Spis treści. USTAWA z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.)

Spis treści Wykaz skrótów 9 Wprowadzenie 15 USTAWA z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) DZIAŁ I. Przepisy wstępne (art. 1 23a) 17 DZIAŁ II. Sąd (art. 24 44) 64 Rozdział 1. Właściwość i skład sądu (art. 24 39) 64 Rozdział 2. Wyłączenie sędziego (art. 40 44)..................... 82 DZIAŁ III. Strony, obrońcy, pełnomocnicy, przedstawiciel społeczny (art. 45 91)... 91 Rozdział 3. Oskarżyciel publiczny (art. 45 48) 91 Rozdział 4. Pokrzywdzony (art. 49 52) 96 Rozdział 5. Oskarżyciel posiłkowy (art. 53 58) 104 Rozdział 6. Oskarżyciel prywatny (art. 59 61) 109 Rozdział 7. Powód cywilny (art. 62 70) 114 Rozdział 8. Oskarżony (art. 71 81) 120 Rozdział 9. Obrońcy i pełnomocnicy (art. 82 89) 136 Rozdział 10. Przedstawiciel społeczny (art. 90 91) 143 DZIAŁ IV. Czynności procesowe (art. 92 166) 145 Rozdział 11. Orzeczenia, zarządzenia i polecenia (art. 92 107) 145 Rozdział 12. Narada i głosowanie (art. 108 115) 158 Rozdział 13. Porządek czynności procesowych (art. 116 121) 162 Rozdział 14. Terminy (art. 122 127) 168 Rozdział 15. Doręczenia (art. 128 142) 174 Rozdział 16. Protokoły (art. 143 155) 185 Rozdział 17. Przeglądanie akt i sporządzanie odpisów (art. 156 159) 196 Rozdział 18. Odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt (art. 160 166) 203 DZIAŁ V. Dowody (art. 167 242) 207 Rozdział 19. Przepisy ogólne (art. 167 174) 207 Rozdział 20. Wyjaśnienia oskarżonego (art. 175 176) 218 5

Spis treści Rozdział 21. Świadkowie (art. 177 192a) 220 Rozdział 22. Biegli, tłumacze, specjaliści (art. 193 206) 246 Rozdział 23. Oględziny. Otwarcie zwłok. Eksperyment procesowy (art. 207 212) 262 Rozdział 24. Wywiad środowiskowy i badanie osoby oskarżonego (art. 213 216) 267 Rozdział 25. Zatrzymanie rzeczy. Przeszukanie (art. 217 236a) 273 Rozdział 26. Kontrola i utrwalanie rozmów (art. 237 242) 295 DZIAŁ VI. Środki przymusu (art. 243 296) 306 Rozdział 27. Zatrzymanie (art. 243 248) 306 Rozdział 28. Środki zapobiegawcze (art. 249 277) 317 Rozdział 29. Poszukiwanie oskarżonego i list gończy (art. 278 280) 358 Rozdział 30. List żelazny (art. 281 284) 361 Rozdział 31. Kary porządkowe (art. 285 290) 363 Rozdział 32. Zabezpieczenie majątkowe (art. 291 296) 367 DZIAŁ VII. Postępowanie przygotowawcze (art. 297 336) 375 Rozdział 33. Przepisy ogólne (art. 297 302) 376 Rozdział 34. Wszczęcie śledztwa (art. 303 308) 384 Rozdział 35. Przebieg śledztwa (art. 309 320) 397 Rozdział 36. Zamknięcie śledztwa (art. 321 325) 411 Rozdział 36a. Dochodzenie (art. 325a 325i) 423 Rozdział 37. Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym (art. 326 328) 438 Rozdział 38. Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym (art. 329 330) 447 Rozdział 39. Akt oskarżenia (art. 331 336) 451 DZIAŁ VIII. Postępowanie przed sądem pierwszej instancji (art. 337 424) 461 Rozdział 40. Wstępna kontrola oskarżenia (art. 337 347)............. 461 Rozdział 41. Przygotowanie do rozprawy głównej (art. 348 354) 481 Rozdział 42. Jawność rozprawy głównej (art. 355 364) 488 Rozdział 43. Przepisy ogólne o rozprawie głównej (art. 365 380) 493 Rozdział 44. Rozpoczęcie rozprawy głównej (art. 381 384) 506 Rozdział 45. Przewód sądowy (art. 385 405) 508 Rozdział 46. Głosy stron (art. 406 407) 534 Rozdział 47. Wyrokowanie (art. 408 424) 535 DZIAŁ IX. Postępowanie odwoławcze (art. 425 467) 559 Rozdział 48. Przepisy ogólne (art. 425 443) 560 Rozdział 49. Apelacja (art. 444 458) 607 Rozdział 50. Zażalenie (art. 459 467) 624 DZIAŁ X. Postępowania szczególne (art. 468 517j) 636 Rozdział 51. Postępowanie uproszczone (art. 468 484) 636 Rozdział 52. Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego (art. 485 499) 647 Rozdział 53. Postępowanie nakazowe (art. 500 507) 657 Rozdział 54. Postępowanie w sprawach o wykroczenia (art. 508 517) 663 Rozdział 54a. Postępowanie przyspieszone (art. 517a 517j) 663 6

Spis treści DZIAŁ XI. Nadzwyczajne środki zaskarżenia (art. 518 548) 685 Rozdział 55. Kasacja (art. 518 539) 685 Rozdział 56. Wznowienie postępowania (art. 540 548) 724 DZIAŁ XII. Postępowanie po uprawomocnieniu się orzeczenia (art. 549 577) 736 Rozdział 57. Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego (art. 549 551) 736 Rozdział 58. Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie (art. 552 559) 738 Rozdział 59. Ułaskawienie (art. 560 568) 752 Rozdział 60. Wyrok łączny (art. 569 577) 758 DZIAŁ XIII. Postępowanie w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych (art. 578 615) 765 Rozdział 61. Immunitety osób należących do przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych państw obcych (art. 578 584) 765 Rozdział 62 Pomoc prawna i doręczenia w sprawach karnych (art. 585 589f) 768 Rozdział 62a. Wystąpienie do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie postanowienia o zatrzymaniu dowodów lub mającego na celu zabezpieczenie mienia (art. 589g 589k) 778 Rozdział 62b. Wystąpienie państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie orzeczenia o zatrzymaniu dowodów lub mającego na celu zabezpieczenie mienia (art. 589l 589u) 783 Rozdział 63. Przejęcie i przekazanie ścigania karnego (art. 590 592f) 790 Rozdział 64. Wystąpienie o wydanie lub przewóz osób ściganych lub skazanych przebywających za granicą oraz o wydanie przedmiotów (art. 593 601) 798 Rozdział 65. Wydanie oraz przewóz osób ściganych albo skazanych lub wydanie przedmiotów na wniosek państw obcych (art. 602 607) 802 Rozdział 65a. Wystąpienie do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o przekazanie osoby ściganej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania (art. 607a 607j) 812 Rozdział 65b. Wystąpienie państwa członkowskiego Unii Europejskiej o przekazanie osoby ściganej na podstawie europejskiego nakazu aresztowania (art. 607k 607zc) 823 Rozdział 65c. Wystąpienie do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie środka zapobiegawczego (art. 607zd 607zg) 842 Rozdział 65d. Wystąpienie państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie orzeczenia wydanego w celu zapewnienia prawidłowego toku postępowania (art. 607zh 607zn) 845 Rozdział 66. Przejęcie i przekazanie orzeczeń do wykonania (art. 608 611f) 851 Rozdział 66a. Wystąpienie do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie orzeczenia dotyczącego grzywny, środków karnych w postaci nawiązki lub świadczenia pieniężnego lub też orzeczenia zasądzającego od sprawcy koszty procesu (art. 611fa 611fe) 860 Rozdział 66b. Wystąpienie państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie orzeczenia o karach o charakterze pieniężnym (art. 611ff 611fm) 866 Rozdział 66c. Wystąpienie do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie orzeczenia przepadku (art. 611fn 611ft) 873 7

