EKO KOMIN 2006 WYMAGANIA EKSPLOATACYJNE I ODBIOROWE SYSTEMÓW KOMINOWYCH PO PRZYSTĄPIENIU POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ Jan Budzynowski Korporacja Kominiarzy Polskich Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich z 21.12.1988 w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych Państw Członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych (89/106/EWG) spowodowała, w Polsce powstanie ustawy O wyrobach budowlanych (Dz.U. 92/04). Ustawa określa zasady dopuszczania do obrotu wyrobów budowlanych, oraz zasady nadzoru nad tymi wyrobami prowadzonego przez organy administracji publicznej. Ustawa przenosi i wprowadza niektóre regulacje z ustawy Prawo Budowlane. Zgodnie z dyrektywą 89/106/EWG, obowiązującą ustawą Prawo Budowlane czy też ustawą O wyrobach budowlanych wyrób zanim zostanie dopuszczony do obrotu i powszechnego stosowania w budownictwie musi być w pierwszym rzędzie zgodny z obowiązującą normą ponadto musi spełniać wymagania podstawowe i dopiero wtedy będzie mógł uzyskać znak CE. Przypomnę tu wymagania podstawowe zdefiniowane w ustawie Prawo Budowlane, które można i należy postawić systemom kominowym: Bezpieczeństwo konstrukcji Bezpieczeństwo pożarowe Bezpieczeństwo użytkowania Odpowiednie warunki higieniczne i zdrowotne oraz ochrona środowiska Ochrona przed hałasem i drganiami Oszczędność energii i odpowiednią izolacyjność cieplną przegród Również ustawa o normalizacji w art. 3 charakteryzując cele i zasady normalizacji krajowej, za jedne z najważniejszych uważa spełnienie wymagań podstawowych i tak: Art. 3. Normalizacja krajowa prowadzona jest w celu: 1) racjonalizacji produkcji i usług poprzez stosowanie uznanych reguł technicznych lub rozwiązań organizacyjnych; 2) usuwania barier technicznych w handlu i zapobiegania ich powstawaniu; 3) zapewnienia ochrony życia, zdrowia, środowiska i interesu konsumentów oraz bezpieczeństwa pracy. Kolejny artykuł tej ustawy, mówiąc wprawdzie że stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne, czyni te normy obowiązującymi w momencie gdy zostaną przywołane przez inne przepisy prawne, stawiając wcześniejszy warunek opublikowania ich w języku polskim 95
Art. 5. 3. Stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne. 4. Polskie Normy mogą być powoływane w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w języku polskim. Chcąc zatem mówić o wymaganiach odbiorowych stawianych kominom, czy też systemom kominowym należy komin zdefiniować. Norma PN EN 1443:2004 definiuje komin w sposób jednoznaczny nie pozostawiający miejsca na dowolną interpretację. Komin zatem jest to droga przenoszenia spalin w przypadku komina spalinowego i droga przenoszenia zużytego powietrza w przypadku komina wentylacyjnego. Obudową komina zaś jest wszystko to co otacza wokół komin. Obudowa komina jest to konstrukcja, stanowiąca integralną część budowli, lub też wolnostojąca murowana, betonowa, metalowa lub inna zawierająca jeden lub więcej pionowych przewodów. Norma przewiduje również stosowanie przewodów kominowych z tworzyw sztucznych nakładając jednak na producenta obowiązek podania informacji (pkt 4.12) o: odporności ogniowej Elxxx w minutach oraz o zachowaniu się w czasie pożaru (tylko przy przewodach z tworzyw sztucznych). Niemniej jednak również należy podkreślić, że w załączniku B, Norma zestawia Charakterystyczne właściwości komina min: odporność ogniową przy kierunku działania ognia od wnętrza na zewnątrz oraz odporność na szoki termiczne (odporność na pożar sadzy). Stawia również warunek że: Wymagania odnoszące się do pewnych właściwości nie mają zastosowania w krajach członkowskich, w których nie ma unormowanych wymagań dotyczących tych właściwości do zamierzonego zastosowania wyrobu. W Polsce jednak istnieje unormowanie w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie w 266.1 Przewody spalinowe i dymowe powinny być wykonane z materiałów niepalnych. Przewody lub