ROK XXXIX Ban Kredy Ban Kredy Czasopsmo NBP pośwęcone eonom fnansom Naonal Ban of Poland s Journal on Economcs and Fnance lpec 2008 3 Mchał Gradzewcz, Jan Hagemeer, Zbgnew ółews Globalzaon and he Polsh Economy: Sylzed Facs and Smulaons usng a Compuable General Equlbrum Model Wpływ globalzac na gospodarę Pols. Sylzowane fay symulace na podsawe modelu równowag ogólne (CGE) 14 Grzegorz Hała Przegląd meod badana płynnośc banów Revew of Mehods for Lqudy Analyss of Bans 28 Aradusz Ke, Tomasz Ke Koncenraca branżowa ao elemen zarządzana ryzyem porfela redyowego w prayce polsch banów propozyca meody analzy Secoral Concenraon as an Elemen of Cred Porfolo Rs Managemen: The Case of Polsh Bans - Prospal for Mehods of Analyss 37 Sansław Urbaƒs Wpływ nnowac wybranych czynnów na równowagę cenową walorów noowanych na Gełdze Paperów Waroścowych w Warszawe Impac of Innovaon of Seleced Facors on Prce Equlbrum on he Warsaw Soc Exchange 50 Adam Jasƒs Sprawozdane z semnarum Narodowego Banu Polsego oraz Narodowego Banu Szwacar p. Moneary Polcy n he Changng World Moneary Order (Polya penężna w zmenaącym sę śwaowym porządu monearnym), 28 29 maa 2008 r., Kraów Repor on he semnar Moneary Polcy n he Changng World Moneary Order, 28-29 May 2008 organzed n Cracow by he Naonal Ban of Poland and he Swss Naonal Ban 58 Krzyszof Jacowcz Ken Mahews, John Thompson, Eonoma banowośc Revew of he boo by Ken Mahews, John Thompson, Economcs of Banng 62 Hanna Sochaca-Krysa Sansław Owsa (red.), Planowane budżeowe a loaca zasobów Revew of he boo eded by Sansław Owsa, Budge Planng and Allocaon of Resources Europesa Inegraca Monearna (educaonal nser n Polsh only) Mrosław Kachnews Wspólny penądz a negraca rynów fnansowych Common Currency and Inegraon of Fnancal Mares
Rada Nauowa/Scenfc Councl Peer Bacé (Oeserrechsche Naonalban), Wocech Charemza (Unversy of Leceser), Sansław Gomuła (London School of Economcs and Polcal Scence), Mare Góra (Szoła Główna Handlowa), Mare Gruszczyńs (Szoła Główna Handlowa), Urszula Grzelońsa (Szoła Główna Handlowa), Danua Hübner (European Commsson), Krzyszof Jauga (Aadema Eonomczna we Wrocławu), Barłome Kamńs (Unversy of Maryland; The World Ban), Jerzy Koneczny (Wlfrd Laurer Unversy), Wocech Maceews (Unwersye Warszaws), Krzyszof Marczews (Szoła Główna Handlowa; Insyu Badań Rynu, Konsumpc Konunur), Ewa Mlaszewsa (Unwersye Eonomczny w Kraowe), Tmohy P. Opela (DePaul Unversy, Chcago), Wold Orłows (Nezależny Ośrode Badań Eonomcznych; Szoła Bznesu Polechn Warszawse), Zbgnew Polańs (zasępca przewodnczącego/depuy Charman, Narodowy Ban Pols; Szoła Główna Handlowa), Bogusław Perza (Szoła Główna Handlowa; Narodowy Ban Pols), Wesława Przybylsa-Kapuścńsa (Aadema Eonomczna w Poznanu), Zbyne Revenda (Vysoá sola eonomcá v Praze), Mchel A. Robe (Amercan Unversy; U.S. Commody Fuures Tradng Commsson), Mchał Ruows (The World Ban), Sławomr Sansław Srzype (przewodnczący/charman, prezes/presden, Narodowy Ban Pols), Adalber Wnler (European Cenral Ban), Charles Wyplosz (Graduae Insue of Inernaonal Sudes, Geneva) Kolegum Redacyne/Edoral Board Por Boguszews, Tomasz Chmelews, Elżbea Czarny, Krzyszof Gaews (serearz olegum redacynego/asssan Edor), Małgorzaa Iwancz-Drozdowsa, Ryszard Kooszczyńs, Adam Koronows, Wocech Pacho, Bogusław Perza (zasępca redaora naczelnego/depuy Managng Edor), Zbgnew Polańs (redaor naczelny/managng Edor), Andrze Rzońca, Cezary Wóc, Zbgnew Żółews Zgodne z wyazem sporządzonym przez Mnserswo Nau Szolncwa Wyższego dla porzeb przyszłe oceny parameryczne ednose nauowych, publacom nauowym w Banu Kredyce" przyznawane es 6 punów. Werse eleronczne aryułów publowanych w Banu Kredyce" są dosępne za pośredncwem serwsu Socal Scence Research Newor (hp://www.ssrn.com) Elecronc versons of he arcles publshed n "Ban Kredy" are avalable a he Socal Scence Research Newor (hp://www.ssrn.com) Wydawca/Publsher Narodowy Ban Pols Kona/Conac ulca Śwęorzysa 11/21, 00-919 Warszawa, Poland el.: +48 22 585 43 26 fax: +48 22 826 99 35 e-mal: rzyszof.gaews@mal.nbp.pl hp://www.nbp.pl/banredy Proe/Proec DOCTORAD Sład Dru/Typeseng and prnng Druarna NBP/Prnng House of he NBP Korea/Edng Deparamen Komunac Społeczne NBP/Deparmen of Informaon and Publc Relaons NBP Prenumeraa/Subscrpon RUCH SA - wpłay na prenumeraę przymuą: ednos olporażowe właścwe dla mesca zameszana lub sedzby prenumeraora (dosawa w sposób uzgodnony). Wpłay przymue Oddzał Kraowe Dysrybuc Prasy RUCH SA na ono: Peao SA IV O/Warszawa 12401053-40060347-2700-401112-001 lub asa Oddzału. Cena prenumeray ze zlecenem dosawy za grancę es o 100% wyższa od raowe. Zlecena na prenumeraę dewzową, przymowane od osób zameszałych za grancą, realzowane są od dowolnego numeru w danym rou alendarzowym. Wpłay są przymowane na oresy waralne w ermne: do 5.12 - na I w. nasępnego rou, do 5.03 - na II w.br., do 5.06 na III w. br., do 5.09 na IV w. br. Informace o warunach prenumeray w RUCH SA OKDP, ul. Jana Kazmerza 31/33 00-958 Warszawa, można uzysać pod el. 532-87-31, 532-88-20. ^ ^ www.ruch.pol.pl Prenumeraa własna zamawane poedynczych egzemplarzy: Narodowy Ban Pols - Deparamen Komunac Społeczne, ulca Śwęorzysa 11/21, 00-919 Warszawa, naład: 1200 ono: Cenrala NBP - Deparamen Operacyno-Rachunowy nr ona: NBP DOR 871010-0000-0000-1323-9600-0000 2008 r. - 204,00 zł, 1 egz. - 17,00 zł
Ban Kredy lpec 2008 Macroeconomcs Globalzaon and he Polsh Economy: Sylzed Facs and Smulaons usng a Compuable General Equlbrum Model Wpływ globalzac na gospodar Pols. Sylzowane fay symulace na podsawe modelu równowag ogólne (CGE) Mchał Gradzewcz, Jan Hagemeer, Zbgnew Żółews * receved: 8 November 2007, fnal verson receved: 26 May 2008, acceped: 18 June 2008 Absrac The am of he paper s o quanavely assess he mpac of globalzaon on he economy of Poland n he medum erm. Four channels of he mpac of globalzaon are dsngushed: () rade openness, () producvy mprovemen, () labour mgraons, (v) lberalzaon of he servces secor. We employ a compuable general equlbrum model wh mulple ndusres and households and mperfec compeon feaures. Our resuls show posve and que sgnfcan effecs of globalzaon on he performance of he Polsh economy, semmng manly from producvy mprovemens and lberalzaon of servces. The szeable expeced mgraons resul n negave effecs of globalzaon by decreasng growh poenal and causng upward pressure on wages. A he secoral level, globalzaon s parcularly benefcal o some exporng secors and slled segmens of he labour mare. Keywords: globalzaon, compuable general equlbrum, labour mgraons, rade lberalzaon JEL: C68 F15 F22 Sreszczene Celem nnesze pracy es loścowa ocena wpływu globalzac na gospodarę polsą w średnm orese. Analzuemy czery anały oddzaływana: 1) owarość gospodar, (2) zwęszene produywnośc, (3) mgrace zarobowe oraz (4) lberalzacę seora usług. Używamy polczalnego modelu równowag ogólne (CGE), óry uwzględna neracę wszysch seorów gospodar, rynu pracy, gospodarsw domowych, a aże nedosonale onurencyną sruurę rynu produów. Wyn wsazuą na dodan wpływ globalzac na polsą gospodarę, a nasoneszym anałam oddzaływana są zwęszene produywnośc lberalzaca seora usług. Mgrace maą negaywny wpływ na gospodarę ze względu na zmneszene poencału wzrosowego zwęszane pres płacowe. Su globalzac są szczególne orzysne dla seorów proesporowych dla gospodarsw śwadczących usług pracy wywalfowane. Słowa luczowe: globalzaca, równowaga ogólne, mgrace zarobowe, lberalzaca handlu * Naonal Ban of Poland, Economc Insue. The vews presened n hs paper are hose of he auhors and no of he nsuon hey represen. Correspondng auhor s e-mal: an.hagemeer@mal.nbp.pl
Maroeonoma Ban Kredy lpec 2008 1. Inroducon Over he las decades, global processes have ganed a grea deal of sgnfcance as a facor mporan for he growh of Poland s economy. We beleve ha was, n fac, he concdence of wo maor developmens. Frs, wha s now called globalzaon n he economc leraure, should be more precsely named acceleraon of globalzaon snce, as poned ou and analysed, e.g. n Dens e al. (2006) s he las 1 2 decades ha have wnessed a speedng up of he already ongong secular globalzaon process. Second, Poland broe off he communs sysem and nroduced mare reforms, leadng, among ohers, o a rapd openng of he economy n 1989 and subsequen years,.e. he me when he globalzaon processes were ganng momenum. Then, wh furher srenghenng of mare economy mechansm, progressng negraon wh he European Unon and fnally, he accesson o he EU n 2004, he Polsh economy has become subec o global economy nfluence smlarly as oher medum-ncome counres of he regon. The global facors nfluence on Poland s economy manfess self hrough he followng channels: rade and capal flows, lberalzaon, ncreasng foregn compeon, nnovaon absorpon, nensve ouward and nward labour mgraons, growng mporance of global facors n he process of shapng he domesc nflaon. Whle he mpac of parcular global processes on he Polsh economy have been analyzed and quanfed (e.g. Cenrum Europese Naoln 2003; Orłows 2004; NBP 2004; Allard 2006; Hagemeer, Mchałe 2007), here has been scarce, f any, research amed a a quanave assessmen of how globalzaon, undersood as a varey of nerconneced processes, affecs he Polsh economy. 