Spis treści Rozdział 66d. Wystąpienie państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie orzeczenia przepadku (art. 611fu 611fze) 878 Rozdział 66e. Współpraca z Międzynarodowym Trybunałem Karnym (art. 611g 611s) 886 Rozdział 66f. Wystąpienie do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie kary pozbawienia wolności (art. 611t 611tf) 896 Rozdział 66g. Wystąpienie państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie kary pozbawienia wolności (art. 611tg 611ts) 905 Rozdział 66h. Wystąpienie do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie orzeczenia skazującego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, karę ograniczenia wolności, samoistnie orzeczony środek karny, a także orzeczenia o warunkowym zwolnieniu oraz warunkowym umorzeniu postępowania karnego (art. 611u 611uc) 916 Rozdział 66i. Wystąpienie państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie orzeczenia karnego związanego z poddaniem sprawcy próbie (art. 611ud 611uj) 922 Rozdział 67. Przepisy końcowe (art. 612 615) 929 DZIAŁ XIV. Koszty procesu (art. 616 645) 934 Rozdział 68. Przepisy ogólne (art. 616 622) 934 Rozdział 69. Zwolnienie od kosztów sądowych (art. 623 625) 948 Rozdział 70. Zasądzenie kosztów procesu (art. 626 641) 951 Rozdział 71. Koszty procesu związane z powództwem cywilnym i zasądzeniem odszkodowania z urzędu (art. 642 645) 964 DZIAŁ XV. Postępowanie karne w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych (art. 646 682) 966 Rozdział 72. Przepisy ogólne (art. 646 662) 966 Rozdział 73. Środki przymusu i postępowanie przygotowawcze (art. 663 668) 981 Rozdział 74. Postępowanie przed sądem (art. 669 673) 984 Rozdział 75. Postępowanie w sprawach o wykroczenia (art. 674 682) 987 USTAWA z dnia 6 czerwca 1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 556 ze zm.) 989 Wykaz literatury powoływanej skrótowo 999 Skorowidz 1001 8

Wykaz skrótów 1. Akty prawne d.k.k. ustawa z 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 13, poz. 94 ze zm.) d.k.p.k. ustawa z 19 kwietnia 1969 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 19, poz. 96 ze zm.) EKOPCiPW Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) k.k.s. ustawa z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 186 ze zm.) k.k.w. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) k.p.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) k.p.w. ustawa z 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 395 ze zm.) k.w. ustawa z 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 482 ze zm.) z 10 stycznia 2003 r. z 13 czerwca 2003 r. z 18 marca 2004 r. ustawa z 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych art. 1 (Dz.U. Nr 17, poz. 155 ze zm.) ustawa z 13 czerwca 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw art. 2 (Dz.U. Nr 111, poz. 1061) ustawa z 18 marca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz ustawy Kodeks wykroczeń art. 2 (Dz.U. Nr 69, poz. 626) 9

Wykaz skrótów z 16 kwietnia 2004 r. z 8 października 2004 r. z 17 grudnia 2004 r. z 27 października 2006 r. z 16 listopada 2006 r. z 12 stycznia 2007 r. z 15 marca 2007 r. z 29 marca 2007 r. z 9 maja 2007 r. z 24 października 2008 r. (Dz.U. Nr 214, poz. 1344) z 24 października 2008 r. (Dz.U. Nr 225, poz. 1485) z 5 grudnia 2008 r. (Dz.U. Nr 237, poz. 1651) z 5 grudnia 2008 r. (Dz.U. z 2009 r. Nr 20, poz. 104) z 19 grudnia 2008 r. z 12 lutego 2009 r. z 16 lipca 2009 r. (Dz.U. Nr 127, poz. 1051) z 16 lipca 2009 r. (Dz.U. Nr 144, poz. 1178) z 5 listopada 2009 r. ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw art. 2 (Dz.U. Nr 93, poz. 889 ze sprost.) ustawa z 8 października 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz ustawy Kodeks karny wykonawczy art. 1 (Dz.U. Nr 240, poz. 2405) ustawa z 17 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o Policji oraz ustawy Kodeks postępowania karnego art. 2 (Dz.U. z 2005 r. Nr 10, poz. 70) ustawa z 27 października 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 226, poz. 1647) ustawa z 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw art. 2 (Dz.U. Nr 226, poz. 1648) ustawa z 12 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 20, poz. 116) ustawa z 15 marca 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz o zmianie niektórych innych ustaw art. 8 (Dz.U. Nr 112, poz. 766) ustawa z 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw art. 2 (Dz.U. Nr 64, poz. 432 ze zm.) ustawa z 9 maja 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw art. 1 (Dz.U. Nr 99, poz. 664) ustawa z 24 października 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw art. 2 (Dz.U. Nr 214, poz. 1344) ustawa z 24 października 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 225, poz. 1485) ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw art. 1 (Dz.U. Nr 237, poz. 1651) ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2009 r. Nr 20, poz. 104) ustawa z 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw art. 1 (Dz.U. z 2009 r. Nr 8, poz. 39) ustawa z 12 lutego 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 28, poz. 171) ustawa z 16 lipca 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 127, poz. 1051) ustawa z 16 lipca 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 144, poz. 1178) ustawa z 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy Kodeks karny wykonawczy, ustawy Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw art. 2 (Dz.U. Nr 206, poz. 1589 ze zm.) 10

