych dziecka 3

przez rodzica lub opiekuna; nie zapewnianie mu odpowiedniego jedzenia, ubrań, opieki medycznej, miejsca do spania, poczucia bezpieczeństwa. Przemoc seksualna to angażowanie dziecka w aktywność seksualną przez osobę dorosłą. Wykorzystywanie seksualne dzieci odnosi się do zachowań z kontaktem fizycznym np. współżycie z dzieckiem, dotykanie go, nakłanianie do dotykania w miejsca intymne oraz do zachowań bez kontaktu fizycznego np. pokazywanie dziecku materiałów pornograficznych, podglądanie,ekshibicjonizm. Tak jak przemoc fizyczna może być jednorazowym incydentem lub powtarzać się przez dłuższy czas. 3. PROCEDURA ODEBRANIA DZIECKA W TRYBIE ART. 12A USTAWY O PRZECIWDZIAŁANIU PRZEMOCY W RODZINIE W razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie pracownik socjalny wykonujący obowiązki służbowe ma prawo odebrać dziecko z rodziny i umieścić je u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rozumieniu art. 115 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.), w rodzinie zastępczej lub w całodobowej placówce opiekuńczo - wychowawczej (art. 12 a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie). Procedura odebrania dziecka: Ma zastosowanie w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie, następuje bez wcześniejszego orzeczenia sądu. Decyzję o odebraniu dziecka podejmowana jest wspólnie przez pracownika socjalnego, funkcjonariusza Policji, lekarza (lub ratownika medycznego, lub pielęgniarki). Pracownik socjalny ma prawo odebrać dziecko z rodziny w sytuacji gdy wykonuje swoje obowiązki służbowe tj. w godzinach swojej pracy. Główne zasady postępowania w ramach procedury Pracownik socjalny ma obowiązek niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 24 godzin powiadomić sąd opiekuńczy o odebraniu dziecka i miejscu jego umieszczenia. Sąd niezwłocznie, nie później jednak jak w ciągu 24 godzin, wydaje orzeczenie o umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo - wychowawczej, albo orzeczenie o powrocie dziecka do rodziny, Na odebranie dziecka przysługuje zażalenie do sądu opiekuńczego właściwego miejscowo do jego rozpatrzenia. Zażalenie może być wniesione za pośrednictwem pracownika socjalnego lub funkcjonariusza policji, którzy dokonali odebrania dziecka. O prawie do złożenia zażalenia, wraz ze wskazaniem sądu opiekuńczego właściwego miejscowo do jego rozpatrzenia, pracownik socjalny lub funkcjonariusz Policji poucza rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych dziecka. Pouczenie to należy wręczyć na piśmie. OBOWIĄZKI POSZCZEGÓLNYCH SŁUŻB, UCŻESTNICZĄCYCH W PROCEDURZE ODEBRANIA DZIECKA: 3.1 PRACOWNIK SOCJALNY PRZED ODEBRANIEM wezwanie policji telefony: Komenda Powiatowa Policji 997 55 246-92-72 55 246-92-73 55 246-92-22, 55 246-92-23/FAX 4

Komenda Powiatowa Policji w Nowym Dworze Gdańskim 55 246-92-72 -wezwanie przedstawiciela służby zdrowia telefony: Alarmowy 112 NZOZ w Sztutowie 55 247-83-09 NZOZ w Kątach Rybackich 55 247-91-63 Pogotowie ratunkowe 55 247-22-47 - przedstawienie sytuacji i podjęcie wspólnie z policjantem, lekarzem (lub ratownikiem medycznym, pielęgniarką) decyzji o odebraniu dziecka, W TRAKCIE ODBIORU - wręczenie rodzicom (opiekunom prawnym lub faktycznym dziecka) na piśmie, pouczenia o prawie do złożenia zażalenia wraz ze wskazaniem sądu opiekuńczego właściwego miejscowo do jego rozpatrzenia. W sytuacji, gdy jest to niemożliwe, gdyż rodzice są pod wpływem alkoholu, narkotyków lub innych środków odurzających, należałoby rozważyć przesłanie pouczenia pocztą, za poświadczeniem odbioru Druk nr 2 - przygotowanie niezbędnych rzeczy dla dziecka/dzieci o ile to możliwe np.: ubranie (najlepiej kilka zmian), dokumenty (np. legitymacja szkolna, akty urodzenia), podręczniki i przybory szkolne, rzeczy osobiste ważne dla dziecka (np. pamiętnik, ulubiona maskotka); - wypełnienie notatki urzędowej z uwzględnieniem danych osób uczestniczących, zebranie podpisów i danych instytucji Druk Nr 1 - podjęcie próby ustalenia czy jest możliwość umieszczenia dziecka u niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej tj. babcia, dziadek, pełnoletnie rodzeństwo, rodzeństwo któregoś z rodziców (ciocia, wujek, stryjenka, stryjek). Jeśli nie ma takiej możliwości to: Kontakt z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie tel. 55 246-81-75 lub 55 246-82-05, w celu wskazania rodziny zastępczej/placówki opiekuńczo - wychowawczej. Telefon stacjonarny obowiązuje w czasie godzin urzędowania jednostki tj.: Od poniedziałku do piątku w godzinach 7.00 15.00 natomiast w środę w godzinach od 8.00 do 16.00. Poza godzinami urzędowania należy kontaktować się z Dyrektorem Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie Panią Dorotą Betkier pod numerem tel. służbowego 607-595-374 oraz telefon służbowy Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Nowym Dworze Gdańskim 504-236-573. Pogotowie rodzinne: Państwo Halina i Józef Śronek, Stegna, ul. Żuławska 10a (kontakt przez PCPR lub Komendę Powiatową Policji) nr kontaktowy 55 247-70-47 PO ODEBRANIU - umieszczenie dziecka u niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej lub całodobowej placówce opiekuńczo wychowawczej, z wypełnieniem protokołu przekazania dziecka Druk Nr 5 - powiadomienie sądu opiekuńczego niezwłocznie, nie później niż w ciągu 24 godzin o odebraniu dziecka z rodziny i umieszczeniu go u niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej lub całodobowej placówce opiekuńczo wychowawczej Druk Nr 4 5

