Tomasz Jałowiec 1 Akademia Obrony Narodowej Bezpieczeństwo realizacji zadań w wojskowym systemie logistycznym 2 Stopień realizacji zadań szkoleniowych i operacyjnych przez siły zbrojne warunkowany jest szeregiem różnorodnych czynników, wśród których priorytetową rolę pełni wojskowy system logistyczny. Ze względu na specyfikę realizacji procesów logistycznych na rzecz wojsk powszechnym zjawiskiem w obszarze zabezpieczenia logistycznego w armii jest występowanie sytuacji zakłócających, negatywnie wpływających na możliwości wojskowego potencjału logistycznego. Szczegółowa analiza sfery logistycznej w wojsku jednoznacznie wskazuje, że niezmiennie od lat kluczową w niej kwestią pozostaje zagwarantowanie warunków pozwalających na wyeliminowanie lub minimalizowanie wpływu negatywnych, nieprzewidywalnych zakłóceń. Celem artykułu jest zasygnalizowanie kluczowych wymiarów bezpieczeństwa wojskowego systemu logistycznego, szczególnie istotnych z perspektywy skutecznej realizacji zadań szkoleniowych i operacyjnych przez siły zbrojne. Zakres zadań realizowanych w wojskowym systemie logistycznym Prawidłowe funkcjonowanie sił zbrojnych wymaga właściwie zorganizowanego i zarządzanego zaplecza materiałowo-technicznego, zaspokajającego, na oczekiwanym poziomie, potrzeby pododdziałów i oddziałów wojskowych. Dostarczanie wojskom niezbędnych środków materiałowych oraz świadczenie na ich rzecz koniecznych usług logistycznych wymaga właściwie zorganizowanej struktury organizacyjnej stanowiącej podstawę sfery logistycznej, która w najszerszym znaczeniu obejmuje następujące aspekty działalności wojskowej 3 : projektowanie oraz realizowanie prac badawczo-rozwojowych, pozyskiwanie, przechowywanie, transport, dystrybucję, utrzymanie i konserwację, ewakuację oraz pozbywanie się uzbrojenia, sprzętu i środków materiałowo-technicznych; transport personelu; pozyskiwanie lub budowę, utrzymanie i konserwację, użytkowanie oraz pozbywanie się budynków i instalacji; pozyskiwanie lub świadczenie usług; zabezpieczenie medyczne i zabezpieczenie zdrowotne. W literaturze przedmiotu wojskowy system logistyczny definiowany jest jako organizacja wojskowa działająca zgodnie z zasadami sztuki wojennej oraz teorii organizacji i zarządzania, złożona z organów kierowania oraz jednostek i urządzeń logistycznych sprzężonych ze sobą relacjami, przeznaczona do organizowania i realizacji dostaw zaopatrzenia i świadczenia usług dla wojsk 4. Zgodnie z zapisami doktrynalnymi system funkcjonalny logistyki sił zbrojnych w ujęciu strukturalnym obejmuje organy kierowania oraz organy wykonawcze (stacjonarne i mobilne) przeznaczone do wsparcia i zabezpieczenia logistycznego wojsk w czasie pokoju, kryzysu i wojny, w każdych warunkach terenowych oraz klimatycznych, w tym w operacjach prowadzonych poza granicami państwa. Natomiast w ujęciu funkcjonalnym postrzegany jest jako celowe działanie organów logistycznych w ramach podsystemów (kierowania; materiałowy; techniczny; transportu i ruchu wojsk; infrastruktury wojskowej; medyczny) oraz obszarów funkcjonalnych (wsparcia przez państwo-gospodarza; mobilizacji gospodarki i rezerw strategicznych). Zapewniają 1 ppłk dr hab. inż. Wydział Zarządzania i Dowodzenia, Akademia Obrony Narodowej. 2 Artykuł recenzowany. 3 AAP-6 Słownik terminów i definicji NATO, Warszawa 2014, s. 241. 4 Por. E. Nowak, Logistyka wojskowa zarys teorii, AON, Warszawa 2000, s. 26. 953
