SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII DLA KLASY 2 i 3 VII LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO im. KRZYSZTOFA KAMILA BACZYŃSKIEGO W RADOMIU

SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII DLA KLASY 2 i 3 VII LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO im. KRZYSZTOFA KAMILA BACZYŃSKIEGO W RADOMIU Wymagania edukacyjne zawierają szczegółowy wykaz wiadomości i umiejętności, które uczeń powinien opanować po omówieniu lekcji z podręcznika Biologia na czasie zakres rozszerzony. Poziomy oczekiwanych osiągnięć ucznia Wymagania podstawowe - konieczne (na stopień dopuszczający) i podstawowe (na stopień dostateczny) obejmują treści i umiejętności: najważniejsze w uczeniu się biologii często powtarzające się w procesie nauczania określone programem nauczania na poziomie nieprzekraczającym wymagań zawartych w podstawie programowej użyteczne w życiu codziennym Wymagania ponadpodstawowe - rozszerzające (na stopień dobry) i dopełniające (na stopień bardzo dobry) obejmują treści i umiejętności: złożone i mniej przystępne niż zaliczone do wymagań podstawowych wymagające korzystania z różnych źródeł informacji umożliwiające rozwiązywanie problemów pozwalające łączyć wiedzę z różnych przedmiotów i dziedzin Stopnie szkolne Stopień dopuszczający Stopień dopuszczający można wystawić uczniowi, który przyswoił treści konieczne. Taki uczeń z pomocą nauczyciela jest w stanie nadrobić braki w podstawowych umiejętnościach. Stopień dostateczny Stopień dostateczny może otrzymać uczeń, który opanował wiadomości podstawowe i z niewielką pomocą nauczyciela potrafi rozwiązać podstawowe problemy. Analizuje również proste zależności, a także próbuje porównywać, wnioskować i zajmować określone stanowisko. Stopień dobry 1 Opracowała: Magdalena Starzyńska

Stopień dobry można wystawić uczniowi, który przyswoił treści rozszerzające, właściwie stosuje terminologię przedmiotową, a także wiadomości w sytuacjach typowych wg wzorów znanych z lekcji i podręcznika, rozwiązuje typowe problemy z wykorzystaniem poznanych metod, samodzielnie pracuje z podręcznikiem i materiałem źródłowym oraz aktywnie uczestniczy w zajęciach. Stopień bardzo dobry Stopień bardzo dobry może otrzymać uczeń, który opanował treści dopełniające. Potrafi on samodzielnie interpretować zjawiska oraz bronić swych poglądów. Stopień celujący Stopień celujący może otrzymać uczeń, który opanował treści wykraczające poza informacje zawarte w podręczniku. Potrafi on selekcjonować hierarchizować wiadomości, z powodzeniem bierze udział w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, a także pod okiem nauczyciela prowadzi własne prace badawcze. i Dział Temat Poziom wymagań dopuszczający (2) Badania przyrodnicze 1. Metodyka badań biologicznych dostateczny (2+3) dobry (2+3+4) bardzo dobry (2+3+4+5) Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: rozróżnia metody analizuje kolejne poznawania świata etapy prowadzenia etapy badań badań biologicznych 2 Opracowała: Magdalena Starzyńska polega różnica między rozumowaniem dedukcyjnym a rozumowaniem indukcyjnym rozróżnia problem badawczy od hipotezy, próbę kontrolną od próby badawczej, zmienną niezależną od zmiennej zależnej omawia zasady prowadzenia i dokumentowania badań formułuje główne etapy badań do konkretnych obserwacji i doświadczeń biologicznych planuje przykładową obserwację biologiczną wykonuje dokumentację przykładowej obserwacji celujący (2+3+4+5+6) przeprowadza zaplanowane badanie przyrodnicze, a wyniki prezentuje w klasie stosuje metodę naukową do rozwiązywania problemów badawczych

Chemiczne podstawy życia 2. Obserwacje mikroskopowe jako źródło wiedzy biologicznej 1. Składniki nieorganiczne organizmów 2. Budowa i znaczenie węglowodanów nazywa elementy układu optycznego i układu mechanicznego mikroskopu optycznego obrazu oglądanego w mikroskopie optycznym klasyfikuje związki chemiczne na organiczne i nieorganiczne związki budujące organizm klasyfikuje pierwiastki na makroelementy i mikroelementy pierwiastki biogenne nazywa wiązania i oddziaływania chemiczne funkcje wody funkcje soli mineralnych i funkcje głównych grup węglowodanów klasyfikuje sacharydy i podaje przykłady definiuje pojęcie zdolność rozdzielcza wyjaśnia sposób działania mikroskopów optycznego i elektronowego wybranych makro- i mikroelementów określa znaczenie i występowanie wybranych typów wiązań i oddziaływań chemicznych cząsteczki wody określa kryterium klasyfikacji sacharydów wyjaśnia, w jaki sposób powstaje porównuje działanie mikroskopu optycznego i mikroskopu elektronowego zalety i wady mikroskopów optycznych oraz elektronowych określa objawy niedoboru wybranych makro- i mikroelementów budowę różnych typów wiązań chemicznych właściwości fizykochemiczne wody uzasadnia znaczenie soli mineralnych dla organizmów klasyfikuje monosacharydy i porównuje budowę wybranych określa zasadę działania mikroskopu fluorescencyjnego wyjaśnia różnicę w sposobie działania mikroskopów elektronowych: transmisyjnego i skaningowego rysuje modele różnych typów wiązań chemicznych wykazuje związek między budową cząsteczki wody i właściwościami a jej rolą w organizmie omawia powstawanie form pierścieniowych monosacharydów ilustruje powstawanie wiązania O- tworzy preparaty mikroskopowe nietrwałe i samodzielnie przeprowadza obserwację potrafi zaplanować i przeprowadzić doświadczenia przedstawiające właściwości fizykochemiczne wody samodzielnie przeprowadza doświadczenia mające na celu wykrycie 3 Opracowała: Magdalena Starzyńska

3. Lipidy budowa i znaczenie 4. Białka główny budulec organizmu właściwości mono-, oligo- i polisacharydów funkcje lipidów klasyfikuje lipidy ze względu na budowę cząsteczki grup lipidów nazywa grypy białek ze względu na pełnione funkcje, liczbę aminokwasów w łańcuchu strukturę oraz obecność elementów nieaminokwasowych przykładowe białka i ich funkcje wiązanie O- glikozydowe omawia występowanie i znaczenie wybranych mono-, oligo- i polisacharydów polega różnica między tłuszczami nasyconymi a tłuszczami nienasyconymi podaje kryteria klasyfikacji białek wskazuje wiązanie peptydowe polega i w jakich warunkach zachodzi koagulacja i denaturacja białek polisacharydów porównuje budowę chemiczną mono-, oligo- i polisacharydów planuje doświadczenie mające na celu wykrycie glukozy kryteria klasyfikacji tłuszczowców budowę lipidów prostych, złożonych i izoprenowych uzasadnia znaczenie cholesterolu planuje doświadczenie, którego celem jest wykrycie lipidów grupy białek ze względu na pełnione funkcje, liczbę aminokwasów w łańcuchu i strukturę oraz obecność elementów nieaminokwasowych zapisuje wzór ogólny aminokwasów zapisuje reakcję powstawania glikozydowego zapisuje wzory wybranych węglowodanów porównuje poszczególne grupy lipidów fosfolipidów i ich rozmieszczenie w błonie biologicznej analizuje budowę triglicerydu analizuje budowę aminokwasów klasyfikuje aminokwasy ze względu na charakter podstawników porównuje białka fibrylarne i globularne porównuje proces koagulacji i denaturacji białek węglowodanów samodzielnie przeprowadza doświadczenia mające na celu wykrycie lipidów samodzielnie przeprowadza doświadczenia mające na celu wykrycie białek i wiązań peptydowych 4 Opracowała: Magdalena Starzyńska