obudowa przewodów spalinowych i dymowych powinny spełniać wymagania określone w Polskiej Normie dotyczącej badań ogniowych małych kominów (PN-93/B-02870 idt. ISO 4736:1979). Kominy można dzielić i klasyfikować na wiele sposobów, poznanie tych klasyfikacji wydaje mi się niezbędnym pierwszym krokiem do sformułowania wymagań odbiorowych dla systemów kominowych. Ze względu na konstrukcję obudowy, kominy możemy określić jako: - Kominy jednowarstwowe są to takie kominy, których ściana przewodu jest jednorodna np. kominy murowane, ze stali grubościennej, cementowo-szamotowe itp. - Kominy wielowarstwowe ściana, komina składa się z kilku warstw np. kominy betonowe jako warstwa nośna, z izolacją termiczną i okładziną wewnętrzną odporną na działanie spalin, kominy ze szlachetnej stali kwasoodpornej w otulinie termoizolacyjnej w płaszczu osłonowym. Do kominów wielowarstwowych należy również zaliczyć najnowocześniejsze konstrukcje SPS współosiowe systemy powietrzno- spalinowe gdzie przewód wewnętrzny odprowadza spaliny, a przewód zewnętrzny dostarcza powietrze do spalania. - Kominy wewnętrzne przewody kominowe różnego przeznaczenia grupowane w kominy, prowadzone wewnątrz budynku jako samodzielna konstrukcja nie związana z budynkiem, lub też związana ze ścianą nośną i prowadzona, jako ściana kominowa. - Komin zewnętrzny komin prowadzony na zewnątrz budynku, może być konstrukcyjnie powiązany z budynkiem, lub też szczególny rodzajkomin nie związany z budynkiem wolnostojący. Rys. 1. Komin wraz z nazwanymi elementami Ze względu na funkcję jaką pełnią, kominy możemy podzielić na: - dymowe służą do odprowadzenia spalin od palenisk opalanych paliwem stałym. Spaliny zawierają poza tlenkami gazowymi również pyły i sadzę oraz parę wodną, 96 EKO KOMIN 2006
- spalinowe służą do odprowadzenia spalin z palenisk gazowych i opalanych paliwem płynnym, - kominy wentylacyjne - nawiewne wyciągowe służą do: dostarczania powietrza koniecznego w procesie spalania, oraz wymiany zużytego powietrza w pomieszczeniu. Ze względu na charakter pracy kominy można podzielić na: - komin w mokrym trybie pracy komin od niskotemperaturowych, gazowych kotłów CO, kotłów kondensacyjnych, gdzie temperatura spalin zawarta jest w przedziale 80 C -160 C, - komin w suchym trybie pracy komin od palenisk na paliwo stałe, gdzie temperatura spalin wyższa jest niż 160 C, - komin pracujący w nadciśnieniu wtedy gdy ciśnienie wewnątrz komina jest wyższe od ciśnienia zewnętrznego (atmosferycznego). Są to kominy od palenisk z palnikami nadmuchowymi, lub też kominy ze wspomaganiem mechanicznym za pomocą wentylatorów ssących lub nadmuchowych, - komin pracujący w podciśnieniu wtedy gdy ciśnienie wewnątrz komina jest niższe od atmosferycznego, kominy pracujące na zasadzie ciągu grawitacyjnego. Do podstawowych zadań instalacji kominowych należy: - odprowadzenie spalin z paleniska na zewnątrz, do atmosfery, - dostarczenie powietrza potrzebnego w procesie spalania oraz wymiana zużytego powietrza. Dla zapewnienia prawidłowego działania palenisk, komin powinien zapewnić, określony przez producenta urządzenia grzewczego, minimalny ciąg kominowy. Dla kotłów gazowych z palnikiem atmosferycznym, przewody kominowe należy dobierać w sposób zapewniający w trakcie pracy urządzenia grzewczego podciśnienie w kominie zawarte w przedziale l-15 Pa. Efektywna długość komina to w przypadku kominów dymowego i spalinowego odległość od paleniska aż do jego wylotu. Natomiast komina wentylacyjnego od miejsca włączenia wentylacji do wylotu. Długość komina w istniejących budynkach, determinowana jest w sposób określony w PN-89/B-10425. Wymagania konstrukcyjne stawiane systemom kominowym: Materiały użyte do konstruowania obudów kominów powinny być: - niepalne, posiadać odporność ogniową co najmniej 60 min, - w przypadku przewodów spalinowych ich powierzchnia wewnętrzna powinna być gładka i od- wielkości 0,003 m /(s x m ), porna na destrukcyjne