Zastosowanie PET/CT w neurologii Compressed SENSE Badania ultrasonograficzne Dlaczego EIZO? Ból i mammografia Emitery polowe w miniaturyzacji lamp RTG Nowości w tomografii komputerowej Nowoczesna edukacja techników elektroradiologii Audyt akredytacyjny CHKS dla zakładów fizyków medycznych VERITON CT zmiana konstrukcji gammakamery Wyniki odtwarzalności ułożenia pacjentów Zastosowanie technik medycyny nuklearnej w ortopedii Stabilizacja złamania kości ramiennej Badania obrazowe w okulistyce Zastosowanie lasera Er:YAG i ozonoterapii w stomatologii Icon. A treatment revolution Versa HD. Powered by high definition dynamic radiosurgery s. 118 s. 140
CyberKnife System radochirurgii robotycznej. Automatycznie śledzi i z submilimetrową precyzją dopasowuje napromienianie do ruchu guza. Nowy system tomoterapii Radixact. Duży krok w ewolucji TomoTherapy. Szybki i intuicyjny. Wyjątkowa konstrukcja łączy w sobie spiralne obrazowanie i napromienianie, aby zwiększyć precyzję ułożenia i zaawansowaną modulację rozkładów dawki. Autoryzowany przedstawiciel firmy Accuray w Polsce TMS Sp. z o.o., ul. Wiertnicza 84, 02-952 Warszawa, tel. +48 (22) 858-28-19/20 fax +48 (22) 858-28-12, e-mail: tms@tms.com.pl, website: www.tms.com.pl 2017 Accuray Incorporated. All Rights Reserved. Important Safety Information Most side effects of radiotherapy, including radiotherapy delivered with Accuray systems, are mild and temporary, often involving fatigue, nausea, and skin irritation. Side effects can be severe, however, leading to pain, alterations in normal body functions (for example, urinary or salivary function), deterioration of quality of life, permanent injury, and even death. Side effects can occur during or shortly after radiation treatment or in the months and years following radiation. The nature and severity of side effects depend on many factors, including the size and location of the treated tumor, the treatment technique (for example, the radiation dose), and the patient s general medical condition, to name a few. For more details about the side effects of your radiation therapy, and to see if treatment with an Accuray product is right for you, ask your doctor. MKT-ARA-0716-0106(1)
spis treści / table of contents W numerze 2/2019... 75 Konferencje naukowo-szkoleniowe studentów kierunku lekarskiego i elektroradiologii 79 Zastosowanie PET/CT w neurologii 89 Compressed SENSE. Krótszy czas i wysoka jakość obrazowania 95 Badania ultrasonograficzne z zastosowaniem środków kontrastujących 99 Czy wiesz, dlaczego EIZO? 101 Mammografia i ból a może da się go uniknąć? 105 Wykorzystanie emiterów polowych z nanorurek węglowych (CNT) w miniaturyzacji lamp rentgenowskich 109 Nowości w tomografii komputerowej 95 113 Nowoczesna edukacja techników elektroradiologii doświadczenia Uniwersytetu Rzeszowskiego 119 Zakres zewnętrznego audytu akredytacyjnego CHKS dla zakładów/zespołów fizyków medycznych 125 VERITON CT. Radykalna zmiana konstrukcji gammakamery 127 Wyniki odtwarzalności ułożenia pacjentów napromienianych wiązkami zewnętrznymi w Centrum Onkologii Instytucie w Warszawie w roku 2017 133 Zastosowanie technik medycyny nuklearnej w ortopedii 133 141 Analiza porównawcza wybranych wariantów stabilizacji złamania kości ramiennej za pomocą gwoździa śródszpikowego 147 Badania obrazowe w okulistyce okiem elektroradiologa stopka redakcyjna Znajdź nas: Inżynier i Fizyk Medyczny www.inzynier-medyczny.pl 153 Kliniczno-terapeutyczne aspekty próchnicy korzenia z uwzględnieniem lasera Er:YAG i ozonoterapii artykuł naukowy artykuł firmowy KOMITET NAUKOWY / SCIENTIFIC COMMITTEE prof. dr hab. inż. Tadeusz Pałko prof. dr hab. inż. lek. med. Grzegorz Pawlicki dr hab. inż. Ewa Zalewska dr hab. n. med. Paweł Kukołowicz dr inż. Dominika Oborska-Kumaszyńska RADA NAUKOWA / SCIENTIFIC COUNCIL mgr Bartosz Bąk, PTE, WCO, Poznań dr hab. inż. Maciej Budzanowski, IFJ PAN, Kraków dr hab. Wojciech Bulski, Centrum Onkologii, Warszawa dr n. fiz. Hab. n. med. Armand Cholewka, Uniwersytet