one ciągłość wsparcia i zabezpieczenia logistycznego wojsk w procesie szkolenia oraz wykonywania zadań 5. Podstawowym zadaniem wojskowego systemu logistycznego jest zabezpieczenie potrzeb sił zbrojnych w zakresie materiałowym, technicznym, transportu i ruchu wojsk, infrastruktury wojskowej oraz medycznym w czasie pokoju, kryzysu i wojny 6. Z perspektywy współczesnego wymiaru procesu zabezpieczenia logistycznego sił zbrojnych, zadania wojskowego systemu logistycznego można podzielić na dwie zasadnicze grupy. Pierwsza z nich, odnosząca się do czasu pokoju obejmuje przede wszystkim przedsięwzięcia związane z 7 : realizacją zadań logistycznych warunkujących utrzymanie wymaganej gotowości bojowej wojsk; zagwarantowaniem, pod kątem logistycznym, bieżącego funkcjonowania jednostek i instytucji wojskowych zgodnie z ich przeznaczeniem; zapewnieniem logistycznych warunków do niezakłóconej realizacji zadań szkoleniowych i operacyjnych przez wojska; zabezpieczaniem logistycznym polskich kontyngentów wojskowych realizujących zadania poza granicami kraju w ramach logistyki narodowej i wielonarodowej; pozyskiwaniem w sytuacjach uzasadnionych operacyjnie i/lub ekonomicznie cywilnego potencjału logistycznego; realizacją przedsięwzięć logistycznych wynikających ze zobowiązań sojuszniczych i koalicyjnych; gromadzeniem, przechowywaniem i dostarczaniem zapasów środków bojowych i materiałowych (ŚBiM); utrzymywaniem uzbrojenia i sprzętu wojskowego (UiSW) w stanie gotowości do użycia zgodnie z przeznaczeniem oraz odtwarzanie jego sprawności w razie uszkodzenia; zaopatrywaniem wojsk w UiSW, części zamienne i materiały techniczne niezbędne w procesie jego eksploatacji; przygotowywaniem i utrzymywaniem infrastruktury logistycznej niezbędnej z perspektywy interesów sił zbrojnych i państwa; doskonaleniem funkcjonowania stacjonarnego i polowego potencjału logistycznego sił zbrojnych; stworzeniem warunków zapewniających płynne przyjęcie zasobów logistycznych z gospodarki narodowej. W czasie kryzysu lub wojny do ww. zadań wojskowego systemu logistycznego dochodzi ponadto 8 : efektywne przeorganizowanie stacjonarnego i polowego potencjału logistycznego pod kątem wymagań skutecznego prowadzenia działań bojowych; kompleksowe zabezpieczenie logistyczne podmiotów sił zbrojnych w procesie ich mobilizacji i osiągania wyższych stanów gotowości bojowej; przyjęcie sił i środków logistycznych z podmiotów gospodarki narodowej, niezbędnych do skutecznej realizacji zadań operacyjnych; zagwarantowanie warunków do pełnego zabezpieczenia potrzeb logistycznych wydzielonych komponentów operacyjnych na terenie kraju oraz poza jego granicami; realizacja zadań wsparcia logistycznego sił sojuszniczych w ramach wsparcia przez państwo gospodarza. Każdy z elementów funkcjonalnych wojskowego systemu logistycznego realizuje szereg zadań szczegółowych, których charakter determinowany jest, z jednej strony generowanymi przez wojska oczekiwaniami, z drugiej zaś możliwościami posiadanego potencjału logistycznego i zgromadzonymi zasobami. Bez wątpienia charakteryzują się one znaczną złożonością i wymagają dużych nakładów, nie mniej jednak stanowią dla wojsk jedną z podstawowych determinant warunkujących realizację stawianych im zadań szkoleniowych i operacyjnych. Istota zabezpieczenia logistycznego wojsk sprowadza się do zagwa- 5 Doktryna Logistyczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej - D-4 (B), MON-CDiSzSZ, Bydgoszcz 2014, s. 13. 6 Doktryna Logistyczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej DD/4, MON-SGWP, Warszawa 2004, s. 11. 7 T. Jałowiec, Efektywność w wojskowym systemie logistycznym, Bel Studio, Warszawa 2013, s. 41-42. 8 Tamże, s. 42. 954