działanie spalin, - powinny zapewniać kominowi szczelność. Gazoprzepuszczalność przy nadciśnieniu statycznym 3 2 40 Pa wewnątrz komina nie powinna przekroczyć - wszystkie materiały powinny być dopuszczone do stosowania w budownictwie w zakresie sanitarnym a także parametrów ciśnienia, temperatury, wilgotności i odporności ogniowej występujących w warunkach eksploatacji, - rozwiązania konstrukcyjne kominów powinny przeciwdziałać zawilgoceniu na całej ich długości. - przekrój przewodów dymowych i spalinowych powinien być dostosowany do obciążenia cieplnego pochodzącego od urządzeń grzewczych, na całej długości przewodów nie powinno występować zmniejszenie ich przekroju, - stosowanie zbiorczych przewodów wentylacyjnych, spalinowych i dymowych z przykanalikami jest zabronione. Dopuszcza się jednak stosowanie zbiorczych systemów powietrzno-spalinowych przystosowanych do pracy z urządzeniami z zamkniętą komorą spalania, wyposażonymi w zabezpieczenie przed zanikiem ciągu kominowego, - kominy powinny być skonstruowane w taki sposób, aby istniał dostęp do okresowego czyszczenia i kontroli w trakcie eksploatacji, - w przypadku zmiany funkcji komina (np. z wentylacyjnego na spalinowy) należy dostosować przekrój komina do nowych warunków i zabezpieczyć przed kondensatem, - wnętrze komina powinno być gładkie, tak by straty ciągu powodowane tarciem i osadzaniem się nagaru były jak najmniejsze, - kominy używane sezonowo, winny mieć wyloty zabezpieczone łatwo demontowalną siatką odporną na korozję nie dopuszczającą do zakładania gniazd przez ptaki, - w przypadku specjalnych konstrukcji systemów powietrzno spalinowych SPS, - dopuszcza się pobór powietrza do spalania oraz odprowadzenie spalin przez ścianę budynku w budynkach zamieszkania zbiorowego tylko od urządzeń gazowych z zamkniętą komorą spalania o mocy nie większej niż 5 kw, EKO KOMIN 2006 97
- w budynkach jednorodzinnych wolnostojących, zagrodowych i rekreacji indywidualnej dopuszcza się pobór powietrza i odprowadzenie spalin z urządzeń z zamkniętą komorą spalania o mocy nie większej niż 21 kw, - w budynkach produkcyjnych i magazynowych oraz halach sportowych i widowiskowych nie ogranicza się nominalnej mocy cieplnej urządzeń z zamkniętą komorą spalania. Stawia się natomiast inne ograniczenia. Odległość wylotu spalin powinna wynosić: min 3,0 m od poziomu terenu; mini- mum 8,0 m od granicy działki budowlanej; minimum 12,0 m od ściany z oknami innego budynku. łymi Odprowadzanie spalin przez ścianę budynku z urządzeń zasilanych paliwami płynnymi lub stajest niedopuszczalne. Wymagania stawiane przewodom wentylacyjnym: - wentylacja wywiewna pomieszczenia powinna odprowadzać powietrze na zewnątrz budynku, - otwory wywiewne powinny być umieszczone możliwie blisko stropu, - pole przekroju otworu wywiewnego nie powinno być mniejsze niż 14 cm x 14 cm netto, - powinien zostać zachowany dogodny dostęp do usuwania zanieczyszczeń z przewodu, - do poszczególnych pomieszczeń mogą być podłączone wentylacje tylko z pomieszczeń o tym samym charakterze, - do przewodów wentylacyjnych z kotłowni nie należy podłączać wentylacji z innych pomieszczeń, - wyloty przewodów wywiewnych powinny być tak usytuowane aby dym i ogień z kotłowni, przez przestrzeń zewnętrzną, nie mogły przedostać się do innych pomieszczeń, - niedopuszczalne jest zamykanie i przesłanianie otworów wentylacyjnych (żaluzje), - w pomieszczeniach z zainstalowanymi urządzeniami grzewczymi pobierającymi powietrze do spalania z pomieszczenia, niezbędne jest wykonanie wentylacji nawiewnej doprowadzającej konieczne ilości powietrza tak do spalania jak i do celów wentylacyjnych. Wymagania szczegółowe dla kominów wszystkich typów: Komin powinien być wyposażony w następujące elementy: - otwór wyczystny umieszczony poniżej podłączenia czopucha lub nad dnem komina. Dolna kra- w którym znajduje się urządzenie wędź otworu wyczystnego usytuowanego w pomieszczeniu, grzewcze powinna