Zakład Systematyki i Geografii Rolin Uniwersytetu M. Kopernika Jerzy Berndt ROLINNO ZIELNA REZERWATU CISOWEGO W WIERZCHLESIE WSTP Najcenniejszym elementem a zarazem najwiksz atrakcj botaniczn rezerwatu Wierzchlas jest niewtpliwie cis, tote jemu wyłcznie powicono wszystkie notatki, sprawozdania i artykuły. Rolinno zielna natomiast była dotychczas najczciej zupełnie, pomijana, w najlepszym za razie traktowano j tylko bardzo pobienie (P a c z o s k i 1928), Praca niniejsza, bdca jedn z cyklu prac prowadzonych na terenie rezerwatu, miała wic głównie na celu przeprowadzenie bada florystycznych dla uzyskania pełnej listy gatunków rolinnoci zielnej wystpujcej w rezerwacie oraz zbadanie jej warunków yciowych. W celu scharakteryzowania rozkładu teje rolinnoci poczynione zostały ponadto pobiene próby wyrónienia zespołów rolinnych, zrealizowanych na terenie rezerwatu, według metod szkoły francusko-szwajcarskiej (Braun-Blanquet 1928, Matuszkiewicz 1952, Tüxen 1937). Badania florystyczne prowadziłem, w latach 1950 51, uzupełniajc je w latach nastpnych głównie obserwacjami fenologicznymi i ekologicznymi. W czasie bada terenowych korzystałem z subwencji Zakładu Ochrony Przyrody w Krakowie i Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Praca wykonana została w Zakładzie Systematyki i Geografii Rolin U.M.K. w Toruniu, gdzie te złoony został zielnik. Plan rezerwatu cisowego w Wierzchlesie, sporzdzony przez Instytut Badawczy Lasów Pastwowych przed drug wojn wiatow, udostpniony nam został przez Nadlenictwo Wierzchlas. Przy oznaczaniu posługiwałem si kluczami: Szafer, Kulczyski, Pawłowski 1953 i H eg i 1906. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ROLINNOCI ZIELNEJ Rolinno zielna rezerwatu Wierzchlas odznacza si niewtpliwie duym bogactwem gatunków, reprezentowana jest bowiem na powierzchni 18,5 ha przez 123 gatunki, nalece do 38 rodzin i 100 rodzajów. Najpowaniejsz przy tym rol, zarówno pod wzgldem liczebnoci, jak i masowoci wystpowania, odgrywa element lasów mieszanych tzw. grondowy. Do znaczny jest równie udział gatunków nielenych, a mianowicie łkowych i szuwarowo-
bagiennych. Element borowy natomiast reprezentowany jest bardzo skpo i nie odgrywa prawie adnej roli. Liczbowy i procentowy skład gatunków przedstawia tabela 1. Tabela l Gatunki Lasów liciastych Lasów iglastych (borowe) Łkowe Szuwarowobagienne Inne Razem Ilo 63 9 27 15 9 123 % 51,2 7,3 22,0 12,2 7,3 100 W układzie poziomym zarysowuje si wyrana warstwowo, któr scharakteryzowa mona na podstawie niektórych, masowo wystpujcych składników. Warstwa I. O 15 cm wys.: Hepatica nobilis, Oxalis acetosella, Majantemum bifolium. Warstwa II. 15 25 cm wys.: Mercurialis perennis, Anemone nemorosa. Warstwa III. 25 50 cm wys.: Aegopodium podagraria, Stellaria nemorum. Warstwa IV. 50 100 cm wys.: Festuca silvatica, Carex gracilis. Warstwa V. powyej 100 cm wys.: Impatiens, noli-tangere. Liczba gatunków rolin zielnych masowo rosncych w rezerwacie jest na ogół nieznaczna, mimo to jednak roliny te pokrywaj stosunkowo due przestrzenie, tworzc charakterystyczne facje. Rozmieszczenie rolinnoci jest do równomierne, a miejsc bez pokrywy rolinnej jest stosunkowo mało. Rezerwat Wierzchlas, chroniony głównie jako siedlisko cisa, skupia równie rzadkie lub rozproszone w tej czci kraju gatunki rolin zielnych, jak np. Cypripedium calceolus, Dentaria bulbifera, Galium Schultesii, Melica uniflora, Circaea alpina, Platanthera bifolia. Z rolin, które znalazły si w rezerwacie przypadkowo, wymieni naley Lilium bulbiferum, zawleczon przez człowieka (najprawdopodobniej z ogródka Nadlenictwa) oraz Sagina procumbens.
