ROŚLIN W ROKU 200 Spis treści ROŚLIN W ROKU 200... STAN OCHRONY GATUNKÓW NA POSZCZEGÓLNYCH STANOWISKACH... 2 STAN OCHRONY GATUNKÓW W OBSZARACH NATURA 2000... 7 STAN OCHRONY GATUNKÓW W REGIONACH ALPEJSKIM I KONTYNENTALNYM... 0 ZAGROŻENIA I PROPOZYCJE DZIAŁAŃ OCHRONNYCH... 4 PODSUMOWANIE WYNIKÓW DLA POSZCZEGÓLNYCH GATUNKÓW... 22 762 Arnika górska Arnica montana... 22 386 Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis... 23 Bylica pontyjska Artemisia pontica... 25 378 Chrobotki Cladonia subgenus Cladina... 27 4068 Dzwonecznik wonny Adenophora liliifolia... 30 393 Haczykowiec (Sierpowiec) błyszczący Hamatocaulis vernicosus... 32 437 Leniec bezpodkwiatkowy Thesium ebracteatum... 35 725 Lindernia mułowa Lindernia procumbens... 37 226 Lnica wonna Linaria loeselii (Linaria odora)... 38 428 Marsylia czterolistna Marsilea quadrifolia... 40 389 Parzęchlin długoszczecinowy Meesia longiseta... 42 Pierwiosnek omączony Primula farinosa... 43 4093 Różanecznik żółty Rhododendron luteum... 45 939 Rzepik szczeciniasty Agrimonia pilosa... 46 477 Sasanka otwarta Pulsatilla patens... 48 64 Selery błotne Apium repens... 50 67 Starodub łąkowy Angelica palustris (Ostericum palustre)... 52 866 Śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis... 53 43 Widlicz alpejski Diphasiastrum alpinum... 55 43 Widlicz Isslera Diphasiastrum issleri... 56 38 Widłoząb zielony Dicranum viride... 58 PODSUMOWANIE... 60 Strona z 6
Stan ochrony gatunków na poszczególnych stanowiskach Poniżej zestawiono oceny poszczególnych parametrów, według których oceniano stan ochrony monitorowanych gatunków na badanych stanowiskach, w rozbiciu na regiony biogeograficzne (Tab. ). Tab.. Oceny stanu zachowania gatunków na stanowiskach w regionie alpejskim i kontynentalnym Kod 378 38 386 389 393 43 43 428 437 Nazwa polska i łacioska Chrobotki Cladonia subgenus Cladina Widłoząb zielony Dicranum viride Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis Parzęchlin długoszczecinowy Meesia longiseta Haczykowiec (Sierpowiec) błyszczący Hamatocaulis vernicosus Widlicz alpejski Diphasiastrum alpinum Widlicz Isslera Diphasiastrum issleri Marsylia czterolistna Marsilea quadrifolia Leniec bezpodkwiatkowy Thesium ebracteatum Region ALP CONT CONT ALP Oceny stanu zachowania na stanowiskach Perspek Ocena Populacja Siedlisko tywy ogólna FV - 2 FV - 2 FV - 2 FV - 3 U U U FV - 5 U 5 FV- 2 U -6 U2-2 FV 2 U 5 U2-3 FV - 2 U 4 U2-4 FV -8 U 2 FV 3 U 6 U2 - FV - 5 U 4 U2 - FV 3 U -6 U2 - FV 7 U 2 U2 - FV - 3 U 3 U2-4 FV U 8 U2 - FV 2 U 7 U2 - ALP U2- U2- U2- U2- ALP CONT FV -0 U U2-5 FV -8 U 7 U2 2 FV - U 2 U2-3 FV -7 U 7 U2-3 FV - U 0 U2-5 FV -4 U 6 U2 5 XX -2 FV -0 U U2-5 FV -4 U 9 U2-4 ALP FV- 3 FV- 3 FV- 3 FV- 3 ALP CONT CONT FV- FV- FV- FV- FV U2 2 FV 4 U U2 FV U U2 - FV U 5 FV 2 XX - FV 3 U 2 U2 FV U2-2 U 5 U2 Strona 2 z 6
477 64 67 725 762 866 939 226 4068 4093 - - Sasanka otwarta Pulsatilla patens Selery błotne Apium repens Starodub łąkowy Angelica palustris (Ostericum palustre) Lindernia mułowa Lindernia procumbens Arnika górska Arnica montana Śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis Rzepik szczeciniasty Agrimonia pilosa Lnica wonna Linaria loeselii (Linaria odora) Dzwonecznik wonny Adenophora liliifolia Różanecnik żółty Rhododendron luteum Pierwiosnek omączony Primula farinosa Bylica pontyjska Artemisia pontica Suma ocen CONT CONT CONT FV- 7 U 7 U2 4 FV 2 U-3 U2-2 FV- 8 U FV- 3 U 3 U2-2 FV U-3 U2-3 FV- 7 U - 2 CONT FV- 2 FV - 2 CONT FV 0 U 3 U2 3 FV 0 U 4 U2-2 FV- 5 U U2-2 FV U-2 U2-4 FV- 6 U - 3 U- XX - FV 0 U 6 U2-0 FV- U 0 U2-7 FV U-3 U2-3 FV- 7 U - 2 FV 2 (?) FV 0 U 4 U2-2 ALP FV -5 FV- 5 FV -5 FV- 5 CONT CONT CONT FV- 2 U 5 U2 2 FV 5 U - 3 FV -4 U 2 U2 XX FV 6 U 2 U2 - FV 4 U - 4 FV 6 U - U2 - FV 7 U U2 - FV - 8 FV 4 U -5 U2-9 FV 5 U 3 U2 - FV 3 U -5 FV 4 U -3 U2 - CONT U - U2- U - U2 - ALP U - U2 - U - U2 - CONT FV - U - FV - U- FV 73 U 53 U2 38 XX - FV 74 U 67 U2 24 FV 78 U 52 U2 3 XX - 4 FV 55 U 65 U2 45 Wyniki monitoringu mogą byd najpełniej wykorzystane w przypadku analizy stanu ochrony gatunku na konkretnych stanowiskach. Dane zbierane są dla nich wprost (a nie uśredniane) i mogą byd podstawą sporządzania planów ochrony, czy realizacji planowanych zabiegów ochronnych itp. Wskazują ponadto na rzeczywiste zróżnicowanie stanu ochrony gatunku w różnych częściach zasięgu. Strona 3 z 6
Dla gatunków o większej liczbie stanowisk, nawet w przypadku gdy generalnie stan ochrony jest dobry widad, że zawsze będą pojedyncze stanowiska, na których stan gatunku nie może byd oceniony dobrze i taki rozkład wyników jest oczekiwany. Dlatego tak ważne jest monitorowanie większej (odpowiedniej) liczby stanowisk, a przy ocenie stanu ochrony gatunku w skali obszaru lub regionu, wyważenie oceny, proporcjonalnie do zasobów gatunku na poszczególnych stanowiskach. Stan populacji: Dla 3 gatunków, na żadnym stanowisku parametr ten nie został oceniony jako właściwy. Dotyczy to najrzadszych gatunków, o małej liczbie stanowisk, jak: pierwiosnek omączony, różanecznik żółty i parzęchlin długoszczecinowy gatunek, który został w wyniku przeprowadzonych obserwacji uznany za wymarły (Ex) w naszym kraju. Dla wszystkich pozostałych, oceny tego parametru dzielą się pomiędzy 2 lub nawet 3 oceny. Wynika to ze zróżnicowanej liczebności gatunków na stanowiskach, zaburzonej struktury populacji lub obecności czynników pogarszających stan zdrowotny zwykle patogenów grzybowych jak rzepik, pierwiosnek omączony, rododendron żółty. Jedynie dla pięciu gatunków: śnieżyczka, lindernia mułowa, widlicz alpejski i widlicz Isslera oraz bylica pontyjska, oceny parametru stan populacji zostały ocenione na FV na wszystkich stanowiskach. O ile w przypadku widliczy i bylicy odzwierciedla to stan gatunku, to dla śnieżyczki wynika to zapewne z doboru stanowisk i ich małej liczby (badania jedynie pilotażowe na 5 stanowiskach). W przypadku lindernii to strategia życiowa tego jednorocznego gatunku prawdopodobnie wpływa na stan popualcji. Dla gatunków, o większej liczbie badanych stanowisk, tylko czasami dominuje dla nich ocena (FV): tak jest w przypadku staroduba, sasanki, leoca, haczykowca w regionie CONT. Prawdopodobnie dobry stan populacji warunkowany jest tu dobrym stanem siedliska i brakiem bezpośredniego wpływu działalności ludzkiej na stanowiska tych gatunków. Natomiast najczęściej występuje, lub ma wysoki udział, ocena U stan niewłaściwy. Dotyczy to takich gatunków, jak: widłoząb, bezlist, selery, rzepik. Były też gatunki, których populacje oceniono jako stan zły U2. Były to: parzęchlin długoszczeciniasty, lub (ocena ta zdecydowanie dominowała) na stanowiskach dzwonecznika, marsylii oraz na części stanowisk takich gatunków, jak: widłoząb, bezlist, arnika, selery, rzepik, haczykowiec, sasanka. Tylko w jednym przypadku dzwonecznika, ekspert nie miał możliwości ocenienia stanu populacji, gdyż nie udało się odszukad na stanowisku roślin w tym roku. Podsumowując: dla badanej grupy gatunków stan populacji został oceniony jako FV na 73 stanowiskach, na U na 53, a na U2 na 38 stanowiskach i XX nieznany na stanowisku. Stan siedliska: Dla parametru: stan siedliska, obserwujemy zróżnicowany rozkład ocen. Zdecydowana większośd stanowisk jest różnie oceniana od FV po U2, co wynika ze znacznego ich zróżnicowania. Strona 4 z 6
Jedynie, wyjątkowo stabilne siedliska wysokogórskie widliczy (alpejskiego i Isslera) oraz chrobotków w regionie ALP, jak również pionierskie siedliska lindernii, oraz mocno zróżnicowane siedlisko śnieżyczki gatunku o szerokim spektrum ekologicznym na wszystkich stanowiskach zostały ocenione na FV. Do tej grupy gatunków dołączają: widłoząb, starodub, rzepik, dla których na zdecydowanej większości stanowisk stan siedliska również został oceniony na FV. Natomiast najgorzej stan siedliska został oceniony (na U2) w przypadku gatunków różanecznik i pierwiosnek omączony - oba znane tylko z stanowiska.. Taką ocenę zaproponowano też dla parzęchlina, gdyż gatunek na stanowisku wyginął, a przyczyny tego faktu nie sa znane. Wynika z tego, że w siedlisku musiały zajśd zmiany, niekorzystne z jego punktu widzenia. W pozostałych przypadkach, stan siedliska na poszczególnych stanowiskach jest zróżnicowany, podobnie, jak tego przyczyny. Najczęściej są to siedliska półnaturalne, które wymagają użytkowania, a stanowiska podlegają naturalnym procesom sukcesji. Selery błotne i sasanka, haczykowiec zwłaszcza w regionie ALP, chrobotki - mają istotną częśd stanowisk ocenionych na U2, co może świadczyd o pogarszającym się stanie siedlisk tych gatunków lub ich eliminacji. W pozostałych przypadkach dominują oceny U, co zwykle oznacza, że tylko częśd elementów siedliska jest w stanie nieoptymalnym, albo dopiero niedawno uruchomiły się procesy niekorzystne dla gatunków. Podsumowując: dla badanej grupy gatunków stan siedliska został oceniony jako: FV na 74 stanowiskach, na U na 67, na U2 na 24 stanowiskach. Perspektywy ochrony Parametr ten opiera się w znacznym stopniu na ocenach dwóch poprzednich parametrów, a modyfikowany jest przez elementy dodatkowe, jak: stwierdzone zagrożenia, wdrożone działania ochrony czynnej i ich skutecznośd, własnośd gruntów, stan ochrony usankcjonowany prawnie, itp. Generalnie, fakt ochrony prawnej stanowiska w formie rezerwatu przyrody czy parku narodowego, a nawet lokalizacja na terenach administrowanych przez Lasy Paostwowe, mimo prowadzonej wciąż gospodarki leśnej (gdy są ograniczenia użytkowania i zarazem struktury odpowiedzialne za realizowanie zadao ochronnych), zdecydowanie przemawiał za lepszą oceną tego parametru. Podobnie, lepiej oceniano ten parametr, gdy na stanowisku widoczne były efekty już podejmowanych działao ochrony czynnej, np. ślady po wycinanych krzewach, czy wykoszone łąki. Natomiast własnośd prywatna gruntów, przy presji na określone (np. zabudowa, plantacje itp.), ale niekorzystne z przyrodniczego punktu widzenia sposoby zagospodarowania terenu, przemawiały za obniżeniem tej oceny. Podobnie, świadomośd braku wiedzy o autekologii gatunków, co utrudnia skuteczne planowanie ochrony aktywnej (dotyczy to zwłaszcza badanych gatunków mchów: haczykowca, widłozębu, bezlista. Gatunki o populacjach i siedliskach w dobrym stanie, jak widlicze alpejski i Isslera, bylica pontyjska, śnieżyczka, mają zgodnie z oczekiwaniem parametr perspektywy ochrony ocenione jako stan dobry (na FV). Na części stanowisk także takich gatunków, jak: starodub, sasanka, leniec, chrobotki, bezlist, dzwonecznik, perspektywy ochrony zostały ocenione jako właściwe. Tak samo zostały ocenione perspektywy ochrony gatunku marsylia czterolistna, na 2 spośród badanych Strona 5 z 6
