Zielony Punkt Kontrolny

Zielony Punkt Kontrolny - zabawa, nauka, rekreacja - baza dla wszystkich form aktywności Nadleśnictwo Maskulińskie zaprasza do skorzystania z oferty przygotowanej w ramach projektu Zielony Punkt Kontrolny. Zielony Punkt Kontrolny, to nowatorska koncepcja udostępniania lasu, jedna z form aktywnego wypoczynku na łonie natury. Polega na odnajdywaniu przy pomocy mapy rozmieszczonych w ciekawym terenie stałych punktów kontrolnych. W naszym projekcie proponujemy naukę posługiwania się mapą, z jednoczesnym poznawaniem lasu. Posługiwanie się mapą to jedna z bardziej przydatnych umiejętności. Przy pomocy mapy można łatwo odnaleźć się w nieznanym miejscu. Dzięki temu, że jesteśmy gospodarzami Nadleśnictwa Maskulińskie poprowadziliśmy trasy w miejsca, których nie ma na innych mapach czy w przewodnikach. W tym informatorze zamieściliśmy podstawowe informacje o mapie, orientacji w terenie oraz zaprezentowaliśmy kilka sposobów korzystania ze stałych punktów kontrolnych. 1) Jak korzystać z Zielonego Punktu Kontrolnego? Aby w pełni skorzystać z Zielonego Punktu Kontrolnego należy: zapoznać się z przedstawionymi w broszurze zasadami orienteeringu, wybrać odpowiednią dla siebie trasę, pobrać plik lub pliki udostępnione bezpłatnie na stronie Nadleśnictwa Maskulińskie: www.bialystok.lasy.gov.pl/web/maskulinskie/65 lub na stronie Ogólnopolskiego Komitetu Organizacyjnego Biegu na Orientację Leśników: www.okobnol.lasy.gov.pl/, wydrukować mapę, pokonać wybraną trasę, sprawdzić poprawność pokonania trasy posługując się wzorami skasowanych kart startowych. 1

2) Czym jest orienteering? Orienteering to pojęcie obejmujące aktywności polegające na poruszaniu się w nieznanym terenie przy pomocy mapy i kompasu. W zawodach sportowych uczestnik odnajduje punkty kontrolne (PK) w wyznaczonej kolejności. Start następuje w interwale czasowym (zwykle 3-minutowym). O kolejności na mecie decyduje krótszy czas pokonania trasy, przy czym klasyfikowani są zawodnicy, którzy odnaleźli prawidłowo wszystkie punkty kontrolne. Wybór drogi pomiędzy punktami kontrolnymi (PK) jest indywidualną sprawą zawodnika, zależną od jego umiejętności. Zawody orienteeringu odbywają się w formie biegu, jazdy na rowerze, a zimą w formie biegu narciarskiego. W wielu krajach przeprowadza się także orienteeringowe imprezy turystyczne. Można też po prostu pójść z mapą na spacer. W formach turystyczno-rekreacyjnych używa się mapy i rozstawionych w terenie punktów kontrolnych (PK), ale oczywiście to nie zawody, można poruszać się we własnym tempie, można rozwiązywać po drodze dodatkowe zadania, w dowolnym momencie można zrobić sobie przerwę i odpocząć czy zachwycać się pięknymi widokami... 3) Jak zachować się w lesie? Przede wszystkim należy pamiętać, że las jest miejscem występowania ogromnej ilości gatunków roślin i zwierząt, las jest ich stołówką i domem, a my jesteśmy w lesie gośćmi. Dlatego też należy szanować ciszę. Przede wszystkim należy z lasu zabrać to wszystko co się ze sobą przyniosło, m.in. opakowania po kanapkach i napojach 4) Czym jest mapa? Co oznaczają poszczególne kolory i symbole na mapie? Mapa jest obrazem przedstawiającym na płaszczyźnie powierzchnię Ziemi lub jej część w określonym zmniejszeniu, z zachowaniem zasad odwzorowania, przy użyciu graficznych znaków umownych. Tyle mówi teoria, a mapa jest po prostu widokiem terenu z góry, oczywiście odpowiednio, proporcjonalnie zmniejszonym. Przy czytaniu mapy, skala mapy jest bardzo istotna, np. skala 1:1 000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 1000 cm (czyli 10 m) w terenie, odpowiednio skala 1:100 000 oznacza, że 1cm na mapie odpowiada 100 000 cm (czyli 1 km) w terenie. Dzięki skali możemy oszacować odległość w terenie, określić rozmiary lub proporcje przedstawionych obiektów czy zjawisk. Skala mapy ogranicza powierzchnię mapy, a to wpływa na ilość informacji, jaką można na niej pomieścić (rys. 1 i 2). W większych skalach, np. na planach miast, zaznacza się domy i ulice. Na mapie Polski miasta oznacza się punktami, a wielu w ogóle się nie pokazuje, bowiem ich symbole i nazwy zlałyby się w jedną plamę. 2