Wykaz skrótów z 17 grudnia 2009 r. z 9 kwietnia 2010 r. z 20 maja 2010 r. z 5 sierpnia 2010 r. z 20 stycznia 2011 r. (Dz.U. Nr 48, poz. 245) ustawa z 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy Kodeks postępowania karnego art. 2 (Dz.U. z 2010 r. Nr 7, poz. 46) ustawa z 9 kwietnia o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 106, poz. 669) ustawa z 20 maja 2010 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy o Policji, ustawy Przepisy wprowadzające Kodeks karny oraz ustawy Kodeks postępowania karnego art. 4 (Dz.U. Nr 98, poz. 626) ustawa z 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych art. 108 (Dz.U. Nr 182, poz. 1228) ustawa z 20 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz ustawy Kodeks karny skarbowy art. 2 (Dz.U. Nr 48, poz. 245) z 20 stycznia ustawa z 20 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania 2011 r. (Dz.U. Nr 48, poz. 246) karnego (Dz.U. Nr 48, poz. 246) z 4 lutego 2011 r. z 1 kwietnia 2011 r. z 29 lipca 2011 r. z 31 sierpnia 2011 r. z 16 września 2011 r. (Dz.U. Nr 240, poz. 1431) z 16 września 2011 r. (Dz.U. Nr 240, poz. 1430) z 13 lipca 2012 r. z 31 sierpnia 2012 r. (Dz.U. z 2012 r., poz. 1091) z 31 sierpnia 2012 r. (Dz.U. z 2012 r., poz. 1101) z 22 marca 2013 r. z 10 maja 2013 r. z 13 czerwca 2013 r. ustawa z 4 lutego 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw art. 1 (Dz.U. Nr 53, poz. 273) ustawa z 1 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw art. 3 (Dz.U. Nr 117, poz. 678) ustawa z 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary art. 2 (Dz.U. Nr 191, poz. 1135) ustawa z 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych oraz niektórych innych ustaw art. 6 (Dz.U. Nr 217, poz. 1280) ustawa z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw art. 5 (Dz.U. Nr 240, poz. 1431) ustawa z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy o prokuraturze oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Karnym art. 1 (Dz.U. Nr 240, poz. 1430) ustawa z 13 lipca 2012 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2012 r., poz. 886) ustawa z 31 sierpnia 2012 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2012 r., poz. 1091) ustawa z 31 sierpnia 2012 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw art. 1 (Dz.U. z 2012 r., poz. 1101) ustawa z 22 marca 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2013 r., poz. 480) ustawa z 10 maja 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz ustawy Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia art. 1 (Dz.U. z 2013 r., poz. 765) ustawa z 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy Kodeks postępowania karnego art. 2 (Dz.U. z 2013 r., poz. 849) 11

Wykaz skrótów z 27 września 2013 r. (Dz.U. z 2013 r., poz. 1247) z 27 września 2013 r. (Dz.U. z 2013 r., poz. 1282) z 6 grudnia 2013 r. ustawa z 27 września 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw art. 1 (Dz.U. z 2013 r., poz. 1247) ustawa z 27 września 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2013 r., poz. 1282) ustawa z 6 grudnia 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2014 r., poz. 85) p.w.k.p.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 556 ze zm.) regul. prok./regulamin prokuratorski rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 24 marca 2010 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 144) regul. urzęd. sądów powszech. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249 ze zm.) u.p.n. ustawa z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 ze zm.) u.sn ustawa z 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2013 r., poz. 499) u.s.p. ustawa z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2013 r., poz. 427 ze zm.) ust. prok. ustawa z 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 ze zm.) 2. Organy promulgacyjne Dz.U. Dziennik Ustaw Dz.Urz. UE Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej M.P. Monitor Polski 3. Oficjalne wydawnictwa z orzecznictwem OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa OSNMS Orzecznictwo Sądu Najwyższego, wyd. Ministerstwa Sprawiedliwości OSNPG Orzecznictwo Sądu Najwyższego, wyd. Prokuratury Generalnej OSNSD Orzecznictwo Sądu Najwyższego Sądu Dyscyplinarnego OSNwSK Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK ZU Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy 4. Czasopisma Apel. Lub. Apelacja Lubelska Biul. PK Biuletyn Prawa Karnego 12

Wykaz skrótów Biul. Prok. Gen. Biuletyn Prokuratury Generalnej EPS Europejski Przegląd Sądowy GSP Prz. Orz. Gdańskie Studia Prawnicze Przegląd Orzecznictwa GSiP Gazeta Sądowa i Penitencjarna Gaz. Praw. Gazeta Prawnicza Inf. Praw. Informacja Prawnicza KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe MPPOiP Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych NP Nowe Prawo Pal. Palestra PiP Państwo i Prawo PiŻ Prawo i Życie PPK Problemy Prawa Karnego, Uniwersytet Śląski, Katowice Probl. Krym. Problemy Kryminalistyki Probl. Praw. Problemy Praworządności Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo Przegl. Pol. Przegląd Policyjny PS Przegląd Sądowy RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Sł. MO Służba MO Studia Praw. Studia Prawnicze WPP Wojskowy Przegląd Prawniczy ZN ASW Zeszyty Naukowe Akademii Spraw Wewnętrznych 5. Nazwy organów NIK Najwyższa Izba Kontroli NRA Naczelna Rada Adwokacka RPO Rzecznik Praw Obywatelskich SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy TK Trybunał Konstytucyjny 6. Inne LexisNexis Lexis.pl Serwis Prawniczy LexisNexis Polska Sp. z o.o. e.n.a. europejski nakaz aresztowania SIP system informacji prawnej Wolters Kluwer LEX SIS System Informacyjny Schengen tekst jedn. tekst jednolity Uzasadnienie k.p.k. Uzasadnienie do Kodeksu postępowania karnego z 1997 r. (opublikowane w Nowe Kodeksy karne 1997 z uzasadnieniami, Warszawa 1997) zd. zdanie (fragment przepisu) Uwaga: Numeracja artykułów podawana bez bliższego oznaczenia dotyczy Kodeksu postępowania karnego z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.). 13