stanowisk, a to ze względu na prowadzony aktualnie program restytucji tego gatunku (i wstępnie obserwowane, pozytywne jego efekty). Pojedyncze stanowiska gatunków, na których procesy niekorzystne w siedlisku są zaawansowane, populacje są nieliczne, a nie podejmuje się działao ochrony czynnej, są ocenione również jako złe U2, jak np. selery błotne, haczykowiec, chrobotki. Takich przypadków jest jednak niewiele. W trzech przypadkach dla pojedynczych stanowisk gatunków: haczykowiec, lindernia i marsylia, dzwonecznik eksperci nie potrafili określid perspektyw ochrony, które zależed tu będą od podejmowania określonych działao, które diametralnie mogą zmienid stan gatunku. Chodzi tu zarówno o działania ochrony czynnej (marsylia), jak i działalnośd gospodarczą (lindernia, dzwonecznik) na konkretnych stanowiskach (lub w ich pobliżu) oraz natężenie procesów naturalnych głównie sukcesji (haczykowiec). Podsumowując: dla badanej grupy gatunków perspektywy ochrony zostały ocenione jako FV na 78 stanowiskach, na U na 52 na U2 na 3, a na XX na 4 stanowiskach. Ocena ogólna Na podstawie ocen omówionych parametrów, dla każdego ze stanowisk została zaproponowana ocena ogólna. Jest ona zgodnie z założeniami przyjętymi przez KE, równa najniższej z zaproponowanych ocen dla pozostałych parametrów. Niemniej jednak od zasady tej są wyjątki. Eksperci w pojedynczych przypadkach (haczykowiec, lindernia) proponowali podwyższenie ocen na stanowiskach, na których jeden z parametrów był oceniony na U. Jeśli jednak populacja była stabilna, a były wątpliwości co do ocen pozostałych parametrów, to ekspert proponował niekiedy podwyższenie oceny na FV. W przypadkach wątpliwych, korzystano z możliwości wystawienia oceny pośredniej: FV/U lub U/U2, albo też określenie tendencji wzrostowych lub spadkowych poprzez użycie strzałek:,. Podsumowując: dla badanej grupy gatunków ocena ogólna została określona jako FV na 55 stanowiskach, na U na 65, a na U2 na 45 stanowiskach. Strona 6 z 6
Stan ochrony gatunków w obszarach Natura 2000 Podsumowanie ocen parametrów stanu ochrony w poszczególnych obszarach Natura 2000 zamieszczono w tabeli 2. Zestawiono tu oceny poszczególnych parametrów, według których oceniano ogólny stan zachowania monitorowanych gatunków na badanych stanowiskach w obszarach Natura 2000. Dla tych, które występują tylko na stanowisku w obszarze, oceny te wprost stanowiły także ocenę dla obszaru. Dla pozostałych, wymagało to wyważenia oceny zbiorczej na podstawie ocen cząstkowych, z uwzględnieniem wielkości populacji i liczby stanowisk. Dla wszystkich gatunków, dla których otrzymane wyniki pozwalają na wnioskowanie o stanie ich zachowania zarówno w obszarze (obszarach) Natura 2000, jak i w regionie biogeograficznym, wobec faktu lokalizacji stanowisk tylko w z regionów, można w uproszczeniu powiedzied, że ocena taka odpowiada ocenie stanu zachowania gatunku w kraju. Tab. 2. Oceny parametrów stanu ochrony gatunków w obszarach Natura 2000 w regionie alpejskim i kontynentalnym Kod 378 38 386 389 Nazwa polska i łacioska Chrobotki Cladonia subgenus Cladina Widłoząb zielony Dicranum viride Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis Parzęchlin długoszczecinowy Meesia longiseta Region ALP CONT CONT ALP Oceny stanu zachowania w obszarach N2000 Perspek Ocena Populacja Siedlisko tywy ogólna FV - 2 U FV - 2 U FV 2 U - FV- U -5 U2 - FV U 4 U2 - FV - 3 FV - 2 U FV U - U2 - FV 6 U FV 3 U 2 U2 - FV 2 U - FV 3 U 3 U2 - FV 5 U2 - FV 2 U - FV U 5 U2 - FV U 4 U2 - ALP U2- U2- U2- U2- U - FV- FV- U - ALP U2-2 U2-2 U2-2 U2-2 Haczykowiec FV 9 393 (Sierpowiec) błyszczący FV 3 FV FV 0 U 5 Hamatocaulis vernicosus CONT U 6 U 6 U 6 U2-4 U2 - U2-3 U2-4 XX- 2 43 Widlicz alpejski ALP FV- 2 FV- 2 FV- 2 FV- 2 Strona 7 z 6
43 428 437 477 64 67 725 762 866 939 226 4068 4093 - - Diphasiastrum alpinum Widlicz Isslera Diphasiastrum issleri Marsylia czterolistna Marsilea quadrifolia Leniec bezpodkwiatkowy Thesium ebracteatum Sasanka otwarta Pulsatilla patens Selery błotne Apium repens Starodub łąkowy Angelica palustris (Ostericum palustre) Lindernia mułowa Lindernia procumbens Arnika górska Arnica montana Śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis Rzepik szczeciniasty Agrimonia pilosa Lnica wonna Linaria loeselii (Linaria odora) Dzwonecznik wonny Adenophora liliifolia Różanecnik żółty Rhododendron luteum Pierwiosnek omączony Primula farinosa Bylica pontyjska Artemisia pontica Suma ocen ALP FV- FV- FV- FV- CONT U2- U2 - FV- U2 - CONT CONT CONT FV- U - FV- 2 U 2 U2 - CONT FV - 7 CONT U -2 FV- U 4 FV-2 FV - U - FV -6 U - FV- U - FV- U 3 U2 - FV- U - FV 5 U - 2 U -2 U 3 U2-2 FV- U - FV 6 U - Brak stanowisk na obszarach N2000 CONT U2- U2- U- U- ALP FV -3 FV- 3 FV -3 FV- 3 CONT CONT CONT FV U U2 - FV 2 U - 2 FV 4 U2-8 XX - FV 2 U FV 2 U - 2 FV 3 U 8 U2-2 FV 2 U FV - 4 FV 2 U 3 U2-7 XX - FV 2 U FV 2 U - 2 FV 3 U 2 U2-7 XX- CONT U- U2- U- U2- ALP U- U2- U- U2- CONT FV - U - FV- U- FV- 45 U - 26 U2 8 XX - FV- 46 U - 30 U2 4 FV- 46 U - 24 U2 7 XX - 3 FV- 36 U - 32 U2 2 XX - Strona 8 z 6
W wyniku badao monitoringowych uzyskano dane o stanie gatunków w 7 obszarach Natura 2000 w regionie alpejskim i 66 w regionie kontynentalnym. Pozwoli to na weryfikację formularzy SFD dla tych obszarów, jak również na podsumowanie stanu ochrony i zaplanowanie ew. działao ochronnych dla tych gatunków w tworzonych planach ochrony lub planach zadao ochronnych dla poszczególnych obszarów Natura 2000. W wielu przypadkach gatunki te, to jeden z podstawowych motywów utworzenia konkretnych obszarów, a ochrona gatunku jest w nich absolutnym priorytetem. Tak jest np. w niewielkich obszarach, utworzonych dla ochrony gatunków o pojedynczych stanowiskach na terenie kraju lub regionu biogeograficznego (np. różanecznik, selery, marsylia, bezlist). Wyniki monitoringu wskazują na zróżnicowany stan ochrony gatunków w różnych obszarach (w obrębie regionu), jak np. w przypadku widłoząb, chrobotki, bezlist, haczykowiec, dzwonecznik, sasanka, gdzie oceny stanu populacji i siedliska są oceniane zarówno na FV jak i U a nawet U2. Widoczne są także różnice w przypadku gatunków występujących w obu regionach biogeograficznych, gdzie stan gatunku w każdym z nich może byd inny, a wynika to np. z silnej antropopresji lub braku użytkowania siedliska w drugim regionie, np. w górach jak w przypadku chrobotków, czy haczykowca. Dla większości gatunków, oceny dla obszarów, wahają się pomiędzy dwoma, zbliżonymi ocenami, jak FV i U albo U i U2. Dla tych gatunków, wyniki monitoringu wskazują miejsca, które wymagają podjęcia działao w celu poprawy ich stanu ochrony. Dla niektórych zaś, oceny są ujednolicone, czyli sytuacja gatunku jest wyrównana we wszystkich (lub prawie wszystkich) miejscach ich występowania, jak np. jest w obszarach, gdzie chronione są: widlicze, śnieżyczka, starodub, rzepik, chrobotki w regionie alpejskim i co oczywiste, dla tych wszystkich, które występują tylko na stanowisku w obszarze N2000 różnanecznik, marsylia, parzęchlin. Strona 9 z 6