Komórka podstawowa jednostka życia 5. Budowa i rola kwasów nukleinowych 1. Przestrzenna organizacja komórki białek rozpoznaje struktury przestrzenne białek wymienia właściwości białek budowę pojedynczego nukleotydu DNA i RNA omawia rolę DNA rodzaje RNA i określa ich rolę określa lokalizację DNA w komórkach eukariotycznych i prokariotycznych komórka, organizm jednokomórkowy, organizm wielokomórkowy przykłady komórek prokariotycznych i eukariotycznych wskazuje i nazywa struktury komórki prokariotycznej i eukariotycznej polega komplementarność zasad podwójna helisa, replikacja wyjaśnia zależność między wymiarami komórki a jej powierzchnią i objętością rysuje wybraną komórkę eukariotyczną na podstawie obserwacji mikroskopowej dipeptydu strukturę 1-, 2-, 3- i 4- rzędową białek ocenia znaczenie regularnych wizyt u ginekologa charakteryzuje budowę chemiczną i przestrzenną cząsteczki DNA i RNA porównuje budowę i rolę DNA z budową i rolą RNA rysuje schemat budowy nukleotydu oblicza procentową zawartość zasad azotowych w DNA klasyfikuje komórki ze względu na występowanie jądra komórkowego funkcje struktur komórki prokariotycznej porównuje komórkę prokariotyczną z komórką eukariotyczną wskazuje cechy planuje doświadczenie mające na celu wykrycie wiązań peptydowych rozróżnia zasady azotowe nazywa i wskazuje wiązania w cząsteczce DNA przykłady największych komórek roślinnych i zwierzęcych analizuje znaczenie wielkości i kształtu komórki w transporcie substancji do i z komórki samodzielnie tworzy model cząsteczki DNA wykonuje samodzielnie nietrwały preparat mikroskopowy i obserwuje różne rodzaje komórek 5 Opracowała: Magdalena Starzyńska

2. Budowa, właściwości i funkcje błon biologicznych 3. Jądro komórkowe rozróżnia komórki: zwierzęcą, roślinną, grzybową i prokariotyczną nazywa i wskazuje składniki błon biologicznych właściwości błon biologicznych funkcje błon biologicznych rodzaje transportu przez błony funkcje jądra komórkowego chromatyna, nukleosom, chromosom, kariotyp, chromosomy omawia model budowy błony biologicznej wyjaśnia różnicę między transportem biernym a transportem czynnym rozróżnia endocytozę i egzocytozę osmoza, turgor, plazmoliza, deplazmoliza identyfikuje elementy budowy jądra komórkowego określa skład chemiczny chromatyny wyjaśnia znaczenie wspólne i różnice między komórkami eukariotycznymi białka błon i właściwości lipidów występujących w błonach biologicznych różne rodzaje transportu przez błony porównuje zjawiska osmozy i dyfuzji przedstawia skutki umieszczenia komórki roślinnej oraz komórki zwierzęcej w roztworach: hipotonicznym, izotonicznym i hipertonicznym elementy jądra komórkowego budowę chromosomu metafazowego analizuje rozmieszczenie białek i lipidów w błonach biologicznych wyjaśnia różnicę w sposobie działania białek kanałowych i nośnikowych planuje doświadczenie mające na celu udowodnienie selektywnej przepuszczalności błony planuje doświadczenie mające na celu obserwację plazmolizy i deplazmolizy w komórkach roślinnych wyjaśnia różnicę między heterochromatyną a euchromatyną uzasadnia znaczenie upakowania DNA w jądrze komórkowym samodzielnie przeprowadza doświadczenie mające na celu udowodnienie selektywnej przepuszczalności błony samodzielnie przeprowadza doświadczenie mające na celu obserwację plazmolizy i deplazmolizy w komórkach roślinnych dowodzi, iż komórki eukariotyczne zawierają różną liczbę jąder komórkowych 6 Opracowała: Magdalena Starzyńska

4. Składniki cytoplazmy 5. Składniki cytoplazmy homologiczne identyfikuje chromosomy płci i autosomy wyjaśnia różnicę między komórką haploidalną a komórką diploidalną omawia skład i znaczenie cytozolu elementy cytoszkieletu i ich funkcje identyfikuje ruchy cytozolu budowę i rolę siateczki śródplazmatycznej budowę i rolę rybosomów, aparatu Golgiego i lizosomów organelle komórki jąderka i otoczki jądrowej i identyfikuje kolejne etapy upakowania DNA w jądrze komórkowym rysuje chromosom metafazowy podaje przykłady komórek haploidalnych i komórek diploidalnych omawia ruchy cytozolu określa rolę peroksysomów i glioksysomów polega funkcjonalne powiązanie między rybosomami, siateczką śródplazmatyczną, aparatem Golgiego a błoną komórkową budowę porównuje elementy cytoszkieletu pod względem budowy, funkcji i rozmieszczenia porównuje siateczkę śródplazmatyczną szorstką z siateczką śródplazmatyczną gładką planuje doświadczenie mające na celu wykazanie znaczenia wysokiej temperatury w dezaktywacji katalazy w bulwie ziemniaka wyjaśnia, od czego zależy liczba i rozpoznaje elementy cytoszkieletu ilustruje plan budowy wici i rzęski dokonuje obserwacji ruchów cytozolu w komórkach moczarki kanadyjskiej przedstawia sposoby powstawania planuje i przeprowadza doświadczenie, w którym obserwuje rodzaje ruchów cytozolu w komórkach moczarki kanadyjskiej rozpoznaje typy plastydów na 7 Opracowała: Magdalena Starzyńska

otoczone dwiema błonami 6. Pozostałe składniki komórki. Połączenia między komórkami 7. Podziały komórkowe eukariotycznej otoczone dwiema błonami uzasadnia rolę mitochondriów jako centrów energetycznych funkcje plastydów klasyfikuje składniki komórki na plazmatyczne i nieplazmatyczne komórki zawierające wakuolę funkcje wakuoli komórki zawierające ścianę komórkową funkcje ściany komórkowej rodzaje podziałów komórki rozpoznaje etapy mitozy i mejozy przebieg etapów mitozy mitochondriów klasyfikuje typy plastydów budowę chloroplastu argumenty potwierdzające słuszność teorii endosymbiozy nazywa substancje będące głównymi składnikami budulcowym ściany komórkowej polegają wtórne zmiany o charakterze inkrustacji i adkrustacji nazywa rodzaje połączeń międzykomórkowych w komórkach roślinnych i zwierzęcych kariokineza i cytokineza ilustruje poszczególne etapy mitozy i mejozy wyjaśnia rolę interfazy w cyklu życiowym komórki rozmieszczenie mitochondriów w komórce porównuje typy plastydów wyjaśnia, dlaczego mitochondria i plastydy nazywa się organellami półautonomicznymi wakuoli wyjaśnia różnice między wodniczkami u protistów budowę ściany komórkowej omawia umiejscowienie, budowę i funkcje połączeń między komórkami u roślin i zwierząt analizuje schemat przedstawiający ilość DNA i chromosomów w etapach cyklu komórkowego poszczególne etapy plastydów i możliwości przekształcania różnych rodzajów plastydów rozpoznaje typy plastydów na podstawie obserwacji mikroskopowej porównuje ścianę komórkową pierwotną ze ścianą komórkową wtórną u roślin porównuje procesy inkrustacji i adkrustacji wyjaśnia i porównuje przebieg cytokinezy w komórkach roślinnej i zwierzęcej amitozy i endomitozy podstawie obserwacji mikroskopowej wyjaśnia, w jaki sposób inkrustacja i adkrustacji zmieniają właściwości ściany komórkowej analizuje sposób formowania wrzeciona kariokinetycznego w komórce roślinnej i zwierzęcej 8 Opracowała: Magdalena Starzyńska