znajdować się 30 cm nad podłogą. Otwór wyczystny powinien być szczelnie zamknięty, zamknięciem wykonanym z niepalnego materiału, - w częściach skośnych komina (w przypadkach odchylenia od pionu) powinny być wykonane otwory rewizyjne, krawędzie w miejscach przejścia lica pionowego w skośne powinno być zabezpieczone przed obtłukiwaniem, - w stopie komina powinien znajdować się zbiornik zanieczyszczeń - odstojnik kondensatu wraz z odprowadzeniem skroplin na zewnątrz, - połączenia elementów użytych do budowy komina muszą być szczelne w zakresie maksymalnego ciśnienia spalin. Niedopuszczalne jest wykonywanie połączeń elementów w stropach, - komin w sposób ciągły powinien być prowadzony od fundamentu aż do wylotu ponad dach. Niedopuszczalnym i karygodnym jest budowanie komina w odcinkach od stropu do stropu, - miejsce włączenia czopucha do komina powinno być wykonane za pomocą szczelnej niepalnej rozety, - kominy powinny być prowadzone pionowo, dopuszcza się odchylenia od pionu nie więcej niż o 30 i na odcinku nie dłuższym niż 2,0 m, - kominy w zewnętrznych ścianach budynku oraz na zewnątrz budynku powinny być izolowane termicznie, 2 - kominy z przewodami o przekroju większym niż 0,075 m powinny być wydzielone z konstrukcji budynku, - różnica wysokości od przerywacza ciągu do wylotu komina ponad dach dla grzewczych urządzeń gazowych o mocy do 35 kw nie może być mniejsza niż 2,0 m. W pozostałych przypadkach minimalna wysokość komina powinna wynosić 4,0 m, - nie powinno się instalować kominów na urządzeniach grzewczych, z odprowadzeniem spalin pionowo poprzez stopę komina, - nie powinno się instalować na kominach i ścianach kominowych żadnych urządzeń technicznych i sanitarnych, nie stanowiących wyposażenia komina, np. grzejników wody przepływowej, umywalek. 98 EKO KOMIN 2006
Wprowadzanie przewodów wentylujących piony kanalizacyjne do przewodów dymowych i spa- oraz do przewodów wentylacyjnych pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi jest za- linowych bronione. Lokalizacja wylotów kominów: Wyloty kominów powinny być wyprowadzone ponad dach na wysokość: a. przy dachach płaskich niezależnie od konstrukcji, dach o kącie nachylenia połaci nie większym niż 12, a także przy dachach stromych o kącie większym niż 12 o pokryciu łatwo zapalnym - co najmniej 0,60 m wyżej od poziomu kalenicy rys. 2 (a i b) b. przy dachach stromych o kącie pochylenia połaci większym niż 12 i pokryciu niepalnym, wyloty przewodów powinny znajdować się co najmniej 0,30 m od powierzchni dachu oraz w odległości co najmniej 1,0 m mierzonej w kierunku poziomym od tej powierzchni, (rys. 2c). - przy usytuowaniu kominów obok przeszkody, przy dachach wgłębionych, dla prawidłowego działania ich wyloty powinny się znajdować: 1. co najmniej 0,30 m wyżej górnej krawędzi przeszkody dla kominów usytuowanych w odległości mniejszej niż l,5 m od tej przeszkody. 2. co najmniej na poziomie górnej krawędzi przeszkody dla kominów usytuowanych w odległości większej od 1,5 do 3,0 m od tej przeszkody. 3. ponad płaszczyzną wyprowadzoną pod kątem 12 w dół od poziomu przeszkody dla kominów usytuowanych w odległości od 3,0 do 10,0 m od tej przeszkody, (rys.2 d). - w przypadku nadbudówek na dachach (mansardy z oknami) wyloty kominów powinny znajdować się powyżej nadbudówek przy zachowaniu warunków a, b, c. - w uzasadnionych przypadkach służby ochrony powietrza mogą zażądać podwyższenia kominów w stosunku do wymagań punktów a, b, c. Rys. 2. Usytuowanie wylotów kominów ponad dachem Nazwane zostały wszystkie elementy komina, oraz wymagania tak ogólne jak i szczegółowe stawiane nie tylko gotowym konstrukcjom kominowym ale również materiałom służącym do konstruowania kominów. Pozostaje jedy nie określić czynności jakie należy wykonać przed oddaniem kominów do użytkowania. Ustawa, Prawo budowlane na kierownika budowy nakłada obowiązki sprecyzowane m.in. w art. 22.7) zgłaszanie inwestorowi do sprawdzenia lub odbioru