694 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): 694-698 Analiza lokalnych ów zdrowotnych w zakresie profilaktyki i chorób przyzębia w wybranych województwach Analysis of local health s of dental caries and periodontal diseases prevention in selected voivodeships Joanna Kowalska, Jolanta Demidowicz, Piotr Tyszko Zakład Opieki Zdrowotnej, Instytut Medycyny Społecznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny Wstęp. Wdrażanie ów zdrowotnych stanowi jeden z istotnych sposobów realizacji polityki j państwa. Szczegółowe, konkretne y powinny przyczyniać się do realizacji celów polityki j sformułowanych w Narodowym Programie Zdrowia. Cel pracy. Określenie ilości i rodzaju ów profilaktycznych i chorób przyzębia realizowanych w wybranych województwach, z uwzględnieniem celów Narodowego Programu Zdrowia. Materiał i metody. W pracy wykorzystano sprawozdania z lat 2006 i 2008, przesyłane do Ministerstwa Zdrowia przez wojewodów z województw: lubuskiego, małopolskiego i mazowieckiego. Wyniki. Realizowane y obejmowały, z różną intensywnością w poszczególnych województwach, szereg działań z zakresu edukacji j, instruktażu i poradnictwa dotyczącego zdrowia jamy ustnej dzieci i kobiet ciężarnych, profilaktyki swoistej, a także konkursy plastyczne, wystawy, projekcje filmów. Sprawozdania wojewodów nie umożliwiają pełnej oceny realizowanych ów, ze względu na ich niekompletność, np. braki charakterystyki, rodzaju świadczeń zdrowotnych, wykonywanych w ramach, kosztów. Forma sprawozdań nie umożliwia algorytmizacji ich przetwarzania, a w konsekwencji oceny celowości i efektywności realizowanych ów Wnioski. Niezbędne jest usprawnienie systemu monitorowania lokalnych ów profilaktycznych, przez precyzyjne określenie ich formy i treści sprawozdań. Słowa kluczowe: y, sprawozdawczość, Narodowy Program Zdrowia Introduction. Health s implementation constitutes one of the essential ways to pursue national health policy. Detailed, specific health s should contribute to the fulfillment of health policy goals formulated in the National Health Program. Aim. The aim of the study is to determine the number and types of s of dental caries and periodontal diseases prevention realized in selected provinces, including the goals of the National Health Program. Material and methods. The reports of 2006 and 2008 used in this study were delivered to the Ministry of Health by the governors of the selected provinces: lubuskie, małopolskie and mazowieckie. Results. With various intensity in particular provinces, the s included a series of actions, such as: health education, consultancy and instructions on oral health for children and pregnant women, specific prevention, as well art competitions, displays and film projections. Incomplete reports submitted by the province governors do not allow for a full evaluation of the realized s because of the lack of the population characteristics, type of health services rendered by the, the costs. The form of the reports do not allow for the algorithmization for processing, and as a consequence, for the evaluation of purposefulness and efficiency of the completed s. Conclusions. It is essential to improve the monitoring system of local preventive s by giving an explicit definition of their form and content. Key words: health s, reporting, National Health Program Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): 694-698 www.phie.pl Nadesłano: 10.08.2010 Zakwalifikowano do druku: 27.11.2010 Adres do korespondencji / Address for correspondence Lek. dent. Joanna Kowalska Zakład Opieki Zdrowotnej, Instytut Medycyny Społecznej, Warszawski Uniwersytet Medyczny, ul. Oczki 3, 02-007 Warszawa. tel./fax 22 621 52 56, e-mail: ptyszko@wum.edu.pl Wstęp Programem zdrowotnym nazywamy zespół zaplanowanych i zamierzonych działań z zakresu opieki j ocenianych jako skuteczne, bezpieczne i uzasadnione, umożliwiających osiągnięcie w określonym terminie zamierzonych celów polegających na wykrywaniu i zrealizowaniu określonych potrzeb zdrowotnych oraz poprawie stanu zdrowia określonej grupy świadczeniobiorców [1]. Wdrażanie ów zdrowotnych stanowi jeden z istotnych sposobów realizacji polityki j państwa. Szczegółowe, konkretne y powinny przyczyniać się do realizacji celów polityki j sformułowanych, w przyjętym do realizacji dokumencie polityki j państwa Narodowym Programie Zdrowia (NPZ).