Różnorodnoś ć wirusów, bakterii, protistów i grzybów 1. Klasyfikowan ie organizmów i mejozy porównuje przebieg oraz znaczenie mitozy i mejozy wyjaśnia znaczenie zjawiska crossingover zadania systematyki główne rangi taksonów kryteria klasyfikowania organizmów według metod opartych na podobieństwie i pokrewieństwie organizmów nazwy pięciu królestw świata organizmów charakterystyczne cechy organizmów należących do każdego z pięciu królestw określa skutki zaburzeń cyklu komórkowego wymienia czynniki wywołujące transformację nowotworową takson, narządy homologiczne, gatunek ocenia znaczenie systematyki polega nazewnictwo binominalne gatunków i podaje nazwisko jego twórcy wyjaśnia zasady konstruowania klucza dwudzielnego do oznaczania gatunków interfazy określa znaczenie wrzeciona kariokinetycznego polega programowana śmierć komórki wyjaśnia mechanizm transformacji nowotworowej polega hierarchiczny układ rang jednostek taksonomicznych określa stanowisko systematyczne wybranego gatunku rośliny i zwierzęcia wskazuje w nazwie gatunku nazwę rodzajową i epitet gatunkowy wyjaśnia różnicę między naturalnym a sztucznym systemem klasyfikacji takson monofiletyczny, parafiletyczny i polifiletyczny porównuje królestwa świata żywego porównuje i ocenia sposoby klasyfikowania organizmów oparte na metodach fenetycznych i filogenetycznych oznacza gatunki, wykorzystując klucz w postaci graficznej lub numerycznej konstruuje klucz służący do oznaczania przykładowych gatunków organizmów ocenia stopień pokrewieństwa organizmów na podstawie analizy drzewa rodowego organizmów 2. Wirusy uzasadnia, że wirusy formy teorie 9 Opracowała: Magdalena Starzyńska

bezkomórkowe formy materii 3. Bakterie organizmy bezjądrowe wirusów sposoby rozprzestrzeniania się wirusowych chorób roślin, zwierząt i człowieka wirusów choroby wirusowe człowieka budowę komórki bakteryjnej czynności życiowe bakterii klasyfikuje bakterie w zależności od sposobu odżywiania i oddychania sposoby rozmnażania bezpłciowego bakterii podaje przykłady pozytywnego i negatywnego znaczenia bakterii choroby budowę winionu omawia przebieg cyklu lizogenicznego bakteriofaga i cyklu wirusa zwierzęcego wyjaśnia, jakie znaczenie w zwalczaniu wirusów mają szczepienia ochronne funkcje elementów komórki identyfikuje różne formy komórek bakterii i rodzaje ich skupisk określa wielkość komórek bakteryjnych określa znaczenie form przetrwalnikowych w cyklu życiowym bakterii wyjaśnia znaczenie procesów płciowych znajdują się na pograniczu materii nieożywionej i żywej wyjaśnia różnicę między cyklem litycznym a lizogenicznym klasyfikuje wirusy na podstawie rodzaju kwasu nukleinowego, morfologii, rodzaju gospodarza i sposobu infekcji oraz podaje ich przykłady wybrane choroby wirusowe człowieka polega różnica w budowie komórki bakterii samo- i cudzożywnej poszczególne grupy bakterii w zależności od sposobu odżywiania i oddychania oraz podaje ich przykłady omawia etapy koniugacji grupy systematyczne bakterii wirusów pod względem kształtu porównuje przebieg cyklu lizogenicznego bakteriofaga i cykl wirusa zwierzęcego wyjaśnia różnicę między wirusem a wiroidem określa znaczenie prionów omawia różnice w budowie ściany komórkowej bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych wyjaśnia znaczenie heterocyst omawia rodzaje taksji pochodzenia wirusów dowodzi związku pomiędzy wynalezieniem mikroskopu a podejściem ludzi do problemów higieny, chorób zakaźnych, leczenia 10 Opracowała: Magdalena Starzyńska

4. Protisty proste organizmy eukariotyczne bakteryjne człowieka i drogi zakażenia czynności życiowe protestów komórki protistów zwierzęcych omawia sposób odżywiania się protistów zwierzęcych przebieg rozmnażania się bezpłciowego i płciowego protistów charakterystyczne cechy budowy protistów roślinopodobnych omawia sposób odżywiania się protistów roślinopodobnych charakterystyczne dla protistów grzybopodobnych podaje przykłady pozytywnego i zachodzących u bakterii anabioza, taksja, koniugacja rozróżnia rodzaje ruchów u protistów zwierzęcych wyjaśnia rolę wodniczek w odżywianiu i wydalaniu protistów wyróżnia główne rodzaje plech u protistów roślinopodobnych typy zapłodnienia występujące u protistów porównuje poszczególne typy protestów przedstawicieli typów protistów podaje przykłady protistów, których organizm jest: pojedynczą komórką, kolonią, plechą omawia objawy wybranych chorób bakteryjnych człowieka proponuje działania profilaktyczne określa kryterium klasyfikacji protestów i charakteryzuje sposób funkcjonowania organelli ruchu u protistów polega różnica między pinocytozą a fagocytozą omawia proces wydalania i osmoregulacji zachodzący u protistów zwierzęcych omawia kolejne etapy przebiegu koniugacji u pantofelka omawia kolejne etapy cyklu rozwojowego zarodźca malarii budowę form jednokomórkowych i wielokomórkowych protistów wyjaśnia, dlaczego osmoregulacja i wydalanie mają szczególne znaczenie dla protistów słodkowodnych rodzaje materiałów zapasowych występujących u protistów roślinopodobnych barwinki fotosyntetyczne u protistów roślinopodobnych budowy charakterystyczne dla typów protistów zwierzęcych, roślinopodobnych i grzybopodobnych omawia choroby wywoływane przez protisty omawia przemianę uzasadnia różnicę między cyklem rozwojowym z mejozą pregamiczną a cyklem rozwojowym z mejozą postgamiczną 11 Opracowała: Magdalena Starzyńska