ELEMENTY GEOGRAFICZNE Rolinno zielna rezerwatu Wierzchlas naley do nastpujcych elementów geograficznych (wg Steffena 1940): 1. holarktyczny 30 gatunków 2. eurazjatycki 27 3. europejski 18 4. eursyberyjski 17 5. kosmopolity 11 6. europejsko-ródziemnomorski 6 7. eurazjatycko-ródziemnomorski 4 8. europejsko-przednioazjatycki 2 9. sarmacki 2 10. eurazjatycko-afrykaski 1 11. europejsko-kaukazki 1 12. europejsko zachodnioazjatycki 1 13. europejsko-amerykaski 1 14. zachodnioeuropejsko ródziemnomorski 1 15. eursyberyjsko-ródziemnomorski 1 Razem 123 gatunki Tabela 2 ROZPRZESTRZENIANIE SI RO LIN ZIELNYCH (R I D L E Y 1930) Lp.- Sposoby rozprzestrzeniania si rolinnoci zielnej 1. Za pomoc owoców i nasion : Zespół Querceto- Carpinetum Alnetum a) anemochoria 39 7 b) myrmekochoria 15 c) zoochoria 20 8 d) autochoria 3 2 e) hydatochoria 1 11 2. Bez owoców i nasion : (wegetatywnie) 12 5 Razem 90 33
CHARAKTERYSTYKA ZESPOŁÓW Zbiorowisko ro linne rezerwatu Wierzchlas wykształcone jest w postaci 2 wyra nie zró nicowanych zespołów, a mianowicie (patrz zał czony plan): 1. zespołu grondowego (Querceto-Carpinetum mediouropaeum) 2. zespołu olszyn (Alnetum glutinosae typicum). 1. Querceto-Carpinetum medioeuropaeum Tüxen 1936 Zespół grondowy jest najwa niejszym zbiorowiskiem rezerwatu i to zarówno ze wzgl du na zajmowan powierzchni (około 90%), jak i charakterystyczn fizjognomi. Wyst puje on na siedliskach przewa nie rednio suchych, zwykle pod wzgl dem rze by urozmaiconych, i cechuje si bardzo du ym zacienieniem, w zwi zku z czym pozostaje charakter ro linno ci zielnej. Pod wzgl dem biologicznym jest to ro linno przystosowana do zmieniaj cych si cienistych lasów, doskonale okresów o wietlenia. S to przewa nie ro liny wieloletnie, zaopatrzone w trwałe cz ci podziemne, pozwalaj ce im na rozwój ju bardzo wczesn wiosn, co ma oczywi cie na celu wyzyskanie bezlistno ci drzew. Tote okres przedwio nia cechuje najbujniejszy rozwój ro linno ci zielnej, a facje zmieniaj si jak
w kalejdoskopie. Najwcze niej, bo ju na pocz tku kwietnia zakwita masowo Hepatica nobilis, nieco pó niej za kwitn łany Anemone memorosa i A. ranunculoides, oraz w mniejszych ilo ciach Corydalis cava, Pulmo-naria obscura i Lathraea squamaria. W m a j u zakwitaj kobierce Oxalis acetosella, Majanthemum bifolium, Galeobdolon luteum, a wreszcie ciemnozielone płaty Mercurialis perennis, w mniejszych za ilo ciach Asperula odorata, Lathyrus vernus, Viola mirabilis i Viola Riviniana. W czerwcu natomiast liczba kwitn cych ro lin jest znacznie mniejsza, gdy w rezerwacie panuje ju półmrok. Kwitn wiec głównie ro liny cieniozno ne", jak Polygonatum multiflorum, Paris quadrifolia, Phyteuma spicatum. Z ro lin wyst puj cych masowo w l i p c u wymieni nale y: Aegopodium podagraria i Festuca silvatica. Bardzo rozpowszechniony, i to wył cznie w tym zespole, jest równie Hedera helix. ciel cy si najcz ciej po ziemi i rzadko tylko wspinaj cy si na drzewa (np. na so nie w sekcji 29 i na jaworze w sekcji 30). Ry. 1. Fragment południowo-wschodnie j cz ci rezerwatu. W runie Festuca silvatica i Dryopteris filix-mas We florze zielnej tego zespołu uderza obecno jak np. Festuca silvatica, znacznej liczby gatunków bukowych", Dentaria bulbifera, Melica uniflora, Neottia nidus avis, Asperula odorata. Element borowy stanowi bardzo nikły odsetek. Z typowych ro lin wymieni nale y: Vaccinium myrtillus, Pteridium aquilinum, Rubus saxatilis, Trientalis europaea i Calamagrostis arundinacea.
