Wymagania edukacyjne na stopnie szkolne Mapa jako źródło wiedzy geograficznej dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący pojęcia*: legenda mapy, poziomica pojęcia: mapa, skala mapy, wysokość względna i bezwzględna pojęcia: mapa hipsometryczna 10 rr wykorzystuje podręcznik do geografii jako źródło wiedzy geograficznej, rr posługuje się legendą mapy, rrwskazuje elementy siatki karto- graficznej, rr wskazuje na mapie kierunki główne i pośrednie, rrpotrafi odczytać wysokość bez- względną punktu położonego na opisanej poziomicy rr zna różne źródła wiedzy geogra- ficznej, rr znajduje wiadomości na zadany temat we wskazanych źródłach wiedzy, rr wymienia główne elementy mapy, rr wymienia rodzaje skali, rr podane skale zapisuje w innej postaci, rrkorzystając ze skali mapy, obli- cza odległość w terenie pomiędzy wskazanymi punktami, rr określa współrzędne geogra- ficzne wskazanych obiektów na podstawie siatki kartograficznej, rr potrafi odczytać na mapie po- ziomicowej i hipsometrycznej wysokość bezwzględną wskazanych punktów, rr potrafi obliczyć, na podstawie poziomic, wysokość względną wskazanego punktu, rr rozpoznaje formy terenu na ma- pie hipsometrycznej, rr wyszukuje potrzebne informacje ze wskazanej mapy, korzystając z jej legendy, rr orientuje w terenie plan i mapę, rr podaje źródła wiedzy, z których może skorzystać, szukając informacji na zadany temat, rrkorzystając ze skali mapy, obli- cza odległość na mapie odpowiadającą podanej odległości w terenie, rr potrafi uporządkować podane skale według wskazanej wielkości, rr określa współrzędne geograficz- ne wskazanych obiektów z podaną dokładnością, rr na podstawie podanych współ- rzędnych geograficznych odszukuje na mapie obiekty geograficzne, rr oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową w stopniach, rr rozpoznaje na mapie poziomi- cowej wypukłe i wklęsłe formy terenu, rr rozpoznaje na mapie poziomi- cowej stok łagodny i stromy, rridentyfikuje obiekty geograficz- ne na mapie na podstawie ich opisu, rr opisuje obiekty geograficzne na podstawie mapy rr znajduje wiadomości na zadany temat w różnych źródłach wiedzy, w tym w internecie, rr oblicza skalę mapy na podstawie odległości w terenie i odpowiadającej jej odległości na mapie, rr wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapach, rr odszukuje na mapie obiekty geo- graficzne na podstawie współrzędnych geograficznych podanych z określoną dokładnością, rr oblicza rozciągłość południkową w kilometrach rr na podstawie mapy poziomico- wej określa bieg rzeki, rr potrafi dobrać odpowiednią mapę tematyczną w celu uzyskania określonych informacji, rr wyjaśnia zależność treści mapy od skali, rr odczytuje informacje przedsta- wione na mapach za pomocą różnych metod kartograficznych rridentyfikuje obiekty geograficz- ne zaznaczone na planie lub mapie z odpowiadającymi im obiektami w terenie, rr korzysta z różnych źródeł wie- dzy, rrocenia wiarygodność i użytecz- ność różnych źródeł wiedzy, rr korzystając ze skali mapy, ob- licza powierzchnię w terenie wskazanych obiektów geograficznych, rr wyjaśnia, na czym polega gene- ralizacja mapy, rr na podstawie mapy poziomico- wej wykonuje profil hipsometryczny, rr projektuje, opisuje i prezentu- je trasy podróży na podstawie map oraz innych źródeł wiedzy, rr ocenia przydatność map przy rozwiązywaniu różnych zadań praktycznych * Uczeń posługuje się ze zrozumieniem wskazanymi pojęciami. Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2015