1 The am of hs paper s o fll ha gap wh a quanave assessmen of he mpac of ey globalzaon processes on he Polsh economy n he long run, usng he comprehensve mehodologcal framewor of a compuable general equlbrum model. The paper s organzed as follows. In he frs secon, we revew relaed leraure and dscuss he channels hrough whch globalzaon affecs he economy of Poland. In he subsequen secon, we descrbe he smulaon expermens and dscuss her resuls. The las secon concludes. 2. Revew of leraure and sylzed facs on globalzaon for Poland 2.1 Revew of leraure Gven he fac ha globalzaon s one of he mos popular words n conemporary economc publcaons, 1 A comprehensve dscusson of globalzaon, wh specal emphass on global mbalances and mplcaons for moneary polcy, may be found n Rybńs (2006). he revew of even he mos mporan conrbuons would be beyond he scope of hs paper. A revew of recen leraure focused on globalzaon and s mpac on economes of he European Unon (EU15), ogeher wh an neresng quanave assessmen of poenal fuure effecs of global processes on growh of he EU- 15 n he long-run may be found n Dens e. al. (2006). The auhors adop a sandard noon of globalzaon, resulng n an ncreased mporance of rade and capal flows, nernaonal R&D flows and mgraons. Then, usng relevan ndcaors, hey assess he mpac of globalzaon on he EU-15 economy n he pas (snce 1820). They furher presen a model-based 2 quanave esmae of poenal fuure macro benefs and coss of globalzaon for he EU n he long run (1990 2050). Auhors conclude ha globalzaon have led o an ncrease of lvng sandards n EU-15 by abou 20% over he perod of 1950 2002 due o he EU s growng negraon no he world s economy (rade openness effec). They sress ha nernaonal spllover effecs of oal facor producvy (TFP) are mporan and predc ha producvy growh n Europe over he perod of 1950 2000 would be abou 30% lower whou openness, even whou he ln beween capal accumulaon and TFP. The smulaed long run effec of globalzaon s an addonal welfare gan of 8% of GDP per capa. Auhors noe ha real gans from globalzaon are dynamc n naure and hey resul from resrucurng and nnovaon, nduced by an ncrease n compeon and echnology spllover effecs and sll ransfers. The oher sudes offerng quanave assessmens of globalzaon usually focus on specfc global processes, ypcally rade lberalsaon. Varous rade lberalzaon processes are beleved o have had a sgnfcan effec on he volume of he world GDP e.g. he esmaed oal effec of he Uruguay round s an annual ncrease n he world GDP growh by 1 pp (for a revew see e.g. Krugman, Obsfeld 2005, p. 335). Effecs of he curren Doha round of he WTO are ye unnown snce he negoaons are sll n progress, however, he recen sudy by Francos e al. (2005), esmaes he sac gans o equal 0.5% of he world GDP. The esmaed ncrease n he world rade due o he (unfnshed) Doha round n servces amouns o 12%, whle merchandse expors of he developng counres o he EU are expeced o ncrease by 16%. Prevously heavly proeced global rade n seleced goods s beleved o ncrease consderably, e.g. by 41% (processed foods), 34% (exles and clohng) and 16% (sugar). There are several papers esmang he effecs of Poland s accesson o he European Unon and he Sngle Mare. A recen one, by Hagemeer and Mchałe (2007), esmaes he GDP ncrease resulng from he removal of non-arff barrers a he level of 1-1.2% (shor-long run) and he oal welfare effec a he level of 0.5 0.7% of GDP. 2 An nernaonal macro model (QUEST) has been used as he smulaon ool.
Ban Kredy lpec 2008 Macroeconomcs 2.2 Sylzed facs on globalzaon effecs n Poland Snce he begnnng of 1990s, he Polsh economy has deepened s negraon wh he world economy. For nsance, rade openness, measured by he rao of expors and mpors o GDP ncreased from 49% n 1991 o 82.9% n 2006. The soc of foregn drec nvesmen n Poland ncreased from vrually null n he begnnng of 1990s (2.83 bllon USD) o over 92 bllon. USD n 2005 (.e. abou 31% of GDP). Inward FDIs have been mporan no only as a source of nvesmen fundng (addonal o domesc savngs), bu also as a powerful engne of he ncrease n producvy. The nflow of foregn capal and mpors of machnery and equpmen have been maor sources behnd he producvy growh n Poland, gven he low nensy of domesc R&D acves. 3 The mpac of FDIs, mpors, and oher global economy spllovers on he oal facor producvy growh n Poland s documened e.g. n Kolasa, Żółews (2004), Kolasa (2005), Paows, Van Ar (2005) and Clare (2003). FDIs conrbue sgnfcanly o he ncreasng openness of he Polsh economy, hrough hey ncrease boh he expor poenal and he propensy o mpors. Accordng o IKCHZ (2006), enerprses wh foregn capal were responsble for 66% of oal Polsh expors n 2006 compared o 57% n 2004. Snce a large number of exporers use mpored subcomponens n her acvy, more han 86% of mporers are exporers a he same me (NBP 2007). Globalzaon processes, and n parcular he accesson o he European Unon n 2004, have consderably affeced he labour mare n Poland. Due o wage dfferenals and large pool of unemployed 4 and nacve people, mgraons acceleraed afer 1 May 2004 o he level sgnfcan for boh he Polsh labour mare and he counres recevng Polsh émgrés (manly he Grea Bran and Ireland). There are dfferen esmaes of he acual sze and duraon of ouward mgraons snce he accesson. The Cenre for Mgraons Research of he Unversy of Warsaw (Oóls 2006) esmaes he ouward mgraons a 3% of labour force, whch s subsanal. Moreover, double of ha may sll emgrae. Shrnng domesc labour force affecs he domesc labour mare, especally ha mgrans are relavely beer educaed han he populaon on average (Kaczmarczy 2006 5 ). Ths s one of he maor reasons for rsng shorages of slled worers as perceved by enerprses. For nsance, accordng o he Naonal Ban of Poland s survey of enerprses, as of frs quarer of 2007, frms repored he shorage of slled labour as a second maor barrer o growh whle hs barrer was perceved among he leas mporan ones only a year earler. 6 Increasng wage nequales beween slled and unslled worers may also be arbued o globalzaon. In secors wh nensve mpor peneraon, FDI and expors, he wage nequales consderably ncreased (e.g. food producs he rao of slled o unslled labour wages ncreased from 1.8 n 1997 o 2.3 n 2004, moor vehcles from 1.5 o 2.0, offce machnery from 1.1 o 2.5). On he oher hand, n ndusres relavely well shelered from he global economy s mpac, such as elecrcy, gas and waer supply, he wage nequales hardly changed over he analysed perod. Whle, by s very naure, globalzaon prmarly affecs he radable secor of he economy, s also mporan for he non-radable acves, e.g. hrough capal nflows changng boh he mare srucure (he compeon effec) and boosng modernzaon (he producvy effec). Ths s of parcular mporance for he servces secor of he Polsh economy, whch s parally overregulaed and proeced. In parcular, hs refers o elecommuncaons (excessve fxed-lne elephony and nerne access charges), fnancal servces (relavely expensve and underdeveloped, e.g., wh respec o he fnancng of small and medum enerprses), newor ndusres (le ranspor or energy generaon and supples), where sae ownershp wh s ypcal neffcences domnaes. Accordng o Gradzewcz and Hagemeer (2007a), parcularly hgh monopoly marups are observed n ranspor, posal servces and elecommuncaons, real esae and busness servces. In he case of elecommuncaons, fxed-lne elecom mare s hghly monopolzed n 2005 he ncumben operaor had a 85-percen mare share. The moble segmen s operaed by an olgopoly of hree frms. Accordng o he Offce of Elecronc Communcaons UKE 2006 (he elecom regulaor) repor, he coss of oal monhly usage for an average real cusomer of fxed lne elephony were he 6h hghes n he enlarged EU n 2005. Smlarly, moble phones were he 2nd mos expensve among seleced 13 EU counres. Hgh monopoly marups lead o neffcen level of servce provson e.g. Poland had he 2nd lowes rae of broadband nerne peneraon 7 n he EU-25 n 2005. 3. Smulaons of effecs of globalzaon on Poland s economy 3.1 Modellng approach 3 Expendure on R&D amouned o 0.57% of GDP n 2005, whch s one of he lowes records n EU25. However, s even lower han n 1995 (0.63% of GDP). 4 The unemploymen rae s sll relavely hgh n Poland (a abou 13% a he end of 2006) even hough has been decreasng fas over he las quarers ( was almos 17% he end of 2005). 5 However, hs auhor clearly saes ha here s no ground for declarng exodus of hghly slled specalss or bran dran as somemes proclamed n publc dscusson. The mpac of globalzaon on he behavour of he Polsh economy s analyzed usng a compuable general equlbrum model (for model deals consul 6 I was a barrer for 10.7% of he frms surveyed as of he frs quarer of 2007 whle only 1.8% repored hs problem n he frs quarer of 2006. 7 All daa come from he UKE (2006).