Ry. 2. Łan z Carex gracilis w zespole olszyn Ro linno zielna reprezentowana jest głównie przez ro liny stosunkowo niepoka nych rozmiarów i rozmieszczona jest płatowo. W oparciu o gatunki najliczniejsze, nadaj ce całemu zespołowi charakterystyczn fizjognomi, wyró ni mo na szereg facji, rzucaj cych si w oczy i zajmuj cych du e przestrzenie: a) facja z Festuca silvatica przewa nie w miejscach prze wietlonych, b) facja z Oxalis acetosella i Majanthemum bifolium w miejscach bardziej ocienionych i ni ej poło onych, c) facja z Mercurialis perennis w miejscach najwilgotniejszych i siłnie ocienionych. Tabela 3 Typ biologiczny wg Raunkiaera Ilo gatunków % gatunków Ch H G T Suma 5 60 21 4 90 5,5 66,7 23,4 4,4 100 Ponadto wyró ni mo na 2 facje, odgrywaj ce mniejsz rol : Corydalis cava i Stellaria nemorum. Spektrum biologiczne ilustruje tabela 3.
Ry. 3. Łan z Impatiens noli-tangere Taki rozkład typów biologicznych jest zupełnie normalny dla naszego klimatu (przewaga hemikryptofitów). Znamienny jest znaczny udział geofitów. 2. Alnetum glutinosae typicum Meijer Drees 1936 Zespół olszyn przywizany jest wyłcznie do wszelkich wilgotnych obnie terenowych, nieco podtopionych i okresowo zalewanych. Zajmuje on tylko nieznaczn cz powierzchni rezerwatu (około 10 /o), przy czym najlepiej wykształcony jest w sekcji 27. Strefa kontaktowa z grondem jest do ostra i wyrónia si zarówno pod wzgldem rónicy ukształtowania, jak i charakteru rolinnoci, co pozostaje niewtpliwie w zwizku ze stosunkami wilgotnociowymi. Rolinno zielna odznacza si struktur wyranie mozaikow: na kpach korzeniowych i wykrotach wystpuje rolinno charakterystyczna dla olszyn, w dolinkach za, mniej lub wicej rozległych, pojawia si bujna rolinno szuwarowobagienna oraz łkowa, poniewa zespół ley w brzenych partiach rezerwatu i jest łatwo dostpny dla rolinnoci z otaczajcych łk. W przeciwiestwie do zespołu Querceto-Carpinctum w skład runa wchodz głównie roliny pokaniejszych rozmiarów. Z uwagi na zupełnie odmienne stosunki wietlne, a zwłaszcza do długi okres zalewu wiosennego (do około 60 cm) i zimniejsz gleb, masowy rozwój rolinnoci przypada tu na okres znacznie póniejszym (lipiec, sierpie). Sporód rolin nadajcych zespołowi charakterystyczne pitno wymieni naley: Impatiens noli-tangere, który panuje prawie niepodzielnie na znacznych przestrzeniach, dorastajc 1,5 m wysokoci, Carex gracilis, tworzcy równie łany, lecz o mniejszym zasigu, oraz Dryopteris
thelypteris, wystpujcy łanowo na małych przestrzeniach. W wikszych skupieniach wystpuj ponadto nieraz Phragmites communis, Urtica dioica i Lycopus europaeus. Ryc. 4 Facja z Mercurialis perennis Spektrum biologiczne przedstawia ponisza tabela. Tabela 4 Typ biologiczny wg Raunkiaera Ch H G T Suma Ilo gatunków 1 29 3 33 /o gatunków 3,0 87,9 9,1 100 Uwag zwraca zupełny brak geofitów.
