PROGRAM USUWANIA ODPADÓW I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST DLA MIASTA ALEKSANDRÓW KUJAWSKI DO ROKU 2032 Aleksandrów Kujawski 2011
SPIS TREŚCI WPROWADZENIE...3 GŁÓWNY CEL I ZAKRES OPRACOWANIA...3 AZBEST - PODSTAWOWE INFORMACJE...4 PODSTAWOWE DANE...4 PRODUKCJA I ZASTOSOWANIE AZBESTU...6 SZKODLIWOŚĆ AZBESTU NA ŻYCIE LUDZKIE...9 4. WYKAZ AKTUALNYCH AKTÓW PRAWNYCH REGULUJĄCYCH POSTĘPOWANIE Z AZBESTEM...10 5. PROCEDURY BEZPIECZNEGO POSTĘPOWANIA PRZY UŻYTKOWANIU, USUWANIU ORAZ UTYLIZACJI WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST...13 5. ZASADY BEZPIECZNEGO POSTĘPOWANIA I USUWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST...14 5. PROCEDURY DOTYCZĄCE POSTĘPOWANIA Z WYROBAMI I ODPADAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST..18 6. GOSPODAROWANIE ODPADAMI I WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST NA TERENIE MIASTA ALEKSANDRÓW KUJAWSKI...24 6. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA ALEKSANDRÓW KUJAWSKI...24 6. DIAGNOZA STANU ORAZ ILOŚCI ODPADÓW I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST...25 6. SYSTEM BEZPIECZNEGO USUWANIA ODPADÓW I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST...28 6. HARMONOGRAM REALIZACYJNY PROGRAMU ORAZ SYSTEM JEGO MONITOROWANIA...33 7. ASPEKTY FINANSOWE WDRAŻANIA PROGRAMU...36 8. PODSUMOWANIE...41 ZAŁĄCZNIK ILOŚĆ ZGROMADZONYCH ODPADÓW I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST NA TERENIE MIASTA ALEKSANDRÓW KUJAWSKI WG ULIC...42 ZAŁĄCZNIK WZÓR KARTY INFORMACYJNEJ O WYROBACH ZAWIERAJĄCYCH AZBEST..51 ZAŁĄCZNIK OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST...53 2
WPROWADZENIE W wyniku przyjęcia przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej Rezolucji z dnia 19 czerwca 1997 r. w sprawie programu wycofywania azbestu z gospodarki (M.P. Nr 38, poz. 373), w której Rada Ministrów została wezwana m.in. do opracowania programu zmierzającego do wycofywania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, powstał Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, przyjęty przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej 14 maja 2002 roku. W dniu 15 marca 2010 roku Rada Ministrów uchwałą Nr 39/2010, przyjęła dokument pn. "Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032". Program zastąpił dotychczasowy "Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, stosowanych na terytorium Polski". Nowy program utrzymuje dotychczasowe cele i określa nowe zadania niezbędne do oczyszczenia kraju z azbestu, tj.: usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju, likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Azbest znany jest od kilku tysięcy lat. Szerokie jego zastosowanie nastąpiło w wyniku rewolucji przemysłowej w okresie ostatnich 100 lat. Azbest stosowany był w produkcji około 3000 wyrobów przemysłowych, przede wszystkim do produkcji wyrobów budowlanych, szczególnie płyt dachowych i elewacyjnych, a także rur. Z uwagi na swoje niewątpliwe zalety, jak odporność na wysokie temperatury, działanie mrozu, działanie kwasów, substancji żrących a także elastyczność itp. wykorzystywany był chętnie jako cenny surowiec również w Polsce. Trwałość płyt azbestowo-cementowych szacuje się na 30 lat, natomiast okres eksploatacji innych wyrobów jest z reguły krótszy. Pomimo szerokiego zastosowania praktycznego, materiały zawierające azbest należą do substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla zdrowia ludzi i z tego powodu powinny podlegać sukcesywnej eliminacji. Korodujące wyroby zawierające azbest uwalniają pył azbestowy, który wnikając do organizmu wywołuje groźne choroby układu oddechowego. Główny cel i zakres opracowania Władze samorządowe Miasta Aleksandrów Kujawski mając na uwadze zdrowie mieszkańców winny podejmować działania w kierunku likwidowania tak niebezpiecznego odpadu, jakim jest azbest. Opracowany dokument stanowi podstawę działań, które zmierzają do uporządkowania zagadnień związanych z usunięciem wszystkich odpadów oraz wyrobów zawierających azbest zgromadzonych na terenie miasta. Ponadto dokument zawiera mechanizmy oraz zasady finansowania usuwania odpadów oraz wyrobów zawierających azbest. Dokument spełnia również funkcję informacyjną na temat szkodliwości azbestu na życie ludzkie oraz promocyjną, która ma zachęcić wszystkich mieszkańców do włączenia się w oczyszczanie terenu miasta z azbestu. 3
Głównym celem Programu jest sporządzenie szczegółowego planu oczyszczania terenu Miasta Aleksandrów Kujawski z wszystkich odpadów oraz wyrobów zawierających azbest poprzez ich bezpieczny demontaż, transport oraz unieszkodliwienie do końca 2032r. Skutkiem realizacji założonego celu będzie wyeliminowanie szkodliwego wpływu azbestu na zdrowie mieszkańców miasta. Podstawowym długoterminowym celem przedmiotowego programu jest Likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko oraz mieszkańców miasta. Cel ten zostanie zrealizowany poprzez przyjęcie następujących zadań: utworzenie bazy danych o szczegółowej charakterystyce odpadów i wyrobów zawierających azbest występujących na terenie Miasta Aleksandrów Kujawski z określeniem ich stanu, ilości oraz miejsca występowania, ciągła edukacja mieszkańców gminy w zakresie szkodliwości azbestu oraz obowiązków dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, bezpieczne sposoby demontażu, transportu oraz unieszkodliwiania odpadów i wyrobów zawierających azbest, podejmowanie działań w celu pozyskiwania funduszy ze źródeł zewnętrznych na usuwanie odpadów azbestowych z terenu miasta, pomoc w pozyskiwaniu źródeł finansowania osobom fizycznym, wspólnotom mieszkaniowym, innym posiadaczom zasobów mieszkaniowych oraz przedsiębiorcom na wymianę pokryć dachowych oraz płyt elewacyjnych z azbestu, usuwanie odpadów oraz wyrobów zawierających azbest z obiektów użyteczności publicznej oraz innych, będących własnością Miasta Aleksandrów Kujawski, zapobieganie powstawaniu dzikich