rantowania warunków dających pewność i gwarancje otrzymania przez pododdziały i oddziały wojskowe niezbędnych zasobów logistycznych w oczekiwanej ilości, jakości, miejscu i czasie pomimo występujących w wielu przypadkach zakłóceń. Istota i wymiary bezpieczeństwa w wojskowym systemie logistycznym Jednym z priorytetów funkcjonowania wojskowego systemu logistycznego pozostaje niezmiennie od lat zagwarantowanie stabilnych podstaw warunkujących szeroko rozumiane bezpieczeństwo bez względu na zaistniałe okoliczności. Wychodząc od ogólnego pojęcia bezpieczeństwa rozumianego jako stan, który daje poczucie pewności i gwarancje jego zachowania oraz szansę na doskonalenie 9 należy zauważyć, że bezpieczeństwo w wojskowym systemie logistycznym odnosi się przede wszystkim do eliminacji zagrożeń zakłócających zabezpieczenie logistyczne wojsk. Jednym z istotnych zadań stojących przed podmiotami odpowiedzialnymi za zaspokajanie potrzeb logistycznych wojsk podczas ich działań operacyjnych i szkoleniowych jest zatem przewidywanie ryzyka związanego z realizacją konkretnych procesów, a następnie jego minimalizacja. Czynniki ryzyka pojawiające się w wojskowych procesach logistycznych związane są przede wszystkim ze specyficznym charakterem realizowanych zadań, wymaganiami taktyczno-operacyjnymi, a także wynikają z dynamicznych zmian w otoczeniu bliższym i dalszym wojskowego systemu logistycznego. Ponadto wynikają one z zasięgu i charakteru wojskowych łańcuchów logistycznych (globalny, krajowy, lokalny, sojuszniczy, narodowy), rodzaju zaangażowanych sił i środków (stopień nowoczesności, kompatybilność) oraz warunków gospodarczych, klimatycznych czy terenowych. W zależności od charakteru realizowanych zadań występujące czynniki ryzyka związane z ww. czynnikami mają różną wagę i intensywność oddziaływania. W celu uporządkowania różnego rodzaju zagrożeń wpływających na poziom bezpieczeństwa w wojskowym systemie logistycznym warto zwrócić uwagę na używaną w sektorze cywilnym systematykę obszaru zagrożeń nazywaną GEMIO. Jej istota sprowadza się do identyfikacji 5 obszarów generujących największe ryzyko dla procesów logistycznych, tj 10 : 1. Geopolitics - geopolityka, (terroryzm, piractwo morskie) całokształt zdarzeń politycznych, ekonomicznych i społecznych, które w określonym czasie mogą mieć istotny wpływ na kształt i przebieg procesów logistycznych. Zagrożenia powstające w tym obszarze mogą przyjmować postać konfliktów o charakterze zbrojnym lub ekonomicznym, które w nieoczekiwany sposób zakłócają przepływ ładunków w rejonach objętych takim konfliktem lub całkowicie uniemożliwiają trwale lub czasowo prowadzenie działalności logistycznej. 2. Environment środowisko naturalne i siły przyrody zagrożenia występujące w tym zakresie są jednymi z najczęściej wpływających na łańcuchy dostaw, ponieważ w dużej mierze wynikają z naturalnych zmian pogodowych zakłócających procesy transportu i przeładunków. Czynniki ryzyka brane pod uwagę w tej kategorii to przede wszystkim nagłe lub sezonowe załamania pogody, których rezultatem może być oblodzenie dróg, zalanie infrastruktury, trudności z eksploatacją taboru w ekstremalnych warunkach pogodowych itp.; 3. Market rynek, w tym kooperacja i jakość usług, ceny za usługi, konkurencja w branży dla przedsiębiorstw logistycznych kluczowe znaczenie ma kooperacja z podmiotami zewnętrznymi niezbędna do realizacji wielu funkcji