SYSTEMATYCZNY WYKAZ GATUNKÓW Pteridophyta F i l i c i n a e P o l y p o d i a c e a e 1. Athyrium filix-jemina (L) R o t h. Gatunek do czsty w wilgotnych partiach lasu mieszanego, obficiej w olszynach. (H-kosmopolit-anemochor) 2. Phegopteris dryopteris (L) F è e. Wystpuje w postaci małych skupie w południowo-wschodniej czci rezerwatu. (H-holarktyczny anemochor) 3. Dryopteris thelypteris (L) A. G r a y. Wystpuje łanowo w olszynach. (H-holarktyczny-wegetatywnie) 4. Dryopteris filix-mas (L) S c h o tt. Gatunek do czsty w miejscach cienistych i wilgotnych, szczególnie w lesie mieszanym. (H-kosmopolit-anemochor) 5. Dryopteris spinulosa (Müll) O. Kointze. Rzadszy od gatunku poprzedniego, lecz o podobnym rozmieszczeniu. (H-holarktyczny-anemochor) 6. Pteridium aquilinum (L) K u h n. Tworzy kilka wikszych skupie w miejscach przewietlonych i suchych lasu mieszanego (sekcje 21, 29, 30). (G-kosmopolit-wegetatywnie) 7. Polypodium vulgare L. Gatunek bardzo rzadki, tworzy tylko jedno skupienie na cienistym zboczu od strony jeziora przy ciece w sekcji 14. (G-holarktyczny-wegetatywnie) Equisetinae E u i s e t a c e a e 8. Euisetum arvense L. Wystpuje bardzo rzadko w najbliszym ssiedztwie jeziora w sekcjach 9 i 14. (G-holarktyczny- anemochor) 9. Euisetum limosum L. Gatunek bardzo rzadki w olszynach. (H-holarktycznyanemochor)
Angiospermae Dicotyledones U r t i c a c e a e 10. Urtica dioica L. Wystpuje czsto w olszynach. (H-kosmopolitzoochor) P o l y g o n a c e a e 11. Polygonum minus H u d s. Gatunek bardzo rzadki, znaleziono tylko kilka okazów w sekcji 27. (T-kosmopolit-zoochor) C a r y o p h y l l a c e a e 12. Silene nutans L. Znaleziono tylko 2 okazy w suchej i silnie przewietlonej czci sekcji 12 w bezporednim ssiedztwie łki. (H-eura-zjatycki-anemochor) 13. Moehringia trinervia (L) C l a i r o. Wystpuje rzadko w miejscu ocienionym lasu mieszanego. (T-eurazjatycki-myrmekochor) 14. Stellaria nemorum L. Bardzo pospolita w cienistych i wilgotnych partiach sekcji 23, gdzie tworzy do rozległe łany. (H-europejsko-kaukaski-anemochor) 15. Cerastium viscosum L. Znaleziono kilka okazów na placyku od strony jeziora w sekcji 14. (T-kosmopolit-zoochor) 16. Sagina procumbens L. Wystpuje bardzo rzadko na placyku w sekcji 14. (Heurazjatycki-zoochor) E u p h o r b i a c e a e 17. Mercurialis perennis L. Bardzo pospolity w najwilgotniejszych i ocienionych partiach lasu mieszanego; tworzy rozległe łany w sekcjach: 3, 4, 9, 11, 24, 26 i 28. (H-europejsko- ródziemnomorski-wegetatywnie)
Ry. 5. Zawilec gajowy Anemone nemorosa L. R a n u n c u l a c e a e 18. Caltha palustrisl. Wystpuje bardzo rzadko w olszynach. (H-holarktyczny-hydatochor) 19. Actaea spicata L. W nielicznych okazach w lesie mieszanym. (Heurazjatycki-zoochor) 20. Anemone nemorosa L. Gatunek bardzo pospolity w stosunkowo wilgotnych partiach lasu mieszanego. (G-holarktyczny-wegetatywnie) 21. Anemone ranunculoides L. Rzadszy od poprzedniego. (G-eursyberyjski-wegetatywnie) 22. Hepatica nobilis Garsault. Bardzo pospolity w lesie mieszanym, w miejscach nieco wzniesionych i nie wilgotnych. (H-holarktycznymyrmekochor) 23. Ranunculus repens L. Ronie na wilgotnych miejscach. (H-eurazjatycki-wegetatywnie) 24. Ranunculus lanuginosus L. Wystpuje nielicznie w stosunkowo wilgotnych partiach lasu mieszanego, wród Mercurialis perennis. (H-europejski-anemochor) 25. Ranunculus acer L. Gatunek bardzo rzadki na brzegu rezerwatu i łki w sekcji 12. (H-holarktyczny-anemochor) 26. Ficaria verna H u d s. Wystpuje rzadko w wilgotnych zagłbieniach.