Sąd Rejonowy w Malborku III Wydział Rodzinny i Nieletnich ul. Poczty Gdańskiej 19 82-200 Malbork tel. 55/647-07-30 - przyjęcie od rodziców/opiekunów zażalenia na odebranie dziecka. W przypadku wniesienia zażalenia za pośrednictwem pracownika socjalnego, który dokonał odebrania dziecka, niezwłoczne przekazanie zażalenia do sądu Druk Nr 3 3.2 POLICJANT: Postępowanie funkcjonariusza przed przystąpieniem do wykonywania czynności odebrania dziecka z rodziny przez pracownika socjalnego, obejmuje: - sprawdzenie legitymacji pracownika socjalnego, - ustalenie tożsamości odbieranego dziecka, rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych, a w razie potrzeby lekarza lub ratownika medycznego lub pielęgniarki i innych uczestników postępowania, obecnych w miejscu wykonywania czynności (spisanie wszystkich danych), - zapoznanie się z wszystkimi informacjami dotyczącymi dziecka, będącymi w posiadaniu pracownika socjalnego. Postępowanie funkcjonariusza, przy wykonywaniu przez pracownika socjalnego czynności odebrania dziecka obejmuje: - zapewnienie bezpieczeństwa osobistego dziecku, pracownikowi socjalnemu i innym uczestnikom postępowania, - w razie potrzeby udzielenie pierwszej pomocy i wezwanie pogotowia ratunkowego, - funkcjonariusz będąc na miejscu wykonywania przez pracownika socjalnego czynności odebrania dziecka z rodziny, na podstawie informacji i okoliczności faktycznych, przedstawia swoje stanowisko co do zasadności jego odebrania, - funkcjonariusz wręcza rodzicom, opiekunom prawnym lub faktycznym dziecka pisemne pouczenie o prawie złożenia do właściwego miejscowo sądu opiekuńczego zażalenia na odebranie dziecka. Policjant jest zwolniony z tego obowiązku w przypadku gdy rodziców lub opiekunów pouczył już pracownik socjalny. Przy wykonywaniu czynności wymienionych powyżej funkcjonariusz : - zapewnia bezpieczeństwo osobiste dziecku, pracownikowi socjalnemu oraz innym uczestnikom postępowania, - ustala tożsamość osoby najbliższej, uprawnionego członka rodziny zastępczej lub uprawnionego pracownika placówki opiekuńczo - wychowawczej, w której zostanie umieszczone dziecko. Z przeprowadzonych czynności funkcjonariusz sporządza notatkę urzędową zawierającą w szczególności: 1) imię i nazwisko funkcjonariusza oraz stopień służbowy; 2) określenie daty i miejsca przeprowadzonych czynności; 3) informacje o formie i treści wniosków pracownika socjalnego, na którego wniosek podjęte zostały czynności; 4) imię i nazwisko pracownika socjalnego oraz adres jednostki organizacyjnej pomocy społecznej; 5) imię i nazwisko lekarza ratownika medycznego, lub pielęgniarki, którzy uczestniczyli w podjęciu decyzji o odebraniu dziecka z rodziny; 6

6) imię i nazwisko oraz inne dane niezbędne do ustalenia tożsamości odbieranego dziecka, rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych oraz innych uczestników postępowania obecnych w miejscu wykonywania czynności; 7) opis wykonanych czynności, w tym informacje o podjętej decyzji, z uwzględnieniem stanowisk poszczególnych uczestników; 8) wskazanie osób, którym funkcjonariusz wręczył pisemne pouczenie o prawie do złożenia zażalenia do sądu opiekuńczego na odebranie dziecka; 9) informację o wniesieniu za pośrednictwem funkcjonariusza Policji zażalenia do sądu opiekuńczego na odebranie dziecka; 10) informację o osobie i miejscu, w którym umieszczono odebrane dziecko, jeśli policjant będzie uczestniczył w tej czynności. Kopia sporządzonej notatki urzędowej przekazywana jest do Sądu Rejonowego w Malborku, III Wydział Rodzinny i Nieletnich oraz do jednostki organizacyjnej pomocy społecznej. 3.3 LEKARZ (RATOWNIK MEDYCZNY, PIELĘGNIARKA) Przed odebraniem - zapoznanie się ze wszystkimi informacjami dotyczącymi dziecka, będącymi w posiadaniu pracownika socjalnego, - określenie stanu zdrowia dziecka, jeśli zajdzie taka potrzeba udzielenie pomocy lekarskiej, - ocena na podstawie informacji i okoliczności faktycznych zastanych na miejscu stopnia zagrożenia życia lub zdrowia dziecka i przedstawienie pracownikowi socjalnemu swojego stanowiska co do zasadności jego odebrania, - współuczestniczenie z pracownikiem socjalnym i policjantem w podjęciu decyzji o odebraniu dziecka, przed odebraniem, w trakcie odbierania i po odebraniu dziecka, -czuwanie nad stanem zdrowia dziecka. DALSZE POSTĘPOWANIE PO ODEBRANIU DZIECKA (SĄD, ZESPÓŁ INTERDYSCYPLINARNY) Rodzicom, opiekunom prawnym lub faktycznym przysługuje zażalenie do sądu opiekuńczego na odebranie dziecka. O prawie do złożenia zażalenia, wraz ze wskazaniem sądu opiekuńczego właściwego miejscowo do jego rozpatrzenia, pracownik socjalny lub funkcjonariusz Policji poucza rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych dziecka. Pouczenie to należy wręczyć na piśmie. W zażaleniu można domagać się zbadania zasadności i legalności odebrania dziecka oraz prawidłowości jego dokonania. Zażalenie może być wniesione za pośrednictwem pracownika socjalnego lub funkcjonariusza Policji, którzy dokonali odebrania dziecka. W takim przypadku zażalenie podlega niezwłocznemu przekazaniu do sądu opiekuńczego. Sąd rozpatruje zażalenie niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 24 godzin. W razie uznania bezzasadności lub nielegalności odebrania dziecka Sąd zarządza natychmiastowe przekazanie dziecka rodzicom, opiekunom prawnym lub faktycznym, od których dziecko zostało odebrane. W przypadku stwierdzenia bezzasadności, nielegalności lub nieprawidłowości odebrania dziecka Sąd zawiadamia o tym przełożonych osób, które dokonały odebrania. Jeżeli umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo - wychowawczej nastąpiło w trybie art. 12 a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie sąd niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 24 godzin, wydaje orzeczenie o umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo - wychowawczej, albo orzeczenie o powrocie dziecka do rodziny. Jeżeli rodzina, w której miało miejsce odebranie dziecka nie była objęta procedurą Niebieskie 7