Maroeonoma Ban Kredy lpec 2008 he Appendx 8 ) calbraed o he Socal Accounng Marx based on Cenral Sascal Offce (GUS) daa for 2002. 9 Snce globalzaon s expeced o have longrun consequences, he auhors decded o assess only he long-erm mpac of globalzaon. Sarng from he basc comparave sac verson of he model, he longrun has been modelled by an nroducon of smplfed long-run changes of capal supply. The followng wosep procedure has been used o calculae he long run response of he economy o he globalzaon shocs mposed on he srucure of he model, ang no accoun he capal accumulaon. Frs, he effecs of globalzaon have been calculaed subec o a fxed capal soc consran. In he second sep, he nvesmen growh rae from he frs sep was used o calculae he resulng long run response of capal accumulaon o addonal nvesmens, 10 accordng o he formula: ΔK 1 ΔI 1 ΔI = = K δ K δ I where K s he capal soc, I s he level of nvesmen and δ s he deprecaon rae of capal. General equlbrum soluon for hs long-run level of capal s hen nerpreed as represenng long-run equlbrum afer he globalzaon shoc has been fully absorbed. Labour mare s allowed o freely adus (n erms of employmen and wages) o changes n economc acvy, hghlghng he long-run consequences of he smulaons. Produc mare s modelled n an mperfecly compeve fashon. Followng he emprcal evdence (Gradzewcz, Hagemeer 2007b), he auhors assumed ha n case of mos ndusres, companes are operang n an olgopolsc seng (Berrand) wh economes of scale semmng from fxed coss of producon. Addonally, auhors nroduced frm-level produc dfferenaon, whch s based on Dx-Sglz (1977) love-for-varey formulaon. Inal marups and he number of frms n he model are calbraed usng he resuls of Gradzewcz and Hagemeer (2007a). 3.2 Assumpons of he globalzaon smulaons In our smulaons we dsngush four channels of he mpac of globalzaon on he Polsh economy. These channels nclude: rade lberalzaon, producvy mprovemen, labour mgraons and lberalzaon of servces. 8 Full model descrpon s gven n Gradzewcz e al. (2006). 9 The laes npu-oupu able publshed by he GUS has 2000 as a base year. I s updaed o he model base year usng he RAS balancng procedure usng daa comng from he npu-oupu able, households budges, naonal accouns and oher macroeconomc daa for 2002. 10 In oher words, he procedure assures ha addonal capal accumulaon/ decumulaon orgnaes only n nvesmens rggered by globalzaon changes. The nvesmens arsng from capal accumulaon do no augmen s soc n he long run. We assumed he long run deprecaon rae o be 8% percen on he bass of he revewed leraure. I K The merchandse rade lberalzaon s assumed o have a drec effec on he prces of mpored goods. The lberalzaon of rade wh he EU nvolves he removal of only non-arff barrers (excep agrculure), because a maory of arffs on manufacured goods are effecvely zero snce 2000. For non-eu mpors, he scope of lberalzaon, due o boh compleng of he Uruguay Round and he fuure commmens n he Doha Round of he WTO, s hgher. Followng Hoffman (2001) and Harrson e al. (1996) esmaes of he mpac of he NTB removal due o Sngle Mare Programme, s assumed ha prces of mpors from he EU go down by 2.5 percen. The prces of mpors from he res of he world fall by 10 percen. Ths number s based on he Naonal Ban of Poland s nernal sascs on prce behavour. 11 I s also assumed ha due o he lberalzaon of he EU mpors from he res of he world, prces of goods mpored from he EU fall by an addonal 1 percen. 12 In our smulaons we assume ha an ncreased foregn drec nvesmen nflow combned wh a surge n mpors rase he oal facor producvy. The overall TFP change n he economy ncreases by 1 percen, 13 however, he exac sze of secoral mposed changes s proporonal o he relaon of FDI nflow o he secor s producon. 14 The openng of mos of he EU-15 labour mares o worers from new member saes (enerng he EU n md-2004) rggered an nense ouflow of labour force, manly due o subsanal wage dfferenals. The oal mgraon effec from Poland s esmaed o be beween 0.5-0.6 mllon worers (Oóls 2006), whch consues over 3% of labour force. Ths phenomenon s apparen especally among slled people, whch allows he auhors o assume ha globalzaon affecs only worers wh erary and secondary educaon. Par of he ncome earned abroad by mgrang worers s ransferred bac o he home counry. Such remances amoun o roughly 12 bllon PLN (abou 1.2% of GDP) accordng o offcal balance of paymen sascs (offcal prvae foregn ransfer sascs repor a 3 bllon PLN nflow n 2006 Q1 alone). I s assumed ha hese ransfers affec only hose households where members are assumed o mgrae (employees and self-employed). Lberalzaon of rade n servces s beleved o be dfferen from merchandse rade lberalzaon. One of 11 For nsance, he prce of he base of goods mosly affeced by globalzaon (mosly clohes, shoes, elecroncs and compuer equpmen) falls over 2006 by abou 7% (over 2005 2006, by abou 12%). 12 Ths addonal effec s assumed o be caused by fallng nermedae goods prces faced by EU producers. Ths number s a guessmae. 13 The sze of TFP shoc s calbraed o roughly mach resuls obaned by Dens e. al (2006) esmang he growh effecs of globalzaon for he EU-15 economy. Tang no accoun he echnology gap, we assume he mpac on Poland o be double of ha esmae. 14 One of he referees poned ou ha we gnore he capal flows ha are an mporan channel of globalzaon. Our model does no explcly model foregn drec nvesmen nor does have a fnancal mare. Thus, we assume he producvy shoc o ncorporae he producvy effecs of ncreased capal nflow o Poland resulng from foregn drec nvesmen.
Ban Kredy lpec 2008 Macroeconomcs s forms enals he esablshmen of servce provdng enerprses n he hos counry ha drecly compee wh ncumben frms. Globalzaon s herefore assumed o cause an nflow of frms no he servces secors (where enry was prevously barred) whch drves he profs o zero. Profs are calbraed n such a way ha requres a 20 percen ncrease n he number of frms for he economy o reach hs long-run equlbrum. In oher words, when enry barrers are removed, 20% more frms have o ener he mare n order o reach he zero-prof equlbrum. 15 4. Smulaon resuls 4.1 Trade lberalzaon The drop n mpor prces 16 drecly affecs he level of consumpon of fnal and nermedae goods. The oal ncrease n mpors s 3.7% (macroeconomc resuls for all smulaons are gven n Table 6). Toal expors also ncrease (by 1.9%) due o lower coss of producon, resulng from a drop n prces of mpored nermedae npus. Wh a domesc demand ncrease of abou 1.5% (consumpon rse of 1.4% and nvesmen rse of 1.6% see Table 6) rade lberalzaon resuls n an rse of GDP of 0.6% and a rse n employmen of 0.2%. Impors of manufacures ncrease by 4.3% and expors by 3.1%. (Table 1). The laer s due o a cos reducon resulng from he drop n prces of mpored nermedae goods (of 1%). Producon of manufacured goods ncreases by 0.8%. The growh of nvesmen demand ncreases he supply of consrucon servces, whch goes up by 1.4%. The larges ncrease n mpors aes place n he food secor (11.7%), followed by nermedae 15 We based our esmae of marups over margnal coss on Gradzewcz and Hagemeer (2007b). However, a relable esmae of scale elascy for he servces secor s no avalable. Thus, as an alernave o assume a ceran pure prof rae for each secor we assumed ha he enry s barred and ha he arbrarly chosen number of frms (20%) has o ener servce ndusres n order o brng profs o zero. Ths assumes ha he rae of pure profs vares dependng on he level of esmaed marups. Specfcally, s 12% n elecommuncaons bu 5.5% n busness servces and 1% n real and wholesale rade whch s close o he esmaes of pure profs obaned usng sandard accounng daa (Gradzewcz, Hagemeer 2007a). 16 We also assume ha due o he mpor compeon, he prces of manufacures go down n he EU, whch drecly affecs he prces of Polsh expors. lgh (5.9%) and lgh (4.9%) ndusres 17. Food secor, havng only a small share of mpored nermedaes n producon coss, experences a declne n expors. On he oher hand, moor vehcles producon, where he share of mpored nermedaes s hgher han he share of domesc nermedaes, experences a surge n expors amounng o 11.2 percen. 4.2 Producvy ncrease In reacon o an ncrease of mulfacor producvy by an average of 1% (resulng from ncreased FDI nflow and ncreased mpors of echnologcally advanced goods from he EU), GDP s 3.4% hgher n he long run (manly due o capal accumulaon). The expanson of he economy and he ncrease n oupu shf he labour demand curve up n consequence employmen level s 1% hgher. Increased labour demand, combned wh an ncrease of labour producvy booss wages, whch are 3.3% hgher n he long-run. Relave abundance of capal pushes s prce down by 0.35%. Increased ncome from labour and renng capal o producon acves resuls n faser growh of dsposable ncome of households and a 3% ncrease of consumpon. Table 2 shows changes n he srucural developmen of he economy afer he TFP ncrease. As he manufacurng and mare servces secors 18 are mosly affeced by he ncrease n producvy, he coss of producon n hese ndusres declne. On he oher hand, n oher ndusres le mnng and non-mare servces, he coss of producon ncrease consderably. Hgh nvesmen demand pushes up he oupu n he consrucon ndusry. The ncreasng coss n agrculure, mnng and non-mare acves drve down he growh of expors n hese ndusres, bu smulaneously nduce relavely hgh ncrease of mpors, srenghened by an apprecaon of he currency. The consderable ncrease n producon n manufacurng, mare servces and consrucon resuls n a hgher han average ncrease of demand for labour n hese secors. The ncrease of 17 Dealed secoral resuls are no gven here o save space. They can be, however, requesed from he auhors. 18 The hghes producvy ncreases nclude: food, obacco, lgh (wearng apparel, ec), moor vehcles, pos and elecommuncaon and fnancal servces. Table 1. Smulaed secoral changes resulng from rade lberalzaon Producon Coss Expor Impor Employmen Agrculure -0.5-0.5-2.0 1.0-0.7 Mnng -0.6-0.3-0.8 0.7-0.5 Manufacurng 0.8-1.0 3.1 4.3 0.0 Consrucon 1.4-0.8 1.3 1.5 1.3 Mare servces 0.5-0.3-0.3 1.5 0.3 Non-mare servces 0.3 0.0 0.0 1.7 0.1 Source: Own CGE model smulaons. All changes n percen (%).
Maroeonoma Ban Kredy lpec 2008 Table 2. Secoral changes resulng from producvy ncrease Producon Coss Expor Impor Employmen Agrculure 2.2 0.3 0.7 3.9 1.7 Mnng 1.4 1.6 0.5 3.0 0.8 Manufacurng 4.8-0.2 6.2 4.7 3.6 Consrucon 5.0 0.3 4.6 5.3 4.5 Mare servces 3.5-0.1 3.6 2.7 2.7 Non-mare servces 0.8 1.7 0.7 3.7 0.3 Source: Own CGE model smulaons. All changes n percen (%). employmen n agrculure 19, mnng and non-mare acves s moderae. 4.3 Labour mgraons The ouflow of worers combned wh an ncrease of foregn remances causes a 0.5% decrease of GDP. The negave labour supply shoc (a drec resul of mgraons and an addonal ncome effec of ncreased dsposable ncome of households) pushes he wages up by 2.2% and employmen down by 1.4%. The declne of he parcpaon rae leads o a drop of unemploymen rae of 3.4%. The ncrease n labour ncome and ncreased ransfers from abroad, nduce he ncrease of dsposable ncome of households. Consumpon s hgher by 1.6%. The demand for domesc currency surges and he currency apprecaes by 0.6%, due o he nflow of remances from abroad. Currency apprecaon, combned wh he growng coss of producon n radable secors lead o a drop of expors of 5.9%. Tha s, o a large exen, an explanaon for almos no change n mpors. Changes n he srucure of he labour mare are presened n Table 3. The ouflow of worers wh secondary and erary educaon drves up her he wages by over 2.3%. Parcpaon raes and employmen declne. The relave abundance of wor force wh basc educaon ogeher wh a declnng prce of capal (n our model less educaed labour s assumed 19 Snce labour npu s measured here n me uns, an ncrease n employmen does no necessarly mean more farmers. Gven low producvy of labour n agrculure, an ncrease n employmen resulng from smulaons should be nerpreed raher as more hours wored by exsng (or even smaller) number of farmers han as an enlargemen of he populaon of farmers. The same apples o oher ndusres. o be relavely subsuable wh he capal) lm he ncrease of wages n hs mare segmen (hey ncrease by only 0.5%). Growng wage dfferenals beween less and beer educaed wor force resul n a declne of parcpaon raes among he worers wh basc educaon. As a resul, employmen n hs labour mare segmen falls. 4.4 Lberalzaon of servces The openng of servce mares nduces enry of new frms. The new long-run equlbrum s where profs are zero. When new frms ener he mare, compeon drves he level of oupu of ncumben frms down. Thus, he average cos goes up due o ncreasng reurns o scale and he long run equlbrum occurs when prces equal he average cos. Compared o he benchmar equlbrum, enry of new frms amouns o 19 24% (Table 4). The correspondng drop n frm oupu s he hghes n busness servces, rade and hoels/resaurans and amouns o 21 24%. Such a large decrease n frm oupu s due o he relavely hgh calbraed love-forvarey elascy of subsuon n hose secors (low nal marups), mang consumers prefer he ncrease n he number of varees offered over he ncrease n quany suppled by each frm. The lowes drop n frm oupu s expeced o be experenced n pos and elecommuncaons, where he calbraed elascy of subsuon beween varees s low (hgh nal marups) and he mare can accommodae more large frms. The resulng decrease n prces vares dependng on he nal level of monopolsc marups. I amouns o Table 3. Labour mare changes resulng from mgraons Educaon Toal Hgh Medum Basc Employmen -1.0-1.5-1.2-1.4 Wages 2.3 2.4 0.5 2.2 Parcpaon -4.3-3.1-12.5-4.1 Source: Own CGE model smulaons. All changes n percen (%).