(G-europejsko-przednio-azjatycki-wegetatywnie) 27. Thalictrum aquilegifolium L. Znaleziono tylko kilka okazów w miejscach przewietlonych i suchych w sekcji l i czciowo 12. (H-europejski anemochor) P a p a v e r a c e a e 28. Chelidonium maius L. Wystpuje bardzo rzadko w wilgotniejszych miejscach lasu mieszanego. (H-eurazjatycki-myrmekochor) 29. Corydalis cava (L) Schw. et K. Tworzy 2 skupienia w sekcjach 2 i 10, nieliczna. (G-europejski-myrmekochor) C r u c i f e r a e 30. Dentaria bulbifera L. Gatunek bardzo rzadki w miejscu silnie zacienionym sekcji 10, gdzie znaleziono tylko kilka okazów. (G-europejsko-zachodnio-azjatycki-wegetatywnie) 31. Arabis arenosa (L) S c o p. Wystpuje bardzo rzadko nad brzegiem rezerwatu w sekcji 10. (H-europejski-anemochor) V i o l a c e a e 32. Viola mirabilis L. Do pospolity w zarolach północno-zachodniej czci rezerwatu. (H-eurazjatycki-myrmekochor) 33. Viola Riviniana R c h b. Pospolity w lesie mieszanym. (H-europejskoprzednio-azjatycki-myrmekochor) G u t t i f e r a e 34. Hypericum perforatum L. Gatunek bardzo rzadki na siedlisku suchym i widnym sekcji 7. (H-eurazjatycko-ródziemnomorski-anemochor) S a x i f r a g a c e a e 35. Chrysosplenium alternifolium L. Wystpuje bardzo rzadko w lesie
mieszanym w pobliu olszyn na siedlisku wilgotnym. (H-holarktycznyhydatochor) R o s a c e a e 36: Filipendula ulmaria (L) Max i m. Wystpuje rzadko w miejscach widnych i wilgotnych, w czciach brzenych rezerwatu. (H-eursyberyjski-anemochor) 37. Rubus saxatilis L. Do pospolity w niektórych partiach suchych i widnych lasu mieszanego, nieraz do licznie. (Ch-eursyberyjski zoochor) 38. Fragaria vesca L. Gatunek rzadki w lesie mieszanym, wystpuje głównie na ciekach. (H-eurazjatycki-zoochor) 39. Potentilla erecta (L) H a m p e. Jedyny okaz znaleziono nad brzegiem rezerwatu i łki w sekcji 12. (H-eurazjatycki-zoochor) 40. Geum rivale L. Wystpuje bardzo rzadko w miejscach wilgotnych i słonecznych lasu mieszanego. (H-europejsko-amerykaski-anemochor) 41. Geum urbanum L. Gatunek bardzo rzadki w lesie mieszanym przy ciece w sekcji 10. (H-eursyberyjski-zoochor) P a p i l i o n a c e a e 42. Trifolium repens L. Wystpuje bardzo rzadko, na ciece w sekcji 10. (H-eurazjatycki-anemochor) 43. Lathyrus vernus (L) B e r n h. Pospolity w lesie mieszanym. (H-europejski-autochor) L y t h r a c e a e 44. Lythrum salicaria L. Gatunek rzadki w olszynach. (H-kosmopolit- zoochor) O e n o t h e r a c e a e 45. Ciraea alpina L. Pospolita w olszynach, głównie na kpach korzeniowych i wzniesieniach; zupełnie brak w dolinkach. (H-holarktyczny-autochor) O x a l i d a c e a e 46. Oxalis acetosella L. Bardzo rozpowszechniony w miejscach cienistych i
stosunkowo suchych, najczciej w towarzystwie Majanthemum bifolium. (H-holarktyczny-autochor) G e r a n i a c e a e 47. Geranium Robertianum L. Wystpuje rzadko w miejscach ocienionych i nieco wilgotnych w lesie mieszanym.(h-holarktyczny-autochor) B a l s a m i n a c e a e 48. Impatiens noli-tangere L. Bardzo pospolity w olszynach, gdzie tworzy rozległe łany i osiga do 1,5 m wysokoci. (T-eurazjatycki-autochor) A r a l i a c e a e 49. Hedera helix L. Pospolity w kilku punktach lasu mieszanego, zupełnie brak w olszynach. Najczciej płoy si po ziemi, a na drzewa wspina si wyjtkowo (np. do ok. 4 m na jaworze w sekcji 30 i ok. 3 m na sonie w sekcji 29). (Ch-zachodnio-europejsko-ródziemnomorskiwegetatywnie.) U m b e l l i f e r a e 50. Sium latifolium L. Rzadki w olszynach. (H-europejski-hydatochor) 51. Aegopodium podagraria L. Bardzo pospolity w miejscach ocienionych lasu mieszanego, czasem łanowo. (H-eursyberyjski-wegetatywnie) 52. Peucedanum palustre (L) M o e n c h. Wystpuje nielicznie w olszynach. (H-eursyberyjski-hydatochor). 