Wprowadzenie Dziesiąte wydanie Komentarza uwzględnia zmiany w przepisach procedury karnej według stanu na 18 lutego 2014 r., wprowadzone w latach 2012 2014, w szczególności przez: ustawę z 13 lipca 2012 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2012 r., poz. 886); ustawę z 31 sierpnia 2012 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2012 r., poz. 1091); ustawę z 31 sierpnia 2012 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2012 r., poz. 1101); ustawę z 23 listopada 2012 r. Prawo pocztowe (Dz.U. z 2012 r., poz. 1529); ustawę z 22 marca 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 2013, poz. 480); ustawę z 10 maja 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz ustawy Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. z 2013 r., poz. 765); ustawę z 27 września 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r., poz. 1247) w zakresie, w jakim weszła ona w życie z dniem 9 listopada 2013 r.; ustawę z 27 września 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2013 r., poz. 1282); ustawę z 6 grudnia 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postepowania karnego (Dz.U. z 2014 r., poz. 85). Zaznaczono i omówiono także zmiany, które wchodzą w życie z dniem 27 stycznia 2014 r., wprowadzone art. 2 ustawy z 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2013 r., poz. 849). Pomniejszoną czcionką dodano też przepisy, które wejdą w życie: z dniem 1 maja 2014 r., wprowadzone art. 477 ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz.U. z 2013 r., poz. 1650), z dniem 2 czerwca 2014 r. oraz z dniem 1 lipca 2015 r., wprowadzone art. 1 ustawy z 27 września 2013 r. o zmianie ustawy 15

Wprowadzenie Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013 r., poz. 1247). W wydaniu tym uwzględniono najnowsze orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Obecna edycja Komentarza zawiera uaktualnione orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych oraz najnowsze piśmiennictwo z zakresu procesu karnego. Komentarz pozostał opracowaniem o zwartym układzie, uwzględniającym przede wszystkim potrzeby praktyki.

USTAWA z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 4 sierpnia 1997 r. Nr 89, poz. 555; zm.: Dz.U. z 1999 r. Nr 83, poz. 931; z 2000 r. Nr 50, poz. 580, Nr 62, poz. 717, Nr 73, poz. 852 i Nr 93, poz. 1027; z 2001 r. Nr 98, poz. 1071 i Nr 106, poz. 1149; z 2002 r. Nr 74, poz. 676; z 2003 r. Nr 17, poz. 155, Nr 111, poz. 1061 i Nr 130, poz. 1188; z 2004 r. Nr 51, poz. 514, Nr 69, poz. 626, Nr 93, poz. 889, Nr 240, poz. 2405, Nr 264, poz. 2641; z 2005 r. Nr 10, poz. 70, Nr 48, poz. 461, Nr 77, poz. 680, Nr 96, poz. 821, Nr 141, poz. 1181, Nr 143, poz. 1203, Nr 163, poz. 1363, Nr 169, poz. 1416, Nr 178, poz. 1479; z 2006 r. Nr 15, poz. 118, Nr 66, poz. 467, Nr 95, poz. 659, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 141, poz. 1009 i 1113, Nr 167, poz. 1192, Nr 226, poz. 1647 i 1648; z 2007 r. Nr 20, poz. 116, Nr 64, poz. 432, Nr 80, poz. 539, Nr 89, poz. 589, Nr 99, poz. 664, Nr 112, poz. 766, Nr 123, poz. 849, Nr 128, poz. 903; z 2008 r. Nr 27, poz. 162, Nr 100, poz. 648, Nr 107, poz. 686, Nr 123, poz. 802, Nr 182, poz. 1133, Nr 208, poz. 1308, Nr 214, poz. 1344, Nr 225, poz. 1485, Nr 234, poz. 1571; z 2009 r. Nr 8, poz. 39, Nr 20, poz. 104, Nr 28, poz. 171, Nr 68, poz. 585, Nr 85, poz. 716, Nr 127, poz. 1051, Nr 144, poz. 1178, Nr 168, poz. 1323, Nr 190, poz. 1474, Nr 178, poz. 1375, Nr 206, poz. 1589; z 2010 r. Nr 7, poz. 46, Nr 98, poz. 626, Nr 106, poz. 669, Nr 122, poz. 826, Nr 125, poz. 842, Nr 182, poz. 1228, Nr 197, poz. 1307); z 2011 r. Nr 48 poz. 245 i 246, Nr 53, poz. 273, Nr 112, poz. 654, Nr 117, poz. 678, Nr 142, poz. 829, Nr 191, poz. 1135, Nr 217, poz. 1280, Nr 240, poz. 1430 i 1431, Nr 279, poz. 1645; z 2012 r., poz. 886, poz. 1091, poz. 1101, poz. 1327, poz. 1426, poz. 1447, poz. 1529; z 2013 r., poz. 480, poz. 765, poz. 849, poz. 1247, poz. 1262, poz. 1282, poz. 1436, poz. 1650; z 2014 r., poz. 85) DZIAŁ I Przepisy wstępne Literatura: E. Bieńkowska, O unormowaniu mediacji w sprawach karnych, Prok. i Pr. 2012, nr 1; M. Cieślak, Polska procedura karna, Warszawa 1984; S. Cora, Zasada legalizmu ścigania a zawiadomienie o przestępstwie, PiP 2010, nr 10; T. Gardocka, Prejudycjalność w polskim procesie karnym, Warszawa 1987; Z. Gostyński, Umorzenie postępowania na podstawie art. 11 nowego k.p.k. odstępstwo od zasady legalizmu, PiP 1997, nr 12; tenże, Zawieszenie postępowania karnego, Warszawa 1994; J. Grajewski, Ściganie na wniosek w polskim procesie karnym, Gdańsk 1982; T. Grzegorczyk, Cofanie wnios ku o ściganie w procesie karnym, PS 1997, nr 1; tenże, Wnioskowy tryb ścigania czynów karalnych, Łódź 1986; tenże, Wygaśnięcie prawa oskarżyciela publicznego do oskarżenia, Prob. Praw. 1980, nr 2; W. Grzeszczyk, Charakter prawny terminu okreś lonego w art. 11 2 k.p.k., Prok. i Pr. 1999, nr 3, s. 129; P. Hofmański, Ochrona praw człowieka, Białystok 1994; tenże, Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego, Katowice 1988; P. Hofmański, S. Zabłocki, Granice skargi oskarżycielskiej w świet le najnowszego orzecznictwa, w: Skargowy model procesu karnego. Księga ofiarowana Profesorowi Stanisławowi Stachowiakowi, Warszawa 2008; B. Janusz-Pohl, Immunitety w polskim postępowaniu karnym, Warszawa 2009; P. Kardas, Standard rzetelnego procesu a prawo wglądu do akt sprawy w postępowaniu w przedmiocie tymczasowego 17