5. Grzyby cudzożywne beztkankowce. Porosty negatywnego znaczenia protistów choroby wywoływane przez protisty i drogi ich zarażenia charakterystyczne grzybów grzybów, używając pojęć: grzybnia, strzępki, owocnik sposoby rozmnażania bezpłciowego i płciowego grzybów przedstawicieli typów grzybów grzybów i porostów wyjaśnia, dlaczego grzyby są plechowcami omawia sposoby oddychania grzybów rozróżnia poszczególne typy grzybów przedstawia budowę, środowisko i sposób życia porostów określa wpływ grzybów na zdrowie i życie człowieka roślinopodobnych charakterystyczne plech protistów roślinopodobnych porównuje typy zapłodnienia u protestów proponuje działania profilaktyczne w celu uniknięcia zarażenia się protistami chorobotwórczymi rozróżnia rodzaje strzępek porównuje sposoby rozmnażania się grzybów omawia kolejne etapy cyklu rozwojowego sprzężniowców, workowców i podstawczaków rozróżnia typy hymenoforów u podstawczaków porównuje cechy typów grzybów gatunki grzybów saprobiontycznych, pasożytniczych i symbiotycznych pokoleń z dominującym sporofitem na przykładzie listownicy określa kryterium klasyfikacji grzybów porównuje typy mikoryz porównuje rodzaje zarodników wskazuje fazę dominującą w cyklu rozwojowym sprzężniowców, workowców i podstawczaków określa rolę rozmnóżek w rozmnażaniu porostów wyjaśnia znaczenie skali porostowej, potrafi przyporządkować wybrane gatunki porostów do odpowiedniej kategorii 12 Opracowała: Magdalena Starzyńska

Różnorodnoś ć roślin 1. Rośliny pierwotnie wodne 2. Główne kierunki rozwoju roślin lądowych 3. Tkanki roślinne właściwe wyłącznie roślinom charakterystyczne dla roślin pierwotnie wodnych krasnorostów i zielenic środowiska wodnego przykłady adaptacji roślin do życia na lądzie rozróżnia grupy morfologicznorozwojowe roślin lądowych określa rolę tkanek twórczych charakterystyczne formy organizacji roślin pierwotnie wodnych sposoby rozmnażania krasnorostów i zielenic omawia jedną z hipotez o pochodzeniu roślin lądowych, wymieniając cechy świadczące o bliskim pokrewieństwie roślin i współczesnych zielenic definiuje pojęcie telom klasyfikuje i identyfikuje tkanki roślinne przedstawia zasady profilaktyki chorób człowieka wywoływanych przez grzyby rodzaje plech porostów formy organizacji roślin pierwotnie wodnych omawia przemianę pokoleń na przykładzie ulwy sałatowej omawia kolejne etapy koniugacji u skrętnicy ryniofity omawia główne założenia teorii telomowej merystemy pierwotne i wtórne oraz określa ich funkcje wyjaśnia trudności w klasyfikacji systematycznej krasnorostów i zielenic krasnorosty i zielenice pod względem budowy i środowiska występowania porównuje warunki panujące w wodzie i na lądzie porównuje budowę epidermy i ryzodermy sposób powstawania, budowę dokonuje obserwacji mikroskopowych zielenic, wykonuje preparaty nietrwałe wykazuje znaczenie cech adaptacyjnych roślin do życia na lądzie uzasadnia różnicę pomiędzy tkankami twórczymi a tkankami stałymi 13 Opracowała: Magdalena Starzyńska

4. Budowa i funkcje korzenia 5. Budowa i funkcje łodygi cechy tkanek stałych epidermy określa funkcje tkanek okrywających i funkcję rodzajów miękiszu i funkcje tkanek wzmacniających omawia tkanki przewodzące, wskazując cechy budowy drewna i łyka, które umożliwiają tym tkankom przewodzenie substancji główne funkcje korzenia budowę strefową korzenia pierwotną i wtórną korzenia funkcje łodygi charakterystyczne cechy tkanek twórczych wytwory epidermy i omawia ich znaczenie porównuje budowę palowego i wiązkowego systemu korzeniowego oraz uzasadnia, że systemy te stanowią adaptację do warunków środowiska modyfikacje budowy korzeni modyfikacje budowy określa lokalizację merystemów w roślinie omawia efekt działania kambium i fellogenu polega mechanizm zamykania i otwierania aparatów szparkowych wyjaśnia znaczenie kutykuli utworów wydzielniczych przedstawia sposób powstawania wtórnych tkanek merystematycznych w korzeniu oraz charakteryzuje efekty ich działalności modyfikacje budowy korzeni omawia etapy przyrostu na grubość oraz znaczenie korkowicy przykłady wewnętrznych i powierzchniowych utworów wydzielniczych porównuje budowę pierwotną korzenia z budową wtórną porównuje budowę pierwotną łodygi z budowę, dokonując obserwacji przekrojów poprzecznych korzeni uzasadnia różnicę w budowie 14 Opracowała: Magdalena Starzyńska

6. Budowa i funkcje liści 7. Mszaki rośliny o dominującym gametoficie pierwotną i wtórną łodygi funkcje liści anatomiczną liścia środowiska, w których występują mszaki wspólne cechy mszaków gametofitu i sporofitu mszaków mszaków łodygi definiuje pojęcie ulistnienie rodzaje ulistnienia, unerwienia liści i rodzaje nerwacji podaje przykłady liści pojedynczych i złożonych modyfikacje budowy liści plechowców i organowców omawia cykl rozwojowy mszaków rozróżnia mchy, wątrobowce i glewiki łodygi przedstawia sposób powstawania wtórnych tkanek merystematycznych w łodydze oraz charakteryzuje efekty ich działalności modyfikacje budowy łodygi morfologiczną liścia określa rolę elementów budowy liścia określa znaczenie modyfikacji liści podaje przykłady cech łączących mszaki z plechowcami i organowcami określa rolę elementów gametofitu i sporofitu mszaków określa znaczenie budową wtórną rozróżnia łodygi w zależności od stopnia trwałości rozróżnia typy ulistnienia, nerwacji i rodzaje liści porównuje miękisz palisadowy z miękiszem gąbczastym uzasadnia, że u mszaków występuje heteromorficzna przemiana pokoleń wskazuje cechy charakterystyczne mchów, wątrobowców i glewików wskazuje cechy charakterystyczne anatomicznej korzenia i łodygi porównuje budowę anatomiczną liścia rośliny iglastej i liścia rośliny dwuliściennej oraz uzasadnia przyczyny istniejących różnic analizuje budowę gametofitu i sporofitu u mchów, wątrobowców i glewików 15 Opracowała: Magdalena Starzyńska

8. Paprotniki zarodnikowe rośliny naczyniowe morfologicznorozwojowe paprotników gametofitu i sporofitu paprotników wskazuje cechy charakterystyczne paprociowych, widłakowych i skrzypowych paprotników charakterystyczne w cyklu rozwojowym paprotników przedstawicieli paprociowych, widłakowych i skrzypowych wody w cyklu rozwojowym mszaków wskazuje pokolenie diploidalne i haploidalne w cyklu rozwojowym określa miejsce zachodzenia i znaczenie mejozy w cyklu rozwojowym przedstawicieli mchów, wątrobowców i glewików morfologiczną i anatomiczną paprociowych wskazuje i nazywa elementy budowy sporofitu paprociowych, widłakowych i skrzypowych omawia cykl rozwojowy paprotników jednakozarodnikowyc h na przykładzie narecznicy samczej omawia cykl rozwojowy grup mchów liścia wątrobowców na przykładzie porostnicy wskazuje cechy paprociowych, które zdecydowały o opanowaniu środowiska lądowego i osiągnięciu większych rozmiarów niż mszaki podaje przykłady żyjących w Polsce gatunków widłakowych, skrzypowych i paprociowych objętych ochroną prawną porównuje budowę i znaczenie współczesnych oraz dawnych widłakowych i skrzypowych 16 Opracowała: Magdalena Starzyńska