rr identyfikuje trasę zaznaczoną na planie lub mapie z odpowiadającą jej trasą w terenie, rr projektuje trasy podróży na pod- stawie map samochodowych, rr określa położenie geograficzne obiektów i obszarów względem siebie na podstawie mapy rr wyszukuje na mapie obiekty przedstawione na zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz je charakteryzuje, rr projektuje i opisuje trasy podró- ży na podstawie map turystycznych i topograficznych Lądy i oceany współczesny obraz powierzchni Ziemi pojęcia: linia brzegowa pojęcia: depresja, nizina, wyżyna pojęcia: szelf, grzbiet oceaniczny 11 rr zna nazwy lądów i oceanów oraz ich rozmieszczenie, rr zna nazwy wybranych obiektów geograficznych na lądach: nizin, wyżyn, gór i lokalizuje je na mapach, rr lokalizuje na mapach wybrane elementy linii brzegowej oraz morza śródziemne Europy rr lokalizuje na mapach wybrane morza i elementy linii brzegowej, rr lokalizuje, korzystając z mapy (również konturowej), wskazane niziny, wyżyny oraz góry na poszczególnych kontynentach, rr opisuje środowisko przyrodni- cze, na podstawie map tematycznych poszczególnych kontynentów rr charakteryzuje na podstawie map rozmieszczenie lądów i oceanów na Ziemi, rr lokalizuje na mapach (również konturowych) wybrane obiekty geograficzne: morza, cieśniny, wyspy, półwyspy, niziny, wyżyny oraz góry, rrpodaje wyróżniające cechy śro- dowiska przyrodniczego poszczególnych kontynentów rr lokalizuje na mapach (również konturowych) wskazane obiekty geograficzne: morza, cieśniny, wyspy i archipelagi wysp, półwyspy, niziny, wyżyny oraz góry, rr wskazuje granice umownego podziału wszechoceanu, rr lokalizuje, korzystając z mapy, wybrane rowy i grzbiety oceaniczne rr porównuje cechy położenia po- szczególnych lądów i oceanów, rr wyjaśnia na przykładach przy- czyny przestrzennego zróżnicowania warunków środowiska przyrodniczego na poszczególnych kontynentach pojęcia: Wszechświat, Układ Słoneczny, gwiazda, planeta, ruch obrotowy Ziemi, ruch obiegowy Ziemi, czas urzędowy rr odróżnia gwiazdę od planety na przykładzie Słońca i Ziemi, rr wie, że Ziemia ma kształt kuli, rr podaje czas jednego obrotu Zie- mi wokół własnej osi jako podstawę rachuby czasu, rr podaje zjawisko następstwa dnia i nocy jako skutek ruchu obrotowego Ziemi, rr podaje, na podstawie własnych spostrzeżeń, przykłady konsekpojęcia: biegun ziemski, orbita, sfera niebieska, zenit, górowanie słońca, południk, czas słoneczny, czas strefowy rr opisuje kształt Ziemi (jako geo- idy), rr podaje wymiary Ziemi: obwód wzdłuż równika, średni promień, rr przedstawia główne założenia he- liocentrycznej teorii Kopernika rr demonstruje, posługując się glo- busem, ruch obrotowy Ziemi, rrpodaje wartość prędkości kąto- wej w ruchu obrotowym Ziemi, Ruchy Ziemi i ich następstwa pojęcia: meteoryt, kometa, długość i szerokość geograficzna, równonoc, przesilenie letnie i zimowe rr wymienia planety Układu Sło- necznego, rr określa, korzystając z rysunków, miejsce Ziemi we Wszechświecie i w Układzie Słonecznym, rr wymienia cechy ruchu obroto- wego i obiegowego Ziemi, rr podaje najważniejsze geogra- ficzne następstwa ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, pojęcia: galaktyka rr określa miejsce Ziemi w Ukła- dzie Słonecznym i we Wszechświecie, rr podaje przykłady konsekwen- cji dla życia i działalności człowieka, wynikających ze zmiany ilości energii słonecznej docierającej do powierzchni Ziemi w różnych szerokościach geograficznych, rr podaje główne cechy budowy Wszechświata, rr porównuje założenia teorii geo- centrycznej i heliocentrycznej teorii Kopernika, potrafi wyjaśnić, że spłaszczenie rr Ziemi przy biegunach jest zarówno dowodem, jak i skutkiem ruchu obrotowego Ziemi,