Stan ochrony gatunków w regionach alpejskim i kontynentalnym Zestawienie ocen stanu zachowania w regionach dla poszczególnych gatunków znajduje się w tabeli 3. Są to wyniki oparte wyłącznie o badania monitoringowe, wsparte danymi własnymi ekspertów. W wyniku prowadzonych prac uzyskano oceny stanu ochrony dla 4 jednostek tj. gatunków roślin w regionach biogeograficznych (gatunko-regiony), dla których wyniki stanowiły reprezentatywną próbę a dla pozostałych można się było pokusid jedynie o określenie prawdopodobnej tendencji (na podstawie danych uzuskanych w toku badao, czyli odbnoszących sie do wybranej grupy stanowisk). Ocen dla regionu nie wystawiano dla gatunków, których badania rozpoczęły się dopiero w 200 r i mają byd kontynuowane w roku następnym, ani dla tych, które były już monitorowane w roku ubiegłym. Oceny te zostaną zaproponowane przy podsumowaniu prac dla gatunku. Dzięki przyjętej metodyce, wyniki zawierają dane dotyczące konkretnych miejsc występowania w obrębie regionu, zarówno z zakresu stanu poszczególnych populacji - liczebności, struktury i stanu zdrowotnego, jak i o stanie siedliska gatunku. Szczegółowa analiza wyników (poszczególnych wskaźników) pozwala na zidentyfikowanie przyczyn ewentualnego pogarszania się stanu konkretnej populacji. Wynikiem badao jest także zgromadzenie danych odnośnie perspektyw zachowania gatunków, a więc precyzyjnie wskazuje populacje, które będą w najbliższym czasie wymagały szczególnej uwagi i ew. wdrożenia działao ochrony czynnej. Kierując się doświadczeniem nabytym w ciągu lat pracy, eksperci proponowali także zestaw działao, które mogłyby się przyczynid do utrzymania gatunków we właściwym stanie ochrony. Tab. 3. Oceny stanu ochrony gatunków w regionie alpejskim i kontynentalnym Oceny stanu zachowania na stanowiskach Kod Nazwa polska i łacioska Region Perspek Ocena Populacja Siedlisko tywy ogólna FV FV FV FV Chrobotki ALP 378 Cladonia subgenus U U U U Cladina CONT 38 386 389 393 43 Widłoząb zielony Dicranum viride Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis Parzęchlin długoszczecinowy Meesia longiseta Haczykowiec(Sierpowiec) błyszczący Hamatocaulis vernicosus Widlicz alpejski Diphasiastrum alpinum CONT ALP U FV U U U U FV U ALP U2 U U2 U2 ALP U2 U2 U2 U2 CONT FV FV FV FV ALP FV FV FV FV Strona 0 z 6
43 428 437 477 64 67 725 762 866 939 226 4068 4093 - - Widlicz Isslera Diphasiastrum issleri Marsylia czterolistna marsilea quadrifolia Leniec bezpodkwiatkowy Thesium ebracteatum Sasanka otwarta Pulsatilla patens Selery błotne Apium repens Starodub łąkowy Angelica palustris (Ostericum palustre) Lindernia mułowa Lindernia procumbens Arnika górska Arnica montana Śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis Rzepik szczeciniasty Agrimonia pilosa Lnica wonna Linaria loeselii (Linaria odora) Dzwonecznik wonny Adenophora liliifolia Różanecnik żółty Rhododendron luteum Pierwiosnek omączony Primula farinosa Bylica pontyjska Artemisia pontica ALP FV FV FV FV CONT CONT U2 FV U U FV FV U2 U CONT U U U U CONT U U U2 U2 CONT FV FV FV FV CONT FV FV U U CONT U U U U ALP FV FV FV FV CONT U FV FV FV CONT U U FV U CONT U2 U U2 U2 CONT U U2 U U2 ALP U U2 U U2 CONT FV U FV U Uwaga! Dla gatunków zaznaczonych kolorem, wyniki monitoringu za rok 200 nie są wystarczającą podstawą do zaproponowania ocen dla całego regionu kontynentalnego. Podane oceny odnoszą się jedynie do podsumowania wyników badao w 200 r. Dla porównania, w tabeli 4 zamieszczono wyniki oceny stanu zachowania gatunków w regionach, przesłane do KE w 2007 roku jako raport Polski o stanie zachowania gatunków z załączników Dyrektywy Siedliskowej. Tab. 4. Oceny parametrów stanu populacji i siedliska z raportów dla Komisji Europejskiej w 2007 roku. Kod Nazwa polska i Region Oceny stanu zachowania na stanowiskach Strona z 6
378 38 386 389 393 43 43 428 437 477 64 67 725 762 866 939 226 łacioska Chrobotki Cladonia subgenus Cladina Widłoząb zielony Dicranum viride Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis Parzęchlin długoszczecinowy Meesia longiseta Haczykowiec (Sierpowiec) błyszczący Hamatocaulis vernicosus Widlicz alpejski Diphasiastrum alpinum Widlicz Isslera Diphasiastrum issleri Marsylia czterolistna marsilea quadrifolia Leniec bezpodkwiatkowy Thesium ebracteatum Sasanka otwarta Pulsatilla patens Selery błotne Apium repens Starodub łąkowy Angelica palustris Lindernia mułowa Lindernia procumbens Arnika górska Arnica montana Śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis Rzepik szczeciniasty Agrimonia pilosa Lnica wonna Linaria loeselii (Linaria odora) Populacja Siedlisko Perspek Ocena tywy ogólna ALP U U U U CONT XX XX FV FV CONT U FV XX U ALP U2 U U2 U2 ALP XX XX XX XX ALP U U U U CONT FV FV FV FV ALP FV XX FV FV ALP FV XX FV FV CONT U FV FV U2 CONT FV U U U CONT U U U U CONT U FV U U CONT U U U U CONT U U U U CONT FV U FV U ALP FV U U U CONT FV FV FV FV CONT FV U U U Strona 2 z 6
4068 4093 - - Dzwonecznik wonny Adenophora liliifolia Różanecnik żółty Rhododendron luteum Pierwiosnek omączony Primula farinosa Bylica pontyjska Artemisia pontica CONT U U U U CONT U XX U U ALP CONT Raport nie był sporządzany Raport nie był sporządzany UWAGA! Gatunki zaznaczone na kolorowo sprawozdawane były jako grupa widłaki Lycopodium spp. Wyniki badao monitoringowych pozwoliły na zweryfikowanie raportów dla Komisji Europejskiej ze stanu zachowania gatunków. Przede wszystkim pozwalają na uniknięcie oceny XX, czyli stan nieznany. Taka sytuacja miała miejsce przede wszystkim w przypadku parzechlina długoszczeciniastego (wszystkie oceny), jak również dla różanecznika, widłozęba, dla którego dotąd brak było bliższych danych o stanie siedliska i generalny brak danych o populacji chrobotków i ich siedlisku. Dla większości gatunków, oceny poszczególnych parametrów zostały zweryfikowane. W przypadku części gatunków badania terenowe wykazały lepszy stan niż wskazywały dane literaturowe (uwzględnione w raporcie do KE), i tak było w przypadku części parametrów dla selerów błotnych, lnicy wonnej, wszystkich parametrów dla śnieżyczki i chrobotków w regionie alpejskim, oraz prawdopodobnie dla leoca, i lnicy wonnej. Uprzednia, niższa ocena mogła byd wynikiem ostrożności ekspertów przygotowujących raporty do KE, którzy wobec braku aktualnych danych, wykazywali się przezornością w formułowaniu osądu sytuacji gatunku i zakładali, że brak danych może oznaczad nie tylko lukę w wiedzy, ale też zły stan gatunku. Z drugiej strony, w trakcie badao zostały zweryfikowane i odnalezione stanowiska, dotychczas uważane za wymarłe, a przynajmniej niepotwierdzone, zwiększyła sie więc liczba znanych stanowisk i oszacowana liczebnośd populacji krajowej. Były też, chod rzadziej, sytuacje odwrotne, tj. początkowo, na podstawie dostępnych danych stan gatunku był oceniony dobrze, a w wyniku badao okazywało się, że jest on w gorszym stanie. Tak było np. w przypadku haczykowca w regionie alpejskim, dzwonecznika wonnego w regionie kontynentalnym, widłozębu i siedliska różanecznika, czy populacji lnicy wonnej. Dla pojedynczych gatunków: haczykowiec w regionie kontynentalnym, oraz prawdopodobnie sasanka, leniec w regionie kontynentalnym, widłaki w regionie alpejskim, oceny parametrów w większości się potwierdziły. Strona 3 z 6
Zagrożenia i propozycje działań ochronnych Analiza zagrożeo gatunków, i co z tym związane proponowane działania ochronne, powinny byd rozpatrywane na poziomie poszczególnych stanowisk, gdyż odnoszą się do rzeczywistych czynników pogarszających stan siedlisk czy populacji. Taka analiza jest przeprowadzona przy sprawozdaniu z prac dla każdego z gatunków. Niemniej jednak, można wytypowad główne grupy zagrożeo dotykających badane gatunki. Można je podzielid na 3 grupy: naturalne procesy, intensyfikacja działalności ludzkiej i zarzucenie działalności ludzkiej. Procesy naturalne: Najczęściej wykazywanym zagrożeniem jest sukcesja naturalna (najczęściej wtórna, chod np. w przypadku lindernii także pierwotna). Dotyka ono przede wszystkim gatunki związane z siedliskami otwartymi - łąkami, murawami, lub młakami, jak: selery błotne, arnika, chrobotki, leniec, pierwiosnek, haczykowiec, bylica, a nawet wodne (marsylia). W zależności od stopnia zaawansowania sukcesji, nawet gatunki znoszące ograniczone ocienienie i konkurencję ze strony innych gatunków, zwykle krzewów lub wysokich bylin, mogą zostad zagłuszone i eliminowane ze stanowiska. Zwiększające się ocienienie w wyniku rozrastania drzew i krzewów, zagraża więc także np. rzepikowi, dzwonecznikowi, leocowi i chrobotkom, a także rododendronom. W praktyce, wszystkie badane gatunki, mogą byd zagrożone w wyniku postępującej sukcesji, i to niezależnie od rodzaju zajmowanego siedliska. W przypadku gatunków łąkowo-murawowych zasadniczym zaleceniem ochronnych jest w takim przypadku przywrócenie użytkowania gruntów rolnych i wprowadzenie koszenia lub wypasu (lub naśladowanie takiego działania na określonym areale). W przypadku innych siedlisk konieczne jest zaplanowanie konkretnych działao dostosowanych do lokalnych warunków prześwietlanie warstwy krzewów i drzew (dzwonecznik), czy wycinanie roślinności szuwarowej (marsylia), wykaszanie trzciny i usuwanie łanowo rosnących turzyc (selery), usuwanie części (rozrzedzanie warstwy) krzewów (rododendron). W przypadku marsylii czterolistnej, poważnym zagrożeniem jest oddziaływanie gatunku ryby amura białego, którym zarybiane są zbiorniki wodne (interakcja miedzygatunkowa). Rzadko wymienianym zagrożeniem odnośnie gatunku, wynikającym z przyczyn naturalnych jest: abrazja brzegu morskiego oraz intensywna erozja eoliczna (lnica wonna). Zagrożenie to pozostaje poza realnymi możliwościami przeciwdziałania mu. Niestabilne warunki siedliskowe (zmiany poziomu wody) zmniejszają szanse na utrzymanie się gatunku linderni mułowej na stanowiskach naturalnych, mogą także mied wpływ na rozwój marsylii na stanowiskach zastępczych lub haczykowca na młakach. Działalnośd ludzka. Szereg zagrożeo dla badanych gatunków stanowią te generowane przez człowieka i jego działalnośd (grupa druga i trzecia). Strona 4 z 6