miejsc składowania odpadów i wyrobów zawierających azbest, wymiana rur azbestowo cementowych znajdujących się na terenie miasta, ciągłe monitorowanie realizacji działań wynikających z Programu Usuwania Odpadów i Wyrobów Zawierających Azbest dla Miasta Aleksandrów Kujawski do roku 2032. AZBEST - PODSTAWOWE INFORMACJE Podstawowe dane Azbest jest nazwą handlową włóknistych minerałów, które pod względem chemicznym są uwodnionymi krzemianami metali, zawierającymi w swoim składzie magnez, sod, wapń lub żelazo. Działanie biologiczne (chorobotwórcze) wykazują niewidoczne gołym okiem elementarne włókna azbestowe o średnicy poniżej 3 µm i długości powyżej 5 µm, tzw. włókna respirabilne. Wyróżnia się dwie grupy azbestów: grupę serpentynów i grupę azbestów amfibolowych. Do grupy serpentynów należy tylko jedna odmiana azbest chryzotylowy, wydobywany i stosowany w największych ilościach stanowił 85-90% ogólnego zużycia azbestu. Azbest chryzotylowy jest włóknistą odmianą serpentynu, tj. uwodnionego krzemianu magnezu. Chryzotyl ma kolor żółtawy, po rozwłóknieniu prawie biały, jest miękki, jedwabisty, o długości włókien do 60 mm. Włókna azbestu chryzotylowego są najcieńsze ze wszystkich znanych włókien pochodzenia naturalnego. Włókna chryzotylowe mają kształt rurek, których przeciętna średnica wynosi 350A, zaś grubość włókna 15-42 nm. Jest to najcieńsze, znane włókno naturalne. 4
Rysunek Azbest chryzotylowy skała macierzysta Źródło: www.mg.gov.pl W grupie amfibolowej wyróżnia się pięć odmian minerałów włóknistych o ogólnej formule chemicznej M7Si8O22(OH)2, przy czym M oznacza metale: wapń, magnez, sód lub żelazo o rożnym ich udziale. Włókna azbestów amfibolowych mają kształt igieł, są grubsze i twardsze od chryzotylu. Przeciętna średnica włókien wynosi 100-300 nm. Do azbestów amfibolowych należą: amozyt, krokidolit, antofilit oraz nie posiadające znaczenia przemysłowego tremolit i aktynolit. Charakterystyka azbestów amfibolowych o znaczeniu przemysłowym: Amozyt jest to azbest o zabarwieniu szaro-brązowym, jest krzemianem żelazowomagnezowym o dobrej odporności na kwasy, alkalia i wodę morską, Krokidolit zwany azbestem niebieskim jest krzemianem sodowo-żelazowym. Kolor niebieski pochodzi od tlenku żelazowego. Posiada dużą sprężystość, wytrzymałość na rozrywanie, odporność na działanie kwasów, alkalii i wody morskiej. Był on najczęściej wykorzystywany spośród amfiboli stosowany w przemyśle. Krokidolit ze względu na kształt włókien, skład chemiczny oraz słabą rozpuszczalność w płynach ustrojowych jest azbestem najbardziej agresywnym biologicznie, Antofilit jest, pod względem chemicznym, krzemianem magnezowym zawierającym żelazo. Ma małą wytrzymałość mechaniczną, bardzo dużą odporność na temperaturę, a także na chemikalia. Rysunek Włókna krokidolitu (azbest niebieski) widoczne pod mikroskopem elektronowym pow. 2000 x Źródło: www.mg.gov.pl 5
Poszczególne odmiany azbestu różnią się składem chemicznym, budową fizyczną, właściwościami decydującymi o ich zastosowaniu przemysłowym oraz działaniem biologicznym. Szczegółową charakterystykę typów azbestów zestawiono w tabeli Tabela Charakterystyka typów azbestu Rodzaj właściwości fizyczno - chemicznych Chryzotyl Antofilit Amozyt Krokidolit Struktura włókna bardzo liczne włókna, łatwo rozdzielne blaszkowate blaszkowate, grube włókniste Struktura kryształów włóknista pryzmatyczna, pasemkowa przechodząca do włóknistej pryzmatyczna, pasemkowa przechodząca do włóknistej włóknista Barwa biała, szara, zielona, żółtawa biała, szara lub zielona popielata lub brązowa bladoniebieska, metalicznoniebieska Połysk jedwabisty szklisty lub perlisty szklisty nieco perlisty jedwabisty lub metalowy Twardość Mosha 2,5 4,0 5,5 6,0 5,5 6,0 4,0 Masa właściwa [g/cm 3 ] Wytrzymałość na rozciąganie [kg/cm 2 ] Temperatura topnienia [ C] Odporność na kwasy i alkalia Źródło: www.mg.gov.pl 2,4 2,6 2,8 3,1 3,1 3,2 3,2 3,3 5.750 7.250 max. 285 130 6.500 7.250-2700 515 460 395 170 słaba bardzo dobra dobra dobra Produkcja i zastosowanie azbestu Azbesty są minerałami naturalnie występującymi w przyrodzie. Ich występowanie jest dość powszechne, ale tylko w niewielu miejscach kuli ziemskiej były i jeszcze są eksploatowane na skalę przemysłową. Pierwszego dokładnego opisu azbestu jako minerału, dokonał William Logan w roku 1847 w Kanadzie. Prace związane z eksploatacją złóż azbestu metodą odkrywkową na większą skalę rozpoczęto w prowincji Quebec (Kanada) w 1877 roku. W Rosji rozpoczęto wydobycie w roku 1885 na Uralu w okolicach Jekaterinburga. Dalsze kopalnie pod koniec XIX w. i w pierwszej dekadzie XX w. powstawały kolejno w Afryce na obszarze dzisiejszej Republiki Południowej Afryki, Rodezji, a także w USA w Wermont. Po roku 1910 nastąpił szereg dalszych odkryć i eksploatacji złóż w rożnych rejonach świata. Największym producentem w Europie pozostała Rosja. Azbest wydobywany był także na Cyprze (do 1988 r.), we Włoszech (do 1990 r.), w Grecji, w Jugosławii, a także w Finlandii. Około 20-25% urobku odkrywki stanowi ruda, reszta przypada na skałę płonną niezawierającą azbestu. Zawartość azbestu w rudzie 6