53. Angelica silvestris L. Gatunek nieliczny, nawet rzadki w miejscach wilgotnych lasu mieszanego, najczciej wród Mercurialis perennis. (H-eurazjatycki-anemochor) 54. Anthriscus silvestris (L) H o f f m. Do liczny w miejscach wilgotnych lasu mieszanego. (H-eurazjatycki-anemochor) 55. Chaerophyllum aromaticum L. Wystpuje bardzo rzadko w lesie mieszanym, sekcja 2. (H-sarmacki-anemochor)
P r i m u l a c e a e 56. Lysimachia vulgaris L. Gatunek do rzadki w olszynach. (H-europejski-hydatochor) 57. Lysimachia thyrsiflora L. Wystpuje bardzo rzadko w olszynach. (H-holarktyczny-hydatochor) 58. Trientalis europaea L. Bardzo rzadki w miejscach przewietlonych sekcji 30 w lesie mieszanym. (H-holarktyczny-zoochor) P i r o l a c e a e 59. Monotropa hypopitys L. W jednym stanowisku w lesie mieszanym. (G-holarktyczny-anemochor) E r i c a c e a e 60. Vaccinium myrtillus L. Gatunek bardzo rzadki, wystpuje w postaci małych kpek w sekcjach : 11, 14 i 23. (Ch-holarktyczny-zoochor) B o r a g i n a c e a e 61. Pulmonaria obscura Dum. Do pospolita w lesie mieszanym, głównie w zachodniej czci rezerwatu. (H-europejski-myrmekochor) 62. Myosotis palustris (L) N a t h o r s t. Wystpuje bardzo rzadko w olszynach. (Hholarktyczny-hydatochor) S o l a n a c e a e 63. Solanum dulcamara. L. Gatunek stosunkowo rzadki w olszynach. (Ch-eurazjatycki-zoochor) S c r o p h u l a r i a c e a e 64. Scrophularia nodosa L. Wystpuje rzadko w lesie mieszanym. (H-eurazjatycki-anemochor) 65. Veronica chamaedrys L. Gatunek do -rzadki w lesie mieszanym, głównie na l stanowisku w sekcji 4. (Ch-eurazjatycki-zoochor) 66. Veronica officinalis L. Wystpuje bardzo rzadko na ciece w sekcji 14. (Ch-holarktyczny-myrmekochor)
Ry. 6. Łuskiewnik Lathraea squamaria L. 67. Melampyrum nemorosum L. Pospolity, a miejscami nawet liczny w lesie mieszanym, głównie za w sekcjach: l, 2, 4, 18 i 21. (T-eurazjatycki-myrmekochor) 68. Lathraea squamaria L. Do pospolity w lesie mieszanym, nieraz w wikszych skupieniach. (G-eurazjatycki-myrmekochor) L a b i a t a e 69. Scutellaria galericulata L. Wystpuje rzadko w olszynach. (H-europejski-hydatochar) 70. Prunella vulgaris L. Wystpuje bardzo rzadko na placyku w sekcji 14. (H-eurazjatyckizoochor) 71. Galeopsis tetrahit L. Kilka okazów w olszynach. (T-eurazjatycki-zoochor) 72. Galeobdolon luteum H u d s. Bardzo pospolity w lesie mieszanym, tworzy do rozległe łany w miejscach suchszych i ocienionych. (G-europejski-wegetatywnie) 73. Stachys silvatica L. Rzadki na siedliskach wilgotniejszych i słonecznych lasu mieszanego. (H-eursyberyjski-zoochor) 74. Calamintha vulgaris (L) D r u c e. Wystpuje bardzo rzadko, znaleziono tylko kilka okazów na słonecznym stanowisku w sekcji 10. (H-eurazjatycki-zoochor) 75. Lycopus europaeus L. Niezbyt liczny w olszynach. (H-eurazjatycki-hydatochor) P l a n t a g i n a c e a e 76. Plantago maior L. Bardzo rzadka na ciece w sekcji 10. (H-eurazjatycki-zoochor)