Ban Kredy lpec 2008 Macroeconomcs Table 4. Frm level changes resulng from lberalzaon of servces Frm No. Frm oupu Oupu Prces Profs Trade 23.6-21.0 3.5-0.5-0.9 Hoels and resaurans 21.8-21.3 2.2-0.4-2.4 Transpor 22.6-20.0 6.8-5.8-4.7 Pos and elecommuncaons 19.2-15.3 8.8-13.4-12.3 Fnancal servces 22.1-20.1 4.2-2.2-2.2 Busness servces 22.5-23.6 4.6-4.8-5.5 Source: Own CGE model smulaons. All changes n percen (%). 13.4% n elecommuncaons, where nal profs were hgh (more han 12% of oal revenue) and only 3.5% n rade, where nal profs amouned o less hen 1 % of oal revenue. As a resul of a prce drop, he oal oupu of mare servces goes up by 4.6%, he ncrease beng he hghes n pos and elecommuncaons (8.9%), where he amoun of he nal loss of effcency due o monopoly marups was relavely hgh, and he lowes n rade, where coss o enry were low and mare srucure was nally relavely compeve. Lberalzaon of servces s expeced o add 3.2% o he level of he real GDP n he long run. Apar from a 10% surge n nvesmen, here s also a consderable ncrease n consumpon (3%) due o he ncreased varey of goods. Impors and expors ncrease (by 4.3 and 2.8%, respecvely), whch leads o he worsenng of curren accoun (ca. -0,52% GDP). 4.4.1. Overall globalzaon smulaon oucomes The overall effec of he shocs mposed on he model s a 6.7% ncrease of GDP n he long run (Table 6). Ths effec s manly drven by posve effecs of servces lberalzaon and an overall ncrease of producvy, semmng from ncreased mpors and foregn drec nvesmen. The man source of growh s nvesmen demand, whch s hgher by almos 20% n he long run, whle consumpon s almos 9% hgher. Increased nvesmen resuls n a consderable buld-up n capal s 7.8% hgher n he long run. The ncrease of employmen s much more moderae s less han 2% hgher n he long run. Unemploymen drops by over 3.8 percenage pons, manly as a consequence of lower labour parcpaon nduced by mgraons. All he effecs of globalzaon consdered conrbue posvely o wage growh (he hghes conrbuon comes from lberalzaon of servces and mgraons), whch are almos 11% hgher n he long run. Alhough capal supply ncreases subsanally, s prce s almos unchanged, and he dfferenal beween prce of labour and capal ncreases. The overall growh of expors s moderae amouns o almos 4%. Servces lberalzaon, rade developmen and producvy mprovemens conrbue posvely o expors growh, bu her mpac s hampered by conracon of expors n reacon o ncreased ransfers from abroad and lower economc acvy level nduced by mgraons (see foonoe 2). In urn, almos all channels of globalzaon consdered (excep for mgraons) posvely affec he developmen of mpors. As a consequence mpors grow by 12% n he long run. The ncrease n mpors and relavely wea growh of expors s also suppored by apprecang exchange rae. In consequence of hese rade developmens, curren accoun declnes n relaon o GDP by 0.25% and ne expors conrbue negavely o GDP growh. The rapd growh of nvesmen demand nduces a shf n he branch srucure of he economy he growh of consrucon secor s he hghes n he long run (Table 7). Consrucon also generaes a consderable growh of new obs. Supply of mare servces s also consderably hgher and s manly drven by he servces lberalzaon and producvy mprovemens. Ths ndusry s also experencng an ncrease n he demand for labour. A moderae producon and labour demand Table 5. Smulaed secoral changes resulng from lberalzaon of servces Producon Coss Expor Impor Employmen Agrculure 0.7 1.3-2.1 3.8 0.4 Mnng 1.1 2.3-0.1 3.1 0.5 Manufacurng 1.9 0.8 0.9 5.1 1.3 Consrucon 6.0 1.2 5.5 6.4 5.6 Mare servces 4.6 0.6 6.8-2.2 4.1 Non-mare servces 0.6 2.6 0.4 3.3 0.2 Source: Own CGE model smulaons. All changes n percen (%).
10 Maroeonoma Ban Kredy lpec 2008 Table 6. Breadown of overall effecs Servces Mgraons Trade Producvy Toal GDP 3.3-0.6 0.6 3.4 6.7 Consumpon 3.0 1.6 1.4 3.0 8.9 Invesmens 10.1 0.6 1.6 7.1 19.4 Expors 2.8-5.9 1.9 5.1 4.0 Impors 4.3 0.0 3.7 4.4 12.1 Unemploymen -0.3-3.4 0.0-0.2-3.8 Employmen 2.1-1.4 0.2 1.0 1.9 Wages 4.9 2.2 0.7 3.3 10.9 Capal 3.6 0.2 0.5 3.4 7.8 Prce of capal 3.0-2.4 0.0-0.4 0.2 CA/GDP -0.5-0.2 0.4 0.1-0.2 Exchange rae 0.0-0.6-0.3-0.4-1.3 Source: Own CGE model smulaons. All changes n percen (%). ncrease occurs n manufacurng and agrculure. The growh of mnng and non mare servces s raher lmed. In reacon o globalzaon processes, he hghes growh raes of expors occur manly n mare servces and consrucon, alhough here s also an ncrease of expors of manufacurng producs (whch have he hghes conrbuon o he overall expor ncrease). The economy experences a conracon of expors n agrculure and mnng ndusry. The hghes growh of mpors occurs n manufacurng and consrucon (over 13%). The mpors of agrculure goods and non-mare servces grow consderably. Dynamcs of mpors of mare servces s, however, very lmed. Globalzaon processes ncrease wage dfferenals among labour wh dfferen slls (.e., educaon level). The wages of slled worers ncrease abou 50% faser han he wages of unslled worers (Table 8). Slower growh of wages of worers wh basc educaon occurs despe hgher demand for her servces. Also he parcpaon raes dffer among wor force wh dfferen slls. Alhough he overall parcpaon rae declnes, a decrease experenced by low-slled worers s relavely large. The dsrbuon of ncome among dfferen household ypes also changes n response o globalzaon processes. Almos all channels of globalzaon consdered (excep for mgraons) nduce a sronger ncrease of dsposable ncome of non-poor households (overall effec s 8.9%) han of poorer ones (where ncomes are 7.4% hgher). Increasng ncome nequales n favour of non-poor households resul from changng wage dfferenals on labour sub-mares and ncreased ncome from renng capal o producve acves, whch have a sronger mpac on ncomes of rcher households. Table 7. Overall secoral changes Producon Coss Expor Impor Employmen Agrculure 3.8 0.4-0.9 9.2 2.2 Mnng 0.7 4.2-2.5 6.0-0.8 Manufacurng 3.4-0.4 1.3 13.9 1.3 Consrucon 12.6 0.6 11.4 13.6 10.9 Mare servces 8.5-0.1 9.6 2.3 6.2 Non-mare servces 1.9 5.0 0.9 9.2 0.3 Source: Own CGE model smulaons. All changes n percen (%). Table 8. Overall labour mare changes Hgh Educaon Medum Basc Toal Employmen 1.5 2.0 2.8 1.9 Wages 11.1 11.2 7.4 10.9 Parcpaon -2.0-0.3-9.2-1.4 Source: Own CGE model smulaons. All changes n percen (%).