wynosi 3-8%, niekiedy w wyjątkowo bogatych złożach sięga 30%. Po wydobyciu rudy azbestu dalsza przeróbka polega na kruszeniu, suszeniu, mieleniu, oczyszczaniu i odpylaniu. Procesy te prowadzą do oddzielenia włókna azbestowego od skały płonnej, oczyszczeniu go i częściowym rozwłóknieniu. Gatunki handlowe azbestu zależą od długości włókien oraz stopnia rozwłóknienia. Powyżej 94% ogółu wydobycia na świecie stanowił azbest chryzotylowy, 3% azbest krokidolitowy, około 2,5% amozytowy, 0,5% antofilitowy. Największe złoża azbestu chryzotylowego występują w Kanadzie w prowincji Quebec, w Rosji na Uralu w Jekaterinburgu oraz w Republice Południowej Afryki. Amozyt występuje i jest eksploatowany głownie w Republice Południowej Afryki, w północnowschodnim Transwalu oraz w znacznie mniejszych ilościach w Indiach (mysorit). Krokidolit, azbest niebieski, pochodził głównie z Republiki Południowej Afryki, gdzie występują najbogatsze jego złoża. Niewielkie ilości krokidolitu wydobywane były także w zachodniej Australii i Boliwii. Antofillit występuje w Finlandii w okręgu Paakkila, gdzie był eksploatowany na skalę przemysłową od 1918 roku do 1975 roku. Szczytowa produkcja surowca przypadła na lata siedemdziesiąte ubiegłego wieku, kiedy wydobywano na świecie około 5 milionów Mg azbestu rocznie. Krajem dominującym w światowym eksporcie azbestu w 2000 roku była Kanada z rocznym wydobyciem wynoszącym około 300 tys. Mg i zaledwie 1,5% jego zużyciem. Po znaczącym spadku w latach 2001-2005 obserwowany był wzrost globalnej produkcji azbestu. W 2008 r. światowa produkcja surowca kształtuje się na poziomie około 2,2 miliona ton rocznie. Największymi producentami w 2008 r. były: Rosja (925 tys.), Chiny (380 tys.), Kazachstan (300 tys.), Kanada (175 tys.), Brazylia (220 tys.) oraz Zimbabwe (100 tys.). Wyroby zawierające azbest klasyfikowane są wg dwóch klasach, przyjmując jako kryterium podziału zawartość azbestu, stosowane spoiwo oraz gęstość objętościową wyrobu. Zgodnie z tą klasyfikacją wyróżnia się dwie klasy wyrobów zawierających azbest, tj.: Klasa I - wyroby o gęstości objętościowej mniejszej niż 000 kg/m 3 definiowane jako miękkie (słabo spoiste) zawierające powyżej 20% azbestu i małą ilość lepiszcza. Wyroby te łatwo ulegają uszkodzeniom mechanicznym, czemu towarzyszy znaczna emisja włókien azbestu do otoczenia stwarzając poważne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. Do tej klasy należą: wyroby tekstylne z azbestu takie jak koce gaśnicze, szczeliwa plecione, tektury uszczelkowe oraz materiały i wykładziny cierne. Klasa II wyroby o gęstości objętościowej większej niż 000 kg/m 3 definiowane jako twarde zawierające ponad 20% azbestu. Włókna azbestowe w tych wyrobach są mocno związane i nawet w przypadku mechanicznego uszkodzenia materiału w stosunku do niewielkiej ilości przedostają się do otoczenia. Wyroby twarde są odporne na destrukcję, a duże niebezpieczeństwo zanieczyszczenia środowiska i zagrożenie zdrowia ludzkiego występuje w przypadku ich obróbki mechanicznej (ciecie, wiercenie) oraz rozbijanie w wyniku zrzucania z wysokości w trakcie prac remontowych. Do tej grupy zaliczane są m. in. płyty faliste azbestowo cementowe, płyty karo, płyty płaskie wykorzystywane jako elewacja w budownictwie, itd. 7
Szczegółowy zakres zastosowań wyrobów zawierających azbest z podziałem na klasę I oraz II przedstawia tabela Tabela Zakres zastosowań wyrobów zawierających azbest Klasa wyrobu I I I I I I I I II II II II II II II II Rodzaj wyrobu zawierającego azbest masy azbestowe natryskowe sznury tektura azbestowa płyty azbestowo - kauczukowe wyroby tekstylne z azbestu (rękawice i inne tkaniny) masa lub tekstura azbestowa materiały i wykładziny cierne zawierające azbest masy ognioodporne zawierające azbest płyty azbestowo cementowe faliste i gąsiory płyty azbestowo cementowe płaskie prasowane płyty azbestowo cementowe płaskie karo płyty azbestowo cementowe sucho formowane kolorys, acekol i inne rury azbestowo cementowe (bezciśnieniowe i ciśnieniowe) otuliny azbestowo - cementowe kształtki azbestowo cementowe budowlane kształtki azbestowo cementowe elektroizolacyjne Zastosowanie Izolacja ogniochronna konstrukcji stalowych i przegród budowlanych, izolacja akustyczna obiektów użyteczności publicznej piece przemysłowe wraz z kanałami spalin, nagrzewnica, rekuperatory, kominy przemysłowe Izolacja termiczna i uszczelnienie w instalacjach przemysłowych, aparaturze kontrolno pomiarowej i laboratoryjnej uszczelnianie urządzeń przemysłowych pracujących w środowisku agresywnym ochrona pracowników drobne urządzenia w gospodarstwach domowych, np. żelazka, płytki kuchenne, piece akumulacyjne hamulce i sprzęgła piece przemysłowe wraz z kanałami spalin pokrycia dachowe, balkony ściany osłonowe, ściany działowe, elewacje zewnętrzne, osłona ścian przewodów windowych, szybów wentylacyjnych i instalacyjnych, chłodnie kominowe, chłodnie wentylatorowe pokrycia dachowe, elewacje zewnętrzne elewacje zewnętrzne, osłony kanałów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, ściany działowe przewody kanalizacyjne i wodociągowe, rynny spustowe na śmieci, przewody kominowe izolacja urządzeń ciepłowniczych i innych przemysłowych przewody wentylacyjne, podokienniki, osłony rurociągów ciepłowniczych, osłony kanałów spalinowych i wentylacyjnych przegrody izolacyjne w aparatach i urządzeniach elektrycznych II płytki PCV podłogi w blokach mieszkalnych I lub II Źródło: www.mg.gov.pl płyty azbestowo cementowe konstrukcyjne ognioodporne osłony ognioodporne i przeciwpożarowe w budynkach przemysłowych (kotłownie), izolacja urządzeń grzewczych, grodzie przeciwogniowe w okrętownictwie 8
SZKODLIWOŚĆ AZBESTU NA ŻYCIE LUDZKIE Azbest jest nazwą handlową grupy minerałów włóknistych, które pod względem chemicznym są uwodnionymi krzemianami magnezu, żelaza, wapnia i sodu. Chorobotwórcze działanie azbestu powstaje w wyniku wdychania włókien, zawieszonych w powietrzu. Dopóki włókna nie są uwalniane do powietrza i nie występuje ich wdychanie, wyroby z udziałem azbestu nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Na występowanie i typ patologii wpływa rodzaj azbestu, wymiary tworzących go włókien i ich stężenie oraz czas trwania narażenia. Biologiczna agresywność pyłu azbestowego jest zależna od stopnia penetracji i liczby włókien, które uległy retencji w płucach, jak również od fizycznych i aerodynamicznych cech włókien. Szczególne znaczenie ma w tym przypadku średnica włókien. Włókna cienkie, o średnicy poniżej 3 mikrometrów, przenoszone są łatwiej i docierają do końcowych odcinków dróg oddechowych, podczas gdy włókna grube, o średnicy powyżej 5 mikrometrów, zatrzymują się w górnych odcinkach dróg oddechowych. Skręcone włókna chryzotylu o dużej średnicy, mają tendencję do zatrzymywania się