Rys. 1. Ten sam fragment mapy w skali 1:5 000, 1:10 000 i 1:15 000. Łatwo zauważyć, że na mniejszej skali nie możemy pomieścić wielu szczegółów mapa staje się nieczytelna Rys. 2. Skala 1:10 000, usunięto część szczegółów. Mapa jest czytelna, ale zawiera mniej informacji niż mapa w większej skali W biegach na orientację (BnO) używam się najczęściej skali 1:10 000 i 1:15 000. Do biegu sprinterskiego (w przypadku biegu na orientację bieg sprinterski to w zależności od kategorii wiekowej dystans ok. 500 2000 m) używa się większych skal, zwykle 1:4 000, 1:5 000. Dodatkowo każda mapa ma oznaczony kierunek północy magnetycznej, tak aby można było zorientować mapę za pomocą kompasu. W zależności od tego do czego wykorzystywana będzie mapa, ilość i jakość informacji znajdujących się na niej może być różna. Każda mapa powinna posiadać legendę z zaznaczonymi i opisanymi wszystkimi rodzajami elementów jakie możemy znaleźć na mapie. 3

5) Jak wygląda legenda mapy do biegów na orientację (BnO)? 4

Rys. 3. Symbolika map do biegów na orientację BnO 5

6) Jak wygląda mapa do rowerowej jazdy na orientację? Symbole na mapach do rowerowej jazdy na orientację w większości są takie same jak na mapach do biegu. Zmienia się symbolika dróg, które są podzielone na 2 kategorie szerokości: wąskie (ścieżki) do 1,5 m szerokości, szerokie (drogi) powyżej 1,5 m szerokości, oraz na 3 kategorie szybkości jazdy: jazda szybka, jazda powolna jazda trudna. Drogi są rysowane grubszą linią niż na mapach biegowych i dzięki temu są bardziej czytelne. Budynki zaznacza się kolorem szarym. Na tych mapach używa się tylko jednego odcienia koloru zielonego to las o utrudnionej przebieżności (czyli gęsty i bardzo gęsty). Na naszych mapach do rowerowej jazdy na orientację kolor zielony nie został użyty, ponieważ w tym terenie las nie stanowi elementu orientacji. Puszcza Piska jest dużym, zwartym kompleksem leśnym. Mapy rowerowej możemy używać również do marszu na orientację, oczywiście wykorzystując drogi. Rys. 4. Specjalne symbole występujące dodatkowo na mapach rowerowych Opisy punktów kontrolnych (PK) to dodatkowa informacja znajdująca się na mapie do orienteeringu. Zawierają kolejny numer punktu na trasie, jego indywidualny kod i precyzują położenie punktu kontrolnego (m.in. położenie względem obiektu na mapie np. północna strona kamienia, itd.) Opisy mogą być słowne lub w formie piktogramów. W przypadku jazdy rowerowej nie stosujemy opisów, ponieważ punkty kontrolne stoją przy drogach, ścieżkach i są zawsze dobrze widoczne. 6

Na mapie do orieenteringu jest naniesiona trasa z punktami ponumerowanymi zgodnie z kolejnością ich odnajdywania, a obok numeru podany jest indywidualny kod punktu kontrolnego (PK). 7

Rys. 5. Opisy punktów kontrolnych (PK) w formie piktogramów 8

. Rys. 6 Przykładowy słowny opis punktu kontrolnego (PK) 7) Jak wygląda punkt kontrolny (PK) i karta startowa? Punkty kontrolne to drewniane słupkami o wymiarach 12cm x 12cm, zaokrąglone na górze lub ze ściętą górą. Słupki posiadają okrągłe logo Lasów Państwowych, dwie białe plakietki z symbolem orieenteringu (pomarańczowy trójkąt) i napisem zielonypunktkontrolny.pl oraz mechaniczny kasownik kart kontrolnych (perforator). Rys. 7. Zielony punkt kontrolny (PK) 9