Czynnikiem niszczącym (stwarzającym zagrożenie) może byd intensywna działalnośd ludzka, prowadząca do niszczenia mechanicznego siedlisk i stanowisk gatunków. Z grupy tej eksperci wymieniali takie zagrożenia, jak: melioracje osuszające likwidacja siedlisk haczykowca, intensywny ruch turystyczny szlaki i ścieżki, wydeptywanie (np. chrobotki, widlicze) i budowa infrastruktury rekreacyjnej, inwestycje różnego typu, w tym np. remonty dróg (rzepik, leniec), oraz indywidualne budownictwo, zwłaszcza letniskowe (selery). W niewielkim stopniu są to oddziaływania w wyniku stosowania nawozów sztucznych czy innych przyczyn chemizacji środowiska lub też zmiany sposobu uprawy (np. lindernia na stanowisku antropogenicznym polu uprawnym). Specyficznym zagrożeniem jest zaorywanie dna stawów rybnych, co niszczy siedlisko linderni mułowej. Do poważnych oddziaływao należed będzie także gospodarka leśna, zwłaszcza gdy jest prowadzona lokalnie w sposób nie sprzyjający danemu gatunkowi dotyczy to podstawowych prac leśnych, typu: usuwanie martwego drewna jako siedliska widłozębu zielonego, i bezlista okrywowego lub też zmiana oświetlenia ich stanowisk poprzez wycinkę drzew wokół nich, zalesianie proces naśladujący sukcesję, niesprzyjający gatunkom światłolubnym, żyjącym w ekotonie, jak: sasanka, chrobotki, rzepik, leniec, lub łąkowym starodub, selery, czy też nasadzenia krzewów i traw utrwalających wydmy (lnica wonna), zrywka drewna - mogąca mechanicznie niszczyd stanowiska dotyczy takich gatunków jak: chrobotki, sasanki, dzwonecznik, widłoząb czy bezlist. Zaleceniem ochronnym w tym przypadku może byd wyznaczenie stref wokół stanowisk tych gatunków, w których powinny obowiązywad określone reguły prowadzenia gospodarki leśnej. Zarzucenie gospodarowania to nie tylko czynnik uruchamiający proces sukcesji, ale też w pierwszym okresie, generujący określone zmiany w siedlisku, jak np. nagromadzenie wojłoku (nierozłożonej materii organicznej) co wywołuje utrudnienia w rozsiewaniu się i kiełkowaniu gatunków (np. rzepik, śnieżyczka), eutrofizacja siedliska (chrobotki, sasanka), ekspansja gatunków konkurencyjnych, głównie traw, turzyc i wysokich bylin oraz jeżyn tworzenie jednogatunkowych płatów i wypieranie wrażliwszych gatunków, w tym monitorowanych (selery, starodub, pierwiosnek, arnika, leniec, chrobotki), co prowadzi do ubożenia zbiorowisk roślinnych. Zalecenie ochronne w tym przypadku, to wyłącznie przywrócenie dotychczasowej działalności lub działao ją naśladujących (ochrona aktywna). Czynnik ten ma znaczenie zwłaszcza na terenach objętych ochroną ścisłą w rezerwatach przyrody, gdzie słabsze konkurencyjnie gatunki ustępują silniejszym, jak np. w przypadku rododendrona. W wyjątkowych przypadkach (parzęchlin długoszczeciniasty), nie udało sie zidentyfikowad zagrożeo dla gatunku na znanym stanowisku. Wydaje się, że siedlisko spełnia wymogi tego mchu, teren objęty jest ochroną ścisłą i nie jest narażony na oddziaływanie człowieka, niemniej jednak gatunek wyginął w tym miejscu. Byc może jest to efektem długoterminowych zmian zachodzących w środowisku, np. klimatycznych, nieuchwytnych w ramach doraźnych obserwacji. Gatunki obce inwazyjne Na wszystkich stanowiskach był też oceniany wskaźnik: Gatunki obce, inwazyjne. Ekspansja ich ma miejsce przede wszystkim na zaburzonych i pionierskich siedliskach i powoduje wypieranie gatunków rodzimych. Generalnie, czynnik ten nie był znaczącym zagrożeniem na badanych stanowiskach. Gatunki inwazyjne, nawet jeśli były notowane, to na ogół nie stanowiły aktualnie dużego zagrożenia. Stwierdzono ich obecnośd na stanowiskach blisko 50% (0 spośród badanych Strona 5 z 6
2) gatunków (dzwonecznik Adenophora lilifolia, rzepik Agrimonia pilosa, starodub Angelica palustris, selery Apium repens, bylica Artemisia pontica, haczykowiec Hamatocaulis vernicosus, lindernia Lindernia procumbens, sasanka Pulsatilla patens, różanecznik Rhododendron luteum i leniec Thesium ebracteatum). Lącznie występowały tylko na ok. 5% (24 na 64 badanych) stanowisk, przy czym na niektórych z nich notowano po kilka gatunków obcych, zwykle po dwa. Należały do nich: Dąbrowa Grotnicka, Grądy nad Lindą gdzie notowano niecierpka Impatiens parviflora i czeremchę Padus serotina, Berzniki-Nożegary i Nożegary łubin Lupinus polyphyllus i czeremchę Padus serotina, Studzianka i Konopaty dąb Quercus rubra i czeremchę Padus serotina. Na stanowisku (Rezerwat Kołacznia) wyjątkowo odnotowano 3 gatunki obce: konyza Conyza canadensis, czeremcha Padus serotina, i obca tu siedliskowo grusza Pyrus communis. Także liczebności stwierdzonych gatunków były niewielkie na 27 stanowiskach określono je jako mało liczne, na 6 - jako średnio liczne, a tylko na Bagna w Antoniowie (stanowisko haczykowca błyszczącego) - jako bardzo liczne. W tym ostatnim przypadku łanowo występowała nawłod olbrzymia. Spośród gatunków obcych, odnotowano ich 0: takich, jak: uczep amerykaoski Bidens frondosa, niecierpek Impatiens parviflora, sit Juncus tenuis, łubin Lupinus polyphyllus, czeremcha Padus serotina, grusza Pyrus communis, dąb Quercus rubra, rdestowiec Reynoutria japonica, nawłocie Solidago canadensis, Solidago gigantea. Najczęściej, bo aż na stanowiskach rośnie czeremcha amerykaoska, na 5 niecierpek drobnokwiatowy. Na 3 stanowiskach były to: konyza, uczep i łubin (Conyza, Bidens i Lupinus). Niemniej jednak, eksperci nawet w takich przypadkach podkreślali, że potencjalnie niebezpieczeostwo rozpowszechnienia się tych gatunków jest duże, jeśli są już obecne na badanym terenie. Często też gatunki inwazyjne były notowane w sąsiadujących z badanym stanowiskiem, siedliskach. Znaczna większośd gatunków monitorowanych nie jest jeszcze zagrożona przez obecnośd gatunków inwazyjnych, co wynika zapewne ze stabilności ich siedlisk. Obecnośd gatunków inwazyjnych na stanowiskach wymaga, jak proponują eksperci, niezwłocznego wprowadzenia ochrony czynnej, polegającej na usuwaniu osobników takich gatunków tak, aby nie dopuścid do ich dalszego rozprzestrzeniania się, a więc przede wszystkim w okresie przed rozsianiem się nasion (nawłod, niecierpek), ew. usuwanie selektywne osobników (rdestowiec japooski, czeremcha amerykaoska), połączone z wykopywaniem kłączy i korzeni lub stosowaniem miejscowo środków chemicznych. Poniżej zamieszczono tabelę, w której zestawiono rodzaje oddziaływan i zagrożeo odnotowanych na stanowiskach dla poszczególnych gatunków. Podano także liczbę wystapieo danego typu oddziaływania. Tab. 5. Oddziaływania i zagrożenia stwierdzone na poszczególnych stanowiskach badanych gatunków. Gatunek Rodzaj oddziaływania, zagrożenia Liczba wystąpieo na stanowiskach Arnika górska Arnica montana Sied transportowa Ewolucja biocenotyczna 4 6 Strona 6 z 6
Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis Chrobotki Cladonia subgenus Cladina REGION ALPEJSKI Chrobotki Cladonia subgenus Cladina REGION KONTYNENTALNY Bylica pontyjska Artemisia pontica Dzwonecznik wonny Adenophora liliifolia Inne naturalne procesy Powódz Ścieżki, szlaki piesze, szlaki rowerowe Usuwanie martwych i umierających drzew Wycinka lasu Erozja Infrastruktura sportowa i rekreacyjna Międzygatunkowe interakcje wśród roślin Turystyka górska, wspinaczka, speleologia Wydeptywanie, nadmierne użytkowanie Gospodarka leśna - ogólnie Poligony Pozyskiwanie / usuwanie roślin - ogólnie Ścieżki, szlaki piesze, szlaki rowerowe Zmiana sposobu uprawy Zalesianie Wydeptywanie, nadmierne użytkowanie Drogi, autostrady Ewolucja biocenotyczna Gospodarka leśna - ogólnie Inne naturalne procesy Odnawianie lasu po wycince (nasadzenia) Pladrowanie stanowisk roślin Polowanie Pozyskiwanie / usuwanie roślin - ogólnie Ścieżki, szlaki piesze, szlaki rowerowe Sied transportowa Szkody wyrządzane przez zwierzynę łowną Turystyka piesza, jazda konna i jazda na pojazdach niezmotoryzowanych Usuwanie martwych i umierajacych drzew Usuwanie podszytu 2 2 3 3 3 3 5 7 4 2 2 7 2 3 6 2 Haczykowiec (Sierpowiec) błyszczący Hamatocaulis vernicosus REGION ALPEJSKI Haczykowiec (Sierpowiec) błyszczący Hamatocaulis Tereny zurbanizowane, tereny zamieszkane Zasypywanie terenu, melioracje i osuszanie - ogólnie Ewolucja biocenotyczna Inne naturalne procesy Eutrofizacja Ewolucja biocenotyczna Gospodarka leśna - ogólnie Hodowla zwierzat 3 5 5 2 3 Strona 7 z 6
vernicosus REGION KONTYNENTALNY Infrastruktura sportowa i rekreacyjna Inne naturalne procesy Inne rodzaje praktyk rolniczych lub leśnych, nie wymienione powyżej Kempingi i karawaningi Koszenie / ścinanie Modyfikowanie funkcjonowania wód - ogólnie Nawożenie /nawozy sztuczne/ Odwadnianie Pozbywanie się odpadów z gospodarstw domowych Ścieżki, szlaki piesze, szlaki rowerowe Składowanie śmieci, odkładanie wybagrowanego materiału Szkody wyrzadząne przez zwierzynę łowną Uprawa Wędkarstwo Wyschnięcie / nagromadzenie materii organicznej Zakwaszenie Zalesianie Zarzucenie pasterstwa 4 5 7 3 Leniec bezpodkwiatkowy Thesium ebracteatum Lindernia mułowa Lindernia procumbens Lnica wonna Linaria loeselii (Linaria odora) Marsylia czterolistna marsilea quadrifolia Parzęchlin długoszczecinowy Meesia longiseta Pierwiosnek omączony Primula farinosa Drogi, autostrady Ewolucja biocenotyczna Inne rodzaje praktyk rolniczych lub leśnych, nie wymienione powyżej Konkurencja Pozyskiwanie / usuwanie roślin - ogólnie Uprawa Hodowla ryb, skorupiaków i mięczaków Ścieżki, szlaki piesze, szlaki rowerowe Prace związane z obroną przed aktywnością morza i ochrona wybrzeży Inne naturalne procesy Wędkarstwo Wydeptywanie, nadmierne użytkowanie Wyschnięcie Ewolucja biocenotyczna Antagonizm ze zwierzętami introdukowanymi Konkurencja 3 3 3 7 Ewolucja biocenotyczna Koszenie / ścinanie Nawadnianie Strona 8 z 6