12 wencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla codziennego życia człowieka, rr wskazuje na globusie bieguny, południki i równoleżniki (w tym równik), rr wskazuje na globusie: kierunki główne oraz półkule (N, S, E, W), rr odczytuje na globusie współ- rzędne geograficzne punktów, leżących na przecięciu południków i równoleżników zaznaczonych na globusie, rr podaje czas jednego obiegu Zie- mi dookoła Słońca (rok), rr wie, że następstwo astronomicz- nych pór roku jest skutkiem ruchu obiegowego Ziemi, rr wie, że ruchy: obrotowy i obie- gowy Ziemi odbywają się równocześnie, rr podaje daty początku astrono- micznych pór roku rr wymienia przynajmniej po dwa geograficzne następstwa ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, rr na podstawie własnych spo- strzeżeń podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla środowiska przyrodniczego oraz codziennego życia człowieka, rr wymienia cechy południków i równoleżników, rr określa współrzędne geogra- ficzne wskazanych punktów na podstawie siatki geograficznej, rr oblicza różnicę miejscowego czasu słonecznego dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie ich długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1 ) rr określa czas strefowy wskazane- go miejsca na podstawie mapy stref czasowych, rrwskazuje na mapie stref czaso- wych linię zmiany daty, rr uzasadnia konieczność posługi- wania się czasem urzędowym rr wyjaśnia związek długości trwa- nia zwykłego roku kalendarzowego i roku przestępnego z ruchem obiegowym Ziemi, rr podaje nazwy równoleżników, nad którymi Słońce góruje w zenicie w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, rr przedstawia położenie (granice) stref oświetlenia Ziemi, rr przedstawia, korzystając z włas- nych obserwacji, zmiany oświetlenia Ziemi oraz długości dnia i nocy w umiarkowanych szerokościach geograficznych w ciągu roku rr na podstawie własnych spo- strzeżeń i innych źródeł wiedzy podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla gospodarki człowieka, rr oblicza miejscowy czas słonecz- ny dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1 ) rr podaje zasadę podziału Ziemi na strefy czasowe, rr wskazuje na mapie przykłady państw, na których terytorium przebiega kilka stref czasowych, rr określa datę po przekroczeniu linii zmiany daty, rr korzystając z rysunków, przedsta- wia oświetlenie Ziemi w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, rr przedstawia (wykorzystując rów- nież własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku, rr podaje cechy stref oświetlenia Ziemi rr potrafi wyznaczyć południk miejscowy, rr przedstawia zależność między czasem słonecznym a długością geograficzną, rr oblicza miejscowy czas słonecz- ny dla dowolnych punktów na Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1 ), rr oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1 ) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych, rr oblicza, w których latach luty miał (będzie miał) 29 dni, rr wyjaśnia związek między ce- chami strefy oświetlenia Ziemi a szerokością geograficzną, rr oblicza wysokość Słońca nad ho- ryzontem w momencie górowania na podanej szerokości geograficznej w dniach rozpoczęcia astronomicznych pór roku rr wyjaśnia związek prędkości linio- wej z prędkością kątową punktów w ruchu obrotowym Ziemi, rr oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1 ) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych, rr oblicza różnicę czasu strefowego na podstawie długości geograficznej punktów, rr wykazuje związek między miej- scowym czasem słonecznym, czasem strefowym a czasem urzędowym, rr wyjaśnia związek między długo- ścią dnia i nocy a zmianą miejsca wschodu i zachodu Słońca na horyzoncie, rr przedstawia na schematach zmienność w ciągu roku długości widomej drogi Słońca i wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w różnych szerokościach geograficznych, rr wykazuje związek między sta- łym nachyleniem osi ziemskiej do płaszczyzny orbity a oświetleniem Ziemi, rr oblicza szerokość geograficzną miejsca na podstawie wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, rr wyjaśnia występowanie dni i nocy polarnych oraz długość ich trwania w zależności od szerokości geograficznej