Karty, należy wypełnić druk Niebieska Karta A i przekazać go przewodniczącemu zespołu interdyscyplinarnego. Jeżeli procedura Niebieskie Karty była wcześniej wszczęta, należy ją kontynuować. Procedury postępowania Policji określa rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie procedury postępowania przy wykonywaniu czynności odebrania dziecka z rodziny w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie (Dz. U. nr 81, poz. 448 z 18 kwietnia 2011r.). 8

Druk nr 1 NOTATKA URZĘDOWA Dotyczy działań podjętych w trybie art. 12 a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) Data zdarzenia/interwencji...... Godzina rozpoczęcia interwencji.. Miejsce zdarzenia/interwencji (podać dokładny adres).............. Dane dziecka/dzieci (podać imię, nazwisko i wiek) Dane rodziców/opiekunów prawnych/opiekunów faktycznych i (podać imię i nazwisko).... W/wym. był/li obecni podczas interwencji - tak/nie 1 Uzasadnienie podjęcia decyzji o odebraniu dziecka z rodziny ii W związku z okolicznościami (krótki opis zastanej sytuacji).................................... 9

stwierdza się stan bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka i postanawia się zabezpieczyć dziecko poprzez umieszczenie w: iii Dane osób uczestniczących w interwencji, podejmujących decyzję (podać imię i nazwisko, stanowisko służbowe, dane i adres jednostki) Pracownik socjalny podpis pracownika socjalnego Funkcjonariusz Policji podpis funkcjonariusza Policji Przedstawiciel ochrony zdrowia podpis przedstawiciela służby zdrowia Inne osoby/świadkowie 1. 2. 3. 4. 1 2 3 4 podpisy innych uczestników interwencji 10

Informacja o pouczeniu Rodziców/opiekunów prawnych/opiekunów faktycznych 1 pouczono na piśmie o prawie do złożenia zażalenia na odebranie dziecka. Pouczenie wręczono (wskazać komu) Pouczenie zostawiono w miejscu zdarzenia/interwencji w widocznym miejscu w mieszkaniu (wskazać konkretnie gdzie) podpis pracownika socjalnego/funkcjonariusza Policji informującego o prawie do złożenia zażalenia (podać imię, nazwisko oraz stanowisko służbowe) i ii iii Niepotrzebne skreślić z opisu musi wynikać bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie w rodzinie spokrewnionej - wskazać stopień pokrewieństwa np. babcia, brat oraz podać dane osobowe i adres / w rodzinie zastępczej zawodowej niespokrewnionej o charakterze pogotowia rodzinnego - podać dane osobowe i adres rodziny zastępczej / w całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej - wskazać typ placówki i podać adres 11

Druk nr 2 POUCZENIE O PRAWIE DO ZŁOŻENIA ZAŻALENIA NA ODEBRANIE DZIECKA na podstawie art. 12c ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) Prawa rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych: Na podstawie art. 12b ust.1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) rodzicom, opiekunom prawnym lub faktycznym przysługuje zażalenie do Sądu Rejonowego w Malborku III Wydział Rodzinny i dla Nieletnich, ul. Poczty Gdańskiej 19, 82-200 Malbork na odebranie dziecka z rodziny. Zażalenie może być wniesione za pośrednictwem pracownika socjalnego lub funkcjonariusza Policji, którzy dokonali odebrania dziecka. W takim przypadku zażalenie podlega niezwłocznemu przekazaniu do sądu opiekuńczego. W zażaleniu można domagać się zbadania zasadności i legalności odebrania dziecka oraz prawidłowości jego dokonania. Sąd rozpatruje zażalenie niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 24 godzin. W razie uznania bezzasadności lub nielegalności odebrania dziecka sąd zarządza natychmiastowe przekazanie dziecka rodzicom, opiekunom prawnym lub faktycznym, od których dziecko zostało odebrane. Oświadczam, że zapoznałam/em się z powyższymi uprawnieniami i potwierdzam odbiór pouczenia. (data i czytelny podpis osoby, której wręczono pouczenie) 12

Druk nr 3 PROTOKÓŁ przyjęcia zażalenia na odebranie dziecka w trybie art. 12a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) wniesionego ustnie W dniu w.. (wskazać miejsce wniesienia zażalenia) Pani(Pan)... zam.... wnosi ustnie do protokołu, co następuje: Jako rodzic/opiekun prawny/opiekun faktyczny iv dziecka/dzieci (podać imiona i nazwiska): wnoszę zażalenie na jego/ich odebranie dokonane w dniu UZASADNIENIE Protokół niniejszy został wnoszącemu odczytany. Wnoszący został poinformowany, że niniejsze zażalenie zostanie przekazane niezwłoczne do Sądu Rejonowego w Malborku, III Wydział Rodzinny i Nieletnich, ul. Poczty Gdańskiej 19, 82-200 Malbork Protokół sporządził: (imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe) (podpis osoby przyjmującej zażalenie) (podpis wnoszącego) iv niepotrzebne skreślić 13

Druk nr 4 (miejscowość i data) (imię i nazwisko) (stanowisko służbowe) (nazwa i adres jednostki organizacyjnej pomocy społecznej) Sąd Rejonowy w Malborku Wydział Rodzinny i Nieletnich ul. Poczty Gdańskiej 19 82-200 Malbork Informuję, że w dniu, w trybie art. 12a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) decyzją: 1.... (imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe) 2.... (imię i n azwisko oraz stanowisko służbowe) 3.... (imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe) 4. (imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe) Dziecko/dzieci (imiona i nazwiska) 1.... 2.... 3.... 4.... pozostające pod opieką rodziców/opiekunów prawnych/opiekunów faktycznych* 1.... 2.... 14

pod adresem..... z powodu zagrożenia życia/zdrowia w związku z przemocą zostało odebrane z rodziny i umieszczone**: - u nie zamieszkującej wspólnie osoby najbliższej...... ( imię i nazwisko, stopień pokrewieństwa, adres) - w rodzinie zastępczej...... ( imię i nazwisko oraz adres osoby stanowiącej rodzinę zastępczą) - w całodobowej placówce opiekuńczo - wychowawczej...... (nazwa i adres placówki) (podpis i pieczęć pracownika socjalnego) 15