R u b i a c e a e 77. Asperula odorata L. Do pospolita w lesie mieszanym, tworzy kilka niewielkich skupie. (H-eursyberyjsko-ródziemnomorski-zoochor) 78. Galium Schultesii V e s t. Wystpuje do licznie w lesie mieszanym, wyłcznie w północno-zachodniej czci rezerwatu. (H-sarmacki-anemochor) 79. Galium palustre L. Gatunek rzadki w olszynach. (H-europejski-zoochor) 80. Galium aparine L. Znaleziono tylko kilka okazów w olszynach. (T-eurazjatycki-zoochor) C a m p a n u l a c e a e 81. Phyteuma spicatum L. Wystpuje nielicznie w miejscach suchych i ocienionych lasu mieszanego, wyłcznie w sekcjach: l, 3 i 14. (H-europejski-zoochor) 82. Campanula ranunculoides L. Gatunek bardzo rzadki w sekcji 7 lasu mieszanego. (H-europejski-anemochor) 83. Campanula trachelium L. Rzadko rozproszony w lesie mieszanym w miejscach wilgotniejszych, najczciej wród Mercurialis perennis. (H-eurazjatycko- ródziemnomorski-anemochor) C o m p o s i t a e 84. Cirsium palustre (L) S c o p. Wystpuje bardzo rzadko w olszynach. (Heursyberyjski-anemochor) 85. Cirsium oleraceum (L) S c o p. Czstszy od poprzedniego, nieliczny w olszynach. (H-eursyberyjski-anemochor) 86. Leontodon autumnalis L. Gatunek bardzo rzadki, tylko na placyku w sekcji 14. (H-eursyberyjski-anemochor) 87. Taraxacum officinale Web. Wystpuje bardzo rzadko wród Mercurialis perennis w sekcji 24. (H-holarktyczny-anemochor) 88. Mycelis muralis (L) Dum. Rozrzucony w miejscach ocienionych i suchych lasu mieszanego. (H-europejsko-ródzieonnomorski-anemochor) 89. Hieracium sabaudum L. Wystpuje sporadycznie w lesie mieszanym, zwłaszcza w jego partiach brzenych. (H-europejski-anemochor) Hieracium laevigatum Willd. Czstszy od gatunku poprzedniego, rozproszony po całym lesie mieszanym. (Hholarktyczny-anemochor)
Monocotyledones L i l i a c e a e 91. Gagea lutea (L) Ker.-Gaw. Gatunek bardzo rzadki, wystpuje tylko na jednym stanowisku w wilgotnej i silnie przewietlonej czci sekcji 2. (G-eursyberyjskimyrmekochor) 92. Lilium bulbiferum L. Jedyny okaz rósł w miejscu silnie nasłonecznionym wród Convallaria maialis na granicy sekcji 4 i 10. Zawleczony przez człowieka. (Geuropejsko-ródziemnomorski-wegetatywnie) 93. Majanthemum bifolium (L) F. W. S c h m. Bardzo pospolita w lesie mieszanym, najczciej w towarzystwie Oxalis acetosella. (G-holarktyczny-zoochor) 94. Polygonatum multiflorum (L) Ali. Wystpuje na całym obszarze lasu mieszanego, tworzy kilka niewielkich skupie w miejscach ocienionych. (Gholarktyczny-zoochor) 95. Convallaria maialis L. Do czsta w niektórych czciach lasu mieszanego, gdzie tworzy kilka skupie. (G-holarktyczny-wegetatywnie) 96. Paris quadrifolia L. Gatunek nielicznie rozproszony w miejscach cienistych i wilgotnych lasu mieszanego, prawie wyłcznie w towarzystwie Mercurialis perennis. (G-eursyberyjski-zoochor) I r i d a c e a e 97. Iris pseudoacorus L. Wystpuje rzadko w najwilgotniejszych partiach olszyn. (H-europejsko-ródziemnomorski-wegetatywnie) J u n c a c e a e 98. Juncus effusus L. Gatunek bardzo rzadki w olszynach. (H-kosmopolit-zoochor) 99. Luzula pilosa (L) W i 11 d. Pospolita w miejscach suchych i piaszczystych lasu mieszanego. (H-eursyberyjski-myrmekochor) C y p e r a c e a e