wyżej, w porównaniu z igłowymi włóknami azbestów amfibolowych, z łatwością przenikających do obwodowych części płuc. Największe zagrożenie dla organizmu ludzkiego stanowią włókna respirabilne, to znaczy takie, które mogą występować w trwałej postaci w powietrzu i przedostawać się z wdychanym powietrzem do pęcherzyków płucnych. Są one dłuższe od 5 mikrometrów, mają grubość mniejszą od 3 mikrometrów, a stosunek długości włókna do jego grubości nie jest mniejszy niż 3: Ze względu na to, że włókna azbestu chryzotylowego są łatwiej zatrzymywane w górnych partiach układu oddechowego, w porównaniu z włóknami azbestów amfibolowych oraz ze względu na fakt, że są także skuteczniej usuwane z płuc, narażenie na kontakt z azbestem amfibolowym niesie ze sobą ryzyko zdrowotne. Mimo istnienia normatywów higienicznych dla stężenia włókien azbestu w powietrzu nie można określić dawki progowej pyłu dla działania rakotwórczego azbestu. Wyroby azbestowe, będące w dobrym stanie technicznym oraz odpowiednio zabezpieczone, nie stanowią istotnego zagrożenia dla zdrowia ludzkiego. Zagrożenie, jednak, pojawia się wówczas, gdy zaistnieją warunki stwarzające możliwości uwalniania się włókien azbestowych do otoczenia. Do sytuacji takich dochodzi najczęściej w wyniku poddawania elementów azbestowych obróbce mechanicznej, jak również wskutek naruszania struktury wyrobu spowodowanej naturalnym starzeniem się materiału oraz pod wpływem oddziaływania czynników atmosferycznych. Narażenie zawodowe na pył azbestowy może być przyczyną następujących chorób układu oddechowego: pylicy azbestowej (azbestozy), łagodnych zmian opłucowych, raka płuc (najpowszechniejszego nowotworu złośliwego, powodowanego przez azbest), międzybłoniaków opłucnej i otrzewnej, nowotworów o wysokiej złośliwości. Przy narażeniu komunalnym na pył azbestowy głównym skutkiem zdrowotnym, który należy brać pod uwagę, jest międzybłoniak opłucnej i otrzewnej. W zależności od poziomu ekspozycji, może być obserwowany wzrost ryzyka raka płuc. 9
W latach 2004 2010 Instytut Medycyny Pracy w Łodzi prowadził badania powietrza na zawartość włókien azbestu na terenie całej Polski. Powietrze pobierano przy użyciu aspiratora stacjonarnego JSH 12000 jednorazowo 13 l/min. przez 100 min. na filtry 25 mm Sartorius 0,8 µm por. W wyznaczonych punktach pomiarowych pobrano 2-4 próbek powietrza w okresie letnim oraz jesiennym. Badania były także prowadzone na terenie województwa kujawsko pomorskiego i obejmowały zasięgiem powiat aleksandrowski na terenie którego położone jest Miasto Aleksandrów Kujawski. Pomiary stężenia włókien azbestu wykonano w roku 2008. W każdym punkcie pomiarowym pobrane zostały 3-4 próbki powietrza. Ogółem w pobranych na terenie województwa 303 próbkach powietrza, w 98, tj. 32% było poniżej poziomu oznaczalności metody, czyli wynosiły poniżej 180 wł/m 3 powietrza. Rozkład wartości średnich stężeń azbestu (wł/m 3 ) w punktach na terenie województwa kujawskopomorskiego kształtował się następująco: stężenia bardzo niskie i niskie (do 400 wł/m3) w 48,2% punktow, umiarkowane (do 1000 wł/m 3 ) w 50,6% punktów. Średnie stężenie na terenie województwa wynosiło ogółem dla wszystkich punktów 337 wł/m 3 (95%pu: 271-421). Analiza wyników wykazała niski, w porównaniu do innych województw, stopień zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego włóknami azbestu, przy niewielkim rozrzucie wyników w poszczególnych punktach zawierających się prawie całkowicie w przedziale niskich i umiarkowanych stężeń. Spośród ogółu chorób zawodowych stwierdzonych w latach 2000-2009 w woj. kujawsko-pomorskim 1,5% (21 przypadków) spowodowanych było narażeniem na azbest. Były to 4 przypadki pylicy azbestowej, 9 przypadków międzybłoniaka opłucnej, 6 raka płuca i 2 przypadki nienowotworowej choroby opłucnej. 4. WYKAZ AKTUALNYCH AKTÓW PRAWNYCH REGULUJĄCYCH POSTĘPOWANIE Z AZBESTEM Azbest ze względu na swoje właściwości należy do substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzkiego. Substancja ta powinna podlegać sukcesywnej eliminacji. Poniżej przedstawiono szczegółowy wykaz regulacji prawnych dotyczących sposobu postępowania z odpadami oraz wyrobami zawierającymi azbest. Dyrektywy i decyzje Dyrektywa Rady 67/548/EWG z dnia 27 czerwca 1967 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 196 z 16.08.1967, str. 1; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 1, str. 27), Dyrektywa Rady 76/769/EWG z dnia 27 lipca 1976 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 262 z 27.09.1976, str. 201, z późn. zm.; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 3, str. 317) Dyrektywa Rady 83/477/EWG z dnia 19 września 1983 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy (druga dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 8 dyrektywy 80/1107/EWG) (Dz. Urz. WE 263 z 29.09.1983, str. 25, z późn. zm.; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 264), 10
Dyrektywa Rady 87/217/EWG z dnia 19 marca 1987 r. w sprawie ograniczenia zanieczyszczenia środowiska azbestem i zapobiegania temu zanieczyszczeniu (Dz. Urz. WE L 85 z 28.01987, str. 40, z późn. zm.; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 8, str. 269), Dyrektywa Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (Dz. Urz. WE L 183 z 29.06.1989, str. 1, z późn. zm.; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 349), Dyrektywa Rady 91/689/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 377 z 211991, str. 20, Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, roz. 15, t. 2, str. 78), Dyrektywa Rady 92/57EWG z dnia 24 czerwca 1992 r. w sprawie wprowadzenia minimalnych wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na tymczasowych lub ruchomych budowach (ósma szczegółowa dyrektywa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 245, z 26.08.1992, str. 6, Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, roz.5, t. 2, str. 71), Dyrektywa Rady 94/33/WE