Ban Kredy lpec 2008 Macroeconomcs 11 5. Conclusons Our smulaons show some subsanal growh effecs of globalzaon for Poland n he long-run. These effecs amoun o 6.8% of addonal GDP compared o a scenaro whou globalzaon. The man channels of pro-growh mpac of globalzaon on Poland s economy are: producvy growh, rggered manly by he nflow of FDI (3.4% of GDP) and he pro-effcency effecs of lberalzaon of he servce secor (3.3% of GDP). Globalzaon changes growh paern n favour of nvesmen (19.4% n he long run vs. 8.9% n case of consumpon), whch n urn maes he long run economc growh hgher. Domesc agens propensy o mpor ncreases (19.4% of GDP n he long-run vs. 4.0 for expors). Impors are an mporan channel of modernsaon n Poland and hey also boos he longrun growh rae. Globalzaon posvely conrbues o he evoluon of he labour mare by an addonal growh of boh wages and employmen (10.9% and 1.9%, respecvely, n he long-run) and leads o an ncrease n wage nequales beween hgh-slled (11.1% over he base-run) and low-slled (7.4% over he base-run). The globalzaon processes urn ou o be favourable o welfare of households, as her dsposable ncome s 8.8% hgher n he long-run. However, ogeher wh ncreasng wage nequales, globalzaon slghly deeroraes he relave ncome poson of poor households as compared wh he res (8.9% and 7.4%, respecvely, over he base-run). If he resuls on long-run mpac of globalzaon for EU-15, obaned n he sudy of Dens e al. 2006 are o be reaed as a benchmar for our resuls, one mgh be surprsed ha our esmaes are lower. If progrowh effecs of globalzaon funcon manly hrough FDIs and he mpor channel creang producvy acceleraon, one mgh expec ha should have sronger mpac n relavely poorer (comparng o EU-15) counres le Poland. We fnd hs hypohess plausble and rea our resuls as a lower bound for he long-run mpac of globalzaon on Poland s economy. Our assessmen of he effecs of globalzaon s raher conservave snce we have no aen no accoun he followng channels: Frs, we underesmae he rade creaon effecs of globalzaon for Poland snce expors are modelled n a smplfed way: hey are only supplydeermned and are explaned by relave prces changes only. Second, snce our model does no explan he general prce level, we could no ae no accoun he sgnfcan mpac (downward pressure) of globalzaon on nflaon. 20 Thrd, one of oher prospecve channels of he mpac of globalzaon on Poland s economy s furher economc negraon wh Europe n he form of accesson o he euro area expeced by he NBP (2004) o cause 0.4% addonal GDP growh n he long-run. Tang all hese facors no accoun, we hypohesze ha he prospecve effecs of globalzaon may be larger ha repored n hs paper. 20 Allard (2006) esmaes downward mpac of globalzaon on nflaon n Poland on ½ o 1 percenage pon per year snce he mddle of he 1990s. References Allard C. (2006), Inflaon n Poland: How Much Can Globalzaon Explan?, Paper presened a 10h Annual Conference Globalzaon and Moneary Polcy, CEPR/ESI, 1 2 Sepember, Warsaw. Cenrum Europese Naoln (2003), Korzyśc oszy członoswa Pols w Un Europese, Warszawa. Clare G.R.G. (2003), The Effec of Enreprse Ownershp and Foregn Compeon on Inerne Dffuson n he Transon Economes, Presened a Inernaonal Conference The New Economy and Possocals Transon, TIGER, 10 11 Aprl, Warsaw. Dens C., Mc Morrow K., Röger W. (2006), Globalzaon: Trends, Issues and Macro Implcaons for he EU, Economc Paper, No. 254, European Commsson, Drecorae-General For Economc And Fnancal Affars, Brussels. Dx A. K., Sglz J.E. (1977), Monopolsc compeon and opmum produc dversy, Amercan Economc Revew, Vol. 67, No. 3, pp. 297 308. Francos J., van Mel H., van Tongeren F. (2005), Trade lberalzaon n he Doha Developmen Round, Economc Polcy, Vol. 20, No. 42, pp. 349 391. Gradzewcz M., Hagemeer J. (2007a), The mpac of compeon and busness cycle on he behavour of monopolsc marups n he Polsh economy, Ban Kredy, No. 3, pp. 11 27. Gradzewcz M., Hagemeer J. (2007b), Monopolsc marups and reurns o scale n he Polsh economy. Frm-level analyss, Eonomsa, No. 4, pp. 515 540. Gradzewcz M., Grffn P., Żółews Z. (2006), An emprcal Recursve-Dynamc General Equlbrum Model of Poland s Economy, NBP, The World Ban, Warsaw. Hagemeer J., Mchałe J. (2007), Normy echnczne sanarne w handlu mędzynarodowym. Ich znaczene w negrac Pols z Uną Europesą, Wydawncwa Unwersyeu Warszawsego, Warszawa.
12 Maroeonoma Ban Kredy lpec 2008 Harrson G., Ruherford T., Tarr D.G. (1996), Increased Compeon and Compleon of he Mare n he European Unon, Journal of Economc Inegraon, Vol. 11, No. 3, pp. 332 365. IKCHZ (2006), Inwesyce zagranczne w Polsce. Rapor roczny 2006, Insyu Konunur Cen Handlu Zagrancznego, Warszawa. Kaczmarczy P. (2006), Hghly slled mgraon from Poland and oher CEE counres myhs and realy, Repors&Analyses, No. 17/06, Cener for Inernaonal Relaons, Warsaw. Kolasa M. (2005), Wha Drves Producvy Growh n The New EU Member Saes? The Case of Poland, Worng Paper, No. 486, ECB, Franfur. Kolasa M., Żółews Z. (2004), Toal Facor Producvy and s deermnans n Poland evdence from manufacurng ndusres. The role of ICT, Worng Paper, No. 64, TIGER, Warsaw. Krugman P., Obsfeld M. (2007), Eonoma mędzynarodowa, PWN, Warszawa. NBP (2004), Rapor na ema orzyśc oszów przysąpena Pols do srefy euro, Warszawa. NBP (2007), Informaca o ondyc seora przedsęborsw ze szczególnym uwzględnenem sanu onunury w I w. 2007, Warszawa. Oóls M. (2006), Coss and benefs of mgraon for Cenral European counres, Worng Paper, No. 7/65, Cenre of Mgraon Research, Warsaw. Orłows W. (2004), Opymalna śceża do euro, Scholar, Warszawa. Paows M., van Ar B. (2005), ICT and Producvy Growh n Transon Economes: Two-Phase Convergence and Srucural Reforms, Worng Paper, No. 72, TIGER, Warszawa. Rybńs K. (2006), Globalzaca w rzech odsłonach, Dfn, Warszawa. UKE (2006), Rapor o sane rynu eleomunacynego w 2005 rou, Warszawa.
Ban Kredy lpec 2008 Macroeconomcs 13 Appendx. Model descrpon The model descrbes he allocaons and flows of funds n he economy populaed by opmsng economc agens, subec o her budge consrans. The model assures ha he equlbrum condons on all mares are me and hus all he quanes and prces resul from a compeve allocaon ha suppors he general equlbrum n he economy. The secoral srucure of he model s relavely dsaggregaed here are 39 producon secors ha use a bundle of nermedae producs and prmary npus n producon of goods usng he CES echnology. Prmary npus nclude capal goods and 3 ypes of labour (wh basc, medum and hgher educaon). The goods are suppled eher o domesc or o foregn mares (EU or non-eu ones). Imperfec compeon s embedded n he process of gross oupu formaon. I s assumed ha a par of gross oupu s used o pay he fxed cos of producon. The oal amoun of gross oupu forgone s a funcon of he number of frms operang n a gven secor. Frms produce ndvdual produc varees and each frm has a lmed monopoly power semmng from produc dfferenaon. Demand for an ndvdual varey comes from a sandard Dx-Sglz (1977) aggregaor. Frms are assumed o compee n he Berrand fashon ang no accoun he effec of her acons on he perceved demand. There are 10 ypes of households n he model, dfferenaed by soco-economc groups and ncome level. Households pool her ncome from renng labour and capal o producers and ne ransfers wh oher agens n he economy. They spl her ncome on consumpon, lesure and savngs (accordng o fxed propensy o save) n he process of uly maxmzaon. Labour supply s endogenously deermned. Invesmen s deermned by he pool of avalable savngs and he prce of nvesmen goods. The households demand for goods, combned wh he governmen demand (publc consumpon), nvesmens and nermedae demand are sasfed eher by domesc or by foregn producers. Impors are dfferenaed by orgn (Armngon assumpon). The governmen revenue comes from axes on goods (VAT, excse, mpor arffs), corporae ncome axes, personal ncome axes and socal secury conrbuons. The governmen expenses nclude governmen consumpon, subsdes and ransfers o oher secors of he economy (ncludng socal ransfers o he households ha are reaed as a dsncenve o wor n he model).
14 Ryn Insyuce Fnansowe Ban Kredy lpec 2008 Przeglàd meod badana płynnoêc banów Revew of Mehods for Lqudy Analyss of Bans Grzegorz Hała * perwsza wersa: 16 paźdzerna 2007 r., osaeczna wersa: 2 lpca 2008 r., acepaca: 28 lpca 2008 r. Sreszczene Celem aryułu es przegląd meod badana płynnośc banów. Meody e wymagaą usysemayzowana z rzech powodów. Po perwsze, ryzyo uray płynnośc zaczęło wywerać znaczny wpływ na funconowane sysemu banowego pośredno na całą gospodarę. Po druge, w leraurze rozważa sę wele różnych oncepc płynnośc doyczących sysemu fnansowego, powązanych z płynnoścą banów. Po rzece, płynność sała sę obszarem nensywnych badań nauowych, ważnych dla zrozumena powsawana zanana płynnośc oraz e oceny. W przeglądze podsumowalśmy rezulay badań suecznych sposobów pomaru oceny płynnośc banów. Poazalśmy naważnesze sosowane rozwązana, równeż e wymagaące udosonalena, oraz ch własnośc. Przedsawlśmy równeż oware problemy, wyorzysuąc nanowsze wyn badań nauowych doyczących płynnośc banów płynność narażoną na ryzyo, sress-esy sysemową ocenę płynnośc. Absrac The paper provdes a survey of he mehods ha can be appled o assess lqudy of bans and he banng sysem. There are hree reasons for sysemazng hose mehods. Frs, lqudy rs has recenly sared o exer a sgnfcan nfluence on he banng sysem and ndrecly on he whole economy. Second, here are many dfferen conceps of lqudy n he leraure, whch are conneced wh he lqudy of bans. Thrd, lqudy s becomng a very profound feld of scenfc research whch s helpful n undersandng sources of lqudy surplus and dryng-up of lqudy. In he survey, we summarzed he resuls of he research on he effcen mehods of measurng and assessng lqudy n bans and n he banng sysem. We concenraed on praccal soluons, ncludng hose whch need mprovemens. We also presened he open quesons regardng applcaon of he very recen resuls of he research on lqudy,.e. lqudy a rs, lqudy sress-esng and sysemc lqudy. Słowa luczowe: płynność banów, meody pomaru oceny płynnośc, sress-esy, ryzyo sysemowe Keywords: lqudy of bans, lqudy analyss and assessmen, sress ess, sysemc rs JEL: G10; G21 * Narodowy Ban Pols, Deparamen Sysemu Fnansowego, e-mal: grzegorz.hala@mal.nbp.pl. Poglądy opne wyrażone w eśce są poglądam opnam auora neoneczne są zbeżne ze sanowsem NBP. Auor dzęue Pan Marce Gołaewse, Panu Jacow Osńsemu, Panu Tomaszow Chmelewsemu oraz anonmowym recenzenom za cenne uwag. Za wszele błędy odpowedzalność ponos auor.