100. Scirpus silvaticus L. Bardzo rzadki w olszynach. (H-holarktyczny-anemochor) 101. Carex paradoxa W i 11 d. Jedyna kpka w olszynach. (H-europejski-hydatochor) 102. Carex remota L. Gatunek bardzo rzadki w miejscach silnie wilgotnych i cienistych. (H-holarktyczny-hydatochor) 103. Carex elongata. L. Wystpuje bardzo rzadko, tylko nad rowem w sekcji 11. (H-eursyberyjski-hydatochor) 104. Carex gracilis Gurt. Bardzo pospolita w olszynach, gdzie tworzy do rozległe łany. (H-holarktyczny-wegetatywnie) 105. Carex digitata L. Bardzo pospolita w lesie mieszanym. (H-eurazjatyckimyrmekochor) G r a m i n e a e 106. Milium effusum L. Do pospolita w lesie mieszanym w miejscach wilgotniejszych, wszdzie niezbyt liczna. (H-holarktyczny-anemochor) 107. Calamagrostis canescens (Web.) R o t h. Niezbyt czsta w olszynach. (H-eursyberyjski-anemochor) 108. Calamagrostis arundinacea (L) Rot h. Bardzo rzadki w lesie mieszanym, nieco czciej wystpuje w olszynach. (H-eurazjatycki-anemochor) 109. Deschampsia caespitosa (L) P. B. Do czsta w miejscach najwilgotniejszych lasu mieszanego. (H-kosmopolit-anemochor) 110. Phragmites communis Trin. Wystpuje tylko w jednym skupieniu w olszynach. (H-kosmopolit-wegetatywnie) 111. Melica uniflora R e t z. Tworzy jedno wiksze skupienie w sekcji 10, poza tym rozrzucona niezbyt licznie na całym terenie lasu mieszanego. (H-europejsko-ródziemnomorski-myrmekochor) 112. Melica nutans L. Czstsza od gatunku poprzedniego, nie tworzy nigdzie wikszych skupie w lesie mieszanym. (H-europejski-myrmekochor) 113. Dactylis glomerata L. Wystpuje bardzo rzadko w miejscu silnie przewietlonym nad ciek w sekcji 2. (H-eurazjatycko-ródziemnomorski-anemochor) 114. Poa annua L. Gatunek bardzo rzadki, tylko na ciece w sekcji 14.
(T-kosmopolit-anemochor) 115. Poa nemoralis L. Pospolita w cienistych partiach lasu mieszanego, najczciej w postaci wikszych skupie. (H-holarktyczny- anemochor) 116. Festuca gigantea (L). Vill. Wystpuje bardzo rzadko w miejscach wilgotnych lasu mieszanego. (H-eurazjatycko-afrykaski-anemochor) 117. Festuca silvatica (Poll) Vill. Bardzo pospolita w lesie mieszanym, gdzie tworzy rozległe łany w sekcjach: 11, 12, 13, 18, 21, 23, 29 i 30. (H-europejski-anemochor) 118. Brachypodium silvaticum (Huds) R o e m. e t S c h u 1t. Tworzy kilka małych skupie w lesie mieszanym wród zaroli. (H-eurazjatycko-ródziemnomorskianemochor) Ry. 7. Obuwik O r c h i d a c e a e 119. Cypripedium calceolus L. Tworzy do liczne skupienia (po kilkanacie okazów) w 2 odległych od siebie wilgotnych i zacienionych stanowiskach, a mianowicie na granicy sekcji 7 i 8 oraz w sekcji 11. Łcznie około 30 okazów. (G-eursyberyjskianemochor)
Rys. 8. Gnienik leny Neottia nidus avis (L) Rich. 120. Platanthera bifolia (L) R i c h. Gatunek bardzo rzadki w lesie mieszanym. Znaleziono tylko 3 okazy. (G-eursyberyjski-anemochor) 121. Epipactis latifolia (L) A 11. Nieliczne okazy wród zaroli nad brzegiem północno-zachodniej czci rezerwatu. (G-eurazjatycki- anemochor) 122. Listera ovata (L) R. B r. Liczna w partiach wilgotnych lasu mieszanego. (Geuropejsko-ródziemnomorski-anemochor) 123. Neottia nidus-avis (L) R i c h. Wystpuje bardzo rzadko w lesie mieszanym (Geuropejski-anemochor)
LITERATURA 1. Braun-Blanquet J.: 1928, Pflanzensoziologie. Berlin. 2. Heg i G.: 1906, Illustrierte Flora von Mitteleuropa, München. 3.Matuszkiewicz Wł.: 1952, Zespoły lene Białowieskiego Parku Narodowego. Lublin. 4. Paczoski J.: 1928, Rezerwat cisowy w Puszczy Tucholskiej. Ochrona Przyrody. 8: l 9. 4. Ridley H. N.: 1930, The dispersal of plants throughout the world. Kent. 5. Steffen H.: 1940, Flora von Ostpreussen. Königsberg. 6. Szafer Wł., Kulczyski St., Pawłowski B.: 1953, Roliny Polskie. Warszawa. 7. Tüxen R.: 1937, Die Pflanzengesellschaften Nordwestdeutschlands. Mitt. d. florist.-soziol. Arbeitsgemeinschaft Niedersachsen. 3.