PROTOKÓŁ PRZEKAZANIA DZIECKA Druk nr 5. (Miejscowość, data) W dniu.. w... (wskazać miejscowość) doszło do odebrania dziecka/ dzieci 1.. ur.. 2.. ur.. 3.. ur.. 4.. ur.. w trybie art. 12 a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. nr 180, poz.1493 z późn. zm.). Procedurę odebrania dziecka w związku z przemocą przeprowadzili (imiona i nazwiska, stopień służbowy, jednostka) : 1...... 2.... 3.... 4.. Dziecko zostało skonsultowane medycznie: TAK/NIE* Dziecko miało ze sobą następujące przedmioty:.................... Dziecko zostało umieszczone u nie zamieszkującej wspólnie osoby najbliższej/w rodzinie zastępczej/ w całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej*............ (wskazać miejsce umieszczenia dziecka, z dokładnym adresem oraz numerami kontaktowymi Dziecko zostało pod opieką 1.... 2.... (imiona i nazwiska oraz numery dowodu osobistego osób, którym dziecko pozostawiono) (czytelny podpis osoby przekazującej dziecko) (czytelny podpis osoby przejmującej opiekę nad dzieckiem ) 16

4. PROCEDURA POMOCY DZIECKU KRZYWDZONEMU POZA PROCEDURĄ 12A 17

5. INFORMACJE DOTYCZĄCE JEDNOSTEK POMOCY SPOŁECZNEJ FUNKCJONUJĄCE NA TERENIE POWIATU NOWODWORSKIEGO Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Nowym Dworze Gdańskim ul. Warszawska 28a tel. 55/246-82-05, 55/246-81-75 Dyrektor - Pani Dorota Betkier nr tel. 607-595-374 Godziny urzędowania: poniedziałek, wtorek, czwartek piątek w godzinach od 7.00 15.00 środa od 8.00 16.00 Zespół ds. rodzinnej pieczy zastępczej pracuje w godzinach urzędowania Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie. Powiatowy Ośrodek Interwencji Kryzysowej tel: 55/261-73-04 poza godzinami urzędowania pracowników POIK, telefon do kontaktu bezpośrednio do Dyrektora PCPR - 607-595-374 W nagłych przypadkach ofiary przemocy mogą uzyskać schronienie w hostelu, mieszkaniach chronionych. Decyzja pozostaje w kompetencji Dyrektora Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Nowym Dworze Gdańskim. Dyżur Pracownika Socjalnego: poniedziałek od godz. 8.00-16.00 wtorek od godz. 10.00-18.00 środa od godz. 10.00-18.00 czwartek od godz.8.00-16.00 środa od godz.7.00-15.00 Dyżur Prawnika wtorek od godz. 16.30018.30 środa od godz.16.30-18.30 Dyżur Psychologa wtorek od godz. 13.00-18.00 środa od godz. 9.00-12.00 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Stegnie: ul. Wojska Polskiego 12, 82-103 Stegna tel. 55/247-82-86 Lucyna Gręda Kierownik GOPS tel: 665-389-600 Starszy specjalista pracy socjalnej mgr Janina Bunda tel: 793-680-258 Obejmuje rejon: Żuławki, Wiśniówka, Szkarpawa, Wybicko, Niedźwiedziówka, Dworek, Stróża, Stare Babki. Starszy Specjalista Pracy Socjalnej Zenona Szymańska tel: 506-171-057 Obejmuje rejon: Stegienka Wieś, Popowo, Rybina, Tujsk, Stobiec, Chełmek Osada, Nowotna, Świerznica, Chorążówka, Głobica. Specjalista pracy socjalnej Anna Politowska tel: 664-163-481 Obejmuje rejon: Książęce Żuławy, Przemysław, Izbiska, Mikoszewo, Jantar Leśniczówka, Jantar, Junoszyno, Stegienka Osada. 18

Specjalista Pracy Socjalnej Edyta Parzątka-Lipińska tel: 500-267-214 Obejmuje rejon: Stegna, Stegna DPS MORS, Drewnica. Godziny Pracy: Poniedziałek, Wtorek, Środa od godz. 7.00-15.00 Czwartek od godz. 7.00-16.00 Piątek od godz. 7.00-14.00 Dyżur pracowników socjalnych w biurze GOPS: Poniedziałek- Janina Bunda, Edyta Parzątka Lipińska Wtorek Zenona Szymańska Środa Anna Politowska Czwartek wszyscy pracownicy Piątek Edyta Parzątka-Lipińska Miejsko - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Nowym Dworze Gdańskim ul. Konopnickiej 19, 82-100 Nowy Dwór Gdański tel. 55/247-21-72 Gabriela Dywizjusz tel: 693-601-305 Kierownik M-GOPS Zastępca Kierownika Alicja Skotnicka tel: 518-178-307 Telefoniczne Dyżury Pracowników Socjalnych i Asystentów Rodzin Miejsko - Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Nowym Dworze Gdańskim w godz. 15.30-22.00 Izabela Łęcka Joanna Mikos Małgorzata Krajcarz Bożena Piórkowska Iwona Winiarska Anna Rudnicka Urszula Cychylik Krystyna Cwyl Urszula Inczewska Edyta Lech Barbara Łukasiewicz Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Sztutowie, ul. Gdańska 55, 82-110 Sztutowo tel. 55/247-71-09 Mirosława Sala Kierownik GOPS Godziny pracy Ośrodka od poniedziałku do piątku 7.30-15.30 Starszy Pracownik Socjalny, Przewodnicząca Zespołu Interdyscyplinarnego Anna Skowron Starszy Pracownik Socjalny Wioletta Trochowska Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Ostaszewie ul. Kościuszki 11, 82-112 Ostaszewo tel. 55/247-15-61 Kierownik GOPS, Przewodnicząca Zespołu Interdyscyplinarnego Elżbieta Kloska Starszy pracownik socjalny Danuta Lewosiuk Pracownik socjalny - Beata Pasek Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, przy Urzędzie Gminy Przewodnicząca Joanna Wycichowska tel. 55 247-13-28 19

Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Krynicy Morskiej ul. Górników 15 a, 82-120 Krynica Morska Tel. 55 620-24-17, fax. 55 247-60-05 mail: a.murawska@mops-krynicamorska.pl Godziny pracy Ośrodka Poniedziałek-Piątek w godz.7.00-15.00 Kierownik oraz Przewodnicząca Zespołu Interdyscyplinarnego Agnieszka Murawska-Nikołajuk Na terenie Miasta Krynica Morska działa Komisja do Spraw Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Siedziba Komisji mieści się w budynku Urzędu Miasta w Krynicy Morskiej ul. Górników 15, Tel. 55 247-65-27. Przewodniczący KRPA- Zbigniew Urbanowicz Podczas spotkań w sprawie wypracowania procedur ustalono i uregulowano w dwóch gminach tj.: Stegna oraz Nowy Dwór Gdański przewóz dzieci odbieranych i zabezpieczanych w rodzinach zastępczych i rodzinie zastępczej o charakterze pogotowia rodzinnego. W gminie Stegna podczas spotkania Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej Pani Lucyna Gręda, poinformowała, iż przewóz dzieci odbywał się będzie przy współpracy Straży Gminnej, która posiada samochód służbowy. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Stegnie będzie zabezpieczał przewóz dzieci i foteliki samochodowe w związku z obowiązującymi regulacjami prawnymi. Podobne rozwiązanie proponuje Miasto i Gmina Nowy Dwór Gdański. Kierownik Miejsko Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Nowym Dworze Gdańskim uregulował przewóz dzieci, które wymagają umieszczenia w rodzinach zastępczych oraz w trybie interwencyjnym przy współpracy straży miejskiej. Straż miejska posiada samochód służbowy, natomiast M-GOPS dysponuje fotelikami samochodowymi. 6. KOMPETENCJE PRACOWNIKÓW POMOCY SPOŁECZNEJ, PODSTAWY PRAWNE DOTYCZĄCE ROZWIĄZYWANIA PROBLEMU Zjawisko przemocy, w tym wobec dzieci ujęte jest między innymi w ustawie o pomocy społecznej jako trudna sytuacja życiowa. Art. 2 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Art. 3 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie tym sytuacjom, o których mowa w art. 2 ust. 1 poprzez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Przemoc w rodzinie, krzywdzenie dziecka jest jednym z powodów udzielania osobom i rodzinie pomocy socjalnej. Pracownik pomocy społecznej ma prawo i obowiązek przeprowadzić wywiad środowiskowy, w którym ustala sytuację osobistą i rodzinną (art. 107 ust. 1 ustawy), a w przypadku stwierdzenia przemocy w rodzinie pracownik socjalny wypełnia Niebieską Kartę. Działania pracowników pomocy społecznej wynikają również z praw i obowiązków, jakie nakłada na nie Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencja o Prawach Dziecka. 20

ZADANIEM POMOCY SPOŁECZNEJ JEST ZAPOBIEGANIE TYM SYTUACJOM, O KTÓRYCH MOWA W ART. 2 UST. 1 POPRZEZ PODEJMOWANIE DZIAŁAŃ ZMIERZAJĄCYCH DO ŻYCIOWEGO USAMODZIELNIENIA OSÓB I RODZIN ORAZ ICH INTEGRACJI ZE ŚRODOWISKIEM. Obowiązki ustawowe pracowników pomocy społecznej, w tym również tryb przyznawania świadczeń, powoduje, że pracownicy socjalni mają bezpośredni wgląd w funkcjonowanie rodziny. Działania takie jak wywiad środowiskowy, wizyty podopiecznych w ośrodku pomocy społecznej umożliwiają pracownikowi społecznemu stały kontakt z rodziną. Ustawa o pomocy społecznej nakłada na jej pracowników szereg obowiązków w zakresie pomocy dziecku. Powinni oni wspierać rodziny mające trudności w wypełnianiu swoich zadań oraz dzieci w tej rodzinie w formie: 1. poradnictwa rodzinnego, 2. terapii rodzinnej rozumianej jako działania psychologiczne, pedagogiczne i socjologiczne mające na celu przywrócenie rodzinie zdolności do prawidłowego funkcjonowania, 3. pracy socjalnej, 4. zapewnienia dzieciom opieki i wychowania poza rodziną. Art. 12a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nadaje uprawnienia pracownikom socjalnym do interwencji i odbioru dziecka w sytuacji bezpośredniego zagrożenia jego życia lub zdrowia w związku z przemocą w rodzinie pracownik socjalny wykonujący obowiązki służbowe ma prawo odebrać dziecko z rodziny i umieścić je w innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rozumieniu art.115 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997r. - Kodeksu karny ( Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) w rodzinie zastępczej lub całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej. POSTĘPOWANIE PRACOWNIKA POMOCY SPOŁECZNEJ W SYTUACJI ZWIĄZANEJ Z KRZYWDZENIEM DZIECKA Do pracownika socjalnego zgłasza się osoba (bezpośrednio lub telefonicznie), która twierdzi, że małoletnie dziecko jest ofiarą przemocy. Podjęcie działań przez pracownika ma na celu zdiagnozowanie sytuacji dziecka. 1. Dziecko jako ofiarą przemocy fizycznej. Tryb postępowania: 1) Wizyta pracownika w środowisku w celu zbadania sytuacji dziecka. 2) Nawiązanie kontaktu z rodzicami dziecka w celu przeprowadzenia rozmowy wyjaśniającej i ustalenia z nim dalszego postępowania np. wizyta z dzieckiem u lekarza. 3) Nawiązanie przez pracownika socjalnego kontaktu z pediatrą dziecka/pedagogiem szkolnym/pielęgniarką w celu zweryfikowania sygnału o przemocy. 4) Kontakt z psychologiem/pedagogiem GOPS/ MOPS w celu podjęcia działań diagnostycznych dot. sytuacji dziecka w rodzinie. 5) W przypadku potwierdzenia się podejrzenia o przemocy fizycznej pracownik socjalny pisemnie zawiadamia Sąd Rodzinny o nieprawidłowej sytuacji dziecka. 6) Przekazanie informacji specjaliście ds. nieletnich właściwego terytorialnie komisariatu Policji. 7) Nawiązanie przez pracownika socjalnego współpracy z instytucjami i organizacjami pozarządowymi w celu otoczenia dziecka wszechstronną pomocą w formie np. terapii, dożywiania, organizacji czasu wolnego i opracowania planu pomocy dziecku w ramach zespołu interdyscyplinarnego (złożonego z przedstawicieli służb i organizacji zaangażowanych w sprawę dziecka. 21