z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych (Dz. Urz. WE L 216 z 20.08.1994, str.12, z późn. zm.; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 2, str. 213), Dyrektywa Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów (Dz. Urz. WE L 182 z 16.07.1999, str. 1, z późn. zm.; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 4, str. 228), Decyzja Rady 2003/33/WE z dnia 19 grudnia 2002 r. ustanawiająca kryteria i procedury przyjęcia odpadów na składowiska, na podstawie art. 16 i załącznika II do dyrektywy 1999/31/WE (Dz. Urz. WE L 11 z 16.02003, str. 27, Dz. Urz. WE L 218 z 208.2007, str. 25; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, str. 314), Dyrektywa 2002/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrotechnicznego i elektronicznego (WEEE) (Dz. Urz. WE L 37 z 102003, str. 24, Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, roz. 15, t. 7, str. 359), Dyrektywa 2004/37/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagennych podczas pracy (szósta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy Rady 89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 158 z 30.04.2004, str. 50; Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 5, str. 35), Dyrektywa 2006/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie odpadów (Dz. Urz. WE L114 z 27.4.2006, str. 9), Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) 1013/2006 z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów (Dz. Urz. WE L 190, z 107.2006), Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów (Dz. Urz. WE L 396, z 30.12006, str. 1 oraz sprostowanie w Dz. Urz. WE L 136, z 29.05.2007, str. 3). 11
Najważniejsze krajowe regulacje ustawowe dot. azbestu Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.), Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2006r. Nr 156 poz. 1118 z późn. zm.), Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20, z późn. zm.), Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. z 2009r. Nr 152 poz. 1222 z późn. zm.), Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2010r. Nr 185 poz. 1243 z późn. zm.), Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008r., Nr 25, poz. 150 z późn. zm.), Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. z 2002r. Nr 199, poz. 1671 z późn. zm), Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 72 z późn. zm.), Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. Nr 180, poz. 1495 z późn. zm.). Najważniejsze akty wykonawcze dot. azbestu Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2001 r. Nr 112, poz. 1206), Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002r. w sprawie rodzajów odpadów, które mogą być składowane w sposób nieselektywny (Dz. U. z 2002 r. Nr 191, poz. 1595), Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004r.Nr 71, poz. 649), Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 280, poz. 2771 z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2005r. Nr 73, poz. 645 z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. z 2005 r. Nr 216, poz.1824), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji (Dz. U. z 2006r. Nr 260, poz. 2181), Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o występowaniu substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (Dz. U. z 2009r. Nr 124, poz. 1033), 12
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2010 Nr 162 poz. 1089), Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz. U. z 2011r. Nr 8, poz. 31), Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2010 r. w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2011 (M.P. z 2010r. Nr 74, poz. 945). Aktualny wykaz aktów prawnych znajduje się na stronie internetowej odpowiednich ministerstw oraz Bazy Internetowego Systemu Aktów Prawnych Sejmu RP (www.isip.gov.pl). 5. PROCEDURY BEZPIECZNEGO POSTĘPOWANIA PRZY UŻYTKOWANIU, USUWANIU ORAZ UTYLIZACJI WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST W opracowanym Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032 przedstawiono konkretne cele oraz zadania, które będą realizowane w celu bezpiecznego użytkowania, usuwania oraz utylizacji wyrobów zawierających azbest. Poszczególne cele będą realizowane na trzech poziomach, tj. poziom centralny Rada Ministrów, Minister Gospodarki oraz w strukturze Ministerstwa Gospodarki Główny Koordynator, poziom wojewódzki samorząd województwa, poziom lokalny - samorząd powiatowy oraz samorząd gminny. Wykres Relacja współpracy organów poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego przy realizacji bezpiecznego postępowania z azbestem Źródło: Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 13
Działania związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest na poziomie lokalnym będą realizowane przez gminy. Zgodnie z uchwalonym dokumentem pn. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032 samorząd winien odpowiadać za realizację następujących działań: gromadzenie przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest oraz przekazywanie jej do marszałka województwa z wykorzystaniem dostępnego narzędzia informatycznego www.bazaazbestowa.pl, przygotowywanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, także w ramach planów gospodarki odpadami, organizowanie szkoleń lokalnych w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu nieruchomości bez korzystania z usług wyspecjalizowanych firm, organizowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych z uwzględnieniem zasad zawartych w Programie, inspirowanie właściwej postawy obywateli w zakresie obowiązków związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest, współpraca z marszałkiem województwa w zakresie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest oraz opracowywania programów usuwania wyrobów zawierających azbest, w szczególności w zakresie lokalizacji składowisk odpadów zawierających azbest oraz urządzeń przewoźnych do przetwarzania odpadów zawierających azbest, współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest, współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizację Programu, współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). 