Ban Kredy lpec 2008 Fnancal Mares and Insuons 15 1. Obszary badań płynnośc Ryzyo uray płynnośc es ednym z głównych problemów sysemów fnansowych. Jes eż o wele słabe zbadane nż ryzyo rynowe (nepewność cen nsrumenów fnansowych) ryzyo redyowe (nepewność, czy dłużn zwróc całość pożyczonych środów). Alasar Clare, doradca prezesa Banu Angl, swerdzł nawe, że płynność es ryzyem zapomnanym 1. Pomane płynnośc w głównych erunach badań eonom fnansowe eonomer fnansowe mogło wynać z dwóch powodów. Po perwsze, badana nad płynnoścą były przez dług czas rozdrobnone, poneważ poęce płynnośc es weloznaczne. Czym nnym es np. płynność rynu fnansowego, czym nnym es płynność banu, a czym nnym derywau redyowego. Po druge, powsaące modele płynnośc (aolwe ą rozumeć) ne wychodzą od ednole oncepc równowag, óra może być podsawą oreślena płynnośc, są rudne do esowana na podsawe danych rynowych sprawaą łopoy przy esymac albrac ze względu na bra danych. Coraz częśce nedosa płynnośc są edna powodem zawrowań na rynach fnansowych, poważne wpływaąc na wyn fnansowe uczesnów rynu. Dwe poważne nerwence Banu Rezerwy Federalne na rynu penężnym, 11 wrześna 2001 r. 9 serpna 2007 r., wynały z nedoborów płynnośc w syseme płanczym lub na rynu mędzybanowym. Uzasadnone es węc wzrasaące zaneresowane badanem płynnośc wyazywane przez eonomsów zarządzaących ryzyem, przez omór odpowedzalne za wycenę nsrumenów fnansowych w nawęszych banach o zasęgu globalnym oraz przez regulaorów sysemu banowego. Na uwagę zasługue wele oncepc płynnośc, sposobów uwzględnana płynnośc przy ocene syuac na rynu fnansowym, ocene ondyc banów oraz funduszy nwesycynych, przy badanu odpornośc płynnośc sysemu fnansowego na zmany czynnów zewnęrznych, sposobów zarządzana płynnoścą wsperana płynnośc na rynu fnansowym. Mogą one być nspracą do dalszych sudów. Aryuł podsumowue sysemayzue doychczasowe osągnęca w dzedzne badań płynnośc banów może przyczynć sę do lepszego zrozumena płynnośc. Ne da sę rzeelne przedsawć meod badana płynnośc banów bez uszeregowana doprecyzowana fundamenalnych poęć, óre w prayce częso są rozumane nucyne lub weloznaczne. Usysemayzowalśmy poęca meody oceny płynnośc zwązane z sysemem banowym, ale równeż doyczące płynnośc nnych obszarów rynu fnansowego, ścśle powązanych z banam. Dzę emu moglśmy swerdzć, że płyn- 1 Lqudy s a forgoen rs powedzał Pan Clare podczas semnarum Fnancal Sably: Specals Topcs, óre odbyło sę w Banu Angl 30 marca 2007 r. ność wymaga dalszych badań, órych celem pownny być przede wszysm: opracowane meod adewanego pomaru płynnośc, ocena płynnośc, pozwalaąca omnąć rudnośc z opsem zdarzeń płynnośc w ęzyu eor prawdopodobeńswa, ocena współzależnośc płynnośc banów, w szczególnośc poprzez espozyce mędzybanowe ryzyo uray repuac. W welu monografach raporach nsyuc nadzoruących reguluących ryne fnansowy oraz publacach nauowych analzowano różne aspey płynnośc banów. Basel Commee on Banng Supervson (2000; 2006), Komsa Nadzoru Banowego (2007), Commee on he Global Fnancal Sysem (2001) oraz ban cenralny Dan (Danmars Naonalban 2006) uzasadnały oneczność monorowana płynnośc, reomendowały dobre pray zarządzana płynnoścą lub oreślały wążące wymog doyczące płynnośc, czyl bezpeczne relace płynnych nepłynnych sładnów blansu pozyc pozablansowych. Kyoa Moore (1997), Damond Dybvg (1983), Achary Pedersen (2004), Baacharay Thaor (1993), Holmsröm Trol (1996) oraz Wllamson (1988) badal warun poawana sę zanana płynnośc w banach oraz w syseme banowym wsue nerac podmoów rynowych. Pomarem płynnośc banów płynnośc w syseme banowym zamowal sę np. Amhud (2002), Bervas (2006), Lenonen (2005), Pásor Sambaugh (2003), a aże Sarr Lybe (2002). W pracach Brunnermeer, Pedersen (2006), Chorda e al. (2001), Ban, Baum (2004), Jarrow, Proer (2004), Kambhu (2006) oraz Lu (2006) poazano wpływ płynnośc ryzya płynnośc na decyze podmoów na rynu fnansowym, w szczególnośc banów. O meodach zarządzana płynnoścą rauą prace: Chorafas (2002), Gaev e al. (2006), Maz, Neu (2007). Aryuł ma nasępuącą sruurę. Podsawowe ermny, ae a płynność banu (beżąca sruuralna) płynność rynu fnansowego, rozróżnlśmy w rozdzale 2. w zależnośc od onesu, w órym wysępuą. Obszary badań płynnośc, óre opsalśmy są zgodne z zasadam oreślonym przez Bazyles Kome Nadzoru Banowego (Basel Commee on Banng Supervson 2000) doyczącym dobre pray zarządzana ryzyem w banach lub wynaą z nch. W rozdzale 3. omówlśmy sposoby opsywana pomaru płynnośc banów, óra es nabardze złożona dla óre eonomśc praycy rynu fnansowego próbuą wypracować sandardowe meody oceny. Odzwercedllśmy w nm zalecene Bazylesego Komeu Nadzoru Banowego doyczące monorowana źródeł fnansowana dzałalnośc przez ban (planowanych wpływów wypływów fnansowych w podzale czasowym na baze dzenne). Rozdzał 4. prezenue podsawowe echn oceny płynnośc, polegaące główne na zasosowanu
16 Ryn Insyuce Fnansowe Ban Kredy lpec 2008 mernów przedsawonych w rozdzale 3. Po perwsze są o meody badana płynnośc narażone na ryzyo (zob. 4.1). Po druge, zgodne z regułą sosowana scenaruszy, co by było, gdyby...? w ocene płynnośc pomagaą sress-esy płynnośc (zob. Basel Commee on Banng Supervson 2000), órych zarys zawarlśmy w podrozdzale 4.2. W podrozdzale 4.3 scharaeryzowalśmy podeśca do sysemowe analzy płynnośc (wraz z nanowszym echnam saysycznym maemaycznym). Podrozdzał 4.4 przedsawa wpływ płynnośc rynów fnansowych na płynność banów. 2. Defnce płynnośc Poęce płynnośc należy rozparywać osobno dla ażdego obszaru badań płynnośc. Czym nnym es płynność banu, a czym nnym płynność rynu fnansowego. Te dwa rodzae płynnośc są edna ze sobą powązane. Płynność danego banu zależy od płynnośc na ych rynach fnansowych, na órych en ban może pozyswać środ na uregulowane beżących zobowązań, czyl np. na rynu oblgac sarbowych. Aby unnąć neporozumeń, posaralśmy sę precyzyne oreślć poęca zwązane z płynnoścą, órym posługwalśmy przy omawanu zagadneń płynnośc. 2.1. Płynność banu Zgodne z nabardze sróową defncą Maza Neua (2007) płynność banu es o zdolność do ermnowego wywązywana sę z beżących zobowązań (zw. płynność beżąca) możlwość onynuowana dzałalnośc gwaranowana właścwą sruurą ermnową aywów pasywów (zw. płynność sruuralna lub płynność fnansowana). Rozróżnamy węc dwa rodzae płynnośc banów, odnoszące sę do róoermnowe długoermnowe syuac fnansowe banu. Perwszy rodza o płynność beżąca, czyl zdolność do regulowana beżących zobowązań, wynaąca z dosaeczne lośc płynnych środów (środów, óre mogą zosać wyorzysane do regulowana ych zobowązań). Drug z nch es oreślany ao płynność sruuralna, czyl właścwa sruura blansu pozablansu: ermny wymagalnośc loa udzelana gwaranc są zgodne z ermnam zapadalnośc aywów orzymanych gwaranc, co zapewna cągłość fnansowana dzałalnośc banu. Chorafas (2002) podreśla, że płynność o san, w órym ban może zamenć na goówę yle aywów, le porzebue po cene sprawedlwe (ang. far prce), ne wywołuąc zaburzena ceny podobnych aywów w olenych ransacach 2. Perzy (2007) werdz, że płynność maąu o ławość zamany sładnów aywów 2 Cena sprawedlwa o np. cena wyluczaąca arbraż na rynu. na nne, óre można ławo sprzedać z neznaczną uraą warośc. Możemy mówć o formalnych (prawnych), a ne eonomcznych warunach płynnośc banu, regulowanych aam prawnym (np. prawem banowym) lub oreślanych za pomocą reomendac. Różne pańswa reguluą ę wesę odmenne. Prawo banowe w Polsce oreśla, że Komsa Nadzoru Banowego może usalać wążące ban normy płynnośc. Zgodne z uchwałą KNB ban es zobowązany do urzymywana zdefnowanych w uchwale KNB wsaźnów beżące płynnośc na oreślonym pozome (Komsa Nadzoru Banowego 2007). Wsaźn merzą poryce oreślonych aegor zobowązań (blansowych pozablansowych) wybranym pozycam aywów w podzale ermnowym oraz poryce aywów nepłynnych funduszam własnym pomneszonym o warość wymogów apałowych z yułu wybranych aegor ryzya. Ban es uważany za płynny, eśl poryce es suprocenowe. W Dan naomas prawo banowe sanow (zob. Danmars Naonalban 2006), że ban es zoblgowany do posadana płynnych środów do poryca 15% róoermnowych zobowązań 10% wszysch zobowązań (łączne z udzelonym gwarancam). Podsumowuąc, w zależnośc od rodzau płynnośc banu rozważa sę dwa ypy ryzya dla banu. Ryzyo płynnośc beżące (lub w sróce ryzyo płynnośc) o ryzyo nezdolnośc banu do regulowana wszysch zobowązań w wymaganym ermne. Z ole ryzyo fnansowana oznacza nepewność pozysana środów na onynuowane lub podęce dzałalnośc zgodne z usaloną sraegą (np. udzelana redyów oreślonego ypu). 2.2. Płynność na rynu fnansowym Według Chorafasa (2002) ryne fnansowy es płynny, eśl nsrumeny fnansowe w obroce mogą być sprzedane lub upone w małe lub duże lośc w dowolnym czase bez znaczne różncy (prem za płynność) w sosunu do ceny sprawedlwe. Swerdza ednocześne, że defnca płynnośc rynu może być osłabona. Można w ne bowem pomnąć wymóg brau wpływu dużych zleceń na cenę nsrumenu lub dopuszczene możlwośc rozbca zlecena na mnesze, aby unnąć negaywnego wpływu na cenę w beżące ransac lub w olenych. Osłabene defnc może być celowe np. w przypadu rynu fuures lub rynu mędzybanowego, óry uważany es za płynny, a na órym doonywane są ransace o bardzo dużym wolumene, na róo odchylaące ceny. Według Sarra Lybea (2002) płynny ryne ma nasępuące cechy: es casny (ang. gh), zn. z nsm oszam ransacynym; es naychmasowy (ang. mmedae), zn. uczesn rynu może szybo doonać ransac w dowolne wybranym momence; można wówczas mówć, że płyn-