Kowalska J i wsp. Analiza lokalnych ów zdrowotnych w zakresie profilaktyki i chorób przyzębia... 695 Cel pracy Określenie ilości i rodzaju świadczeń zdrowotnych wykonywanych w ramach ów profilaktyki i chorób przyzębia, realizowanych w latach 2006 i 2008 w trzech województwach: lubuskim, małopolskim i mazowieckim, z uwzględnieniem objętej em oraz podmiotu realizującego i finansującego. Materiał i metody W pracy zostały wykorzystane materiały sprawozdawcze z lat 2006 i 2008, z trzech województw, reprezentujących różne regiony Polski. Obowiązek przekazywania ministrowi właściwemu do spraw zdrowia, informacji o ach zdrowotnych realizowanych na obszarze województwa wynika z treści art. 10 pkt. 3 Ustawy o świadczeniach opieki j finansowanych ze środków publicznych [1]. Zapis ten określa kilka elementów systemu informowania: podmiot zobowiązany do informowania wojewoda, podmiot, który ma być informowany minister właściwy do spraw zdrowia przedmiot informowania informacje o ach zdrowotnych częstość przekazywania informacji aktualnie do dnia 15 lutego każdego roku. W pierwotnej wersji ustawy, z roku 2004 brak o sprecyzowania zakresu informacji wymaganej w sprawozdaniu [2]. Brak ten został uzupełniony, bez podstawy prawnej, przez Ministerstwo Zdrowia, przez ogłoszenie Wzoru tabeli ów zdrowotnych. Zgodnie z tabelą zakres informacji oczekiwanych przez Ministerstwo Zdrowia od wojewodów obejmował: 1. nazwę go, 2. dane identyfikacyjne samorządu terytorialnego, który opracował i realizuje, tj. jego nazwę tekstową oraz identyfikator wg rejestru terytorialnego, 3. przedmiot, 4. czas trwania, 5. teren, na którym realizowany jest, 6. charakterystykę objętej em, 7. liczbę objętych em, 8. zadania realizowane w ie, w tym: świadczenia, szkolenia i konferencje, działania promocyjno-edukacyjne, zakup sprzętu i inne, 9. koszt, 10. finansowanie (podmiot finansujący i współfinansujący ), 11. dane realizatora, tj. jego nazwę i adres, 12. uwagi [3]. Dopiero w 2007 r. została dokonana nowelizacja ustawy o świadczeniach gwarantowanych ze środków publicznych [4], co umożliwiło wydanie przez Ministra Zdrowia rozporządzenia z dnia z dnia 25 sierpnia 2008 r. w sprawie przekazywania informacji o ach zdrowotnych oraz wzoru dokumentu zawierającego te informacje [5]. em analizy w pracy y: nazwa i przedmiot, teren realizacji, rodzaj i liczebność objętej em, oraz zakres świadczeń zdrowotnych realizowanych w ie. Wyniki i omówienie Poddane analizie y profilaktyki i chorób przyzębia, realizowane w 2006 r., nawiązują do 18 celu operacyjnego III edycji NPZ. Cel ten zakładał intensyfikację profilaktyki i chorób przyzębia u dzieci, młodzieży oraz kobiet ciężarnych. Miał być realizowany. poprzez edukację zdrowotną i poradnictwo w zakresie zdrowia jamy ustnej dzieci i kobiet ciężarnych w placówkach podstawowej opieki j, profilaktykę fluorową egzogenną, profilaktyczne uszczelnianie bruzd pierwszych trzonowych oraz lakierowanie powierzchni gładkich dzieci w wieku 6-8 lat [6]. Poniżej przedstawiono wyniki analizy dla poszczególnych województw. Województwo lubuskie rok 2006 Ze sprawozdań wynika, że z 20 ów zdrowotnych realizowanych w I kwartale 2006 r. 3 dotyczyły profilaktyki chorób jamy ustnej i y realizowane na terenie gminy Międzyrzecz, Przytoczna i Pszczew (tab. I). Tabela I. Programy profilaktyki chorób jamy ustnej woj. lubuskie, I kwartał 2006 r. Table I. Dental caries and periodontal diseases prevention s lubuskie province, 1st quarter of 2006 Nazwa go dzieci i młodzieży Szczotkowanie żelem Elmex którym realizowany Międzyrzecz Przytoczna Pszczew szkół podstawowych 1611 Szczotkowanie przez 6 m-cy brak 398 Szczotkowanie klas I-III szkół podstawowych 146 Szczotkowanie em tych trzech ów a profilaktyka polegająca na kontaktowym fluorowaniu szczotkowaniu raz w miesiącu żelem