Na punktach kontrolnych uczestnik kasuje kartę startową, jest do dowód, że prawidłowo pokonał trasę i znalazł wszystkie punkty kontrolne (PK). Rys. 8. Karta startowa. Tu zawodnik wystartował w 23 minucie, przybiegł na metę w 54 min. i 37 sek., czyli biegał 31 min. 37 sek. Trasa miała 6 punktów kontrolnych. Jak widać, na każdym punkcie kontrolnym (PK) kasownik (perforator) wycisnął na karcie inny układ dziurek 8) Jak zacząć przygodę z orienteeringiem? Na początku ćwicz w bezpiecznym terenie ograniczonym wyraźnymi granicami. Wychodź w teren przy dobrych warunkach pogodowych, deszcz, zimno nie sprzyjają nauce i mogą łatwo zniechęcić. Ubierz się stosownie do pogody, załóż wygodne sportowe lub turystyczne obuwie. Zaczynaj od najłatwiejszych zadań, pamiętaj zawsze o zorientowaniu mapy. Poruszaj się wykorzystując elementy liniowe; na przełaj przez las będziesz się poruszał, gdy zyskasz pewne doświadczenie. Zawsze musisz wiedzieć, w którym miejscu na mapie się znajdujesz. 9) Co należy wiedzieć? Dobrze jest znać symbolikę mapy, w tym również opis punktów kontrolnych. Znajomość opisów punktów kontrolnych tzw. piktogramów, przydaje się podczas startu w profesjonalnych zawodach. Należy nauczyć się orientowania mapy. Mapa powinna być zawsze ustawiona tak, by trasa (linia na mapie), biegła od miejsca, w którym aktualnie jest zawodnik, do góry. Ponieważ mapa zawsze jest zorientowana do kierunku północy, dlatego też idąc w kierunku południowym należy mapę trzymać do góry nogami. Można też orientować mapę przy użyciu kompasu. Jak to zrobić? Należy wyruszyć ze startu (czerwony trójkąt) na pierwszy punkt (czerwone kółko z nr 1), zgrać linię północy na mapie z liniami na płytce kompasu (rys. 9), następnie obrócić mapę tak, aby igła magnetyczna kompasu zgadzała się z liniami na płytce (rys. 10), mapa zorientowana do północy magnetycznej (czyli również do terenu), kierunek do punktu kontrolnego jest wprost przed zawodnikiem. 10

Rys. 9. Zgranie linii północy na map Rys. 10. Obrót mapy Można też orientować mapy według obiektów terenowych, względem kamienia, strumienia, czy zakrętu drogi. A B C D Rys. 11. Orientowanie mapy wg obiektów terenowych Na rys. A i B widać wyróżniający się jeden obiekt, który pozwala ustawić mapę. Na rys. C i D, można ustawić mapę korzystając ze skrzyżowania drogi za strumieniem (C) lub polaną (D), są wtedy dwie możliwości ustawienia mapy. Po odwróceniu mapy do góry nogami jest podobna sytuacja, dlatego należy zwrócić uwagę na inne szczegóły: polanę na rys. C i drogę skręcającą na polanę na rys. D. 11

Na rys. E powtórzona jest sytuacja jak na rys. D tu nie ma wątpliwości przy ustawianiu mapy należy korzystać z informacji, że jedna z dróg charakterystycznie zakręca. E Rys. 12. Orientowanie mapy wg obiektów terenowych PRZYKŁAD Przykład nieprawidłowego ustawienia mapy. Kierunek drogi zgadza się, ale polana i gesty las na zdjęciu są po lewej stronie drogi, zaś na mapie po prawej. Źle. Nie zgadza się nawet kierunek drogi. Mapa ustawiona prawidłowo. Rys. 13. Orientowanie mapy wg obiektów terenowych 12