w łańcuchu dostaw. Sprawny przebieg procesów zależny jest zatem także od profesjonalizmu osób i przedsiębiorstw współpracujących z operatorem 4. Infrastructure infrastruktura i wyposażenie techniczne, zasoby ludzkie główne zagrożenia wiążą się z dostępnością i stanem technicznym obiektów infrastrukturalnych. Dużą rolę odgrywa również stopień wyszkolenia i sprawność personelu obsługującego maszyny i urządzenia zaangażowane w procesy transportu i obsługi logistycznej ładunków 5. Organization przygotowanie i organizacja procesów z zachowaniem procedur operacyjnych i specjalistycznych obszar ten zawiera czynniki zagrożenia wywodzące się z systemu organi- 9 J. Kaczmarek, W. Łepkowski, B. Zdrodowski (red.), Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2008, s. 14. 10 Por. D. Książkiewicz, D. Mierkiewicz, Bezpieczeństwo we współczesnych łańcuchach logistycznych, Zeszyty Naukowe Wydziału Ekonomicznego Uniwersytetu Gdańskiego - Ekonomika Transportu i Logistyka nr 43/2012, s. 52-58. 955
zacji i funkcjonowania samych przedsiębiorstw. Podstawowe zagrożenia w tej grupie dotyczą uszkodzeń, kradzieży i wyłudzeń ładunków. Specyfika sektora militarnego oraz specyfika zadań realizowanych w ramach wojskowego systemu logistycznego wymusza konieczność modyfikacji rozwiązań stosowanych w sferze cywilnej. Przede wszystkim należy wskazać, że w przepadku środowiska wojskowego zasadnym wydaje się rozpatrywanie potencjalnych zagrożeń w zależności od czasu realizacji zadań (pokoju, kryzysu i wojny). Należy przy tym pamiętać, że głównym zadaniem systemu funkcjonalnego logistyki w siłach zbrojnych jest kompleksowe zabezpieczenie potrzeb wojsk, które niejednokrotnie realizują zadania podczas długotrwałych operacji o wysokiej intensywności, w nieprzewidywalnym środowisku, w skrajnie trudnych warunkach klimatycznych i terenowych z dala od macierzystych baz zaopatrzenia, przy braku infrastruktury oraz bez wsparcia ze strony innych państw czy podmiotów. W odniesieniu do czasu pokoju można w zasadzie przyjąć rozwiązania z sektora cywilnego z jednym wyjątkiem, tj., odmiennym podejściem do kwestii rynkowych. Nastawione na korzyści ekonomiczne podmioty gospodarcze swoje działania ukierunkowują na eliminację zagrożeń wpływających na zmniejszenie ich zysku. Natomiast w przypadku elementów wojskowego systemu logistycznego nie mam mowy o wyłącznym patrzeniu na rachunek ekonomiczny, bowiem ich najważniejszym celem jest zabezpieczenie logistyczne wojsk w stopniu gwarantującym 100% realizację stawianych zadań szkoleniowych i operacyjnych. Odmienna sytuacja występuję w przypadku realizacji zadań zabezpieczenia logistycznego wojsk w czasie kryzysu, a jeszcze bardziej złożona w czasie wojny. Nieprzewidywalność rozwoju sytuacji w przypadku tych dwóch stanów funkcjonowania państwa wpływa na gwałtowny wzrost zagrożeń, które negatywnie mogą wpływać na stopień realizacji zadań przez podmioty wojskowego systemu logistycznego. Bez wątpienia istotny wpływ na charakter i przebieg wojskowych procesów logistycznych ma całokształt zdarzeń politycznych, militarnych, gospodarczych czy społecznych, które w tym czasie mogą zaistnieć. Z perspektywy logistycznej konflikty zbrojne w danym regionie skutkują nie tylko wprowadzaniem specjalnych procedur związanych z obrotem towarowym, a wiążą się przede wszystkim z dynamicznym wzrostem bezpośredniego zagrożenia dla potencjału i zasobów logistycznych. Na tym etapie rozważań należy przypomnieć, że celem niniejszego artykułu nie jest analiza