Różanecnik żółty Rhododendron luteum Usuwanie podszytu Pozyskiwanie / Usuwanie zwierząt, ogólnie Plądrowanie stanowisk roślin Wydobywanie piasku i żwiru Odpady, ścieki Ścieżki, szlaki piesze, szlaki rowerowe Infrastruktura sportowa i rekreacyjna Turystyka piesza, jazda konna i jazda na pojazdach niezmotoryzowanych Pojazdy zmotoryzowane Wandalizm Pożar (naturalny) Pasożytnictwo (zwięrzeta) Konkurencja Rzepik szczeciniasty Agrimonia pilosa Sasanka otwarta Pulsatilla patens Drogi, autostrady Ewolucja biocenotyczna Gospodarka leśna - ogólnie Inne naturalne procesy Odpady, ścieki Pasożytnictwo (rosliny) Sied transportowa Drogi, autostrady Eutrofizacja Ewolucja biocenotyczna Gospodarka leśna - ogólnie Inne rodzaje zanieczyszczeo lub oddziaływao człowieka Inwazja gatunku Konkurencja Linie kolejowe, w tym TGV Odpady, ścieki Plądrowanie stanowisk roślin Poligony Pożar (naturalny) Pozbywanie się odpadów z gospodarstw domowych Pozyskiwanie / usuwanie roślin - ogólnie Ścieżki, szlaki piesze, szlaki rowerowe Szkody wyrzadząne przez zwierzynę łowną Uprawa Wycinka lasu Wypas Zanieczyszczenie gleby Zarzucenie pasterstwa 6 3 2 8 5 4 4 2 2 2 2 4 3 2 4 4 6 3 Strona 9 z 6
Selery błotne Apium repens Starodub łąkowy Angelica palustris Śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis Widlicz alpejski Diphasiastrum alpinum Widlicz Isslera Diphasiastrum issleri Widłoząb zielony Dicranum viride Infrastruktura sportowa i rekreacyjna Inne naturalne procesy Inne spowodowane przez człowieka zmiany stosunków wodnych Konkurencja Koszenie / ścinanie Odwadnianie Regulowanie (prostowanie) koryt rzecznych Sporty i różne formy czynnego wypoczynku, uprawiane w plenerze Tereny zurbanizowane, tereny zamieszkane Wędkarstwo Wydeptywanie, nadmierne użytkowanie Wydobywanie torfu Wypas Zarzucenie pasterstwa Zasypywanie terenu, melioracje i osuszanie - ogólnie Koszenie / ścinanie Wypas Zalesianie Zasypywanie terenu, melioracje i osuszanie - ogólnie Erozja Gospodarka leśna - ogólnie Inne naturalne procesy Kamieniołomy Konkurencja Plądrowanie stanowisk roślin Pozyskiwanie / usuwanie roślin - ogólnie Ścieżki, szlaki piesze, szlaki rowerowe Szkody wyrządzane przez zwierzynę łowną Wycinka lasu Wypas Zapadnięcie się terenu, osuwisko Zarzucenie pasterstwa Zmiana sposobu uprawy Turystyka górska, wspinaczka, speleologia Narciarstwo, w tym poza trasami Inne naturalne procesy Turystyka górska, wspinaczka, speleologia Narciarstwo, w tym poza trasami Inne naturalne procesy Drogi, autostrady Zapadnięcie się terenu, osuwisko 3 3 2 3 2 2 2 2 3 3 2 8 5 2 2 3 3 2 2 2 2 Strona 20 z 6
Miedzygatunkowe interakcje wsród roślin Inne lub mieszane formy międzygatunkowej konkurencji wsród roślin Inne naturalne procesy 2 5 Strona 2 z 6
Podsumowanie wyników dla poszczególnych gatunków Gatunki zostały ułożone w kolejności alfabetycznej wg. nazw polskich. Uwaga: prezentowane na wykresach wartości podawane są dla poszczególnych stanowisk; gdzie wartośd liczbowa oznacza liczbę stanowisk, na których parametr uzyskał daną ocenę, a wartośd w % - oznacza dla jakiej części stanowisk dana ocena kształtowała się na określonym poziomie. 762 Arnika górska Arnica montana Gatunek występuje na terenie regionów alpejskiego i kontynentalnego. Zwiazany jest z siedliskami łąkowymi, murawowymi i czasem ekotonowymi. Pozyskiwany ze stanu dzikiego w celach farmaceutycznych. Kluczowe znaczenie dla niego ma utrzymanie odpowiedniego nasłonecznienia na stanowiskach oraz dostępności miejsc do kiełkowania, jak równiez odpowiednio niskiej trofii siedliska. W regionie alpejskim prace zakooczono w roku 2009, a dane o regionie kontynentalnym wymagają uzupełnieo (badania będą kontynuowane) w roku 20 na terenie południowozachodniej Polski (co pozwoli na ocenę stanu ochrony gatunku w regionie kontynentalnym). Natomiast prowadzone badania w 200 roku określiły stan gatunku w centrum występowania, tj. w północno-wschodniej Polsce. Wyniki badao (oceny parametrów) na stanowiskach zamieszczono na wykresach: Stan populacji na stanowiskach w regionie CONT Stan siedliska na stanowiskach w regionie CONT Strona 22 z 6
Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie CONT Ocena ogólna na stanowiskach w regionie CONT FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany Stan badanych populacji został oceniony na U U2. O jego gorszej ocenie decydowała mała liczebnośd i niski udział os. kwitnących (generatywnych). Stan siedlisk oceniony był na większości stanowisk jako niewłaściwy (U). Najczęściej obserwowanym czynnikiem pogarszającym stan populacji i/lub siedlisk jest ekspansja gatunków zielnych, drzew i krzewów (w tym także gatunków obcych), co pociąga za sobą wzrost zacienienia i zanik miejsc dogodnych do kiełkowania. Proces ten jest związany z eutrofizacją i gromadzeniem się wojłoku (utrudnienia w kiełkowaniu). Perspektywy ochrony na większości stanowisk również zostały ocenione jako niewłaściwe (U). Powodem są trudności we wprowadzeniu działao ochrony czynnej, zaawansowane procesy sukcesji obserwowane tendencje spadkowe liczebności zarówno stanowisk, jak i osobników gatunku. 386 Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis Gatunek mchu, dotychczas słabo poznany, trudny do odszukania, występujący w rozproszonych, skrajnie niewielkich populacjach na poszczególnych stanowiskach. W ostatnich latach odnaleziono dużą liczbę stanowisk w regionie alpejskim, głownie w Pieninach i Beskidzie Sądeckim, ale także w innych pasmach górskich. W roku 20 badania będą kontynuowane w regionie kontynentalnym. Gatunek epifityczny, spotykany na martwym drewnie, ale także na żywych okazach, na różnej grubości gałęziach i pniach. Słabo poznana jest jego ekologia, stąd trudności w wytypowaniu największych zagrożeo gatunku. Jak dotąd obserwowano głównie mechaniczne uszkodzenia/zniszczenia jego siedlisk w wyniku prac leśnych (?), byd może także naturalnego rozpadu kłód drewna lub innych wydarzeo naturalnych (powódź). Strona 23 z 6
Stan populacji na stanowiskach w regionie ALP Stan siedliska na stanowiskach w regionie ALP Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie ALP Strona 24 z 6
Ocena ogólna na stanowiskach w regionie ALP FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany W skali regionu, stan ochrony bezlistu okrywowego został oceniony jako niezadowalający U (większośd ocen ogólnych). Wynika to ze zróżnicowanego stanu poszczególnych populacji, niewłaściwie zachowanych siedlisk tego gatunku i, w mniejszym stopniu - perspektyw ochrony. Oceny proponowane dla regionu alpejskiego to: stan populacji: U, stan siedliska U/FV, perspektywy ochrony FV i ocena ogólna U. Bylica pontyjska Artemisia pontica W Polsce występuje w Niecce Nidziaoskiej, skąd była podawana już w XIX w z kilku stanowisk, jak również z terenu Dolnego Śląska - tam jednak tylko ze stanowisk synantropijnych. Potwierdzone ostatnio jest tylko jedno naturalne stanowisko tego gatunku na Ostrej Górze k. Buska, gdzie rośnie w murawie kserotermicznej. Ponieważ ten południowy gatunek występuje tylko na, naturalnym stanowisku, poza zwartym zasięgiem, to powoduje to wysoki stopieo jego zagrożenia w kraju. Stan populacji na stanowiskach w regionie CONT Strona 25 z 6
Stan siedliska na stanowiskach w regionie CONT Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie CONT Ocena ogólna na stanowiskach w regionie CONT FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany Ogólnie, stan populacji oceniono jako właściwy (FV) - należy podkreślid, że aktualnie badane stanowisko jest stabilne, a nawet wykazuje tendencje wzrostowe pod względem liczebności populacji i areału populacji. Natomiast stan siedliska jako całości, oceniono jako stan niewłaściwy - U, czego przyczyną jest wysoka i zwarta ruo, oraz obecnośd gatunków ekspansywnych i obcych. Perspektywy ochrony wobec objęcia terenu ochroną jako użytku ekologicznego i siecią Natura 2000 (choc nie jest to gatunek z zał. Dyrektywy Siedliskowej) oraz braku istotnych zagrożeo antropogenicznych, mimo postępującego procesu sukcesji i aktualnego braku użytkowania, oceniono na razie jako właściwe, czyli na FV; ocena ogólna pozostaje więc U. Strona 26 z 6
378 Chrobotki Cladonia subgenus Cladina Gatunki rodzaju Cladonia spp. subgenius Cladina występują na terenie całego kraju zarówno w regionie kontynentalnym jak i w regionie alpejskim. Typy siedlisk w jakich monitorowane gatunki chrobotków występują, zasadniczo się różnią w obrębie regionów. W regionie kontynentalnym chrobotki występują głównie w zbiorowiskach leśnych, w suchych borach. W regionie alpejskim natomiast, stanowią ważny składnik wysokogórskich muraw alpejskich w obrębie piętra subalpejskiego i alpejskiego. Generalnie, ekologia tej grupy gatunków jest słabo poznana. Badania w 200 roku prowadzono na 0 stanowiskach w regionie kontynentalnym, zlokalizowanych w największych kompleksach leśnych, rozproszonych na terenie całego kraju. W regionie alpejskim w najwyższych pasmach górskich. W roku przyszłym (20) planowane jest uzupełnienie zebranych danych metodą ankietową, ze względu na pospolitośd występowania tej grupy organizmów i trudności w uzyskaniu właściwej wielkości reprezentacji stanowisk w prowadzonych badaniach. Region CONT Stan populacji na stanowiskach w regionie CONT Stan siedliska na stanowiskach w regionie CONT Strona 27 z 6
Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie CONT Ocena ogólna na stanowiskach w regionie CONT FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany W skali regionu kontynentalnego, stan ochrony chrobotków jest oceniony jako niewłaściwy U. Pomimo braku aktywnej ochrony porostów na terenach leśnych, użytkowanych gospodarczo, nie należy oczekiwad zmniejszania się zasięgu występowania chrobotków na terenie całego kraju. Oceny proponowane dla regionu kontynentalnego to: stan populacji: U, stan siedliska: U, perspektywy ochrony: U, i ocena ogólna: U. Zagrożeniem dla chrobotków jest głównie zjawisko eutrofizacji, które doprowadza do zaniku runa chrobotkowego w drzewostanach sosnowych boru suchego (wskaźnik: Obecnośd drewna martwego w dnie lasu). Żle oceniano także wiek drzewostanów, tj. brak starych drzewostanów z dobrze wykształconym runem chrobotkowym. Pozostałe zagrożenia mają znacznie mniejsze znaczenie. Sa to: nielegalne zbieranie chrobotków do celów dekoracyjnych jak również wydeptywanie przez grzybiarzy. Z drugiej strony, penetracja siedliska na niewielkim poziomie wpływa pozytywnie na rozprzestrzenianie się chrobotków, gdyż fragmenty połamanych plech są rozwiewane przez wiatr na inne powierzchnie. Strona 28 z 6
Region ALP Stan populacji na stanowiskach w regionie ALP Stan siedliska na stanowiskach w regionie ALP Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie ALP Strona 29 z 6
Ocena ogólna na stanowiskach w regionie ALP FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany W skali regionu alpejskiego, stan ochrony chrobotków jest oceniony jako dobry. Wynika to z faktu, że wszystkie stanowiska znajdują się w obszarach chronionych parków narodowych i rezerwatów przyrody i zajmują siedliska stabilizowane przez warunki fizjograficzne i klimatyczne. Najważniejszymi, stwierdzonymi obecnie zagrożeniami dla gatunku są tutaj niekontrolowana turystyka piesza, związana ze schodzeniem ze szlaków i wydeptywaniem muraw wysokogórskich. Pewnym zagrożeniem jest także rozwijająca się infrastruktura narciarska w rejonie masywu Pilska, a na Babiej Górze zaznacza się proces zarastania przestrzeni muraw wysokogórskich, występujących pomiędzy zaroślami kosodrzewiny. Oceny proponowane dla regionu alpejskiego to: stan populacji: FV, stan siedliska: FV, perspektywy ochrony: FV, i ocena ogólna: FV. 4068 Dzwonecznik wonny Adenophora liliifolia Gatunek znany wyłącznie z regionu kontynentalnego. Jest spotykany w zbiorowiskach leśnych, głównie w świetlistej dąbrowie. Znanych z Polski było kilkadziesiąt stanowisk, jednak większośd z nich jest niepotwierdzona od wielu lat. Aktualnie potwierdzono ich tylko kilkanaście. Badania pilotażowe prowadzono w 2009 roku, i kontynuowano je na znacznie większej liczbie stanowisk w roku 200. Łącznie, zweryfikowano już większośd podawanych w ostatnich latach stanowisk. W roku 20 zasadniczo nie planuje się monitoringu tego gatunku, ew. jedynie uzupełnienie danych na pojedynczych stanowskach, gdzie nie udało się odnaleźd dzwonecznika w roku bieżącym, mimo znacznego prawdopodobieostwa jego występowania. Niekorzystna ocena stanu gatunku na wiekszości z nich, wynika głównie z zaawansowanej sukcesji biocenotycznej, wzrostu trofii siedliska oraz małej liczebności populacji. Stan populacji został oceniony jako niewłaściwy. Ocena wynika ze skrajnie małej liczebności gatunku na większości stanowisk i uszkodzeo osobników. Na 2 stanowiskach nie udało się odszukad gatunku mimo, że był obserwowany na nich w latach ubiegłych oceniono więc stan populacji jako nieznany - XX. Na większości stanowisk także stan siedliska uznano za niewłaściwy wynikał on z obecności gatunków ekspansywnych, w tym inwazyjnych, i zwiększonego stopnia zarośnięcia terenu (nadmierne zwiększenie ocienienia i konkurencja). Konieczne są działania ochrony czynnej, polegające na usuwaniu podszytu i prześwietlaniu koron drzew. Przy ich braku, przewidywane jest wymarcie gatunku na ponad 60% monitorowanych stanowisk. Wobec prywatnej własności lasów i braku prawnej ochrony obszarowej oraz osób lub instytucji odpowiedzialnych za ochronę gatunku na konkretnych stanowiskach, perspektywy ochrony są ocenione jako złe. Strona 30 z 6
Stan populacji na stanowiskach w regionie CONT Stan siedliska na stanowiskach w regionie CONT Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie CONT Strona 3 z 6
Ocena ogólna na stanowiskach w regionie CONT FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany Proponowane oceny dla regionu to: stan populacji U2, stan siedliska U, perspektywy ochrony U2 i ocena ogólna: U2. 393 Haczykowiec (Sierpowiec) błyszczący Hamatocaulis vernicosus Gatunek mchu znanego z obu regionów alpejskiego i kontynentalnego, gdzie też były prowadzone (i zakooczone) badania w roku 200. Związany jest z siedliskami torfowiskowymi i jako taki, szczególnie wrażliwy na właściwe uwodnienie siedliska. Zagrożeniem dla niego, oprócz działalności ludzkiej prowadzącej do likwidacji obszarów podmokłych, jest także sukcesja i naturalne procesy zachodzące na torfowiskach. Najwiecej stanowisk znanych jest z północnej Polski, z pasa Pojezierzy. Im dalej na południe, tym liczba stanowisk maleje. W regionie alpejskim znanych było tylko kilka stanowisk, a udało się potwierdzid gatunek tylko na z nich, mimo teoretyczne dobrze reprezentowanego w Karpatach jego siedliska, czyli młak eutroficznych. Region CONT Stan populacji na stanowiskach w regionie CONT Stan siedliska na stanowiskach w regionie CONT Strona 32 z 6
Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie CONT Ocena ogólna na stanowiskach w regionie CONT FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany Haczykowiec błyszczący występuje dośd często w regionie kontynentalnym, ale tylko w północnej części kraju, natomiast w środkowej części nie są znane aktualne stanowiska tego mchu. Niewątpliwie na większej części jego obszaru jest taksonem wymierającym lub wymarłym. Nawet na Pojezierzach, gdzie znajduje się największa liczba jego stanowisk, stan zachowania wielu stanowisk jest niezadowalający lub zły. Do głównych zagrożeo gatunku należą: melioracje odwadniające, sukcesja roślinności krzewiastej i leśnej oraz zabudowa terenu. O złych ocenach wskaźników stanu populacji decydował brak osobników generatywnych, a złym stanie siedliska - zaawansowanie procesu sukcesji, obecnośd gatunków ekspansywnych i fragmentacja siedliska. Dobrze natomiast oceniano stopien uwodnienia, jak również obecnośd gatunków inwazyjnych. Odpowiednią oceną dla gatunku w regionie kontynentalnym to stan niezadowalający U (stan siedliska, perspektywy ochrony, ocena ogólna). Na razie tylko stan populacji można jeszcze ocenid na FV, ze względu na istnienie wielu, bogatych populacji, liczących tysiące osobników. Strona 33 z 6
Region ALP Stan populacji na stanowiskach w regionie ALP Stan siedliska na stanowiskach w regionie ALP Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie ALP Strona 34 z 6
Ocena ogólna na stanowiskach w regionie ALP FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany Siedliska odpowiednie dla tego gatunku występują w Karpatach dośd powszechnie. Niemniej jednak, gatunek nie został odnaleziony na nowych stanowiskach. Spośród 6 znanych stanowisk gatunku w regionie, aktualnie funkcjonuje tylko. Na jedynym istniejącym stanowisku w TPN, objętym od lat ochroną ścisłą, obserwowano kurczenie się siedliska i zanikanie populacji spowodowane sukcesją naturalną. Pozostałe stanowiska nie zostały potwierdzone, gdyż zostały zniszczone w wyniku melioracji terenu, jego zabudowy lub zarośnięciem siedlisk (sukcesja). Dobrze został oceniony wskaźnik obecnośd gatunków inwazyjnych, a nieco gorzej na pozostałych stanowiskach uwodnienie terenu i zaawansowanie sukcesji. Tak niewielka liczba stanowisk i drastyczny spadek ich liczby w ciągu kilku lat, decydują o krytycznym stanie ochrony tego gatunku w całym regionie alpejskim. Jedyna odpowiednia ocena dla gatunku to stan zły - U2 (stan populacji, perspektywy ochrony i ocena ogólna). Jedynie stan siedliska w skali regionu może byd oceniony na U. 437 Leniec bezpodkwiatkowy Thesium ebracteatum Gatunek znany jedynie z regionu kontynentalnego. Jego rozmieszczenia, jak i aktualnośd stanowisk słabo rozpoznana. Wykazywany z niewiele ponad 0 obszarów Natura 2000. W 2009 rozpoczęto monitoring pilotażowo, w dużych obszarach położonych w północno-wschodniej Polsce, gdzie znajdują się główne zasoby gatunku. W 200 roku badania kontynuowano. Dla pełnego obrazu stanu ochrony tego gatunku, należy jeszcze uzyskad dane ze stanowisk w zachodniej i południowej części zasiegu, z izolowanych stanowisk. Ocena dla regionu wymaga uzupełnienia danych z innych części zasięgu, dlatego badania będa prowadzone także w 20 roku. Gatunek związany z murawami ciepłolubnymi i siedliskami ekotonowymi, słabo wyodrębnianymi w terenie, a nawet świetlistymi dąbrowami. Stopieo jego rzeczywistego zagrożenia trudny do określenia (nie był opracowywany w Czerwonej Księdze Roślin w 200 r). O zagrożeniu gatunku na badanych stanowiskach decydują: nieliczne populacje (nawet tylko po kilka pędów) zajmujących niewielką powierzchnię (skrajnie do m), a także deformacje roślin. Na zły stan siedliska wpływa obecnośd gatunków obcych, inwazyjnych, ocienienie i zbyt duża wysokośd runa/runi oraz konkurencja ze strony bylin. Zachowanie niemal wszystkich populacji wymaga ochrony czynnej: usunięcia gatunków obcych (czeremcha amerykaoska, dąb czerwony, łubin itd.) oraz gatunków liściastych krzewów (zwłaszcza leszczyny), a także ekspansywnych: malin i trzcinnika. W tej sytuacji, wobec braku osób konkretnie odpowiadających za stan stanowiska, perspektywy ochrony są w części stanowisk oceniane jako niewłaściwe. Pożądane byłyby także uzupełniające badania autekologiczne. Strona 35 z 6