W przypadku, gdy zostanie stwierdzona przemoc fizyczna i dziecko nie ma aktualnie zapewnionej opieki, podejmowane są następujące czynności: 1) Gdy stwierdzono obrażenia ciała, zawiadomienie psychologa/pedagoga MOPS oraz wezwanie pogotowia ratunkowego celem udzielenia pomocy medycznej i uzyskania zaświadczenia od lekarza o stanie zdrowia dziecka; telefoniczne powiadomienie właściwego terytorialnie komisariatu Policji, dyżurny wysyła grupę dochodzeniowo-śledczą. 2) Po wykluczeniu przez lekarza konieczności umieszczenia dziecka w szpitalu, pracownik MOPS/GOPS wraz z Policją podejmuje czynności związane z umieszczeniem dziecka w rodzinie zastępczej/placówce opiekuńczo-wychowawczej. 3) Policja zawiadamia telefonicznie właściwy miejscowo Sąd Rodzinny, który może postanowieniem tymczasowym umieścić dziecko w rodzinie zastępczej/placówce. Należy poprzeć to jak najszybciej wnioskiem pisemnym przedstawiciela MOPS/GOPS. Jeżeli nie ma takiej możliwości dziecko należy umieścić w rodzinie zastępczej/placówce bez postanowienia (w uzasadnionych przypadkach). 4) Czynności te należy przeprowadzić w asyście Policji i niezwłocznie zawiadomić Sąd Rodzinny. 5) Pracownik składa zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. 6) Wspólnie z rodzicami i przedstawicielami instytucji i organizacji poza rządowych pracownik socjalny opracowuje plan działań zmierzających do przywrócenia funkcji opiekuńczowychowawczych rodziców dziecka. 2. Dziecko w sytuacji zaniedbania. Do pracownika socjalnego zgłasza się osoba, która twierdzi, że rodzice nadużywają alkoholu i w związku z tym zaniedbują obowiązki opiekuńczo-wychowawcze wobec małoletniego dziecka Tryb postępowania: 1) wizyta pracownika socjalnego w środowisku w celu zbadania sytuacji dziecka, nawiązanie kontaktu z rodzicami. Pracownik socjalny po wejściu do domu stwierdza, że dziecko nie ma zapewnionej opieki, jest brudne, głodne, a rodzice znajdują się pod wpływem alkoholu: 1) Wstępna ocena stanu fizycznego dziecka, ewentualnie wezwanie pogotowia ratunkowego celem udzielenia pomocy medycznej i uzyskania zaświadczenia lekarskiego o stanie zdrowia dziecka. 2) Telefoniczne powiadomienie właściwego terytorialnie komisariatu Policji, dyżurny wysyła grupę dochodzeniowo śledczą. 3) Po wykluczeniu przez lekarza konieczności umieszczenia dziecka w szpitalu, pracownik GOPS/ MOPS wraz z Policją podejmuje czynności związane z umieszczeniem dziecka w rodzinie zastępczej/placówce opiekuńczo-wychowawczej. 4) Policja zawiadamia telefonicznie właściwy miejscowo Sąd Rodzinny, który może postanowieniem tymczasowym umieścić dziecko w rodzinie zastępczej/placówce. Należy poprzeć to jak najszybciej wnioskiem pisemnym przedstawiciela GOPS/ MOPS. Jeżeli nie ma takiej możliwości dziecko należy umieścić w rodzinie zastępczej/placówce bez postanowienia (w uzasadnionych przypadkach). 5) Czynności te należy przeprowadzić w asyście policji i niezwłocznie zawiadomić Sąd Rodzinny, 6) Pracownik składa zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. 7) Nawiązuje współpracę z pedagogiem/psychologiem GOPS/MOPS, który wspólnie z rodzicami oraz przedstawicielami instytucji i organizacji pozarządowych działających na rzecz dziecka opracowuje plan działań zmierzających do przywrócenia funkcji opiekuńczo - wychowawczych (skierowanie ich do odpowiedniej placówki lecznictwa odwykowego, a gdy uchylają się od leczenia skierowanie wniosku do Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych o przymusowe leczenie odwykowe). 8) Monitorowanie przez pracownika działań podejmowanych przez rodziców. 22

3. Dziecko jako ofiara przemocy seksualnej. Pracownik socjalny od lekarza pediatry otrzymuje informacje, że podczas rutynowego badania dziecko stwierdzono symptomy mogące wskazywać na wykorzystywanie seksualne dziecka. Tryb postępowania: 1) Pracownik socjalny kontaktuje się z psychologiem/pedagogiem GOPS/ MOPS w celu podjęcia działań diagnostycznych (zbieranie jak największej ilości informacji odnośnie funkcjonowania dziecka). 2) Kontakt psychologa/pedagoga z pediatrą dziecka w celu uściślenia informacji dot. Podejrzenia odnośnie wykorzystywania seksualnego. 3) Wizyta pracownika socjalnego/psychologa w środowisku w celu zbadania sytuacji, nawiązanie kontaktu z rodzicami/rodzicem w celu przeprowadzenia rozmowy wyjaśniającej. W przypadku potwierdzenia się podejrzeń seksualnego wykorzystywania dziecka, którego sprawcą jest najprawdopodobniej ojciec dziecka/konkubent matki, a matka jest sojusznikiem dziecka: 1) Pracownik powiadamia Policję lub Prokuraturę o podejrzeniu popełnienia przestępstwa oraz Sąd Rodzinny o sytuacji dziecka. 2) Kieruje matkę z małoletnim dzieckiem do lekarza ginekologa dziecięcego. 3) Organizuje udzielenie pomocy psychologicznej dziecku i matce. 4) Podejmuje czynności mające na celu zapewnienie dziecku przez matkę fizycznego bezpieczeństwa (dziecko nie może pozostawać pod opieką ojca). NALEŻY PODKREŚLIĆ, IŻ OPRACOWANIE NIE WYCZERPUJE WSZYSTKICH SYTUACJI KRZYWDZENIA DZIECKA, Z KTÓRYMI SPOTYKAJĄ SIĘ PRACOWNICY POMOCY SPOŁECZNEJ. KAŻDY UJAWNIONY PROBLEM KRZYWDY DZIECKA NALEŻY TRAKTOWAĆ INDYWIDUALNIE I ZE SZCZEGÓLNĄ TROSKĄ O JEGO BEZPIECZEŃSTWO. Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej oraz ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie w przypadku stwierdzenia przemocy w rodzinie pracownik socjalny wszczyna procedurę Niebieskiej Karty. Zgodnie z treścią art. 9d ust. 2 ustawy procedura Niebieskiej Karty obejmuje ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez: - przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, - gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, - policji, - przedstawicieli oświaty, - przedstawicieli ochrony zdrowia - w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie. W sytuacji bezpośredniego zagrożenia będąc świadkiem faktu stosowania przemocy ustawodawca wprowadził i uregulował możliwość przymusowego odebrania dziecka przez pracownika socjalnego. Zgodnie z treścią dodanego art. 12a ust. 1 ustawy, w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie pracownik socjalny wykonujący obowiązki służbowe ma prawo odebrać dziecko z rodziny i umieścić je u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej w rodzinie zastępczej lub w całodobowej placówce opiekuńczo wychowawczej. Pracownik socjalny nie jest jednak uprawniony do podjęcia takiej decyzji indywidualnie, lecz tylko wspólnie: - z funkcjonariuszem Policji, - lekarzem lub ratownikiem medycznym, lub pielęgniarką. 23