Art. 1 Dział I. Przepisy wstępne aresztowania, Prok. i Pr. 2010, nr 1 2; Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Warszawa 2001; P. Kruszyński, Zasada domniemania niewinności w polskim procesie karnym, Warszawa 1983; tenże, Zasada domniemania niewinności w świet le najnowszego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, w: Aktualne problemy prawa i procesu karnego. Księga ofiarowana Prof. J. Grajewskiemu, Gdańskie Studia Prawnicze, t. XI, Gdańsk 2003; W. Michalski, Immunitety w polskim procesie karnym, Warszawa 1970; A. Murzynowski, Istota i zasady procesu karnego, Warszawa 1994; tenże, Refleksje na temat przestrzegania zasady prawdy materialnej a zachowanie sprawności postępowania, w: Aktualne problemy prawa i procesu karnego. Księga ofiarowana Prof. J. Grajewskiemu, Gdańskie Studia Prawnicze, t. XI, Gdańsk 2003; I. Nowikowski, O niektórych kwestiach związanych z tak zwanym umorzeniem absorpcyjnym, w: Aktualne problemy prawa i procesu karnego. Księga ofiarowana Prof. J. Grajewskiemu, Gdańskie Studia Prawnicze, t. XI, Gdańsk 2003; A.T. Olszewski, Umorzenie absorpcyjne, Prok. i Pr. 2008, nr 1; S. Stachowiak, Funkcje zasady skargowości w polskim procesie karnym, Poznań 1975; Z. Świda-Łagiewska, Zasada swobodnej oceny dowodów w polskim procesie karnym, Wrocław 1983; D. Świecki, Bezpośredniość czy pośredniość w polskim procesie karnym, Warszawa 2013; A. Tęcza-Paciorek, Zasada domniemania niewinności w polskim procesie karnym, Warszawa 2012; J. Tylman, Warunki dopuszczalności postępowania karnego, w: Nowa kodyfikacja karna. Kodeks postępowania karnego. Krótkie komentarze, z. 14, Warszawa 1998; tenże, Zasada legalizmu w procesie karnym, Warszawa 1965; P. Wiliński, Proces karny w świet le Konstytucji, Warszawa 2011; K. Zawistowski, Mediacja w postępowaniu przygotowawczym, Prok. i Pr. 2005, nr 11. Art. 1. ZAKRES OBOWIĄZYWANIA Art. 1. Postępowanie karne w sprawach należących do właściwości sądów toczy się według przepisów niniejszego kodeksu. 1. Postępowanie karne (nazywane także procesem karnym) jest to prawnie uregulowana działalność zmierzająca do realizacji prawa karnego materialnego. Postępowanie to ma więc na celu ustalenie, czy zaistniał czyn zabroniony mający postać przestępstwa, a następnie wykrycie jego sprawcy i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. Normy postępowania karnego określają prawa i obowiązki organów procesowych, stron i innych uczestników tego postępowania oraz warunki i formy ich działania, które nie mogą być dowolne muszą się one mieścić w ramach określanych przez ustawę. W tej kwestii zachowuje aktualność następująca teza: Obowiązkiem sądu jest czuwanie nad tym, aby postępowanie dowodowe prowadzone było zgodnie z tymi normami (zamieszczonymi w Kodeksie dop. W.G.). Jeżeli więc sąd odmawia wykorzystania w charakterze dowodu dokumentu procesowego, który został sporządzony z naruszeniem obowiązujących przepisów, to decyzja ta ma oparcie w art. 1 k.p.k. (wyrok SN z 22 lutego 1978 r. I KR 12/78, OSPiKA 1979, nr 7 8, poz. 142). 2. Postępowanie karne jest wyrazem realizacji konstytucyjnej zasady sprawowania wymiaru sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej przez sądy (art. 175 ust. 1 Konstytucji RP). Sądami, do których właściwości należą sprawy karne, są: sądy powszechne, sądy wojskowe oraz Sąd Najwyższy. 3. Zgodnie z Konstytucją RP postępowanie przed sądami określają ustawy (art. 176 ust. 2). Zasada ta znalazła wyraz w ustawie z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępo- 18 Wincenty Grzeszczyk

Dział I. Przepisy wstępne Art. 1 wania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.). Kodeks ten, wraz z przepisami wprowadzającymi (ustawa z 6 czerwca 1997 r. Dz.U. Nr 89, poz. 556 ze zm.), jest podstawowym źródłem prawa karnego procesowego, regulującego postępowanie karne. Normy te znajdują uzupełnienie m.in. w: 1) Konstytucji RP (jest ona źródłem powszechnie obowiązującego prawa art. 87 ust. 1), której przepisy statuują m.in. następujące zasady procesowe: prawa do obrony (art. 42 ust. 2), domniemania niewinności (art. 42 ust. 3), jawności procesu (art. 45), dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 ust. 1); ustawa zasadnicza określa też immunitet parlamentarny (art. 105 i 108), 2) ratyfikowanych umowach międzynarodowych, które po ich ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej stanowią część krajowego porządku prawnego i są źródłem powszechnie obowiązującego prawa (art. 91 ust. 1 i art. 87 ust. 1 Konstytucji RP). Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową (art. 91 ust. 2 Konstytucji RP). Źródłem prawa są więc także przepisy m.in. Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) oraz Europejskiej Konwencji o ekstradycji z 13 grudnia 1957 r. (Dz.U. z 1994 r. Nr 70, poz. 307), 3) przepisach ustrojowych, określających organizację sądów, prokuratury, adwokatury, radców prawnych, organów ścigania, 4) przepisach Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie określonym przez Kodeks postępowania karnego (art. 70, 89, 292 1), 5) aktach wykonawczych (rozporządzeniach wydanych na podstawie delegacji zamieszczonych w Kodeksie postępowania karnego). 4. Przepisy Kodeksu postępowania karnego stosuje się nie tylko w postępowaniu karnym (w postępowaniu w sprawach o przestępstwa), lecz także w innych postępowaniach na podstawie przepisów szczególnych, zwłaszcza zaś: w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe (zob. art. 113 k.k.s. oraz inne przepisy tej ustawy, np. art. 125 1, art. 128 1), w postępowaniu w sprawach o wykroczenia (według art. 1 2 k.p.w. w postępowaniu tym przepisy Kodeksu postępowania karnego stosuje się tylko wtedy, gdy przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia tak stanowią, np. w art. 8, 11 1, art. 19 1, art. 39 1 i 2, art. 41 1, art. 69, 81, 109, 112 i innych), w postępowaniu w sprawach nieletnich (art. 20 i 21 3 u.p.n.), do odpowiedzialności podmiotów zbiorowych (art. 22 ustawy z 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 768 ze zm.), w postępowaniu przed Trybunałem Stanu (art. 18 ust. 2 ustawy z 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu, tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 925 ze zm.), 19