696 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): 694-698 Elmex lub innym preparatem (w gminie Międzyrzecz i Przytoczna nie określono nazwy preparatu). Populacja objęta em nie jest precyzyjnie scharakteryzowana, jedynie w przypadku gminy Pszczew wiemy, że profilaktyką grupową objęci byli uczniowie klas I-III szkół podstawowych. Tabela II. Programy profilaktyki chorób jamy ustnej woj. lubuskie, II kwartał 2006 r. Table II. Dental caries and periodontal diseases prevention s lubuskie province, 2nd quarter of 2006 Nazwa go Zapobieganie chorobom i przyzębia u dzieci którym realizowany Przytoczna Pszczew Miasto Zielona Góra szkół podstawowych 7-12 lat Dzieci w wieku 5-6 lat 398 Brak informacji 325 Brak informacji 1400 dzieci w wieku 6 lat W 2006 r. w II kwartale w województwie lubuskim realizowane y 3 ( spośród 32 różnych) y dotyczące profilaktyki chorób jamy ustnej (tab. II). W gminie Pszczew i Przytoczna y te y kontynuacją ów z I kwartału, choć w materiale sprawozdawczym nazwa i przedmiot uległy zmianie. W gminie Pszczew zostali objęci em uczniowie szkół podstawowych w wieku 7-12 lat, a nie jak poprzednio uczniowie klas I-III. Zaskakujący jest brak świadczeń zdrowotnych w materiale sprawozdawczym w gminach Przytoczna i Pszczew, przecież szczotkowanie bądź płukanie jamy ustnej preparatami fluoru jest właśnie świadczeniem zdrowotnym. W Zielonej Górze em profilaktyki y objęte dzieci w wieku 5-6 lat, w sumie 1400 w okresie od czerwca do listopada 2006 roku. Fluoryzacji poddano tylko dzieci w wieku 6 lat. Program realizowany pod nadzorem stomatologa. W ie przewidziano także edukację dzieci i rodziców na temat. W III kwartale 2006 r. w województwie lubuskim y realizowane tylko 2 y dotyczące profilaktyki chorób jamy ustnej. Jeden realizowany przez miasto Zielona Góra; rozpoczęty w II kwartale i zakończył się w listopadzie 2006 r. Drugi to adresowany do uczniów szkół podstawowych na terenie gminy Przytoczna, polegający na fluoryzacji pod nadzorem pielęgniarki szkolnej. W ostatnim kwartale 2006 r. w województwie lubuskim y realizowane tylko 2 (z 36) y dotyczące zdrowia jamy ustnej. Pierwszy nosił nazwę edukacja i promocja zdrowia jamy ustnej i kontynuacją rozpoczętego w czerwcu 2006 roku realizowanego przez miasto Zielona Góra. Skierowany głównie do dzieci w wieku 5-6 lat. Ze sprawozdań wynika, że u dzieci 6 letnich przeprowadzano fluoryzację kontaktową, ponadto dzieci otrzymały pasty i szczoteczki do, dla rodziców organizowane y pogadanki na temat profilaktyki chorób. W materiałach sprawozdawczych brakuje informacji na temat używanych preparatów fluorowych i częstości ich stosowania. Drugi nosił nazwę nadzorowanego szczotkowania żelem Elmex, przedmiotem a profilaktyka. Programem objęta a populacja uczniów szkół podstawowych (uczniowie w wieku 8-13 lat) w Pszczewie. Za realizację y odpowiedzialne pielęgniarki szkolne. Także w tych sprawozdaniach zabrakło informacji o częstości szczotkowania żelem Elmex. Województwo małopolskie rok 2006 W województwie małopolskim w każdym kwartale 2006 r. realizowano około 200 ów zdrowotnych, z których kilkanaście o poświęconych zapobieganiu i chorób przyzębia. Z materiałów sprawozdawczych wynika, że w II kwartale 12 (z 194), a w III kwartale 2006 r. 13 (z 203) ów o poświęconych profilaktyce chorób jamy ustnej. Programami objęto także młodzież w wieku 16-20 lat ze szkół ponad gimnazjalnych. Oprócz badania, fluoryzacji czy lakowania bruzd pierwszych trzonowych dużo miejsca poświęcono działaniom promocyjno-edukacyjnym. Działania te skierowane y