9. Nagozalążko we rośliny kwiatowe z nieosłoniętym zalążkiem 10. Okrytozalążk owe rośliny charakterystyczne dla roślin nagozalążkowych sporofitu roślin nagozalążkowych roślin nagozalążkowych roślin nasiennych występujące u nagozalążkowych wyjaśnia genezę nazwy nagozalążkowe (nagonasienne) i krótko charakteryzuje głównych przedstawicieli roślin szpilkowych w Polsce wyjaśnia genezę nazwy rośliny paprotników różnozarodnikowych na przykładzie widliczki ostrozębnej przedstawicieli paprociowych, widłakowych i skrzypowych wyjaśnia znaczenie kwiatu, nasion, zalążka i łagiewki pyłkowej u nagozalążkowych przedstawia budowę kwiatu rośliny nagozalążkowej i wskazuje elementy homologiczne do struktur poznanych u paprotników przedstawia budowę i rozwój gametofitu męskiego i żeńskiego u roślin nagozalążkowych przedstawia przebieg cyklu rozwojowego u roślin nagozalążkowych na przykładzie sosny zwyczajnej omawia funkcje elementów kwiatu nasienia sosny zwyczajnej wspólne cechy roślin nagozalążkowych wielkolistnych oraz ich przedstawicieli wspólne cechy roślin nagozalążkowych drobnolistnych oraz ich przedstawicieli gatunki roślin nagozalążkowych objętych w Polsce ścisłą ochroną gatunkową rozpoznaje rośliny rozróżnia rodzaje kwiatów szpilkowe występujące w Polsce, analizuje ich budowę morfologiczną wybrane rodziny 17 Opracowała: Magdalena Starzyńska

wytwarzające owoce okrytozalążkowych odróżniające je od nagozalążkowych sporofit roślin okrytozalążkowych przedstawia budowę obupłciowego kwiatu rośliny okrytozalążkowej ocenia możliwości adaptacyjne roślin okrytozalążkowych roślin okrytozalążkowych okrytozalążkowe (okrytonasienne) rodzaje kwiatów omawia przebieg cyklu rozwojowego u roślin okrytozalążkowych ocenia znaczenie wykształcenia się nasion dla opanowania środowiska lądowego przez rośliny omawia sposób rozprzestrzeniania się nasion i owoców obupłciowego u rośliny okrytozalążkowej i rozwój gametofitu męskiego i żeńskiego u rośliny okrytozalążkowej wyjaśnia związek między zapyleniem a zapłodnieniem wyjaśnia na przykładach związek między budową kwiatu u rośliny okrytozalążkowej a sposobem jego zapylania mechanizmy zapobiegające samozapyleniu omawia przebieg i efekty podwójnego zapłodnienia nasienia przykłady owoców pojedynczych (suchych i mięsistych), zbiorowych i owocostanów pręcikowie, słupkowie, kwiatostan schematycznie przedstawia różne rodzaje kwiatostanów uzasadnia, dlaczego rośliny unikają samozapylenia podaje kryterium podziału nasion na bielmowe, bezbielmowe i obielmowe oraz wskazuje między nimi podobieństwa i różnice definiuje pojęcie partenokarpia porównuje sposoby powstawania różnych owoców przykłady roślin jednoliściennych i dwuliściennych dwuliściennych i jednoliściennych 18 Opracowała: Magdalena Starzyńska

Funkcjonowa nie roślin 1. Transport wody, soli mineralnych i substancji odżywczych 2. Wzrost i rozwój roślin okrytonasiennyc h funkcje wody w życiu roślin omawia bilans wodny w organizmie rośliny wzrost rośliny i rozwój rośliny omawia etapy ontogenezy rośliny omawia bierny i czynny mechanizm pobierania wody, posługując się pojęciami: transpiracja, parcie korzeniowe, gutacja, wiosenny płacz roślin etapy transportu wody i soli mineralnych w roślinie rodzaje transpiracji sposoby wegetatywnego rozmnażania się roślin wskazuje, które etapy cyklu życiowego rośliny składają się na stadium wegetatywne, a które na generatywne porównuje cechy budowy morfologicznej i anatomicznej u roślin jednoliściennych i dwuliściennych określa skutki niedoboru wody w roślinie potencjał wody, ciśnienie hydrostatyczne, ciśnienie osmotyczne omawia mechanizm zamykania i otwierania się aparatów szparkowych wyjaśnia, w jaki sposób odbywa się transport asymilatów w roślinie procesy wzrostu i rozwoju embrionalnego okrytonasiennej rośliny dwuliściennej od momentu zapłodnienia do powstania nasienia warunki względnego i omawia sposób pobierania soli mineralnych przez rośliny przedstawia sposób określenia potencjału wody w roślinie wyjaśnia rolę sił kohezji i adhezji w przewodzeniu wody omawia czynniki wpływające na intensywność transpiracji porównuje kiełkowanie nadziemne (epigeiczne) i podziemne (hipogeiczne rośliny monokarpiczne i rośliny polikarpiczne przykłady planuje doświadczenie mające na celu zbadanie wpływu natężenia światła na intensywność transpiracji planuje doświadczenie, którego celem jest zbadanie biegunowości pędów rośliny 19 Opracowała: Magdalena Starzyńska

3. Regulatory wzrostu i rozwoju roślin charakterystyczne cechy fitohormonów pięć głównych grup fitohormonów najważniejsze funkcje auksyn, giberelin, cytokinin, inhibitorów wzrostu i etylenu omawia kiełkowanie nasion, uwzględniając charakterystyczne dla tego procesu zmiany fizjologiczne i morfologiczne definiuje pojęcie fitohormony podaje przykłady wykorzystania fitohormonów rolnictwie i ogrodnictwie bezwzględnego spoczynku nasion procesy, które zachodzą w okresie wzrostu wegetatywnego siewki omawia wpływ temperatury i długości dnia i nocy na zakwitanie roślin wernalizacja i fotoperiodyzm rośliny krótkiego dnia (RKD), rośliny długiego dnia (RDD) i rośliny neutralne (RN) miejsce syntetyzowania auksyn oraz wpływ auksyn na procesy wzrostu i rozwoju roślin wpływ giberelin i cytokinin na procesy wzrostu i rozwoju roślin wyjaśnia wpływ inhibitorów wzrostu roślin monokarpicznych i polikarpicznych analizuje wykres przedstawiający wpływ stężenia auksyn na wzrost korzeni i łodygi porównuje wpływ auksyn i giberelin na rośliny porównuje wpływ stężenia auksyn i cytokinin na wzrost i rozwój tkanek roślinnych określa rolę fitohormonów mających znaczenie w uruchamianiu reakcji obronnych roślin poddanych działaniu czynników stresowych 20 Opracowała: Magdalena Starzyńska