5. Zasady bezpiecznego postępowania i usuwania wyrobów zawierających azbest W dokumentach krajowych, tj. Krajowym Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski z 2002r., aktualizacji dokumentu pn. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 2032 oraz aktualnie obowiązujących regulacjach prawnych przyjęto, że wyroby zawierające azbest wykorzystuje się w sposób niestwarzający zagrożenia dla środowiska i zdrowia ludzi w terminie do dnia 31 grudnia 2032 roku. Termin usunięcia odpadów oraz wyrobów zawierających azbest wynika z Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649) oraz Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 2010r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2010 r. Nr 162, poz. 1089). Zgodnie z ww. rozporządzeniami właściciel, użytkownik wieczysty lub zarządca nieruchomości, a także obiektu, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest, przeprowadza kontrole stanu tych wyrobów w terminach wynikających z oceny stanu tych wyrobów. Z przeprowadzonej kontroli okresowej sporządza się w jednym egzemplarzu ocenę stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, zwaną dalej oceną. 14
Rozporządzenie ustanawia też 3 stopnie pilności użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest: stopień pilności I (wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie), stopień pilności II (ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku), stopień pilności III (ponowna ocena w terminie do 5 lat). Zgodnie z Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649) bezpieczne użytkowanie wyrobów zawierających azbest o gęstości objętościowej równej lub większej niż 1000 kg/m 3 jest możliwe po stwierdzeniu braku widocznych uszkodzeń mogących stwarzać warunki dla emisji azbestu do środowiska. Użytkując wyroby zawierające azbest winno się przestrzegać wymagania z zakresie ochrony środowiska. Dodatkowo wykorzystywanie azbestu lub wyrobów zawierających azbest w sposób umożliwiający emisję azbestu do środowiska jest niedopuszczalne. W celu bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest niezakwalifikowanych do wymiany należy je odpowiednio zabezpieczyć poprzez zabudowę (zamknięcie) przestrzeni w której znajdują się wyroby zawierające azbest, szczelną przegrodą bez naruszenia samego wyrobu lub pokrywania wyrobów bądź powierzchni zawierających azbest szczelną powłoką z głęboko penetrujących środków wiążących azbest, posiadających odpowiednią aprobatę techniczną. Po wykonaniu przedmiotowego zabezpieczenia należy ponownie sporządzić ocenę w terminie 30 dni od przeprowadzonego zabezpieczenia. Dodatkowo należy wyeliminować jakąkolwiek obróbkę mechaniczną przy pracach zabezpieczających wyroby zawierające azbest. Wykonawca prac polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest, obowiązany jest do: uzyskania odpowiednio zezwolenia, pozwolenia, decyzji zatwierdzania programu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi albo złożenia organowi informacji o sposobie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, przeszkolenia przez uprawnioną instytucję zatrudnianych pracowników, osób kierujących lub nadzorujących prace polegające na zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobów oraz przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania, opracowania przed rozpoczęciem prac szczegółowego planu prac usuwania wyrobów zawierających azbest, obejmującego w szczególności: identyfikację azbestu w przewidzianych do usunięcia materiałach, na podstawie udokumentowanej informacji od właściciela lub zarządcy obiektu albo też na podstawie badań przeprowadzonych przez laboratorium wyposażone w sprzęt umożliwiający ich prawidłową analizę i zdolne do stosowania odpowiedniej techniki identyfikacyjnej, informacje o metodach wykonywania planowanych prac, zakres niezbędnych zabezpieczeń pracowników oraz środowiska przed narażeniem na szkodliwość emisji azbestu, w tym problematykę określoną przepisami dotyczącymi planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, ustalenie niezbędnego dla rodzaju wykonywanych prac monitoringu powietrza, 15
posiadanie niezbędnego wyposażenia technicznego i socjalnego zapewniającego prowadzenie określonych planem prac oraz zabezpieczeń pracowników i środowiska przed narażeniem na działanie azbestu. Wykonawca prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest z miejsca, obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, a także z terenu prac, obowiązany jest do zgłoszenia zamiaru przeprowadzenia tych prac właściwemu organowi nadzoru budowlanego, właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy oraz właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, w terminie co najmniej 7 dni przed rozpoczęciem prac. W celu zapewnienia warunków bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest z miejsca ich występowania, wykonawca prac obowiązany jest do: izolowania od otoczenia obszaru prac przez stosowanie osłon zabezpieczających przenikanie azbestu do środowiska, ogrodzenia terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniejszej niż 1 m, przy zastosowaniu osłon zabezpieczających przed przenikaniem azbestu do środowiska, umieszczenia w strefie prac w widocznym miejscu tablic informacyjnych o następującej treści: "Uwaga! Zagrożenie azbestem"; w przypadku prowadzenia prac z wyrobami zawierającymi krokidolit treść tablic informacyjnych powinna być następująca: "Uwaga! Zagrożenie azbestem - krokidolitem", zastosowania odpowiednich środków technicznych ograniczających do minimum emisję azbestu do środowiska, zastosowania w obiekcie, gdzie prowadzone są prace, odpowiednich zabezpieczeń przed pyleniem i narażeniem na azbest, w tym uszczelnienia otworów okiennych i drzwiowych, a