PROCEDURA POMOCY DZIECKU KRZYWDZONEMU POSTĘPOWANIE LEKARZA W sytuacji stwierdzenia w czasie badania ambulatoryjnego lub szpitalnego krzywdzenia dziecka: 1) lekarz/pielęgniarka umieszcza w dokumentacji wewnętrznej (historii choroby) wpis o rodzaju, objawach zaobserwowanej przemocy oraz informacje uzyskane od dziecka i rodzica/opiekuna; 2) lekarz/pielęgniarka przekazuje informację właściwemu przełożonemu (kierownik przychodni, ordynator, oddziałowa); 3) przełożony składa zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa do prokuratury i ewentualnie wniosek do Sądu Rodzinnego o wgląd w sytuację rodziny; 4) w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka lekarz/pielęgniarka wzywa policję; 5) policja powiadamia wówczas Sąd Rodzinny, który może postanowieniem tymczasowym umieścić dziecko w takiej placówce. Przy czym to działanie powinno być poparte wnioskiem pisemnym lekarza wraz z opisem sytuacji i stwierdzonymi urazami. W przypadku, gdy zostanie stwierdzona przemoc, ale dziecko ma zapewnione bezpieczeństwo i opiekę lekarz ustala z opiekunem dziecka dalszy tryb postępowania np. skierowanie na badania specjalistyczne w celu dokładnej diagnozy urazów dziecka oraz do instytucji lub organizacji, gdzie może zostać udzielona pomoc psychologiczna. W sytuacji stwierdzenia przemocy seksualnej bezwzględnie należy dziecko skierować do ginekologa dziecięcego oraz wskazać instytucję lub organizację, gdzie może dziecku zostać udzielona pomoc psychologiczna. Jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że powrót do domu narazi je na krzywdzenie i nie ma ono aktualnie zapewnionej opieki, a nie ma konieczności pozostawiania dziecka w szpitalu lekarz zawiadamia policję, która winna przyjechać do placówki i podjąć czynności związane z umieszczeniem dziecka w rodzinie zastępczej, placówce opiekuńczo-wychowawczej. POMOC DZIECKU KRZYWDZONEMU - UDZIAŁ KURATORA SĄDOWEGO W DZIAŁANIACH ZWIĄZANYCH Z PRZECIWDZIAŁANIEM PRZEMOCY Pracę kuratora sądowego zawodowego i społecznego reguluje ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych. Kuratorzy sądowi realizują określone przez prawo zadania o charakterze wychowawczo - resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym związanym z wykonywaniem orzeczeń sądu. Obowiązki kuratora są odrębnie regulowane w pionie karnym oraz w pionie rodzinnym. W pionie karnym kuratorzy dla dorosłych realizują obowiązki wynikające z kodyfikacji karnej, w pionie rodzinnym kuratorzy rodzinni realizują obowiązki wynikające z wielu aktów prawnych, z których podstawowe znaczenie w tym zakresie ma ustawa z dnia 26 października 1982 o postępowaniu w sprawach nieletnich z późniejszymi zmianami, ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy z późniejszymi zmianami, ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii. Kurator sądowy ponadto realizuje szereg innych zadań wynikających z przepisów odrębnych. W zakresie przeciwdziałania przemocy i innym zjawiskom patologicznym kurator sądowy poza zadaniami zleconymi przez sąd prowadzi działalność profilaktyczną, edukacyjną, konsultacyjną, doradczą na rzecz środowiska lokalnego, współpracuje w tym zakresie z instytucjami resortu oświaty i pomocy społecznej, zakładami służby zdrowia, organizacjami pozarządowymi i innymi, uczestniczy w realizowaniu programów profilaktycznych, pomaga rozwiązywać konflikty poprzez mediacje. Nie każdy sygnał o podejrzeniu przemocy w środowisku wymaga natychmiastowego zgłoszenia problemu w sądzie. 24