Rys. 14. Przykłady prawidłowego ustawienia mapy przy wykorzystaniu różnych obiektów. Na zdjęciach z lewej i środkowym widać stałe punkty, na mapkach poniżej sposób ich zaznaczenia na mapie Śledzenie aktualnej pozycji na mapie. Najlepiej trzymać mapę w taki sposób, aby koniec kciuka wskazywał na mapie aktualną pozycję. W żargonie biegaczy na orientację nazywa się to kciukowaniem. Dla ułatwienia możesz namalować na paznokciu strzałkę, pomoże to pamiętać o przesuwaniu kciuka po mapie. Rys. 15. Kciukiem wskazujemy aktualną pozycję na mapie Pomiar odległości w czasie biegu (marszu) pozwala na precyzyjne określenie miejsca, gdzie aktualnie znajduje się zawodnik. Odległość mierzy się krokami. Liczy się pary kroków (czyli cały czas na tę samą nogę). Jest to dość precyzyjna metoda, błąd pomiaru nie przekracza kilku procent. 13

Rys. 16. Pomiar odległości w czasie marszu lub biegu Orientacja wzdłuż elementów liniowych. To podstawowa metoda poruszania się w lesie dla początkujących. Wykorzystuje się elementy liniowe: drogi, strumienie, granice, płoty itp. Jest to sposób bezpieczny, nie ma obawy zboczenia z obranej trasy, w odróżnieniu do poruszania się na przełaj. Zwykle droga pomiędzy kolejnymi punktami kontrolnymi to korzystanie z sieci obiektów liniowych. Ta metoda jest podstawą jazdy rowerowej na orientację. Zwykle zawodnicy poruszają się po drogach i tylko w wyborze wariantu ważne znaczenie ma jakość drogi, np. lepiej przejechać 2 km drogą asfaltową niż 1 km wertepami wysiłek będzie mniejszy i czas pokonania dystansu krótszy. Rys. 17. Kolorem czerwonym, linią przerywaną zaznaczono trasę, jaką pokonał zawodnik poruszając się od punktu do punktu korzystając z elementów liniowych. Były to: drogi, ścieżki, linia elektryczna, suchy rów, strumień. Zawodnik uważnie śledził mapę i teren, poruszał się po sieci elementów liniowych 14

10) Jak to jest w praktyce? Przed wyruszeniem w teren, należy nauczyć się, jak odczytywać symbole na mapie. W lesie nie można się spieszyć, trzeba uważnie czytać mapę i nie dopuścić do sytuacji gdy nogi wyprzedzają głowę. W każdym momencie powinno się znać swoje położenie. Do mapy trzeba podchodzić z pewnym dystansem. Jest ona też sposobem widzenia terenu przez kartografa (rys.17). Czasami brak na niej jakichś detali. To dlatego, że są albo za małe, albo jest ich zbyt dużo i naniesienie wszystkich uczyniłoby mapę nieczytelną (rys. 1 i 2). Czasem może też zdarzyć się błąd! Może powstać nowa ścieżka podczas prac leśnych. W przypadku jazdy na rowerze jakość dróg zmienia się w zależności od pogody. Po deszczu jazda po piaszczystej drodze jest łatwiejsza. Odwrotna sytuacja jest w przypadku drogi gliniastej. Również prace leśne powodują pogorszenie jakości dróg, jednak w niedługim czasie po ich zakończeniu leśnicy znowu przywracają je do dawnej sprawności. Należy zachować ostrożność zwłaszcza podczas zjazdów na rowerze na leśnych drogach może leżeć zwalone drzewo albo korzeń. Warto używać wyobraźni, oddychać głęboko, odczuwać tętniącą życiem przyrodę. Nasze trasy są tak opracowane, żeby dać uczestnikom maksimum satysfakcji i zaprowadzić w atrakcyjne miejsca. Na punktach często można znaleźć jakieś ciekawostki oraz interesujące informacje o lesie i jego mieszkańcach. Rys. 18. Przykład interpretacji terenu przez kartografa. Z lewej symbol terenu półotwartego z rozproszonymi drzewami, z prawej symbol terenu półotwartego i narysowane pojedyncze drzewa. Obie wersje są poprawne, jest to różny punkt widzenia dwóch kartografów 11) Umiem już pracować z mapą, co dalej? Im dalej w las, tym więcej drzew, w tym przypadku im więcej wiesz tym trudniejsze warianty tras możesz pokonywać Im większa wiedza, tym wyższy stopień trudności, zarówno pod względem fizycznym, jak i technicznym. Ci, którzy posiedli odpowiednie umiejętności, poruszają się na przełaj (np. dostrzegając wybrane obiekty w terenie, korzystając z umiejętności zachowania wysokości na zboczu lub poruszając się przez las na azymut). Początkujący jak i zaawansowani korzystają jednak z tych samych podstawowych zasad orientacji i zachowania się w lesie. 15