do dzieci i młodzieży w wieku 7-20 lat. Sprowadzały się do instruktażu higieny jamy ustnej, omawiano metody szczotkowania, organizowano konkursy plastyczne, wystawy, pogadanki, projekcje filmów ( Uśmiechnij się ), dzieci z klas I wypełniały kalendarz szczotkowań, rozdawano broszury i ulotki. W powiatach: nowotarskim, oświęcimskim i gminie Osiek y te y realizowane pod hasłem,,radosny Uśmiech Radosna Przyszłość z inicjatywy Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych. Celem o dostarczenie wiedzy na temat zdrowia jamy ustnej, wyrobienie nawyków higienicznych od najmłodszych lat, podniesienie wśród dzieci odpowiedzialności za higienę jamy ustnej, zachęcenie rodziców do współpracy na rzecz prawidłowej higieny jamy ustnej. Adresatem byli uczniowie klas II szkół podstawowych. W ramach dzieci dostawały próbki pasty i szczotki do, dzienniczek,,moje przygody
Kowalska J i wsp. Analiza lokalnych ów zdrowotnych w zakresie profilaktyki i chorób przyzębia... 697 w Zębolandii zawierający 28 dniowy grafik mycia oraz grę planszową dla całej rodziny [2,7]. W gminie Skrzyszów od kwietnia do października realizowany,,zapobieganie. em tego o opracowywanie i wypełnianie ubytków próchnicowego pochodzenia w zębach stałych materiałem światłoutwardzalnym. Jest to przykład profilaktyki II fazy. Program skierowany do dzieci i młodzieży, aż do wyczerpania środków. Ze sprawozdań wynika, że w II kwartale wykonano 41 wypełnień, a w III kwartale brak danych. Województwo mazowieckie rok 2006 W województwie mazowieckim w każdym kwartale 2006 r. realizowano kilka ów dotyczących promocji zdrowia jamy ustnej. Celem a profilaktyka a adresatem głównie uczniowie szkół podstawowych. Program,,Radosny Uśmiech Radosna Przyszłość realizowany w powiatach: garwolińskim, pruszkowskim, przasnyskim i Makowie Mazowieckim przez cały rok szkolny. Podobnie jak w województwie małopolskim y te sprowadzały się głównie do działań edukacyjno-promocyjnych. W ramach,, Radosny Uśmiech Radosna Przyszłość w powiecie pruszkowskim odo się 105 pogadanek, 27 prelekcji, organizowano konkursy wiedzy i plastyczne, przeprowadzano instruktaże mycia i posługiwania się nićmi dentystycznymi. Materiały sprawozdawcze z województwa mazowieckiego z 2006 r. są niekompletne. Najczęściej brakuje charakterystyki, rodzaju świadczeń zdrowotnych udzielanych w ramach, kosztów, nie podany jest podmiot finansujący i realizator [2]. Przykłady: Przykład nr 1 Nazwa go: Elmexowanie. Czas trwania : I-XI 2005. którym realizowany jest : Kowala w powiecie radomskim. Ilość objętych em: 325. Pozostałych danych brak. Przykład nr 2 Nazwa go: Lakowanie u dzieci ze szkół podstawowych. Nazwa samorządu terytorialnego, który opracował i realizuje : miasto Żyrardów. : zapobieganie. Czas trwania : cały rok. : uczniowie klas I. Działania promocyjno-edukacyjne: podpisanie umowy z realizatorem. Pozostałych danych brak. Programy realizowane w 2008 r. nawiązują do 11 celu operacyjnego IV edycji NPZ, który zakładał jedynie intensyfikację zapobiegania u dzieci i młodzieży (z pominięciem profilaktyki chorób przyzębia i kobiet ciężarnych). Miał być realizowany poprzez wprowadzenie lub zintensyfikowanie edukacji j w zakresie zdrowia jamy ustnej wśród rodziców dzieci do lat 7, wśród dzieci i młodzieży w przedszkolach i szkołach, upowszechnienie w przedszkolach nawyku czyszczenia po głównym posiłku, zintensyfikowanie grupowej profilaktyki egzogennej dla dzieci klas I-VI, poprawie dostępu dzieci i młodzieży do świadczeń stomatologicznych [8]. Ze sprawozdań wynika, że w 2008 roku w województwie lubuskim realizowano 7 (z 53) ów dotyczących profilaktyki (tab. III). Podobnie jak w 2006 r. realizacja ów polegała