Różnorodnoś ć bezkręgowcó w 4. Reakcje roślin na bodźce 1. Kryteria klasyfikacji zwierząt wyróżnia typy ruchów roślin oraz podaje ich przykłady wyjaśnia różnicę między tropizmami a nastiami klasyfikuje i podaje przykłady zwierząt na podstawie następujących kryteriów: wykształcenie tkanek, rodzaj symetrii, liczba listków zarodkowych, występowanie lub brak wtórnej jamy ciała, przekształcenie się pragęby, sposób bruzdkowania i powstawanie wyjaśnia mechanizm powstawania ruchów wzrostowych i turgorowych etapy rozwoju zarodkowego u zwierząt zwierzęta dwuwarstwowe i zwierzęta trójwarstwowe, zwierzęta pierwouste i zwierzęta wtórouste na kiełkowanie nasion i reakcje obronne roślin wyjaśnia wpływ etylenu na dojrzewanie owoców i zrzucanie liści wyróżnia rodzaje tropizmów i nastii w zależności od rodzaju bodźca zewnętrznego omawia rodzaje tropizmów wyjaśnia przyczynę odmiennej reakcji korzenia i łodygi na działanie siły grawitacyjnej omawia przykłady nastii uzasadnia związek między symetrią ciała a budową zwierzęcia i trybem życia przebieg i efekty bruzdkowania wyjaśnia, w jaki sposób powstaje otwór gębowy, odbytowy i mezoderma u zwierząt pierwoustych i uzasadnia różnicę między tropizmem dodatnim a tropizmem ujemnym wyjaśnia znaczenie auksyn w reakcjach ruchowych roślin uzasadnia, że nastie mogą mieć charakter ruchów turgorowych i wzrostowych zwierzęta acelomatyczne, pseudocelomatyczne i celomatyczne planuje doświadczenie, którego celem jest zbadanie geotropizmu korzenia i pędu klasyfikuje zwierzęta celomatyczne ze względu na rodzaj segmentacji i obecność lub brak struny grzbietowej 21 Opracowała: Magdalena Starzyńska

2. Gąbki zwierzęta beztkankowe 3. Tkanki zwierzęce budowa i funkcja mezodermy omawia środowisko i tryb życia gąbek podstawowe czynności życiowe gąbek gąbek klasyfikuje tkanki zwierzęce i rolę tkanki nabłonkowej i funkcje tkanki łącznej tkanki chrzęstnej i kostnej budowę i funkcje osocza oraz elementów morfotycznych krwi omawia ogólne cechy budowy tkanki mięśniowej i rolę elementów tkanki nerwowej nazywa poziomy omawia bezpłciowy i płciowy sposób rozmnażania się gąbek przedstawia ogólny plan budowy gąbki rozpoznaje poszczególne rodzaje tkanek zwierzęcych dzieli tkanki nabłonkowe na podstawie liczby warstw komórek, kształtu komórek i pełnionych funkcji funkcje gruczołów wyjaśnia kryteria podziału tkanki łącznej przykłady tkanek łącznych właściwych, podporowych i płynnych narząd, układ wtóroustych polegają totipotencjalne właściwości komórek i określa ich znaczenie w życiu gąbek gromady zaliczane do typu gąbek wraz z przykładami ich przedstawicieli rysuje tkanki zwierzęce nabłonki pod względem budowy, roli i miejsca występowania pod względem budowy, roli i występowania tkanki łączne właściwe porównuje rodzaje tkanek chrzęstnych i kostnych pod względem budowy i miejsca występowania porównuje pod względem budowy i sposobu porównuje typy budowy ciała gąbek określa rolę komórek kołnierzykowatych ściany ciała gąbek poszczególne gromady gąbek określa pochodzenie rodzajów tkanek klasyfikuje gruczoły charakterystyczne i funkcje limfy i hemolimfy omawia sposób przekazywania impulsu nerwowego funkcje komórek glejowych analizuje wpływ zanieczyszczenia wody na różnorodność i liczebność gąbek rozpoznaje tkanki zwierzęce dokonując obserwacji mikroskopowych preparatów trwałych, wskazując ich cechy 22 Opracowała: Magdalena Starzyńska

4. Parzydełkowc e tkankowe zwierzęta dwuwarstwowe 5. Płazińce zwierzęta spłaszczone grzbieto- -brzusznie organizacji budowy ciała zwierząt układy narządów budujących ciała zwierząt środowisko i tryb życia parzydełkowców ogólną budowę ciała parzydełkowców omawia sposób odżywiania się parzydełkowców parzydełkowców wspólne cechy wszystkich przedstawicieli płazińców narządów nazywa typ układu nerwowego parzydełkowców i omawia jego budowę omawia sposób wykonywania ruchów i przemieszczania się parzydełkowców sposoby rozmnażania się parzydełkowców żywiciel pośredni, żywiciel ostateczny, obojnak, zapłodnienie krzyżowe funkcjonowania tkankę mięśniową gładką, poprzecznie prążkowaną serca oraz poprzecznie prążkowaną szkieletową porównuje budowę polipa z budową meduzy funkcje i miejsca występowania rodzajów komórek ciała parzydełkowców budowę ściany ciała parzydełkowca omawia przemianę pokoleń u parzydełkowców na przykładzie chełbi modrej przykładowych przedstawicieli gromad wora powłokowomięśniowego morfologiczną wskazuje podobieństwa i różnice między wewnętrzną a zewnętrzną ścianą ciała u parzydełkowca i znaczenie parzydełek definiuje pojęcie ciałka brzeżne (ropalia) gromady parzydełkowców rabdity, statocysty gromady płazińców przebieg tworzenia raf koralowych gromady płazińców 23 Opracowała: Magdalena Starzyńska

6. Nicienie zwierzęta o obłym, nieczłonowanym ciele wewnętrzną płazińców omawia sposoby odżywiania się płazińców wyjaśnia, w jaki sposób u płazińców zachodzi wymiana gazowa i transport substancji przykłady adaptacji płazińców do pasożytniczego trybu życia płazińców omawia ogólny plan budowy ciała nicieni tryb życia nicieni charakterystyczne budowy nicieni podstawowe czynności życiowe nicieni nicieni gatunki pasożytnicze płazińców, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia lub życia człowieka proponuje działania profilaktyczne mające na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa zarażenia człowieka płazińcami pasożytniczymi proponuje działania profilaktyczne mające na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa zarażenia człowieka nicieniami pasożytniczymi płazińców układu pokarmowego płazińców nazywa typ układu nerwowego płazińców i omawia jego budowę i funkcje układu wydalniczego płazińców układu rozrodczego płazińców cykl rozwojowy tasiemca nieuzbrojonego, bruzdogłowca szerokiego i motylicy wątrobowej omawia pokrycie ciała u nicieni układu pokarmowego i sposób trawienia nicieni wyjaśnia, w jaki sposób zachodzi wymiana gazowa i transport substancji u nicieni układu wydalniczego definiuje pojęcie: linienie, oskórek wskazuje przystosowania nicieni do pasożytnictwa i charakteryzuje nicienie pasożytnicze roślin, zwierząt i człowieka oraz nicienie niepasożytnicze 24 Opracowała: Magdalena Starzyńska