Omawianie, diagnozowanie zjawiska przemocy w zespołach interdyscyplinarnych działających na terenie samorządów umożliwia wczesne udzielanie pomocy ofiarom przemocy i ich sprawcom (pomoc psychologiczna, edukacyjna, terapeutyczna, socjalna). Dotyczy to sytuacji, gdy akt przemocy w rodzinie, szkole lub innym środowisku miał charakter epizodyczny, przypadkowy, nieuświadomiony, nie wynikał z patologicznej struktury rodziny i istnieje realna szansa, że się nie powtórzy. Kurator bez zalecenia sądu nie podejmuje bezpośrednich działań w środowisku podejrzanym o przemoc. W sytuacji, gdy sprawa trafia do sądu, działania kuratora w przeciwdziałaniu przemocy przyjmują procedurę zależną od trybu postępowania sądowego. W przypadku, gdy zjawisko przemocy powtarza się, zagraża zdrowiu i życiu małoletniego oraz zakłóca jego rozwój sąd na wniosek zgłaszającego problem (KPP, MOPS, CIK, szkoła, zakłady służby zdrowia, kuratorzy dla dorosłych i rodzinni i inni) wydaje zarządzenie w trybie postanowienia tymczasowego. Dotyczy ono głównie ochrony małoletniego przed eskalacją przemocy i jej następstwami. Najczęściej sąd orzeka umieszczenie małoletniego poza zasięgiem działania sprawcy (placówka opiekuńczo- wychowawcza, pogotowie rodzinne lub inne umożliwiające bezpieczny pobyt dziecka w okresie oczekiwania na ostateczną decyzję sądu). Kurator sądowy ustawowo zobowiązany jest do niezwłocznego wykonania postanowienia. Postanowienie wykonuje korzystając z pomocy odpowiednich instytucji (KPP, MOPS, placówki służby zdrowia). Powyższe działania reguluje artykuł 9 pkt. 5 ustawy o kuratorach sądowych. W postępowaniu niewymagającym wydania postanowienia w trybie nagłym toczy się procedura sądowa, w której kurator podejmuje działania dwuetapowe: I etap - postanowienie rozpoznawcze - Kurator na mocy zarządzenia sądu rozpoznaje i diagnozuje środowisko uzyskując informacje bezpośrednio w środowisku objętym przemocą oraz uzupełnia je spostrzeżeniami sąsiadów, pedagogów szkolnych, pracowników socjalnych, funkcjonariuszy policji oraz z innych źródeł potwierdzających i charakteryzujących problem przemocy w środowisku diagnozowanym. Każdy wywiad kuratora zawiera wnioski umożliwiające sędziemu podejmowanie dalszych działań rozpoznawczych i decyzyjnych. II etap postępowanie wykonawcze - Kurator przejmuje nadzór nad rodziną lub nieletnim i podejmuje wielokierunkową współpracę z środowiskami statutowo zobligowanymi do udzielenia opieki i pomocy ofiarom i sprawcom przemocy (PCPR, OIK, MOPS, ośrodki terapeutyczne, szkoły, zakłady opieki zdrowotnej i inne). Kurator podejmuje działania w środowisku objętym przemocą, tworzy wokół ofiar przemocy szeroko rozumianą grupę wsparcia. Sprawcy przemocy wobec osób dorosłych ścigani są z wniosku pokrzywdzonego. Jeżeli w środowisku, w którym ma miejsce zjawisko przemocy znajdują się małoletnie dzieci a sprawca i ofiara nie poszukują rozwiązania problemu, kurator rodzinny w ramach ochrony małoletnich członków rodziny występuje do sądu z wnioskiem o wszczęcie postępowania opiekuńczego z urzędu. Sąd rodzinny po dokładnym rozpoznaniu sprawy wydaje postanowienie najkorzystniejsze dla małoletniego a w sytuacjach koniecznych zawiadamia prokuraturę wnioskując wszczęcie postępowania wyjaśniającego wobec sprawcy. Kurator sądowy, podobnie jak inni dorośli członkowie społeczeństwa nie może lekceważyć sygnałów o podejrzeniach przemocy w środowisku lokalnym, a w szczególności w środowisku, w którym ofiarami przemocy są małoletnie dzieci. W każdym wypadku również przed procedurą sądową kurator podejmuje zgodne z prawem działania zmierzające w kierunku ochrony rodziny przed przemocą i jej dalekosiężnymi skutkami. 25

PROCEDURA POMOCY DZIECKU KRZYWDZONEMU POSTĘPOWANIE STRAŻY MIEJSKIEJ Przykładowa sytuacja pozostawienia dziecka dziecko do lat 7 bez opieki zebranie podstawowego wywiadu od dziecka, danych osobowych. Zwrócenie uwagi na ogólny stan dziecka. Ustalenie rodziców/prawnych opiekunów dziecka i oddanie im go pod opiekę. Jeżeli nie można odszukać rodziców/opiekunów dziecka odwieźć go do najbliższej jednostki Policji i powiadomić właściwego pracownika socjalnego. W momencie odnalezienia rodziców/opiekunów postępowanie zgodnie z uprawnieniami (art. 89 kodeksu wykroczeń). Inne sytuacje (dziecko krzywdzone, dziecko pod wpływem alkoholu, środków odurzających, dziecko żebrzące na drodze, dziecko sprawcą czynu karalnego) - zebranie podstawowego wywiadu od dziecka, danych osobowych. Zwrócenie uwagi na ogólny stan dziecka. Ustalenie rodziców/prawnych opiekunów dziecka. Powiadomienie pracownika socjalnego, Policji. Ewentualnie podejmowanie innych działań na wniosek uprawnionego pracownika socjalnego (przewożenie do placówek socjalnych, rodzin zastępczych itp.) Sporządzenie notatki urzędowej celem ewentualnego późniejszego wykorzystania. POSTĘPOWANIE WYCHOWAWCY I PEDAGOGA SZKOLNEGO W PRZYKŁADOWYCH SYTUACJACH ZWIĄZANYCH Z KRZYWDZENIEM DZIECI 1. Dziecko doznające przemocy fizycznej i emocjonalnej w rodzinie. Nauczyciel WF-u zauważył u dziecka liczne siniaki i zadrapania, z informacji uzyskanych od ucznia dowiedział się, że ojciec często nadużywa alkoholu, stosuje przemoc fizyczną wobec matki oraz stosuje obraźliwe słownictwo wobec nich. Tryb postępowania: 1) Nauczyciel powiadamia o swoich spostrzeżeniach dyrektora szkoły oraz wychowawcę. 2) Wychowawca przeprowadza rozmowę z uczniem (wspiera, buduje dobre relacje, uprzedza dziecko, że sytuacja wymaga pomocy innych osób zwłaszcza lekarza i pedagoga szkolnego, informuje o konieczności kontaktu z rodzicami. 3) Wychowawca nawiązuje kontakt z rodzicami/rodzicem informuje o stanie dziecka oraz konieczności przebadania go przez lekarza, informuje o konsekwencjach prawnych z art. 207 kk, 4) Wzywa pogotowie ratunkowe w celu udzielenia pomocy medycznej, a w szczególności uzyskania zaświadczenia o stanie zdrowia dziecka. 5) Sporządza notatkę/protokół opisujący wygląd dziecka, dolegliwości, stan zdrowia i podjęte działania. 6) W dalszej pracy wychowawczej wspiera dziecko, tworzy atmosferę akceptacji i bezpieczeństwa. 7) Wychowawca systematycznie współpracuje z rodzicami, pedagogiem szkolnym i innymi nauczycielami uczącymi dziecko. 8) Pedagog szkolny określa stopień zagrożenia bezpieczeństwa dziecka, ocenia szanse współpracy z rodzicami, analizuje dotychczasową dokumentację dziecka (oceny szkolne, opinie nauczycieli). 9) Pedagog konsultuje się : - z pracownikiem socjalnym w celu uzyskania danych o sytuacji rodzinnej z wywiadu środowiskowego lub wnioskuje o przeprowadzenie takiego wywiadu, - dzielnicowym w celu uzyskania informacji o ewentualnych interwencjach, - kuratorem sądowym, o ile rodzina lub sprawca objęci są dozorem, - z psychologiem. 10) Pedagog nawiązuje kontakt z rodzicami/rodzicem. 26