głównie na fluoryzacji kontaktowej, adresatami byli uczniowie szkół podstawowych (gminy: Międzyrzecz, Przytoczna, Pszczew oraz miasto Zielona Góra). Pozostałe dwa y dotyczyły edukacji j 5 latków z Zielonej Góry i lakowania bruzd pierwszych trzonowców u 7-latków z Kostrzynia nad Odrą. Tabela III. Programy profilaktyki chorób jamy ustnej woj. lubuskie 2008 r. Table III. Dental caries and periodontal diseases prevention s lubuskie province, 2008 Nazwa go Badania profilaktyczne u dzieci Edukacja i promocja zdrowia jamy ustnej i lakowanie Program profilaktyki którym realizowany Miasto Kostrzyn nad Odrą Miasto Zielona Góra 7-lat 168 Lakowanie 5-latki 856 Pogadanki, broszury, pomoce W województwie małopolskim w 2008 roku realizowano 14 (z 403) ów poświęconych profilaktyce. Dominowały działania edukacyjne skierowane do dzieci i młodzieży w wieku 6-19 lat oraz rodziców dzieci w wieku przedszkolnym. em tych ów a nauka prawidłowych zachowań higieniczno-żywieniowych, z wykorzystaniem materiałów informacyjnych i filmów edukacyjnych. W gminie Skrzyszów podobnie jak dwa lata wcześniej wykonywano w ramach badania profilaktyczne jamy ustnej, zakładano wypełnienia światłoutwatrdzalne w zębach dotkniętych próchnicą założono 135 wypełnień u dzieci i młodzieży do 18 roku życia.
698 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(4): 694-698 Ze sprawozdań wynika, że w 2008 r. w województwie mazowieckim zrealizowano najwięcej, bo aż 29 ów dotyczących profilaktyki. Blisko połowa realizowanych ów polegała na grupowej fluoryzacji u dzieci szkół podstawowych klas I-VI. W większości ów brak informacji o częstości fluoryzacji, preparacie, który zastosowano i osobie nadzorującej jej przebieg. W świetle przeanalizowanych sprawozdań jest widoczne, że y profilaktyczne są realizowane tylko w niewielkiej części gmin i miast wchodzących w skład województw, tym samym obejmują niewielką część ludności. Tym samym skala ich realnego oddziaływania i znaczenie dla realizacji celów Narodowego Programu Zdrowia są ograniczone. Wnioski 1. Jakość sprawozdań utrudniała, a w wielu przypadkach nie umożliwiała dokonania oceny realizowanych ów. 2. Programy objęte sprawozdawczością mają ograniczone znaczenie w realizacji celów Narodowego Programu Zdrowia. 3. Wymaga zbadania wpływ wydania przez Ministra Zdrowia rozporządzenia regulującego system sprawozdawczości o lokalnych ach zdrowotnych na jakość uzyskiwanych w ten sp informacji i możliwość ich wykorzystania do celów ewaluacyjnych. Piśmiennictwo / References 1. Ustawa z dn. 27 sierpnia 2004 o świadczeniach opieki j finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. nr 210 poz. 2135 z póź. zm., art. 5). 2. Kowalska J. Analiza ów zdrowotnych w zakresie profilaktyki i chorób przyzębia realizowanych w roku 2006 w województwach lubuskim, małopolskim i mazowieckim. Praca poglądowa do specjalizacji ze zdrowia publicznego, Warszawa 2008. 3. Instrukcja wypełnienia. Adres: http://www.mz.gov.pl/ wwwmz/index?mr=b3&ms=0&ml=pl&mi=0&mx=0& mt=&my=247&ma=05910 (20.05.2010). 4. Ustawa z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy o świadczeniach gwarantowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw. Dz.U. nr 166, poz. 1172. 5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 sierpnia 2008 r. w sprawie przekazywania informacji o ach zdrowotnych oraz wzoru dokumentu zawierającego te informacje. 6. Narodowy Program Zdrowia, 1996-2005, Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, Warszawa 1996. 7. Klinika Zdrowego Uśmiechu. Adres: http://klinikazdrowego-usmiechu.wp.pl (20.05.2010). 8. Narodowy Program Zdrowia, 2007-2015, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2007.