Art. 2 Dział I. Przepisy wstępne w postępowaniu lustracyjnym (art. 19 i 21d ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnieniu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 1990 oraz treści tych dokumentów, tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 1388), w postępowaniu cywilnym, na podstawie art. 163 2 k.p.c., w razie zarządzenia przymusowego sprowadzenia lub aresztowania, w postępowaniu dyscyplinarnym (m.in. na podstawie art. 89 ust. prok., art. 128 u.s.p., art. 69 ustawy z 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie, tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.). Art. 2. CELE POSTĘPOWANIA KARNEGO Art. 2. 1. Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby: 1) sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności, 1) sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba, której nie udowodniono winy, nie poniosła tej odpowiedzialności, 2) przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego, 3) uwzględnione zostały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego, 4) rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie. 2. Podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne. 1. Art. 2 określa cele postępowania karnego, które wyznaczają wyrażone w 1 dyrektywy w postaci: zasady trafnej reakcji karnej (zwanej także zasadą trafnego orzekania pkt 1), zadań prewencyjnych prawa karnego (pkt 2), obrony interesów pokrzywdzonego (pkt 3) oraz należytej szybkości postępowania (pkt 4). Ze względu na doniosłość regulacji w osobnym przepisie ( 2) umieszczono zasadę prawdy. 2. W dyrektywie określonej w art. 2 1 pkt 1 w pierwszej kolejności położono akcent na nieuchronność odpowiedzialności karnej. Oczywistym warunkiem tej odpowiedzialności jest wykrycie sprawcy przestępstwa. Osoba zatem, która nie jest sprawcą przestępstwa, a więc jest niewinna, nie powinna ponosić odpowiedzialności karnej. Zasada trafnej reakcji karnej wymaga ponadto, aby represja karna była sprawiedliwa osoba winna powinna ponieść odpowiedzialność karną taką, na jaką zasługuje (a więc ani mniejszą, ani większą). Zasada ta ma zastosowanie także w postępowaniu przygotowawczym. Oznacza wówczas, że postępowanie to, dążąc do skutecznego zwalczania przestępczości, 20 Wincenty Grzeszczyk

Dział I. Przepisy wstępne Art. 2 powinno jednocześnie chronić obywatela przed bezpodstawnym postawieniem w stan podejrzenia, a następnie w stan oskarżenia. 3. Ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa jest warunkiem prowadzenia skutecznej walki z przestępczością. Ustalenia w tym zakresie powinny być, zgodnie z art. 2 1 pkt 2, odpowiednio wykorzystane do realizacji funkcji prewencyjnej prawa karnego zapobiegania przestępczości oraz umacniania poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego. Służy temu przewidziana w art. 19 tzw. sygnalizacja. 4. Zasada prawnej ochrony interesów pokrzywdzonego znajduje odbicie w licznych uregulowaniach szczegółowych. Jej wyrazem w postępowaniu przygotowawczym są rozwiązania przewidujące jednakowe traktowanie w Kodeksie postępowania karnego pokrzywdzonego i podejrzanego w zakresie ich udziału w czynnościach dowodowych (por. art. 315 2, art. 316 3 i art. 318). Ponadto pokrzywdzony, działając w charakterze oskarżyciela posiłkowego, może w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego wnieść do sądu własny akt oskarżenia (art. 55). Jest on również uprawniony do wnioskowania o zobowiązanie skazanego do naprawienia szkody bez potrzeby wnoszenia powództwa adhezyjnego (art. 46 k.k.), do udziału w rozprawie, chociażby nie był stroną (art. 384 2), i w niektórych posiedzeniach sądu (por. np. art. 341 1, art. 354 pkt 2). Od jego stanowiska uzależniane są niektóre decyzje sądu, np. przewidziane w art. 387 2. 5. Warunkiem rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym terminie jest szybkie i sprawne przeprowadzenie postępowania karnego, w tym również postępowania przygotowawczego. O prawie do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki stanowi także art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności zaś w art. 6 ust. 1, określając prawo do rzetelnego procesu sądowego, jako jeden z jego warunków przewiduje rozpatrzenie sprawy w rozsądnym terminie. Dobro wymiaru sprawiedliwości jest realnie zagrożone wtedy, gdy do rozstrzygnięcia sprawy nie dochodzi w rozsądnym terminie. Do podstawowych warunków optymalnego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości należy bowiem, obok zapewnienia stanu obiektywnego i niezawisłego orzekania, również realizowanie celów postępowania karnego, określonych w art. 2 1 k.p.k. Brak dążenia przez niewykorzystanie dostępnych instytucji prawa procesowego do realizacji tych celów podważa sens postępowania karnego, osłabia zaufanie do skuteczności prawa i obniża poczucie równości prawa, zagrażając w ten właśnie sposób podstawom funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Tak właśnie należy ocenić zaniechanie właściwego postępowania w jednostkowej nawet sprawie, skoro bezczynność organu procesowego nie daje się usprawiedliwić stanem prawa, które reguluje przecież sposoby usuwania względnych przeszkód w kontynuowaniu postępowania (postanowienie SN z 7 czerwca 2000 r. II KO 105/00, Prok. i Pr. 2000, nr 11, poz. 4). 21

Art. 3 Dział I. Przepisy wstępne 6. Zasada prawdy, określona w art. 2 2, ma doniosłe znaczenie dla całego procesu karnego. Wymaga ona, aby ustalenia faktyczne, stanowiące podstawę wszelkich rozstrzygnięć, były prawdziwe, a więc zgodne z rzeczywistością. Na takich ustaleniach powinny być oparte wszelkie rozstrzygnięcia: wyroki, postanowienia, zarządzenia. Wszystkie organy procesowe, na każdym etapie postępowania, powinny dążyć do poznania prawdy w drodze wszelkich dostępnych i dozwolonych środków. Poznaniu prawdy służy realizacja innych zasad, a zwłaszcza: obiektywizmu (bezstronności) organów procesowych, kontradyktoryjności postępowania, bezpośredniości, swobodnej oceny dowodów. Zasada prawdy zawarta jest m.in. w art. 92 i 410 (podstawę orzeczenia może stanowić tylko całokształt ujawnionych okoliczności), w art. 167 (obowiązek przeprowadzania dowodu także z urzędu) oraz w art. 388, z którego wynika, że sąd nie jest związany przyznaniem się oskarżonego do winy (W. Daszkiewicz, Prawo, t. I, s. 87). 7. Zgodnie z art. 1 pkt 1 noweli do k.p.k. z 27 wrześ nia 2013 r. (Dz.U. z 2013 r., poz. 1247) w art. 2 nowe brzmienie otrzymał 1 pkt 1 zmiana wejdzie w życie z dniem 1 lipca 2015 r. Przepis w nowym brzmieniu w niniejszym Komentarzu został wyróżniony pomniejszoną czcionką. Art. 3. UDZIAŁ CZYNNIKA SPOŁECZNEGO Art. 3. W granicach określonych w ustawie postępowanie karne odbywa się z udziałem czynnika społecznego. 1. Treść art. 3 jest zharmonizowana z art. 182 Konstytucji RP, zgodnie z którym udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa. Udział czynnika społecznego w postępowaniu karnym może odbywać się w trzech formach: 1) udziału ławników w orzekaniu (są wówczas równouprawnieni z sędziami zawodowymi), 2) udziału przedstawiciela organizacji społecznej w warunkach określonych w art. 90, 3) udzielenia zgodnie z art. 271 poręczenia przez organizację społeczną tytułem środka zapobiegawczego (zob. W. Daszkiewicz, Prawo, t. I, s. 122). 2. Na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej (art. 28 1). Sąd orzeka kolegialnie, z udziałem ławników: 1) w sprawach o zbrodnie, w składzie jednego sędziego i dwóch ławników (art. 28 2), 22 Wincenty Grzeszczyk