także innych zabezpieczeń przewidzianych w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, codziennego usuwania pozostałości pyłu azbestowego ze strefy prac przy zastosowaniu podciśnieniowego sprzętu odkurzającego lub metodą czyszczenia na mokro, izolowania pomieszczeń, w których zostały przekroczone dopuszczalne wartości stężeń pyłu azbestowego dla obszaru prac, w szczególności izolowania pomieszczeń w przypadku prowadzenia prac z wyrobami zawierającymi krokidolit, stosowania zespołu szczelnych pomieszczeń, w których następuje oczyszczenie pracowników z azbestu (komora dekontaminacyjna), przy usuwaniu pyłu azbestowego przekraczającego dopuszczalne wartości stężeń, zapoznania pracowników bezpośrednio zatrudnionych przy pracach z wyrobami zawierającymi azbest lub ich przedstawicieli z planem prac, a w szczególności z wymogami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie wykonywania prac. Prace związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest prowadzi się w sposób uniemożliwiający emisję azbestu do środowiska oraz powodujący zminimalizowanie pylenia poprzez: nawilżanie wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem lub demontażem i utrzymywanie w stanie wilgotnym przez cały czas pracy, demontaż całych wyrobów (płyt, rur, kształtek) bez jakiegokolwiek uszkadzania, tam gdzie jest to technicznie możliwe, 16
odspajanie materiałów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze, prowadzenie kontrolnego monitoringu powietrza w przypadku stwierdzenia występowania przekroczeń najwyższych dopuszczalnych stężeń pyłu azbestu w środowisku pracy, w miejscach prowadzonych prac, w tym również z wyrobami zawierającymi krokidolit, codzienne zabezpieczanie zdemontowanych wyrobów i odpadów zawierających azbest oraz ich magazynowanie na wyznaczonym i zabezpieczonym miejscu. Po wykonaniu prac, wykonawca prac ma obowiązek złożenia właścicielowi, użytkownikowi wieczystemu lub zarządcy nieruchomości, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest pisemnego oświadczenia o prawidłowości wykonania prac oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych. Transport wyrobów i odpadów zawierających azbest, dla których przepisy o transporcie towarów niebezpiecznych nie ustalają szczególnych warunków przewozowych, należy wykonać w sposób uniemożliwiający emisję azbestu do środowiska, w szczególności przez: szczelne opakowanie w folię polietylenową o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm wyrobów i odpadów o gęstości objętościowej równej lub większej niż 000 kg/m 3, zestalenie przy użyciu cementu, a następnie po utwardzeniu szczelne opakowanie w folię polietylenową o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm odpadów zawierających azbest o gęstości objętościowej mniejszej niż 000 kg/m 3, szczelne opakowanie odpadów pozostających w kontakcie z azbestem i zakwalifikowanych jako odpady o gęstości objętościowej mniejszej niż 000 kg/m 3 w worki z folii polietylenowej o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm, a następnie umieszczenie w opakowaniu zbiorczym z folii polietylenowej i szczelne zamknięcie, utrzymywanie w stanie wilgotnym odpadów zawierających azbest w trakcie ich przygotowywania do transportu, oznakowanie opakowań zgodnie z załącznikiem nr 2 do Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 649), magazynowanie przygotowanych do transportu opakowań w osobnych miejscach zabezpieczonych przed dostępem osób niepowołanych. Odpady zawierające azbest powinny być składowane na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na wydzielonych częściach składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne albo na podziemnych składowiskach odpadów niebezpiecznych. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2001r. Nr 112, poz. 1206) przedstawia katalog odpadów wraz z listą odpadów zawierających azbest klasyfikowanych jako niebezpieczne, a są to: 06 07 01* - odpady azbestowe z elektrolizy, 06 13 04* - odpady z przetwarzania azbestu, 10 11 82* - odpady zawierające azbest (z hutnictwa szkła), 10 13 09* - odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowo-azbestowych, 15 01 11* - opakowania z metali zawierające niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi, 16 01 11* - okładziny hamulcowe zawierające azbest, 16 01 17
12* - zużyte urządzenia zawierające azbest, 17 06 01* - materiały izolacyjne zawierające azbest, 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawierające azbest. 5. Procedury dotyczące postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest W Polsce problematyka bezpiecznego postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest została uszeregowana w bloku tematycznym obejmującym łącznie 6 procedur. Są to: Grupa I. Procedury obowiązujące właścicieli i zarządzających obiektami, instalacjami i urządzeniami zawierającymi azbest lub wyroby zawierające azbest. Procedura 1 dotycząca obowiązków w czasie użytkowania obiektów, instalacji i urządzeń, Procedura 2 dotycząca obowiązków przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest, Grupa II. Procedury obowiązujące wykonawców prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest wytwórców odpadów niebezpiecznych. Procedura 3 dotycząca postępowania przy pracach przygotowawczych do usunięcia wyrobów zawierających azbest, Procedura 4 dotycząca prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, wraz z oczyszczaniem obiektu (terenu) instalacji. Grupa III. Procedura obowiązująca prowadzących działalność w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Procedura 5 dotycząca przygotowania i transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Grupa IV. Procedura obowiązująca zarządzających składowiskami odpadów niebezpiecznych zawierających azbest. Procedura 6 dotycząca składowania odpadów na składowisku przeznaczonym do wyłącznego składowania odpadów zawierających azbest lub innym, spełniającym odpowiednie warunki techniczne. P R O C E D U R A Dotycząca obowiązków i postępowania właścicieli oraz zarządców przy użytkowaniu obiektów i terenów z wyrobami zawierającymi azbest Cel procedury: przedstawienie zakresu obowiązków i zasad postępowania właścicieli i zarządców budynków, budowli, instalacji i urządzeń oraz terenów gdzie znajduje się azbest lub wyroby zawierające azbest. Procedura dotyczy więc bezpiecznego ich użytkowania. Zakres procedury: obejmuje okres posiadania budynku, budowli, instalacji lub urządzenia przemysłowego oraz terenu niezależnie od ich wielkości lub stanu, jeżeli znajdują się tam wyroby zawierające azbest. 18