7. Pierścienice bezkręgowce o wyraźnej metamerii 8. Stawonogi zwierzęta o tryb życia pierścienic budowy anatomicznej wspólne dla wszystkich pierścienic przedstawia ogólną budowę ciała pierścienic omawia wewnętrzną budowę ciała pierścienic na przykładzie dżdżownicy budowy pijawek o znaczeniu adaptacyjnym do pasożytniczego trybu życia pierścienic i charakteryzuje układu pokarmowego pierścienic wyjaśnia, w jaki sposób u pierścienic zachodzi wymian gazowa układu krwionośnego i nerwowego u pierścienic budowę i funkcje układu wydalniczego pierścienic omawia sposób rozmnażania się pierścienic typy aparatów gębowych i nerwowego nicieni omawia sposób rozmnażania się i rozwoju nicieni cykl rozwojowy glisty ludzkiej i włośnia krętego wyjaśnia różnicę między metamerią homonomiczną a heteronomiczną funkcje parapodiów omawia pokrycie ciała u pierścienic wskazuje podobieństwa i różnice w rozmnażaniu się wieloszczetów, skąposzczetów i pijawek wyjaśnia znaczenie siodełka u skąposzczetów i pijawek przedstawicieli wieloszczetów, skąposzczetów i pijawek porównuje budowę morfologiczną i morfologiczną odcinka głowowego ciała nereidy morfologiczną parapodium nereidy barwniki oddechowe pierścienic i barwy, jakie nadają krwi wyjaśnia rolę komórek chloragogenowych miksocel, hemolimfa gromady należące do pierścienic gromady należące do 25 Opracowała: Magdalena Starzyńska

członowanych odnóżach środowiska, w których żyją stawonogi wspólne cechy budowy morfologicznej i anatomicznej stawonogów narządy wymiany gazowej stawonogów typy gruczołów wydalniczych omawia przebieg rozwoju złożonego z przeobrażeniem niezupełnym i zupełnym stawonogów owadów i podaje przykłady owadów, u których one występują typy odnóży owadów i podaje przykłady owadów, u których one występują przeobrażenie zupełne, przeobrażenie niezupełne, imago, poczwarka anatomiczną skorupiaków, pajęczaków i owadów układu pokarmowego stawonogów porównuje budowę narządów oddechowych stawonogów żyjących w wodzie i na lądzie omawia sposób działania otwartego układu krwionośnego porównuje stawonogi wodne i lądowe pod względem budowy narządów wydalniczych oraz usuwanych produktów przemiany materii przedstawia budowę łańcuszkowego układu nerwowego typowego dla większości stawonogów polega partenogeneza skorupiaki, szczękoczułkowce oraz tchawkowe i omawia różnorodność budowy skrzydeł owadów uzasadnia, że stawonogi przystosowały się do pobierania różnorodnego pokarmu wyjaśnia rolę ostii w sercu oka złożonego wyjaśnia rolę narządów tympanalnych wyjaśnia rolę pokładełka porównuje skorupiaki, szczękoczułkowce i tchawkowce przystosowania stawonogów do życia w różnorodnych typach środowisk stawonodów 26 Opracowała: Magdalena Starzyńska

9. Mięczaki zwierzęta o miękkim niesegmentowan ym ciele 10. Szkarłupnie bezkręgowe zwierzęta wtórouste środowisko życia mięczaków przedstawia ogólną budowę ciała mięczaków na przykładzie ślimaka budowy charakterystyczne dla wszystkich przedstawicieli mięczaków mięczaków środowisko i tryb życia szkarłupni szkarłupni w przyrodzie i życiu człowieka układu pokarmowego mięczaków i sposoby pobierania przez nie pokarmu budowę i sposób funkcjonowania narządów oddechowych u mięczaków zasiedlających środowiska wodne i lądowe rozmnażanie się mięczaków funkcje układu wodnego (ambulakralnego) przedstawia ogólną budowę ciała szkarłupni omawia czynności życiowe szkarłupni podaje ich przedstawicieli wyjaśnia budowę i funkcje muszli u mięczaków wyjaśnia, w jaki sposób zachodzi przepływ krwi w układzie krwionośnym mięczaków układu krwionośnego głowonogów układu nerwowego omawia wydalanie i osmoregulację u mięczaków uzasadnia twierdzenie, że głowonogi są mięczakami o najwyższym stopieniu złożoności budowy wewnętrzną szkarłupni na przykładzie rozgwiazdy omawia sposób odżywiania się i budowę układu pokarmowego porównuje budowę zewnętrzną i budowę muszli u gromad mięczaków gromady mięczaków oraz wskazuje charakterystyczne cechy budowy morfologicznej umożliwiające ich identyfikację przykłady gatunków należących do gromad budowę układu nerwowego szkarłupni omawia sposób rozmnażania się szkarłupni gromady szkarłupni i omawia proces powstawania pereł porównuje budowę morfologiczną liliowców, rozgwiazd, wężowideł, jeżowców i strzykw 27 Opracowała: Magdalena Starzyńska

Różnorodnoś ć strunowców 1. Charakteryst yka strunowców. Strunowce niższe 2. Cechy charakterystyczn e kręgowców pięć najważniejszych cech strunowców podtypy strunowców przedstawia drzewo rodowe strunowców porównuje plan budowy bezkręgowców i strunowców wspólne cechy wszystkich kręgowców pokrycie ciała kręgowców, uwzględniając środowisko i tryb życia przedstawicieli strunowców niższych na przykładzie lancetnika wskazuje w budowie lancetnika charakterystyczne cechy strunowców grupy biologiczne kręgowców charakterystyczne dla wszystkich krągłoustych szkarłupni wyjaśnia, w jaki sposób zachodzi wymiana gazowa, transport substancji oraz wydalanie i osmoregulacja u szkarłupni układu wodnego (ambulakralnego) uzasadnia, iż szkarłupnie są nietypowymi bezkręgowcami omawia zewnętrzną i wewnętrzną budowę ciała oraz funkcje życiowe bezczaszkowców na przykładzie lancetnika omawia zewnętrzną i wewnętrzną budowę ciała oraz funkcje życiowe osłonic na przykładzie żachwy porównuje budowę przednercza, pranercza i zanercza porównuje sposoby rozmnażania się i rozwoju kręgowców przykładowych przedstawicieli analizuje drzewo rodowe strunowców definiuje pojęcie strunowce niższe omawia etapy ewolucji łuków skrzelowych u kręgowców krągłoustych świadczące o tym, że ocenia, jakie jest znaczenie systematyki dla rozwoju biologii analizuje budowę anatomiczną i morfologiczną minogów 28 Opracowała: Magdalena Starzyńska

3. Ryby żuchwowce pierwotnie wodne budowę oraz funkcje, jakie pełni naskórek i skóra właściwa przedstawia plan budowy szkieletu osiowego i szkieletu kończyn u kręgowców odcinki układu pokarmowego kręgowców rodzaje narządów wymiany gazowej u kręgowców ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego kręgowców wyjaśnia znaczenie narządów zmysłów kręgowców budowę układu wydalniczego, krwionośnego i rozrodczego kręgowców charakterystyczne dla ryb omawia ogólną budowę ciała ryby płetwy parzyste i nieparzyste oraz ich funkcje wyjaśnia mechanizm wymiany gazowej u wewnętrzną i charakteryzuje podstawowe czynności życiowe krągłoustych na przykładzie minoga układu szkieletowego ryb omawia elementy budowy układu są najprymitywniejszym i kręgowcami rodzaje łusek definiuje pojęcie serce żylne przedstawia budowę wskazuje zagrożenia ze strony działalności człowieka dla bioróżnorodności ryb proponuje działania 29 Opracowała: Magdalena Starzyńska