wszystkich potencjalnych zagrożeń mogących oddziaływać na bezpieczeństwo realizacji zadań w wojskowym systemie logistycznym w czasie pokoju kryzysu czy wojny a jedynie zasygnalizowanie tego niezwykle złożonego problemu. Starając się jednak uogólnić prezentowane w tym zakresie opinie należy wskazać, że bezpieczeństwo w wojskowym systemie logistycznym należy przede wszystkim postrzegać na płaszczyźnie: informacyjnej, eksploatacyjnej, infrastrukturalnej, zasobowej i organizacyjnej, zarówno w odniesieniu do życia i zdrowia personelu wojskowego, a także innych osób, jak i mienia oraz środowiska. Niezwykle istotne jest ponadto uwzględnianie czynników narodowych oraz wynikających z obowiązujących regulacji międzynarodowych czy sojuszniczych. Podsumowanie Zagwarantowanie bezpieczeństwa realizacji zadań w wojskowym systemie logistycznym wymaga ścisłego współdziałania wszystkich jego elementów. Wobec szeregu potencjalnych zagrożeń, których skala i zakres może ulegać dynamicznym zmianom kluczową kwestię stanowi zagwarantowanie warunków do skutecznego reagowania na pojawiające się zagrożenia. Podejmowane w tym kierunku prace zmierzają do zagwarantowania wojskowemu systemowi logistycznemu cech takich jak: mobilność, elastyczność, prostota oraz zdolność do szybkiej reakcji na zmieniającą się sytuację operacyjną. Wypracowane procedury i organizowane w tym celu struktury powinny być zdolne do zapewnienia wojskom zdolności bojowej oraz możliwości jej utrzymywania a tym samym warunki do wykonywania zadań w czasie pokoju, kryzysu i wojny, bez względu na często występujące zjawiska niekorzystne. 956
Streszczenie Prawidłowe funkcjonowanie sił zbrojnych wymaga właściwie zorganizowanej sfery zabezpieczenia logistycznego wojsk. Od stopnia realizacji zadań przez elementy wojskowego systemu logistycznego uzależnione jest wykonanie zadań operacyjnych i szkoleniowych przez pododdziały i oddziały wojskowego. Celem artykułu jest zasygnalizowanie kluczowych wymiarów bezpieczeństwa wojskowego systemu logistycznego, szczególnie istotnych z perspektywy skutecznej realizacji zadań szkoleniowych i operacyjnych przez siły zbrojne. Security of tasks in the military logistics system Abstract The proper functioning of the armed forces requires a well-organized logistics sphere of security forces. The degree of fulfillment of tasks by elements of the military logistics system depends on the performance of operational tasks and training by military units. The purpose of this article is to signal the key dimensions of military security of the logistics system, particularly important from the perspective of effective implementation of training and operations by the armed forces. LITERATURA / BIBLIOGRAPHY [1]. AAP-6 Słownik terminów i definicji NATO, Warszawa 2014. [2]. Doktryna Logistyczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej - D-4 (B), MON-CDiSzSZ, Bydgoszcz 2014. [3]. Doktryna Logistyczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej DD/4, MON-SGWP, Warszawa 2004. [4]. Jałowiec T., Efektywność w wojskowym systemie logistycznym, Bel Studio, Warszawa 2013. [5]. Kaczmarek J., Łepkowski W., Zdrodowski B. (red.), Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa 2008. [6]. Książkiewicz D., Mierkiewicz D., Bezpieczeństwo we współczesnych łańcuchach logistycznych, Zeszyty Naukowe Wydziału Ekonomicznego Uniwersytetu Gdańskiego - Ekonomika Transportu i Logistyka nr 43/2012. [7]. Nowak E., Logistyka wojskowa zarys teorii, AON, Warszawa 2000. 957
958