12) Co oferuje Nadleśnictwo Maskulińskie? Nadleśnictwo Maskulińskie, w ramach Zielonego Punktu Kontrolnego przygotowało mapy w skali 1:30 000. Są to typowe mapy do rowerowej jazdy na orientację (standard IOF International Orienteering Federation). Przygotowane trasy można pokonywać rowerem, pieszo, z kijami, a zimą na nartach, samodzielnie lub w dowolnej grupie. Na mapach umieściliśmy plany tras z miejscem startu, i kartą startową. Mapy udostępnione są na stronie internetowej Nadleśnictwa Maskulińskie: www.bialystok.lasy.gov.pl/web/maskulinskie/65 Format wydruku map A3, format pliku do pobrania.pdf. Uwaga! Ze względu na duży ruch przyjęliśmy, że część szos jest objęta całkowitym zakazem poruszania się. Zostały one przekreślone czerwonymi krzyżykami na mapie. Przygotowaliśmy 14 tras. Ale sposobów wykorzystania wszystkich 80 punktów kontrolnych (PK) jest znacznie więcej. Możesz sam planować swoje trasy. Przyłącz się do nas. Zapraszamy. Poniżej znajduje się wykaz wszystkich tras, z ich długością (mierzoną według optymalnego wariantu przejazdu rowerem, czyli nie zawsze najkrócej ale z uwzględnieniem jakości dróg i szybkości jazdy) i ilością punktów kontrolnych (PK): 1) Pranie trasa krótka: 7,9 km, 4 PK 2) Pranie trasa średnia: 12,9 km, 6 PK 3) Pranie trasa długa: 21,5 km, 10 PK 4) Nida stacja trasa krótka: 6,2 km, 4 PK 5) Nida stacja trasa średnia: 12,4 km, 8 PK 6) Nida stacja trasa długa: 26,2 km, 12 PK 7) Piaski trasa krótka: 5,3 km, 5 PK 8) Piaski trasa średnia: 12,8 km, 7 PK 9) Piaski trasa długa: 30,9 km, 16 PK 10) Wygryny: 10,7 km, 8 PK 11) Zamordeje trasa średnia: 12,4 km, 6 PK 12) Zamordeje trasa długa: 20,2 km, 10 PK 13) Zamordeje trasa ekstremalna: 46,3 km, 18 PK 14) Zamordeje trasa szlakiem bindug: 50,4 km, 17 PK 16

Nadleśnictwo Maskulińskie Mapy: Leśniczówka Pranie, Nida stacja Pranie trasa krótka: 7,9 km, 4 PK Pranie trasa średnia: 12,9 km, 6 PK Pranie trasa długa: 21,5 km, 10 PK Nida stacja trasa krótka: 6,2 km, 4 PK Nida stacja trasa średnia: 12,4 km, 8 PK Nida stacja trasa długa: 26,2 km, 12 PK 17

Nadleśnictwo Maskulińskie Mapy: Wejsuny Piaski trasa krótka: 5,3 km, 5 PK Piaski trasa średnia: 12,8 km, 7 PK Piaski trasa długa: 30,9 km, 16 PK Wygryny: 10,7 km, 8 PK Uwaga! Trasa Piaski długa punkt przy mostku kasujemy 2 razy (jako 6 i 9PK) 18

Nadleśnictwo Maskulińskie Mapy: Zamordeje Zamordeje trasa średnia: 12,4 km, 6 PK Zamordeje trasa długa: 20,2 km, 10 PK Zamordeje trasa ekstremalna: 46,3 km, 18 PK Zamordeje szlakiem bindug: 50,4 km, 17 PK Uwaga! Na odcinku jazdy przebiegającym wzdłuż szosy obowiązek jazdy ścieżką rowerową, przejście przez szosę tylko w miejscu oznaczonym pasami. Opracowanie: P. Sierzputowski, E. Łopatko 19