4. Płazy kręgowce dwuśrodowiskow e pokrycie ciała ryb, wskazując te cechy, które stanowią przystosowanie do życia w wodzie przedstawia budowę układu krwionośnego ryb sposób rozmnażania się ryb przystosowania ryb do życia w środowisku wodnym ryb środowisko życia płazów przedstawia budowę i funkcje skóry płazów ryb tarło, ikra podaje przykłady potwierdzające, że pokrój ciała ryby odbiegający od typowego dla nich wzorca wynika z adaptacji do życia w różnych warunkach środowiska wodnego funkcjonowanie narządów wymiany gazowej u dorosłych płazów i ich larw rozwój pokarmowego ryb wyjaśnia znaczenie i działanie pęcherza pławnego skrzeli ryby układu nerwowego ryb narządy zmysłów u ryb wyjaśnia znaczenie linii nabocznej wyjaśnia, na jakiej zasadzie u ryb chrzęstnoszkieletowy ch, ryb kostnoszkieletowych słonowodnych i kostnoszkieletowych słodkowodnych odbywa się wydalanie i osmoregulacja omawia przystosowania ryb w budowie do życia w wodzie omawia cechy budowy i funkcje szkieletu płazów na przykładzie szkieletu żaby mózgowia u ryby kostnoszkieletowej podgromady ryb przedstawicieli podgromad wyjaśnia mechanizm wentylacji płuc u żaby wyjaśnia związek między pojawieniem się narządu wymiany mające na celu ochronę zróżnicowania gatunkowego ryb gatunki płazów występujące w Polsce rozpoznaje na fotografiach i/lub w środowisku płazy 30 Opracowała: Magdalena Starzyńska

5. Gady pierwsze owodniowce układu krwionośnego płazów rozmnażanie się płazów przystosowania płazów do życia w środowisku wodnolądowym płazów środowisko życia 31 Opracowała: Magdalena Starzyńska płazów bezogonowych na przykładzie żaby skrzek, kijanka pokrycia ciała gadów, budowę układu pokarmowego i sposób odżywiania się płazów układu oddechowego płazów budowę układu nerwowego płazów wyjaśnia znaczenie narządów zmysłów omawia proces wydalania u płazów charakterystyczne cechy budowy i trybu życia kijanek wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności płazów proponuje działania mające na celu ochronę płazów wskazuje kryterium, na podstawie którego gazowej w postaci płuc a modyfikacją budowy układu krwionośnego u płazów analizuje modyfikacje budowy i czynności wybranych narządów zmysłów u płazów związane z ich funkcjonowaniem w warunkach środowiska lądowego porównuje rozwój płazów bezogonowych, ogoniastych i beznogich uzasadnia znaczenie budowy narządów i układów narządów w przystosowaniu do życia w środowisku wodno-lądowym rzędy płazów przedstawicieli rzędów płazów wyjaśnia rolę częściowej przegrody występujące w Polsce gatunki gadów

6. Ptaki latające zwierzęta gadów sposób odżywiania się gadów przedstawia budowę układu krwionośnego gadów omawia sposób rozmnażania się i rozwoju gadów przystosowania w budowie gadów będące adaptacją do życia na lądzie gadów środowisko życia ptaków które stanowią adaptacje do życia w środowisku lądowym przedstawia cechy budowy oraz funkcje szkieletu gadów na przykładzie jaszczurki budowę i czynności mózgowia i narządów zmysłów gadów układu wydalniczego gadów pióra konturowego została utworzona systematyka gadów wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności gadów proponuje działania mające na celu ochronę gadów szkieletu ptaka na przykładzie gęsi występującej w komorze serca u większości gadów omawia proces wentylacji płuc u gadów porównuje proces wydalania u gadów żyjących na lądzie i w wodzie uzasadnia, że sposób rozmnażania i rozwoju gadów stanowi adaptację do życia na lądzie funkcje błon płodowych u gadów uzasadnia znaczenie budowy narządów i układów narządów w przystosowaniu do życia gadów na lądzie podgromady gadów przykładowych przedstawicieli podgromad wyjaśnia rolę gruczołu kuprowego typy piór występujące w Polsce rozpoznaje na fotografiach i/lub w środowisku gady występujące w Polsce analizuje różnice w budowie u wybranych gatunków ptaków 32 Opracowała: Magdalena Starzyńska

pokryte piórami 7. Ssaki kręgowce wszechstronne i ekspansywne omawia ogólną budowę ciała ptaków pokrycie ciała ptaków budowę układu pokarmowego i sposoby odżywiania się ptaków układów: krwionośnego, oddechowego i rozrodczego ptaków rozmnażanie się ptaków budowy morfologicznej, anatomicznej i cechy fizjologiczne będące przystosowaniami ptaków do lotu ptaków środowisko życia ssaków charakterystyczne dla ssaków narządy zmysłów ptaków jaja ptaków i podaje funkcje elementów budowy porównuje gniazdowniki z zagniazdownikami rodzaje i funkcje wytworów naskórka ssaków mechanizmy służące utrzymaniu stałej przedstawia budowę skrzydła ptaka wyjaśnia mechanizm podwójnego oddychania występujący u ptaków omawia schemat budowy mózgowia ptaków budowę i funkcjonowanie układu wydalniczego ptaków analizuje cechy budowy morfologicznej, anatomicznej i cechy fizjologiczne będące adaptacją ptaków do lotu wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności ptaków proponuje działania mające na celu ochronę ptaków szkieletu ssaków omawia schemat budowy mózgowia ssaków ptaków oraz ich funkcje polega pierzenie się ptaków omawia rozmieszczenie i funkcje worków powietrznych u ptaków wyjaśnia znaczenie układów oddechowego i krwionośnego w utrzymaniu stałocieplności u ptaków omawia zjawisko wędrówek ptaków podgromady i nadrzędy ptaków przykładowe gatunki wybranych grup systematycznych polega specjalizacja uzębienia ssaków porównuje budowę przewodu pokarmowego ssaków rozpoznaje na fotografiach i/lub w środowisku ptaki występujące w Polsce rozpoznaje na fotografiach i/lub w środowisku ssaki występujące w Polsce 33 Opracowała: Magdalena Starzyńska

Funkcjonowa nie zwierząt 1. Ochrona ciała zwierząt. Symetria ciała pokrycie ciała ssaków układu pokarmowego ssaków i rolę narządów budowę układu oddechowego ssaków i rolę narządów przedstawia budowę układu krwionośnego ssaków i sposób przepływu krwi układu wydalniczego oraz sposób wydalania i osmoregulacji u ssaków omawia sposób rozrodu ssaków ssaków definiuje pojęcie powłoka ciała funkcje powłoki ciała u zwierząt budowę powłoki ciała u bezkręgowców temperatury ciała u ssaków wyjaśnia znaczenie łożyska i pępowiny wyjaśnia znaczenie nabłonka syncytialnego u płazińców pasożytniczych wyjaśnia znaczenie szkieletu zewnętrznego u narządy zmysłów ssaków porównuje sposoby rozmnażania się stekowców, torbaczy i łożyskowców wskazuje zagrożenia dla różnorodności i liczebności ssaków proponuje działania mające na celu ochronę ssaków wskazuje różnice w budowie powłoki ciała u bezkręgowców wskazuje różnice w budowie powłoki ciała u kręgowców wytwory mięsożernych i roślinożernych polega echolokacja poszczególne podgromady ssaków przedstawicieli podgromad ssaków analizuje związek budowy powłoki ciała zwierząt z pełnioną funkcją uzasadnia związek między funkcją powłoki ciała a środowiskiem życia zwierząt 34 Opracowała: Magdalena Starzyńska