pojęcia: składnik klimatu pojęcia: klimat, amplituda temperatury powietrza, czynnik klimatotwórczy, smog, strefa klimatyczna Klimat pojęcia: izobara, izoterma, izohieta, cień opadowy pojęcia: efekt cieplarniany 13 rr wymienia dwa składniki pogody i klimatu: temperaturę powietrza i opady, rr przeprowadza pomiary tempe- ratury powietrza i proste obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do opisu pogody, rr odczytuje dane z diagramów klimatycznych, rr wskazuje na mapie obszary wy- stępowania monsunów, rr wymienia najważniejsze ce- chy wybranych typów klimatu i wskazuje, posługując się mapą, obszary ich występowania rr wymienia najważniejsze skład- niki pogody i klimatu, rr na podstawie danych liczbo- wych sporządza diagram klimatyczny, rr oblicza na podstawie danych liczbowych: średnią temperaturę powietrza, sumę opadów, amplitudę temperatury powietrza, rr czyta mapy klimatyczne, rr wie, że temperatura powietrza spada wraz z oddalaniem się od równika oraz wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej, rrpotrafi odszukać na mapie na- zwy ciepłych i zimnych prądów morskich, rr podaje przykłady wpływu czło- wieka na klimat w skali lokalnej (np. na terenie miasta), rr wykazuje związek między wa- runkami klimatycznymi a życiem i działalnością człowieka, rr podaje cechy klimatu górskiego, rr podaje cechy wiatru halnego, rr porównuje, na podstawie wykre- sów klimatycznych lub danych liczbowych, wybrane typy klimatu, rr podaje najważniejsze cechy stref klimatycznych rr podaje różnicę pomiędzy pogo- dą a klimatem, rr oblicza na podstawie diagramu kli- matycznego: średnią temperaturę powietrza, sumę opadów, amplitudę temperatury powietrza, rr podaje czynniki klimatotwórcze, rr na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych przedstawia wpływ szerokości geograficznej i rzeźby terenu na klimat wskazanych obszarów Ziemi, rr oblicza temperaturę powietrza na wskazanej wysokości bezwzględnej, rr podaje nazwy wybranych prą- dów morskich, rr odczytuje na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych cechy klimatu morskiego i kontynentalnego, rr podaje przyczyny prowadzące do nasilania się efektu cieplarnianego, rr podaje przynajmniej dwa przy- kłady skutków nasilania się efektu cieplarnianego, rr wyjaśnia związek zmian klima- tycznych na Ziemi z wycinaniem lasów równikowych, rr porównuje warunki klimatyczne wskazanych stref klimatycznych, rr wykazuje zróżnicowanie klima- tyczne Ziemi na podstawie analizy map rozkładu temperatury powietrza i opadów, rr wyjaśnia mechanizm powstawa- nia cienia opadowego, rr przedstawia na podstawie map i diagramów klimatycznych wpływ morza, w tym prądów morskich, na klimat, rr przedstawia na podstawie schema- tu monsunowe krążenie powietrza w Azji Południowo- Wschodniej, rr opisuje mechanizm efektu cie- plarnianego, rr wyjaśnia różnicę pomiędzy efek- tem cieplarnianym a wzrostem efektu cieplarnianego, rr podaje przykłady skutków wzro- stu efektu cieplarnianego, rr podaje najważniejsze cechy wy- branych typów klimatu, rr interpretuje mapy klimatyczne rr przeprowadza pomiary i proste obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do interpretacji zjawisk klimatycznych, rr wyjaśnia wpływ szerokości geo- graficznej na klimat, rrwykazuje na przykładach zwią- zek między wysokością Słońca nad horyzontem w czasie górowania a szerokością geograficzną, rr wykazuje wpływ rzeźby terenu na klimat wybranych obszarów Ziemi, rr wyjaśnia mechanizm powstawa- nia dziury ozonowej, wykazuje zależności między rr strefami klimatycznymi a strefami oświetlenia Ziemi