Wykres Zakres procedury 1 Źródło: Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi azbest, AGH Kraków P R O C E D U R A Dotycząca obowiązków i postępowania właścicieli i zarządców przy usuwaniu wyrobów zawierających azbest z obiektów lub terenów Cel procedury: przedstawienie zakresu obowiązków i postępowania właścicieli i zarządców budynków, budowli, instalacji lub urządzeń oraz terenów z wyrobami zawierającymi azbest przed i w czasie wykonywania prac usuwania lub zabezpieczania takich wyrobów. Zakres procedury: obejmuje okres od podjęcia decyzji o zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest, do zakończenia tych robót i uzyskania stosownego oświadczenia wykonawcy prac. Wykres Zakres procedury 2 Źródło: Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi azbest, AGH Kraków 19
P R O C E D U R A Dotycząca postępowania przy pracach przygotowawczych do usuwania wyrobów zawierających azbest Cel procedury: przedstawienie zasad postępowania podczas prac przygotowawczych do usuwania wyrobów zawierających azbest lub ich zabezpieczenia. Zakres procedury: obejmuje całokształt prac oraz postępowania dotyczącego przygotowania do zabezpieczenia lub usuwania wyrobów zawierających azbest. Wykres 4. Zakres procedury 3 Źródło: Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi azbest, AGH Kraków 20
P R O C E D U R A 4. Dotycząca prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest, wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, raz z oczyszczaniem obiektu/terenu/instalacji azbestu Celem procedury: przedstawienie zakresu obowiązków i zasad postępowania wykonawców prac polegających na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest będących, w zrozumieniu ustawy o odpadach wytwórcami odpadów niebezpiecznych, Zakres procedury: obejmuje okres od rozpoczęcia do zakończenia prac polegających na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobów zawierających azbest wytwarzaniu odpadów niebezpiecznych, wraz z oczyszczaniem budynku, budowli, instalacji lub urządzenia i terenu z pozostałości azbestu. Wykres 5. Zakres procedury 4 Źródło: Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi azbest, AGH Kraków 21
P R O C E D U R A 5. Dotycząca przygotowania i transportu odpadów niebezpiecznych zawierających azbest Wykres 6. Zakres procedury 5 Źródło: Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi azbest, AGH Kraków 22
P R O C E D U R A 6. Dotycząca składowania odpadów na składowiskach lub w wydzielonych kwaterach przeznaczonych do wyłącznego składowania odpadów zawierających azbest Wykres 7. Zakres procedury 6 Źródło: Bezpieczne postępowanie z azbestem i materiałami zawierającymi azbest, AGH Kraków 23
6. GOSPODAROWANIE ODPADAMI I WYROBAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST NA TERENIE MIASTA ALEKSANDRÓW KUJAWSKI 6. Ogólna charakterystyka Miasta Aleksandrów Kujawski Miasto Aleksandrów Kujawski położone jest w centralnej Polsce na Kujawach, między Toruniem a Włocławkiem. Administracyjnie obszar miasta znajduje się w środkowej części województwa kujawsko-pomorskiego w strefie oddziaływania dużych aglomeracji: warszawskiej, gdańskiej, poznańskiej i łódzkiej. W strukturze użytkowania gruntów przeważają tereny leśne, które zajmują 176 ha oraz tereny zabudowy mieszkaniowej - 172,9 ha. Tereny komunikacyjne zajmują 97,5 ha, zieleń urządzona 60,1 ha, tereny przemysłowe i składy 58,2 ha, a tereny upraw polowych 72,9 ha. Przeważają, zatem tereny zainwestowane, jednak duży udział, jak na obszar miejski zajmują tereny zielone. Miasto graniczy z gminą wiejską Aleksandrów Kujawski (powiat aleksandrowski) oraz gminą Wielka Nieszawka (powiat toruński). Jest oddalone o 25 km od Torunia - samorządowej stolicy województwa kujawsko-pomorskiego i 38 km od Włocławka. Na terenie Gminy Wiejskiej - Aleksandrów Kujawski przebiega droga krajowa nr 1 Łódź-Gdańsk w miejscu, gdzie planowany jest przebieg trasy autostrady A-1 wraz ze zjazdem, łączącej Półwysep Skandynawski z południem Europy. Pomyślne perspektywy dla rozwoju miasta wynikają również z faktu, iż w pobliżu Aleksandrowa planowana jest budowa zapory wodnej na Wiśle pod Nieszawą. Przez Aleksandrów przebiega także zelektryfikowana linia kolejowa relacji Łódź Bydgoszcz - Gdańsk, dzięki której w latach 1860-1862 nastąpił szybki rozwój miasta. Bardzo korzystne położenie geograficzno-komunikacyjne Aleksandrowa u zbiegu głównych szlaków drogowych i kolejowych kraju ma istotne znaczenie dla rozwoju miasta. Gospodarczy pejzaż miasta tworzy przede wszystkim silne rzemiosło i dynamicznie rozwijający się handel. W mieście nie ma uciążliwego przemysłu; istniejące zakłady przemysłowe wiążą swą działalność z produkcją rolną. Na terenie miasta działa kilka firm, których wyroby sprzedawane są nie tylko na rynku lokalnym, ale przede wszystkim poza granicami kraju. Aleksandrów posiada rozbudowaną infrastrukturę techniczną i komunalną (oczyszczalnia ścieków, wysypisko międzygminne, własne ujęcia wody podziemnej o bardzo dobrych parametrach jakościowych). Opierając się na opracowanej na lata 2001-2010 Strategii rozwoju miasta - Aleksandrów Kujawski podejmowane są różnorodne działania zmierzające do tego, aby zgodnie z celem strategicznym Aleksandrów Kujawski stał się miastem przyjaznym i atrakcyjnym dla mieszkańców i inwestorów. 24