Ban Kredy lpec 2008 Fnancal Mares and Insuons 17 ność es dosępna lub dosępność płynnośc (ang. lqudy capacy) es wysoa; es głębo (ang. deep), zn. w ażdym momence napływaą ofery upna sprzedaży z cenam zblżonym do cen w obecne zaweranych ransacach; es szero (ang. broad), zn. uczesncy rynu zaweraą odpowedno dużo ransac o wysom wolumene, óre ne wpływaą znaczne na ceny w olenych, podobnych ransacach 3 ; es odporny (ang. reslen), zn. w raze odchylena cen aywów od paramerów fundamenalnych (rynu, spółe) warunuących wycenę poawaą sę ofery przyczynaące sę do reduc nerównowag (np. na sue nerwenc arbrażysów). Powyższe cechy wymagaą doprecyzowana w zależnośc od rynu, órego doyczą. Na przyład w przypadu naychmasowośc ne wadomo a pror, co oznacza szybe doonane ransac, a w przypadu głęboośc, ae ceny można uznać za zblżone do aualnych cen ransacynych. Opsane rynu płynnego za pomocą wyróżnonych cech pozwala edna na deompozycę złożonego problemu oceny płynnośc rynu może uławć pomar płynnośc. 3. Opsywane płynnośc banów 3.1. Co decydue o płynnośc banu? Maz Neu (2007) wyróżnl dzewęć roów na drodze do rozpoznana czynnów wpływaących na płynność banu. Perwszy z nch polega na oreślenu zw. oleranc ryzya płynnośc lub apeyu na ryzyo płynnośc (ang. lqudy rs olerance lub lqudy rs appee). Jes o masymalny pozom ryzya płynnośc, ae ban es słonny zaacepować. Ban mus odpowedzeć na pyane, a bardzo zamerza mnmalzować ryzyo uray zdolnośc do ermnowego regulowana. Mnmalzowane ego ryzya oznacza zmneszane nedopasowana ermnów blansu pozyc pozablansowych oraz urzymywane płynnych aywów, czyl np. sarbowych paperów waroścowych. Zwęszane bezpeczeńswa płynnośc wąże sę z oszam uraconych możlwośc nwesowana w aywa mne płynne, ale oferuące wyższy zwro nż papery sarbowe. Suprocenowa płynność es neopłacalna. Tolerowane zby dużego ryzya może edna błysawczne unemożlwć dzałane banu. Przyładem es ban nwesycyny Bear Serns, edna z nawęszych ameryańsch nsyuc fnansowych. W cągu lu dn od uray płynnośc na rynu mędzybanowym zosał wyupony przez ban JPMorgan Chase (Whe 2008). Ban naczęśce delaruą, że zachowane płynnośc es nadrzędnym celem zarządza- 3 Needy w leraurze fachowe lub w prase branżowe szeroość es uożsamana z głębooścą. na aywam pasywam, óry pozwala zachować sały dosęp do źródeł fnansowana dzałalnośc cągłość funconowana banu. Kolene dwa ro polegaą na oreślenu zysownośc (zdolnośc do generowana środów płynnych) oraz pozomu apałów (adewanośc apałowe, możlwośc porywana ewenualnych sra z apału). Im wyższe są zysowność bufor apału, ym eoreyczne węsze ryzyo uray płynnośc może ban zaacepować. Czery nasępne ro odnoszą sę do dosępnośc płynnośc. Obemuą one prawdopodobeńswo wysąpena nadzwyczanych porzeb płynnoścowych, pewność, z aą ban może merzyć płynność (adewaność możlwych mar płynnośc do odzwercedlena fayczne płynnośc banu), warość dosępnych płynnych środów oraz zdolność do naychmasowego upłynnena aywów, óre eoreyczne należą do płynnych. Im węsza pewność, że ban może orzymać środ porzebne do przywrócena płynnośc, ym lepe es on przygoowany na wypade uray zdolnośc do wywązana sę ze zobowązań. Głównym eapem analzy płynnośc es oreślene scenaruszy zdarzeń na rynu, óre mogą zmenać płynność banu. Scenaros, as he adage goes, are he language of rs. And lqudy rs s very scenaro specfc, a psal Maz Neu (2007). Na podsawe scenaruszy przepływu środów w banu (onraowych, zwązanych z nsrumenam sarbowym zaporzebowanem lenów ndywdualnych na płynność) ban mogą oreślć warość dosępnych środów płynnych (ang. sand-by lqudy) porównać ą z porzebam płynnoścowym oraz acepowanym pozomem ryzya płynnośc. Podsawowa rudność z opsem płynnośc doyczy powązana scenaruszy płynnośc oraz prawdopodobeńswa ch wysąpena. Nawęszy wpływ na płynność banu maą zdarzena, óre wysępuą nezwyle rzado. Mogą one doprowadzć ban do banrucwa. Ważne są węc poznane ch wpływu na ondycę banu oraz oreślene możlwośc ch wysąpena. Poneważ zdarzaą sę sporadyczne, nedoszacowane lub przeszacowane ch prawdopodobeńswa na podsawe danych hsorycznych są częsym problemem. Jeśl ban właścwe oreśl prawdopodobeńswo, o może unnąć z edne srony banrucwa, a z druge nadmernych oszów urzymywana płynnośc. Być może adewane opsane płynnośc ne wymaga sosowana meod prawdopodobeńswa. Neóre ban oncenruą sę na przewdywanu wszysch sranych, ale możlwych scenaruszy płynnośc (ang. exreme bu plausble scenaros). Przyładem aego scenarusza dla banu fnansuącego dzałalność pożyczam na rynu mędzybanowym es oresowy zan ego rynu. Ban może wówczas przygoować plan dzałana w przypadu wysąpena ażdego ze sranych scenaruszy.
18 Ryn Insyuce Fnansowe Ban Kredy lpec 2008 Po zdenyfowanu czynnów szałuących płynność ban sae przed problemem pomaru płynnośc. 3.2. Mern płynnośc Pomar płynnośc pownen umożlwać adewane odzwercedlene płynnośc banu. Oznacza o, że właścwe sonsruowane mern płynnośc umożlwaą rozpoznane zdolnośc banu do spłay zobowązań w ermne. Pownny one równeż pomagać oreślć cągłość sablność źródeł fnansowana. Pomar płynnośc es urudnony z dwóch głównych powodów. Po perwsze, mern płynnośc pownny adewane odzwercedlać ne ylo beżący san płynnośc, ale aże e zmany w przyszłośc. Blans róoermnowych należnośc zobowązań może sę gwałowne zmenać ne ylo z dna na dzeń, ale równeż z godzny na godznę. Po druge, pomar płynnośc ylo za pomocą ławo dosępnych danych sęgowych danych z sysemów ransacynych, poma wpływ sraegcznego dzałana podmoów na rynu. Tae czynn behaworalne rzuuą na płynność banu. Ban może np. meć nagłe rudnośc z pozysanem środów na rynu mędzybanowym, eśl urac warygodność redyową z powodu błędne ransac lub plo rynowe na ema ego płynnośc. Ban muszą edna znaleźć sposób oceny swoe płynnośc na podsawe dosępnych danych dośwadczena rynowego. Bazyles Kome Nadzoru Banowego (Basel Commee on Banng Supervson 2000) oreślł bardzo ogólne ramy zasady sosowana wsaźnów płynnośc. Po perwsze wsaźn pownny pomagać merzyć wszyse wpływy wypływy środów fnansowych z banu, óre mogą prowadzć do nedoborów płynnośc (włączaąc przepływy środów wynaące ze zobowązań należnośc pozablansowych). Zarządzane płynnoścą w banach obemue zarówno bardzo ró ores (od zarządzana płynnoścą śróddzenną do zarządzana płynnoścą w cągu lu dn), a monorowane wsaźnów płynnośc długoermnowe (sruuralne). Dzę emu ban mogą dosaeczne wcześne rozpocząć np. próby nwelowana poszerzaące sę lu fnansowana. Ryne fnansowy dosarcza coraz węce nsrumenów zarządzana płynnoścą, węc radycyna analza osadu we władach na żądane pownna być uzupełnona badanem nnych źródeł płynnośc aywów zapadaących w róm orese, sprzedaży aywów z odległym maury, orzymanych możlwych do orzymana ln redyowych, seuryyzac czy ems nsrumenów dłużnych ac. Ponże przedsawlśmy w sróce sześć naważneszych meod pomaru płynnośc banów. Blans przepływów (ang. cash-flow maury msmach) es zesawenem planowanych wpływów wypływów środów penężnych. Wynaą one np. z harmonogramów spła redyów, sruury ermnowe depozyów banów seora nefnansowego. Ban mogą rozpoznawać warość środów na podsawe analzy hsoryczne przepływów sosuąc meody sochasyczne (dynama sruury ermnowe) saysyczne (wyorzysane nformac o sane środów w przeszłośc). Konsruuą np. blans przepływów na ażdy dzeń w horyzonce 3 6 mesęcy, wynaący przede wszysm z należnośc zobowązań zwązanych z paperam nezabezpeczonym ransacam repo, z zapadaących redyów depozyów, z opc swapów waluowych, z operac cash managemen. Na podsawe przepływów ban oblczaą zw. luę płynnośc. Porównuą ą z dosępnym płynnym aywam, óre mogą służyć do uzupełnena nedoboru płynnośc. Płynnym aywam są naczęśce papery sarbowe, óre można sprzedać upć w znacznych loścach, ne wpływaąc na ch cenę oraz na szeroość rynu. Jednym z głównych problemów, óry ban rozwązuą, sosuąc meodę przepływów, es rozpoznawane faycznych przepływów penężnych zwązanych z należnoścam oraz zobowązanam o neoreślonych (ang. non-conracual) ermnach zapadalnośc wymagalnośc. Doyczą one np. depozyów na żądane. Ban sosuą meody saysyczne do wyznaczena osadu we władach, czyl sablne częśc bazy depozyowe. Polega ona na znalezenu warośc progowe depozyów, ponże óre z zadanym prawdopodobeńswem ne spada ch warość. Ban w prayce wyznaczaą warancę sanu depozyów na podsawe odchyleń warośc depozyów od hsorycznego rendu. Oblczona waranca es podsawą do orey beżące warośc depozyów o część nesablną, óra z dużym prawdopodobeńswem może w ażde chwl zosać wycofana przez deponenów. Zmenność nnych aegor aywów pasywów es równeż używana do oreślena spodzewanych wpływów wypływów środów z banu. Wyznaczane faycznych przepływów es częso nazywane urealnanem lu płynnośc. Do oreślena warośc środów, óre ban może wyorzysać do uzupełnena płynnośc, służy zw. rzywa dosępne płynnośc (ang. conngency lqudy curve). Opsue ona wysoość środów, óre ban może uzysać, sprzedaąc płynne aywa (równeż w ransacach repo) lub zacągaąc pożycz z warygodnych źródeł. Na szał rzywe wpływaą sruura aywów, rang banu oraz płynność rynów fnansowych, na órych ban może poszuwać płynnośc. Lua fnansowana rzywa fnansowana (ang. fundng gap fundng curve). Lua fnansowana pozwala swerdzć, czy środ, óre ban przeznacza na acę redyową są sablne. Do sablnych środów naczęśce zalcza sę depozyy gospodarsw domowych przedsęborsw oraz loay złożone przez podmoy seora rządowego ( samorządowego).