rr wykazuje zróżnicowanie klima- tyczne Ziemi na podstawie analizy map stref klimatycznych, rr przedstawia, korzystając z ry- sunku, mechanizm powstawania wiatru halnego Zróżnicowanie roślinności, gleb oraz wód powierzchniowych na Ziemi pojęcia: rzeka główna, dopływ pojęcia: formacja roślinna, gleba strefowa, zlewisko, dorzecze, dział wodny, rzeka stała i okresowa pojęcia: zasilanie rzeki, rzeka epizodyczna, obszar bezodpływowy 14 rr zna nazwy wybranych formacji występujących na Ziemi, rr rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie fotografii, rrpodaje przykłady roślin i zwie- rząt żyjących we wskazanych formacjach roślinnych, rr lokalizuje występowanie wybra- nych formacji roślinnych na podstawie map krajobrazowych, rr wskazuje na mapie najdłuższe rze- ki oraz największe jeziora na poszczególnych kontynentach i podaje ich nazwy rr rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie opisu, rr wymienia wybrane gatunki ro- ślin i zwierząt charakterystyczne dla danych obszarów Ziemi, rr lokalizuje na mapach obszary występowania wybranych formacji roślinnych strefy gorącej, umiarkowanej i chłodnej, rr wykazuje wpływ klimatu na zróż- nicowanie roślinności na Ziemi, rr opisuje piętrowy układ roślinno- ści w górach, rr wymienia wybrane typy gleb występujące w strefie gorącej, umiarkowanej i chłodnej, rr lokalizuje na mapach największe systemy rzeczne, rr lokalizuje na mapach konturowych wybrane rzeki i jeziora świata, rr określa na podstawie mapy, do jakich zlewisk należą wskazane rzeki, rr wyznacza na mapie konturowej dział wodny między wskazanymi zlewiskami i dorzeczami rr charakteryzuje poziomy glebo- we na podstawie rysunków, rr wykazuje zróżnicowanie roślin- ności i gleb na Ziemi na podstawie map tematycznych, rr przedstawia na przykładach zwią- zek sieci rzecznej z warunkami klimatycznymi, rr przedstawia na podstawie mapy rozmieszczenie obszarów bezodpływowych i wyjaśnia przyczynę ich występowania, rr przedstawia genezę wybranych jezior na Ziemi rr wykazuje współzależności mię- dzy roślinnością, glebami a warunkami klimatycznymi na Ziemi, rrwykazuje zależność między sie- cią rzeczną na danym obszarze a klimatem rrprzedstawia, na podstawie róż- nych źródeł wiedzy, przykłady zagrożeń dla świata przyrody wynikające z niewłaściwej działalności człowieka, rr charakteryzuje, na podstawie różnych źródeł wiedzy, wybrane obszary chronione na Ziemi, rr przedstawia związek między ro- dzajem zasilania rzeki a typem klimatu, rr przedstawia wpływ warunków przyrodniczych i działalności człowieka na zanikanie jezior
Budowa geologiczna Ziemi pojęcia: lawa, wulkan, trzęsienie ziemi pojęcia: skorupa ziemska, magma, tsunami, skała, skamieniałość pojęcia: litosfera, płyta tektoniczna, erupcja, obszary sejsmiczne, minerał pojęcia: ruchy górotwórcze, wiek względny i bezwzględny skał pojęcia: fale sejsmiczne 15 rrpodaje przykłady skutków trzę- sień ziemi i wybuchu wulkanu, rr opisuje cechy skał na podstawie ich wyglądu, rr rozpoznaje okazy wybranych skał (przede wszystkim występujące w najbliższej okolicy szkoły) rr podaje główne cechy płytowej budowy litosfery, rr rozpoznaje na rysunku ułożenie skał: płyta, fałd, uskok, rr wymienia, na podstawie sche- matu, elementy wulkanu, rr opisuje wybuch wulkanu i trzę- sienie ziemi, rr rozpoznaje na ilustracjach lub okazach produkty wybuchu wulkanów, rr lokalizuje, na podstawie mapy, obszary częstych trzęsień ziemi i wybuchów wulkanu, rr