Dział I. Przepisy wstępne Art. 4 5 2) w sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności, w składzie dwóch sędziów i trzech ławników (art. 28 4). Kodeks przewiduje również możliwość rozpoznawania spraw w pierwszej instancji w składzie trzech sędziów (art. 28 3, art. 554 2). Art. 4. ZASADA OBIEKTYWIZMU Art. 4. Organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego. 1. Sformułowana w art. 4 zasada obiektywizmu (zwana niekiedy zasadą bezstronności) wymaga, aby organy procesowe badały i uwzględniały okoliczności bez kierunkowego (pozytywnego lub negatywnego) nastawienia do sprawy, zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego. Jest to osiągalne tylko wtedy, gdy przedmiotem zainteresowania, a następnie rozważań organu procesowego jest cały zebrany w sprawie materiał dowodowy, bez pominięcia istotnych jego części (zob. wyrok SN z 29 czerwca 1999 r. V KKN 459/97, Prok. i Pr. 2000, nr 2, poz. 10). O prawie do rozpatrzenia sprawy przez bezstronny sąd stanowi art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 6 ust. 1 EKOPCiPW. 2. Zasada obiektywizmu adresowana jest do organów prowadzących postępowanie karne, a więc nie tylko do sądu, lecz także do organów prowadzących lub nadzorujących postępowanie przygotowawcze. Trafnie przyjmuje się, że rzeczywista treść zasady jest szersza. Nakaz zachowania obiektywizmu odnosi się także do innych uczestników postępowania, a zwłaszcza biegłego, tłumacza, specjalisty, protokolanta, stenografa (zob. P. Hofmański i inni, Kodeks, t. I, s. 30 31). Ponadto dotyczy ona również badania oraz uwzględniania okoliczności na korzyść i niekorzyść innych niż oskarżony uczestników procesu, np. powoda cywilnego, pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym (W. Daszkiewicz, Prawo, t. I, s. 88). 3. Gwarancją zasady obiektywizmu są rozwiązania przewidujące wyłączenie sędziego (art. 40 i 41), ławników (art. 44), prokuratora i innych osób prowadzących postępowanie przygotowawcze oraz innych oskarżycieli publicznych (art. 47 i 48), biegłych (art. 196), pomocników procesowych: tłumacza (art. 204 3), specjalistów (art. 206 1), protokolanta i stenografa (art. 146) zob. T. Grzegorczyk, Kodeks, s. 35. Art. 5. ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI, IN DUBIO PRO REO Art. 5. 1. Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem. 23

Art. 5 Dział I. Przepisy wstępne 2. Nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego. 2. Wątpliwości, których nie usunięto w postępowaniu dowodowym, rozstrzyga się na korzyść oskarżonego. 1. Art. 5 1 wyraża zasadę domniemania niewinności, której istota sprowadza się do tego, że nakazuje ona odpowiednią postawę wobec oskarżonego i odpowiednie traktowanie go, co ma znaczenie dla jego statusu prawnego i społecznego, w tym jego reputacji i godności (M. Cieślak, Polska procedura, s. 356). Nie wymaga ona natomiast subiektywnego przekonania organu procesowego, że oskarżony jest niewinny. Zasada ta uwalnia oskarżonego od obowiązku dowodzenia swej niewinności (art. 74 1), co powoduje, że na oskarżycielu spoczywa ciężar dowodu, a więc udowodnienia mu winy. Nowela do k.p.k. z 10 stycznia 2003 r., która weszła w życie 1 lipca 2003 r., zmieniła brzmienie 1 art. 5, wprowadzając regułę, że nie każde orzeczenie, lecz tylko prawomocny wyrok, obala domniemanie niewinności. Zapewnia to jego zgodność z art. 42 ust. 3 Konstytucji RP. 2. Domniemanie niewinności oskarżonego zostaje obalone dopiero po udowodnieniu mu winy i jej stwierdzeniu prawomocnym wyrokiem skazującym lub warunkowo umarzającym postępowanie. Domniemanie to zaczyna działać na nowo po uchyleniu takiego wyroku w trybie kasacji, wznowienia postępowania albo podjęcia postępowania warunkowo umorzonego. 3. Konsekwencją wynikającą z zasady domniemania niewinności jest konieczność wydania wyroku uniewinniającego nie tylko z powodu całkowitego obalenia oskarżenia (gdy wykazano, że oskarżony jest niewinny), lecz także wtedy, gdy oskarżenie nie zostało dostatecznie udowodnione ze względu na występujące wątpliwości (zob. W. Daszkiewicz, Prawo, t. I, s. 82). Oznacza to, że udowodnienie winy oskarżonemu musi być całkowite, pewne, wolne od wątpliwości (wyrok SN z 24 lutego 1999 r. V KKN 362/97, Prok. i Pr. 1999, nr 7 8, poz. 11). 4. Zasadę domniemania niewinności uzupełnia zasada in dubio pro reo (art. 5 2), zawierająca nakaz rozstrzygania na korzyść oskarżonego wątpliwości, których nie da się usunąć. Reguła ta odnosi się zarówno do zagadnień faktycznych, jak i do wątpliwości prawnych wykładni przepisów i ich odpowiedniego stosowania (zob. M. Cieślak, Polska procedura, s. 358; T. Grzegorczyk, Kodeks, s. 40; S. Waltoś, Proces, s. 247). 5. Zasada in dubio pro reo nie może prowadzić do traktowania wątpliwości w sposób uproszczony. Wątpliwości w zakresie ustaleń faktycznych powinny być usunięte w drodze analizy materiału dowodowego i wykorzystania przez organy procesowe inicjatywy dowodowej. Dopiero po wyczerpaniu wszystkich możliwości w tym zakresie nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego (wyrok SN z 4 kwietnia 2000 r. II KKW 391/98, niepubl.). O zaistnieniu sytuacji opisanej w art. 5 2 można mówić tylko wówczas, gdy pomimo podjęcia starań nie 24 Wincenty Grzeszczyk