Stan populacji na stanowiskach w regionie CONT Stan siedliska na stanowiskach w regionie CONT Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie CONT Ocena ogólna na stanowiskach w regionie CONT Strona 36 z 6
FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany Mimo, że prowadzone badania nie pozwalają na ocenę stanu ochrony gatunku w regionie, to po tym etapie monitoringu widad, że stan ochrony nie jest właściwy i będzie się on prawdopodobnie kształtował na poziomie U. 725 Lindernia mułowa Lindernia procumbens Gatunek znany wyłącznie z regionu kontynentalnego, związany z dorzeczami górnej i środkowej Wisły i Odry. Rzadko występuje na naturalnych stanowiskach, którymi są okresowo zalewane namuliska na brzegach rzek tylko we wschodniej części zasięgu, znacznie częściej obecny jest na dnach spuszczanych stawów rybnych. Jest gatunkiem jednorocznym, należącym do grupy zagrożonych gatunków z kl. Isoëto-Nanojuncetea. Znany jest z kilkunastu stanowisk, chod wykazuje duże fluktuacje w pojawach (może byd nieobecny przez kilka - kilkanaście lat na stanowisku, a następnie ponownie wyrosnąd). O zagrożeniu decydują, bardzo zmienne lokalnie, warunki siedliskowe głównie rytm zalewów, utrzymywanie się określonego poziomu wody. Gatunek był pilotażowo badany w 2009 roku, a powódź w 200 roku uniemożliwiła przeprowadzenie obserwacji na wszystkich zaplanowanych stanowiskach. Dlatego planuje sie kontynuację badao na stanowiskach w dorzeczu Odry i Górnej Wisły w roku 20. Stan populacji został oceniony jako właściwy. Podobnie oceniono stan siedliska. Natomiast ocena perspektyw ochrony, jest trudna, gdyż zależą one od podjetego sposobu gospodarowania na polu uprawnym i dnie spuszczonego stawu rybnego. Stan populacji na stanowiskach w regionie CONT Stan siedliska na stanowiskach w regionie CONT Strona 37 z 6
Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie CONT Ocena ogólna na stanowiskach w regionie CONT FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany Ocena dla regionu wymaga kontynuacji badao w roku przyszłym i uzupełnienia danych z zachodniej części zasięgu (dorzecze Odry i górnej Wisły), ze stanowisk w kompleksach stawów rybnych. 226 Lnica wonna Linaria loeselii (Linaria odora) Gatunek znany wyłącznie z regionu kontynentalnego, gdzie występuje w pasie nadmorskim na Mierzei Wiślanej i w kierunku zachodnim aż po środkowe wybrzeże; rośnie prawdopodobnie na kilkunastu - kilkudziesięciu stanowiskach. Jest ściśle związany z siedliskami wydmowymi. Do monitoringu, w pilotażowym roku 2009, wybrano 2 stanowisk, a w 200 roku kontynuowano prace na 8 stanowiskach położonych w centrum zasięgu, obejmując w ten sposób, wszystkie znane rejony jego występowania (tym samym koocząc prace nad tym gatunkiem). Zagrożeniem dla gatunku są zwykle wydeptywanie, zakrzaczanie stanowisk, a także procesy naturalne - abrazja brzegu i zawiewanie stanowisk przez wiatr. Częściowo objęty ochroną w postaci parku narodowego i rezerwatów przyrody, ale nawet brak ochrony prawnej terenu w tej postaci nie znaczy, że gatunek jest jej pozbawiony siedlisko gatunku jest zasadniczo chronione na całym wybrzeżu jako pasm wydm w zarządzie Urzędów Morskich i objęte zakazem penetracji. Strona 38 z 6
Stan populacji na stanowiskach w regionie CONT Stan siedliska na stanowiskach w regionie CONT Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie CONT Ocena ogólna na stanowiskach w regionie CONT Strona 39 z 6
FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany Stan populacji jest dobry w całym zasięgu, o czym mówi ocena FV stan właściwy dla większości stanowisk. Ocenę U przypisano populacjom z powodu zasychania pędów i przewagi pędów wegetatywnych nad generatywnymi. Stan siedliska na poowie stanowisk został oceniony na FV. na pozostałych, ocena U stan niewłaściwy została wystawiona z powodu obecności gatunku ekspansywnego (piaskownicy zwyczajnej) powodującej silne zadarnienie powierzchni wydm białych. Perspektywy ochrony populacji wszędzie zostały ocenione na FV. W miejscach licznego występowania gatunku obszary dodatkowo objęte są ochroną rezerwatową (Helskie Wydmy) i ochroną ścisłą (Słowioski Park Narodowy) co gwarantuje zachowanie siedliska gatunku we właściwym stanie i niweluje presję ludzką. Na pozostałych obszarach N2000: Mierzeja Sarbska, Piaśnickie Łąki, perspektywa ochrony zależy od prac związanych z umacnianiem wydm (nasadzenia traw i wierzb) prowadzonym przez Urząd Morski. Mimo, że badania prowadzone wyłącznie w tym roku nie pozwalają na ocenę stanu ochrony gatunku w regionie, to wydaje się, że w badanym rejonie stan ochrony waha się pomiędzy stanem właściwym - FV, a niewłaściwym - U, bliżej U. 428 Marsylia czterolistna Marsilea quadrifolia Gatunek pierwotnie uznany za wymarły w Polsce (zanikły stanowiska na Śląsku), odnaleziony następnie (973 r) na stanowisku, nad jeziorem Goczałkowickim. Rozmnożony w warunkach ogrodowych, został introdukowany na stanowiska zastępcze pierwotnie na Lubelszczyźnie nad Wieprzem (995-2000), a ostatnio, w ramach projektu restytucji tego gatunku na Śląsku, w obrębie dawnego zasięgu. Ta paprod wodna wymaga specyficznych warunków siedliskowych, trudnych do utrzymania w warunkach półnaturalnych. Zagrożeniem dla niej są zmiany sukcesyjne roślinności wodnej i wynurzonej, jak również oddziaływanie obcych gatunków w tym przypadku ryb roślinożernych amura białego, często sztucznie wprowadzanego do zbiorników wodnych. Stan populacji na stanowiskach w regionie CONT Strona 40 z 6
Stan siedliska na stanowiskach w regionie CONT Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie CONT Ocena ogólna na stanowiskach w regionie CONT FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany W przyszłości należy włączyd do monitoringu pozostałe stanowiska zastępcze, na których gatunek został introdukowany w 2009 roku, o ile tylko działanie to się powiedzie (będzie można to stwierdzid dopiero po 2-3 sezonach wegetacyjnych). Na podstawie badao jedynie z 200 roku i zaledwie 3 stanowisk zastepczych, oceny dla gatunku na terenie regionu kontynentalnego kształtowałyby się następująco: stan populacji U2, stan siedliska U, perspektywy ochrony FV, i ocena ogólna U2. Strona 4 z 6
389 Parzęchlin długoszczecinowy Meesia longiseta Gatunek był podawany w ostatnim półwieczu tylko z regionu alpejskiego, z jednego stanowiska. Położone było w Tatrzaoskim Parku Narodowym, w strefie ochrony ścisłej. Gatunek ten, to mech związany z siedliskami torfowiskowymi. Przez ok. 50 lat stanowisko nie zostało potwierdzone. Poszukiwania podjęte w ramach monitoringu także nie przyniosły rezultatu. W związku z tym, gatunek został usunięty z listy referencyjnej dla regionu. Parzęchlin w Europie Środkowej zaliczany jest do grupy reliktów glacjalnych, tj. gatunków, których stanowiska przetrwały na odpowiednich siedliskach o specyficznym mikroklimacie i warunkach hydrologicznych, po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia. Ogólne przyczyny zaniku stanowisk tego mchu mają charakter zarówno naturalny (wypłycanie i zarastanie jezior, sukcesja torfowisk, byd może zmiany niektórych czynników klimatu), jak i antropogeniczny (melioracje i niszczenie torfowisk, zanieczyszczanie wód powierzchniowych). Stan populacji na stanowiskach w regionie ALP Stan siedliska na stanowiskach w regionie ALP Strona 42 z 6
Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie ALP Ocena ogólna na stanowiskach w regionie ALP FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany Przyczyny wyginięcia M. longiseta nad Toporowym Stawem Wyżnim pozostaną nieznane. Nie wiadomo, czy do ustąpienia omawianego gatunku przyczyniła się zmiana parametrów fizykochemicznych siedliska, sukcesja torfowiska czy też wzrost ocienienia przez otaczający torfowisko bór świerkowy. Ten ostatni czynnik mógł mied duże znaczenie, ponieważ M. longiseta jest gatunkiem wybitnie światłolubnym. Nie można także wykluczyd, że dokonany w 964 roku obfity zbiór materiałów zielnikowych naruszył strukturę populacji i przyczynił się do jej wyginięcia. Wobec braku gatunku, a także możliwości jego restytucji, stan ochrony nie jest właściwy i został on określony jako zły, czyli na U2 (stan ochrony populacji, perspektyw ochrony i ocena ogólna) Jedynie stan siedliska został oceniony na U. Gatunek nie będzie już monitorowany. Pierwiosnek omączony Primula farinosa Gatunek znany od konca lat 50 XX wieku, tylko z stanowiska, w regionie alpejskim. Jest ono położone w Beskidzie Sądeckim. Siedliskiem gatunku jest młaka eutroficzna Valeriano-Caricetum flavae. Zasadniczym wymogiem ochrony tego gatunku jest utrzymanie odpowiedniego uwodnienia i użytkowanie terenu (lub zabiegi ochrony aktywnej), zapobiegające ekspansji gatunków mocnych konkurencyjnie, jak sitowie leśne, oraz niewysokiej, rozluźnionej runi z miejscami odkrytymi, gdzie możliwe jest rozsiewanie się gatunku. Strona 43 z 6