wykonanych robót ulegających zakryciu bądź zanikających oraz zapewnienie dokonania, wymaganych przepisami lub ustalonych w umowie, prób i sprawdzeń instalacji, urządzeń technicznych i przewodów kominowych przed zgłoszeniem obiektu budowlanego do odbioru; W dniu 9 grudnia 1999 roku weszło w życie Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999 roku w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych (Dz.U. nr 74 poz. 836) i to właśnie rozporządzenie definiuje te czynności.przed oddaniem do użytku, po przeróbce lub zmianie podłączeń, przewody kominowe należy poddać kontroli, która winna być przeprowadzona przez osobę posiadającą odpowiednie kwalifikacje. Odbiór przewodów kominowych: wentylacyjnych, spalinowych i dymowych W związku z tym, że nie powstały jeszcze obowiązujące wytyczne podające w jaki sposób powinien przebiegać odbiór instalacji kominowych, poniższe zestawienie jest kompilacją stworzoną w EKO KOMIN 2006 99
oparciu o obowiązujące w Polsce przepisy prawne i techniczne, w tym również Polskie Normy dotyczące kominów. Ustawa Prawo Budowlane a także ustawa, O wyrobach budowlanych, definiuje wy- przez to rozumieć rób budowlany. Ilekroć w ustawie jest mowa o wyrobie budowlanym należy rzecz ruchomą, bez względu na stopień jej przetworzenia, przeznaczoną do obrotu, wytworzoną w celu zastosowania w sposób trwały w obiekcie budowlanym, wprowadzaną do obrotu jako wyrób pojedynczy lub jako zestaw wyrobów i mająca wpływ na spełnienie wymagań podstawowych... o których wspomniano na wstępie. Czynności odbiorowe można podzielić na dwie części. Pierwsza z nich, to odbiór formalny, gdzie dokonuje się: - sprawdzenia zgodności materiałów z wymaganiami dokumentacji oraz aktualności atestów i aprobat technicznych, - sprawdzenie oznakowania komina, umożliwiające jego właściwe zaklasyfikowanie oraz identyfikację producenta, - sprawdzenia zgodności wykonania instalacji z jej projektem. Druga, to odbiór fizyczny, gdzie przeprowadza się badanie przewodów kominowych obejmująsprawdzenie: - drożności przewodów, cych - prawidłowości prowadzenia przewodów, - kierunku przewodów, (odchylenie od pionu), - wielkości przekrojów przewodów, - grubości przegród, - łączeń elementów, (czy nie użyto elementów uszkodzonych), - stanu powierzchni przewodów, - wyposażenia otworów rewizyjnych i wyczystnych, - wlotów do przewodów, - wylotów przewodów, - prawidłowego ciągu - odprowadzenie kondensatu. Badanie przewodów kominowych na placu budowy przeprowadza się za pomocą specjalistycznego sprzętu. Do inspekcji wewnętrznej powierzchni obudowy przewodu kominowego używa się inspekcyjnej kamery kominowej. Badanie wielkości i prawidłowości ciągu kominowego przeprowadza się najczęściej za pomocą anemometru skrzydełkowego. Do badania szczelności przewodu kominowego można użyć starszych metod z wykorzystaniem świecy dymnej lub nowszych, za pomocą specjalistycznego sprzętu do badania szczelności komina. Z przeprowadzonych badań sporządza się protokół, który stanowi załącznik do dziennika budowy i jest między innymi dokumentami, dokumentem kwalifikującym obiekt do użytkowania. Piśmiennictwo: - Ustawa z dnia 7.07.1994 Prawo Budowlane. (Dz.U. 93/ 04) tekst ze wszystkimi zmianami. - Ustawa z dnia 16.04.2004 O wyrobach budowlanych (Dz.U. 92/04). - Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 9.12.1999 w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych (Dz.U. 74/89). - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpobudowlano-montażowych cz. 3 Budownictwo wiadać budynki i ich usytuowanie ( Dz.U. 75/02). - PN EN 1443:2004 Kominy. Wymagania ogólne. - PN-89/B - 10425 Przewody dymowe, spalinowe i wentylacyjne murowane z cegły. Wymagania techniczne i badania przy odbiorze. - PN-83/B 0343 Wentylacja w budynkach mieszkalnych zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej. - Warunki techniczne wykonania i odbioru robót Ogólne; Arkady, Warszawa 1990. 100 EKO KOMIN 2006