Dział I. Przepisy wstępne Art. 6 zgromadzono dowodów, które pozwoliłyby na usunięcie istniejących w sprawie wątpliwości (wyrok SN z 10 lutego 2011 r. V KZ 281/10, OSNKW 2011, nr 2, poz. 20). 6. Stan określony przez ustawodawcę jako»nie dające się usunąć wątpliwości«(art. 5 2 k.p.k.) powstaje w następstwie oceny dowodów. Dopiero wówczas bowiem można stwierdzić, czy wątpliwości w ogóle wystąpiły, czy były uzasadnione, czy i jakie miały znaczenie dla kwestii odpowiedzialności prawnej oskarżonego, czy udało się je przezwyciężyć w sposób dopuszczalny przez prawo procesowe itp. O naruszeniu zasady in dubio pro reo nie można zatem mówić wówczas, gdy sąd w wyniku pełnej i poprawnie dokonanej swobodnej oceny dowodów uznał, że brak jest wątpliwości albo że nie mają one znaczenia dla odpowiedzialności prawnej oskarżonego. Jest jednocześnie dobrym prawem obrony oskarżonego mnożenie, a nawet wyolbrzymianie na każdym etapie postępowania takich faktów i ich ocen, które pozwalają na powątpiewanie w jego winę, pod warunkiem wszakże nieprzeinaczania faktów (lojalności wobec faktów) zob. wyrok SN z 14 maja 1999 r. IV KKN 714/98 (Prok. i Pr. 2000, nr 4, poz. 8). 7. Zasada in dubio pro reo (art. 5 2) nie ogranicza utrzymanej w granicach racjonalności swobodnej oceny dowodów. Jeżeli zatem z materiału dowodowego wynikają różne wersje zdarzenia, to nie jest to jeszcze równoznaczne z zaistnieniem nie dających się usunąć wątpliwości w rozumieniu tego przepisu. W takim wypadku sąd jest zobowiązany do dokonania ustaleń właśnie na podstawie swobodnej oceny dowodów. Dopiero wtedy, gdy po wykorzystaniu wszelkich istniejących możliwości wątpliwości nie zostaną usunięte, należy je wytłumaczyć w sposób korzystny dla oskarżonego. Jeżeli jednak sąd dokona stanowczych ustaleń, to w ogóle nie może zachodzić obraza art. 5 2 (bo według tych ustaleń nie ma wątpliwości), tylko powstaje kwestia, czy ustalenia te są dokonane prawidłowo czy też błędnie (wyrok SN z 27 lipca 2000 r. IV KKN 532/99, Prok. i Pr. 2001, nr 1, poz. 7 dodatek). 8. Zgodnie z art. 1 pkt 2 noweli do k.p.k. z 27 wrześ nia 2013 r. (Dz.U. z 2013 r., poz. 1247) w art. 5 nowe brzmienie otrzymał 2 zmiana wejdzie w życie z dniem 1 lipca 2015 r. Przepis w nowym brzmieniu w niniejszym Komentarzu został wyróżniony pomniejszoną czcionką. Art. 6. ZASADA PRAWA DO OBRONY Art. 6. Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć. 1. Określona w art. 6 zasada prawa do obrony ma rangę zasady konstytucyjnej. Zgodnie z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie 25

Art. 6 Dział I. Przepisy wstępne korzystać z obrońcy z urzędu. Prawo do obrony gwarantują także art. 6 ust. 3 lit. b, c, d EKOPCiPW oraz art. 14 ust. 3 lit. b, d, e MPPOiP. 2. Obroną w postępowaniu karnym jest każde celowe zachowanie podejmowane w interesie oskarżonego. Zachowanie to może mieć charakter obrony czynnej, której wyrazem są czynności zmierzające do ochrony interesów oskarżonego, lub obrony biernej, polegającej na powstrzymywaniu się od dostarczania dowodów wspierających oskarżenie (art. 74 1). 3. W doktrynie i orzecznictwie wyróżnia się obronę materialną, jako działalność skierowaną na odrzucenie oskarżenia lub złagodzenie odpowiedzialności karnej i odpowiednio odpowiedzialności cywilnej, oraz obronę formalną, czyli korzystanie z pomocy obrońcy. Trafnie jednak podnosi się, że takie rozróżnienie z wielu powodów nie jest uzasadnione, m.in. dlatego że działalność obrońcy służy materialnej obronie oskarżonego. Uzasadnione jest natomiast różnicowanie według kryterium podmiotowego na obronę wykonywaną przez samego oskarżonego, obrońcę, inne osoby uprawnione do tego przez ustawę (np. ustawowych przedstawicieli) i oskarżyciela publicznego (art. 425 4). 4. Prawo do obrony urzeczywistnia się przez konkretne uprawnienia procesowe, m.in. prawo do informacji (art. 16), uprawnienia w zakresie składania wniosków dowodowych (art. 167), udziału w czynnościach procesowych (art. 315 2, art. 316 318, art. 339 5, art. 341 1, art. 343 5, art. 374 1, art. 451, art. 464), składania wyjaśnień (art. 175 1 i art. 176), wglądu do akt sprawy (art. 156, art. 321), zaskarżania orzeczeń (art. 425). 5. Wyrazem prawa do obrony jest również prawo do milczenia (art. 175 1) oraz prawo do nieświadczenia przeciwko sobie (art. 74 1 w części dotyczącej reguły nemo se ipsum accusare tenetur). Z prawa do milczenia nie wynika jednak uprawnienie do kłamstwa, choć jednocześnie fałszywe wyjaśnienia, jeżeli mieszczą się w granicach obrony, nie są karalne, gdyż oskarżony został uwolniony od obowiązku mówienia prawdy. Nie wyklucza to jednak możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej na podstawie art. 234 k.k. za fałszywe oskarżenie innej osoby o popełnienie czynu innego niż ten, który zarzucono oskarżonemu (P. Hofmański i inni, Kodeks, t. I, s. 46 47; S. Waltoś, Proces, s. 297). Prawo do obrony zapewniające oskarżonemu (podejrzanemu) swobodę wypowiedzi co do zarzuconego mu czynu zabronionego, chroniące zarazem przed poniesieniem odpowiedzialności karnej z powodu ich treści, nie legalizuje innych zachowań oskarżonego o znamionach czynu zabronionego, choćby zmierzały one do uniknięcia bądź złagodzenia odpowiedzialności za czyn zarzucany (wyrok SN z 9 lutego 2004 r. V KK 194/03, OSNKW 2004, nr 4, poz. 42). Oskarżony, który składając wyjaśnienia w związku z toczącym się przeciwko niemu postępowaniem karnym, fałszywie pomawia inną osobę o współudział w tym przestępstwie w celu ukrycia tożsamości rzeczywistych współuczestników tego przestępstwa, a nie w celu 26 Wincenty Grzeszczyk