Stan populacji na stanowiskach w regionie ALP Stan siedliska na stanowiskach w regionie ALP Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie ALP Ocena ogólna na stanowiskach w regionie ALP Strona 44 z 6
FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany Ogólnie, stan populacji oceniono jako niewłaściwy (U) chod należy podkreślid, że stanowisko jest w miarę stabilne. Natomiast stan siedliska, oceniono jako stan niewłaściwy zły (U2). Perspektywy ochrony oceniono na razie na U, gdyż: stanowisko wprawdzie położone jest na obszarze chronionym jako PK, i obszar N2000, w chronionym siedlisku przyrodniczym, a także otoczone opieką pracowników RDOŚ działania ochrony czynnej: koszenie młaki i usuwanie siana, lekkie spiętrzenie wody na strumyku, lokalnie poprawiające uwodnienie młaki. Niemniej jednak, jest to jedyne stanowisko w kraju, izolowane (najbliższe są na Słowacji, gdzie gatunek też zalicza się do zagrożonych) widoczne są lekkie oznaki przesuszenia siedliska wzrastający udział gatunków łąkowych oraz rozrastający się płat sitowia leśnego Scirpus sylvaticus, eliminującego inne gatunki. Ocena ogólna pozostaje więc: stan niewłaściwy, zły: U2. 4093 Różanecznik żółty Rhododendron luteum Gatunek znany w Polsce od wielu lat, tylko z, izolowanego stanowiska. Jest ono położone w Kołaczni, na północ od Rzeszowa. Dla ochrony gatunku utworzono tu rezerwat przyrody. Stanowisko leżące w granicach Polski, jest stanowiskiem wyspowym i znajduje się daleko na zachód poza zwartym zasięgiem tego gatunku. Warunki siedliskowe należy tu zaliczyd do suboptymalnych w stosunku do wymagao różanecznika i co za tym idzie, nie można spodziewad się wzorcowego stanu populacji tego gatunku. Głównym, stwierdzonym na stanowisku zagrożeniem dla gatunku jest zacienianie przez rozrastające się krzewy innych gatunków i drzewa (sosny) i konkurencja ze strony innych krzewów. Niebezpieczne jest także dalsze rozrastanie się odnotowanych w rezerwacie gatunków obcych, inwazyjnych (głównie czeremchy amerykaoskiej). Z zagrożeo antropogenicznych najistotniejsze to zbieractwo i wandalizm; różanecznik, jako roślina dekoracyjna często jest zrywany jako ozdoba do wazonów (w okresie kwitnienia). Stan populacji na stanowiskach w regionie CONT Strona 45 z 6
Stan siedliska na stanowiskach w regionie CONT Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie CONT Ocena ogólna na stanowiskach w regionie CONT FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany Ogólnie, na stanowisku, w obszarze i regionie, oceny są tożsame: stan populacji oceniono jako zły (U). Stan siedliska - U2, Perspektywy ochrony oceniono jako niezadawalające (U). Ocena ogólna : U2. 939 Rzepik szczeciniasty Agrimonia pilosa Gatunek występuje zarówno w regionie alpejskim jak i kontynentalnym. Porasta suche okrajki, brzegi lasów, niewielkie zakrzaczenia. Nie występuje ani w typowych zbiorowiskach leśnych, ani na otwartej przestrzeni. W 2009 roku gatunek był badany w regionie alpejskim i pilotażowo w regionie kontynentalnym. W 200 roku badania dotyczyły największych obszarów w centrum Strona 46 z 6
jego zasięgu w północno-wschodniej Polsce. Będą także prowadzone w 20 roku, uzupełniając dane o stanowiskach w lukach w jego zasięgu. Gatunek dotąd nie był uznawany za zagrożony, Jego naturalną cechą jest występowanie w bardzo nielicznych, rozproszonych populacjach, co wydaje się obecnie zagrożeniem dla populacji lokalnych. Obniżona ocena stanu popualcji wynikała przede wszystkim z małej liczebności gatunku i liczby jego stanowisk w obszarach, złej struktury populacji, jak również z (na jednostkowych stanowiskach) złego stanu zdrowotnego populacji (presja roślinożerców i bardzo silne porażenie przez rdzę). Stan siedliska był mniej zróżnicowany, co było wynikiem przede wszystkim bardzo małej powierzchni zajętego siedliska. Ponadto, na stanowiskach występowały gatunki ekspansywne, w tym wysokie byliny i gatunki obce, skutecznie konkurujące z rzepikiem. Perspektywy ochrony zostały ocenione podobnie, co wynika z braku doświadczeo i nie podejmowania ochrony czynnej, oraz zaawansowania procesów naturalnych. Stan populacji na stanowiskach w regionie CONT Stan siedliska na stanowiskach w regionie CONT Strona 47 z 6
Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie CONT Ocena ogólna na stanowiskach w regionie CONT FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany Głównym zagrożeniem dla gatunku na badanych terenach jest sukcesja wtórna - rozrastanie się bylin, co zwiększa konkurencję i odkładanie wojłoku powodujące utrudnienia w obsiewaniu się rośliny. Trudny do określenia jest wpływ ocienienia, bo gatunek znosi szerokie spektrum warunków w tym zakresie. Z antropogenicznych oddziaływao negatywne skutki mogą mied remonty dróg, prowadzące do likwidacji zbiorowisk okrajkowych, których składnikiem jest rzepik. Nie były dotychczas prowadzone żadne działania ochrony czynnej. Występuje na obszarach chronionych prawnie, ale nie był tam traktowany jak przedmiot ochrony. Dla regionu kontynentalnego nie wystawiano ocen, ale wstępne wyniki wskazują na stan niewłaściwy gatunku (U). 477 Sasanka otwarta Pulsatilla patens Gatunek występuje w Polsce wyłącznie w regionie kontynentalnym. Stanowiska na południu kraju zanikły w ostatnich dziesiecioleciach, podobnie jak te w zachodniej Polsce. Centrum występowania tego gatunku zlokalizowane jest w szeroko ujętej północno-wschodniej Polsce. Badania rozpoczęto w 200 roku i będą one kontynuowane w roku 20. Sasanka związana jest z prześwietlonymi borami sosnowymi (polanki, pobocza dróg leśnych itp.) lub murawami kserotermicznymi. Najważniejszym, stwierdzonym obecnie zagrożeniem dla gatunku jest sukcesja roślinności (ekspansja wysokich traw i ziół w lasach i na murawach, ekspansja gatunków Strona 48 z 6
liściastych w widnych dotychczas lasach i na ich skrajach). Inne zagrożenia związane są z gospodarką leśną (w tym wycinką lasu ), eutrofizacją, plądrowaniem stanowisk sasanki oraz wandalizmem (wykopywanie roślin do ogródków, zrywanie kwiatów). Znaczącą rolę w przyszłości będzie miała ekspansja gatunków obcych. Stanowiska sasanki zajmują zwykle znikomą powierzchnię (od mniej niż do kilku m 2 ), stąd prawdopodobne jest ich przypadkowe zniszczenie. Stan populacji na stanowiskach w regionie CONT Stan siedliska na stanowiskach w regionie CONT Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie CONT Strona 49 z 6
Ocena ogólna na stanowiskach w regionie CONT FV właściwy U niezadowalający U2 Zły XX nieznany W większości przypadków, oceny ogólne dla stanowisk były niskie, przeważały U, przy znacznym udziale ocen U2. Zadecydowały o nich kolejno, parametry: Stan siedliska (wskaźniki: obecnośd gatunków ekspansywnych i konkurencyjnych, zwarcie krzewów, wysokie byliny), Perspektywy ochrony i Stan populacji (wskaźnik liczebnośd populacji). Najlepsza sytuacja gatunku spośród badanych rejonów, jest więc w centrum jego występowania, na obszarze północno-wschodniej Polski. Stanowiska przy południowej granicy zasięgu są w znacznie gorszej kondycji, zwłaszcza że są to pojedyncze, izolowane stanowiska. Dla oceny stanu ochrony gatunku w regionie konieczna będzie kontynuacja prac w przyszłym (20) roku. 64 Selery błotne Apium repens Gatunek znany jedynie z regionu kontynentalnego, gdzie stanowiska grupują się w 3 rejonach. W roku 2009 badane były stanowiska w województwie zachodniopomorskim, a w 200 w pozostałych rejonach. Nie przewiduje się kontynuacji badao w 20 roku. Gatunek osiąga w Polsce wschodni kres zasięgu występowania. Selery rosną na łąkach i pastwiskach położonych nad jeziorami, wilgotnych, czasami lekko słonawych. Głównym zagrożeniem jest zarzucenie gospodarki kośno-pasterskiej, co powoduje uruchomienie sukcesji wtórnej, ekspansję szuwarów i innej roślinności, konkurującej z selerami. Potencjalnie przeznaczenie gruntów np. pod budownictwo rekreacyjne. Kluczowe więc znaczenie dla egzystencji populacji selerów błotnych ma charakter użytkowania terenu. Ekstensywne udeptywanie należy w tym względzie traktowad jako substytut wypasu. Nie może on jednak mied zbyt intensywnego charakteru, gdyż prowadzi do mechanicznej eliminacji gatunku. Gatunku nie udało się potwierdzid na ok. 50% podawanych niegdyś stanowiskach zestawienia podane poniżej nie uwzględniają ocen dla tych stanowisk, niewątpliwie złych (U2). Stanowiska nie były chronione prawnie i gatunek nie był przedmiotem ochrony mimo, że był uznawany za silnie zagrożony w Polsce. Strona 50 z 6
Stan populacji na stanowiskach w regionie CONT Stan siedliska na stanowiskach w regionie CONT Perspektywy ochrony na stanowiskach w regionie CONT Ocena ogólna na stanowiskach w regionie CONT Strona 5 z 6