Ban Kredy lpec 2008 Fnancal Mares and Insuons 19 Krzywa fnansowana przedsawa cenę, aą ban mus zapłacć na danym rynu za środ fnansuące ego dzałalność. Do naważneszych rynów będących źródłem fnansowana należą: ryne depozyów seora nefnansowego, ryne pożycze mędzybanowych, ryne dłużnych paperów orporacynych oraz ryne seuryyzac. Krzywa oreśla mnmalne warośc oprocenowana środów, óre może orzymać dany ban w zależnośc od ermnu ch zapadana. Je szał podobne a rzywe dosępne płynnośc zależy od warygodnośc redyowe banu. Im wyższy rang banu oraz bezpecznesza sruura fnansowana, ym nższe oprocenowane środów służących do fnansowana ac redyowe. Na podsawe rzywe fnansowana ban może sę zorenować, a es podsawowy osz prowadzena dzałalnośc redyowe oraz uzupełnana środów, służących do udzelana nowych redyów. Krzywa fnansowana pomaga przewdzeć banow ego zysowność w marę porzeby dososować sruurę fnansowana do zmenaących sę warunów rynowych. Jeśl spodzewane są np. wzros sóp procenowych w gospodarce urzymane sę wysoego popyu na redy, ban może uznać, że opłaca sę aywne pozyswać środ ze sablnych ańszych źródeł fnansowana (np. z rynu depozyów gospodarsw domowych) mmo węszych wydaów na relamę. Zawrowana płynnośc zwązane z ryzysem subprme, obserwowane od połowy 2007 r., równeż słonły część banów fnansuących dzałalność na globalnych rynach fnansowych do podęca prób zwęszena udzału depozyów od seora nefnansowego w sruurze fnansowana. Wsaźn blansowe pozablansowe. Płynność banu opsuą relace sładnów blansu oraz aegor pozablansowych (ang. soc-based approach). Należą do nch np. wsaźn płynnych aywów (płynne aywa w odnesenu do sumy blansowe), depozyy do redyów (depozyy od seora nefnansowego podzelone przez redyy dla seora nefnansowego) płynne aywa do płynnych pasywów (relaca płynnych aywów w podzale na produy do płynnych pasywów róoermnowych). Wsaźn blansowe są ławe do oblczena maą prosą nerpreacę. Przyładowo, relaca płynnych aywów pasywów róoermnowych poazue, czy ban mógłby zwrócć wszyse zobowązana, óre są wymagalne w róm ermne, wyorzysuąc płynne aywa bez onecznośc pozyswana dodaowych środów (np. nezabezpeczone pożycz mędzybanowe). Insyuce nadzoruące reguluące ryne banowy reomenduą sposoby wyznaczana wsaźnów płynnośc, óre nadoładne odzwercedlaą zdolność banu do ermnowego regulowana zobowązań. Przyładem mogą być sanowsa Banu Rozrachunów Mędzynarodowych (BIS) (Basel Commee on Banng Supervson 2000) oraz grupy robocze do spraw regulac osrożnoścowych WGMA 4, óra dzała przy Europesm Banu Cenralnym. Podsumowały one własnośc naważneszych wsaźnów płynnośc. Wsaźn blansowe pozablansowe pownny być na beżąco oblczane w celu monorowana sysemu fnansowego. Ich wadą es neuwzględnane wymaru czasowego (opsuą sany na dany momen czasu) sochasyczne naury przepływów penężnych decyduących o płynnośc. Lua nedopasowana ermnów co prawda lepe oddae wymar czasowy sładnów blansu, ale załada nezmenność aywów/pasywów, (ang. bacwardloong ndcaor) ne pozwala uwzględnć wpływu ryzya rynowego na płynność banów. Wady wymenonych wsaźnów zwązane są eż z zaresem danych dosępnych w sprawozdawczośc banowe. Rozbce sładnów blansu (pozablansu) według ermnów wymagalnośc zapadalnośc es ylo przyblżenem sruury płynnośc blansu. Pęcolena oblgaca sarbowa może być o wele bardze płynna nż rzymesęczny paper omercyny. Dlaego BIS WGMA sugeruą, aby podzał na aegore płynnośc prowadzć w wymarze produowym, neoneczne czasowym. Ban wewnęrzne monoruą płynność naczęśce na podsawe przepływów środów w podzale na produy. Czas przeżyca bez dosępu do źródeł płynnośc. Apey na ryzyo płynnośc merzy sę czasem, w órym ban może regulować beżące zobowązana bez dosępu do rynów fnansowych pomagaących uzupełnć płynność w normalnych warunach. Naczęśce ban załadaą, że część rynu mędzybanowego (rynu repo, FX swap lub loa nezabezpeczonych), seuryyzac loa seora nefnansowego wysycha. Oznacza o, że ban ne może w pełn odnowć fnansowana dzałalnośc zaburzona es cągłość dosępu do środów uzupełnaących płynność. Marża odseowa. Oprócz wsaźnów oblczanych dla płynnoścowe sruury blansu, do monorowana płynnośc banów może służyć analza marży odseowe zwązana bezpośredno z ryzyem sopy procenowe. W Przeglądze Sablnośc Fnansowe Narodowego Banu Belg (Naonal Ban of Belgum 2006) zaproponowano np. rozbce marży odseowe (banu lub sysemu banowego) na 3 sładn: (AYA MYA) + (MYA MCL) + (MCL ACL), gdze: AYA es średną (ważoną sruurą aywów) zysownoścą aywów przynoszących dochód odseowy, MYA es średną (ważoną sruurą aywów) zysownoścą oszya aywów przynoszących dochód odseowy o sruurze aywów banu, odworzonego po beżących cenach rynowych, 4 WGMA Worng Group on Macro Prudenal Analyss.
20 Ryn Insyuce Fnansowe Ban Kredy lpec 2008 MCL es średnm (ważonym sruurą zobowązań) oszem oszya zobowązań o sruurze zobowązań odworzonego po beżących cenach rynowych, ACL es średnm (ważonym sruurą zobowązań) oszem zobowązań. Włączene wsaźna marży odseowe pomaga w ocene oszu zwązanego z ewenualną uemną luą płynnośc, czyl oszu poryca lu po beżących cenach rynowych. 4. Ocena ryzya płynnośc banów Suplśmy sę na dwóch naważneszych meodach oceny płynnośc, óre opare są na analze sładnów blansów zobowązań pozablansowych banów. Są o płynność narażona na ryzyo meody esów warunów sranych (ang. sress-es). W obu podeścach głównym elemenem analzy es próba rozpoznana możlwych zman empa zman płynnych nepłynnych aegor pasywów aywów oraz zobowązań orzymanych przez ban udzelonych banom. 4.1. Lqudy-a-Rs czyl płynność narażona na ryzyo (LaR α ) Podsawą oblczana LaR es zw. proeca płynnośc banu, czyl onsruowane scenaruszy zman sanu płynnośc banu, borące pod uwagę ego beżące wsaźn płynnośc, uwzględnaące spodzewane (prawdopodobne) zmany syuac na rynu (np. zmany sóp procenowych) załadaące, że ban ne uzupełna płynnośc na rynu fnansowym (np. ne sprzedae paperów waroścowych, ne pożycza środów na rynu mędzybanowym, ne zawera ransac swapowych). Osane założene można posrzegać ao es warunów sranych, polegaący na wyłączenu rynu fnansowego z dosarczana płynnośc. Sróowy ops meody lczena LaR α zaprezenowano w Danmars Naonalban (2006). Scenarusze oreślane są na podsawe przewdywane dynam blansu przepływów środów penężnych. Oblczane LaR pozwala na znalezene nalepszego wsaźna płynnośc wśród α procen nagorszych scenaruszy, czyl uchwycene nabardze neorzysne syuac płynnośc banu przy zadanym prawdopodobeńswe scenarusza α. Naczęśce odpowada na pyane o pozom wsaźnów płynnośc w zadanym horyzonce czasu w 99 przypadach scenaruszy na 100 (soność α wynos 1%). Oblczene LaR α wymaga bardzo resrycynych założeń doyczących zman syuac płynnośc banu w sranych warunach. Przydaność płynnośc narażone na ryzyo es szczególne wdoczna w wewnęrznych modelach banów, wyorzysywanych do zarządzana płynnoścą róoermnową. Wsaźn może być równeż sosowany przez ban cenralne w analze ryzya sysemowego płynnośc. Jedna resrycyne założena mogą sone wpływać na zaburzene oceny płynnośc, gdy analza es sporządzana na podsawe sprawozdawczośc banów omercynych, zaweraące nformace zagregowane neomplene. Ban cenralny naczęśce ne zna eż relac banów omercynych z lenam, planowanych przepływów fnansowych w banach, szczegółów sosowana meod zarządzana ryzyem płynnośc nawe, gdy są one sandardowe. Wsaźn płynnośc narażone na ryzyo w bardzo syneyczny sposób ocena płynność banu. Ma nucyną nerpreacę pozwala uwzględnć prawdopodobeńswo różnych możlwych scenaruszy zaburzeń płynnośc banu. Jes zgodna z zaacepowaną przez ban nsyuce nadzorcze porzebą oceny syuac fnansowe za pomocą warośc narażone na ryzyo VaR α. Budowane warygodnych scenaruszy do analzy LaR α es edna bardzo rudne, szczególne dla banu cenralnego nadzorów ocenaących płynność banów. Warygodne scenarusze pownny bowem uwzględnać wele czynnów wpływaących na płynność, óre rudno zmerzyć lub órym rudno przypsać prawdopodobeńswo ch wysąpena. Należą do nch róoermnowe zawrowana na rynach fnansowych, róoermnowy blans orzymanych środów pochodzących z należnośc rozwązanych loa oraz relace banu z lenam (w szczególnośc z nnym banam na rynu mędzybanowym). Z LaR α zwązany es wsaźn zw. odległośc w czase od uray płynnośc (ang. day-coun o defaul), w sróce DCD α. Do ego wyznaczena oneczne są: rzywa LaR (czyl warośc LaR w olenych punach (węzłach) czasu w zadanym horyzonce czasu) oraz rzywa dosępne płynnośc (zob. podrozdzał 3.2). DCD α es wówczas różncą w czase medzy punem z nabardze neorzysną waroścą LaR (pun LaR α wors ) a punem na rzywe dosępne płynnośc, w órym ban posadał mnmalną lość środów do przywrócena płynnośc w punce LaR α wors. Im węsze es DCD α, ym lepsza es płynność banu. Uemna różnca oznacza, że w raze zmaeralzowana sę nagorszego scenarusza płynnośc ban ne małby wysarczaące lośc płynnych aywów by przywrócć płynność. Kosz warośc narażone na ryzyo. Fedler (2002) zaproponował modyfacę LaR α, óra pozwala wyznaczyć dodaowy osz fnansowana przy sranym spodzewanym wzrośce oprocenowana źródeł fnansowana sranym spodzewanym poszerzenu sę lu płynnośc banu. Oprocenowane es reprezenowane przez rzywą fnansowana. Srane zmany warunów płynnośc doyczą naorzysneszych warunów spośród α procen przypadów nawęszych przesunęć rzywe fnansowana w górę. Na podsawe oszacowana rozładu rzywych fnansowana rozładu lu płynnośc można wyznaczyć warość oszu fnansowana