rozpoznaje okazy wybranych skał: (np. piasek, żwir, glina, less, piaskowiec, zlepieniec, węgiel kamienny, wapień, granit, bazalt, gnejs, marmur), rr przedstawia genezę: węgla ka- miennego, wapieni, soli kamiennej, granitu i bazaltu, rr podaje przykłady skał wyróżnio- nych ze względu na genezę rropisuje, na podstawie schema- tów, powstanie grzbietów oceanicznych, rr wykazuje związek między płyto- wą budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi, rr opisuje budowę wulkanu, rr ocenia wpływ występowania wulkanów i trzęsień ziemi na środowisko przyrodnicze oraz życie i działalność człowieka, rr przedstawia genezę marmuru i gnejsu, rr interpretuje prosty profil geolo- giczny rr wyjaśnia przyczyny ruchu płyt litosfery, rr wyjaśnia na podstawie sche- matów przyczyny ruchów górotwórczych, rr ustala, na podstawie przekroju geologicznego kolejność wydarzeń geologicznych, rr podaje przykłady skał odpor- nych na wietrzenie w warunkach klimatu umiarkowanego rrwykazuje związek między ener- gią wnętrza Ziemi a wewnętrznymi procesami geologicznymi zachodzącymi w litosferze, rr przedstawia ruchy górotwórcze jako pierwszy etap powstawania gór o budowie fałdowej, rr przedstawia wpływ wewnętrz- nych procesów geologicznych na powstawanie skał magmowych i przeobrażonych, rr opisuje warunki tworzenia się skał na podstawie przekrojów geologicznych Zewnętrzne procesy geologiczne i ich wpływ na rzeźbę powierzchni Ziemi pojęcia: wietrzenie fizyczne, chemiczne, biologiczne, pokrywa zwietrzelinowa, gołoborza, erozja (rzeczna, lodowcowa, fal morskich), akumulacja, meander, starorzecze, delta, klif, dolina V-kształtna, dolina U-kształtna, granica wiecznego śniegu, morena pojęcia: kras, erozja wgłębna, erozja boczna, erozja wsteczna, firn, pole firnowe, kocioł lodowcowy pojęcia: abrazja pojęcia: korazja, deflacja
rr podaje przykłady przyrodni- czych przyczyn rozpadu skał na okruchy, rr na podstawie ilustracji rozpo- znaje wybrane formy terenu i podaje czynnik, który przyczynił się do powstania danej formy terenu, np. wydma, dolina rzeczna, stromy brzeg morski, rr rozpoznaje na podstawie rysun- ków i fotografii oraz opisuje górską rzeźbę terenu rr wymienia rodzaje wietrzenia, rr podaje rodzaje rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, rr rozpoznaje i opisuje, na pod- stawie rysunku lub fotografii, wskazane formy terenu powstałe w wyniku rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, rr rozpoznaje i opisuje formy rzeź- by terenu występujące w najbliższej okolicy szkoły rr opisuje kras jako rodzaj wietrze- nia chemicznego, rr przedstawia genezę gołoborzy, rr opisuje rzeźbotwórczą działal- ność rzeki w różnych odcinkach jej biegu, korzystając ze schematów i fotografii, rr wyjaśnia genezę wskazanych form terenu powstałych w wyniku rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, rr wyjaśnia genezę form terenu występujących w najbliższej okolicy szkoły, rrprzedstawia rolę rzek w mode- lowaniu górskiej rzeźby terenu rr ocenia znaczenie procesu wie- trzenia w przyrodzie, rr ocenia skutki ruchów masowych dla środowiska oraz życia i działalności człowieka, rr potrafi przyporządkować wska- zanej formie terenu czynnik oraz proces geologiczny, który doprowadził do jej utworzenia rr wykazuje na przykładach zależ- ność przebiegu wietrzenia od rodzaju skał i warunków klimatycznych, rr rozpoznaje i opisuje, na pod- stawie rysunków lub fotografii, wysokogórską (alpejską) rzeźbę terenu, rr wyjaśnia rolę zewnętrznych pro- cesów geologicznych w dążeniu do wyrównywania powierzchni Ziemi oraz przeciwstawną im rolę procesów wewnętrznych, wykazuje współzależności mięrr dzy składnikami środowiska przyrodniczego na przykładzie gór 16