Śląski, Chorzów dr hab. Arkadiusz Derkacz, UM, Wrocław dr n. med. Maciej Dobrzyński, UM Wrocław dr n. med. Wojciech Glinkowski, PTT, Warszawa prof. Natalia Golnik, PW, Warszawa dr n. med. Marzena Janiszewska, Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu mgr Monika Jędrzejewska, PTIK Poznań mgr Aleksandra Kaczmarek, PTE, WCO, Poznań dr inż. Jolanta Karpowicz, CIOP-PIB, Warszawa dr inż. Renata Kopeć, IFJ PAN, Kraków prof. Danuta Koradecka, CIOP-PIB, Warszawa mgr inż. Ryszard Kowski, PTIK, Łódź prof. Leszek Królicki, UM, Warszawa dr hab. n. med. Paweł Kukołowicz, PTFM Warszawa prof. Roman Maniewski, IBIB PAN, Warszawa prof. dr hab. Rafał Matkowski, UM, Wrocław dr n. fiz. Łukasz Matulewicz, Katowice dr hab. n. med. Robert Krzysztof Mlosek, WUM w Warszawie prof. dr hab. Andrzej Nowicki, IPPT, PAN dr inż. Dominika Oborska-Kumaszyńska, NCHospital, Wolverhampton Royal Hospitals, UK prof. Tadeusz Pałko, PW, Warszawa mgr Maria Paroń, NWSM Wrocław prof. Grzegorz Pawlicki, PW, Warszawa mgr Elżbieta Pater, Wrocław dr n. med. Tomasz Piotrowski, WCO, Poznań Czesław Pływacz, PSTE, Piekary Śląskie prof. Halina Podbielska, PWR Wrocław prof. Marek Sąsiadek, UM, Wrocław mgr Grzegorz Sieradzki TMS Polska dr. inż. Jakub Słowiński Politechnika Wrocławska prof. dr hab. n. fiz. Krzysztof Ślosarek, Centrum Onkologii, Gliwice prof. zw. dr hab. inż. Ryszard Tadeusiewicz, AGH Kraków prof. Andrzej Urbanik, CM UJ, Kraków prof. dr hab. med. Jerzy Walecki, CMKP Warszawa prof. dr hab. inż. Ewa Zalewska, IBIB PAN, Warszawa REDAKCJA / EDITORIAL BOARD Redaktor Naczelny / Editor-in-Chief prof. dr hab. inż. Tadeusz Pałko Honorowy Redaktor Naczelny / Honorary Editor-in-Chief prof. dr hab. inż. lek. med. Grzegorz Pawlicki Z-ca Redaktora Naczelnego / Editor prof. dr hab. inż. Ewa Zalewska Z-ca Redaktora Naczelnego / Editor mgr inż. Jacek Lewandowski j.lewandowski@zahir.pl Redaktor techniczny / Technical Editor mgr inż. Katarzyna Wilczyńska katarzynaw@zahir.pl ADRES REDAKCJI INDYGO Media ul. Mariana Haisiga 2/2, 54-705 Wrocław tel./fax + 48 71 796 41 59, mob. + 48 604 586 979 e-mail: j.lewandowski@zahir.pl PRENUMERATA / SUBSCRIPTION Cena egzemplarza 15,50 zł Prenumerata roczna 90 zł www.inzynier-medyczny.pl j.lewandowski@zahir.pl WYDAWNICTWO / PUBLISHING HOUSE INDYGO Media Dyrektor Wydawnictwa Jacek Lewandowski DTP Tomasz Brończyk Dwumiesięcznik Inżynier i Fizyk Medyczny jest czasopismem recenzowanym, indeksowanym w MNiSW (4), Index Copernicus (57,26), BazTech. Publikowane są prace w następujących kategoriach: prace naukowe, badawcze, studia przypadków, artykuły poglądowe, doniesienia, wywiady, polemiki, artykuły o tematyce społeczno-zawodowej i dotyczące specjalizacji zawodowych, raporty techniczne i sprawozdania. Zamieszcza również przeglądy literatury przedmiotu, recenzje książek oraz aktualności branżowe. Nadesłane do redakcji artykuły są recenzowane. Instrukcje dla autorów dostępne na www.inzynier-medyczny.pl Inżynier i Fizyk Medyczny 2/2019 vol. 8 73
redakcja \ editorial board Kilka słów o historii... Historia Zjazdów Polskiego Lekarskiego Towarzystwa Radiologicznego rozpoczęła się w 1925 roku. Każdy kolejny Zjazd był największym wydarzeniem w funkcjonowaniu polskiego środowiska radiologicznego. Tak jest i tym razem. W dniach 6-8 czerwca 2019 roku spotykamy się po raz 42. Jest okazja, aby podsumować zmiany, jakie zaszły w naszej specjalności w ostatnich trzech latach, wymienić zdobyte doświadczenia i spojrzeć w przyszłość. Program Zjazdu to szeroka oferta edukacyjna i naukowa skierowana do wszystkich zaangażowanych w Polską radiologię. Jest bowiem w nim miejsce dla radiologów, techników elektroradiologii, fizyków i inżynierów, ale także dla pielęgniarek i studentów. Słowem każdy znajdzie coś interesującego dla siebie. Co ważne, udział wielu firm z branży radiologicznej gwarantuje możliwość kontaktu z najnowszymi trendami w diagnostyce obrazowej. Wreszcie, każdy Zjazd to znakomita okazja do spotkania zarówno starych znajomych, jak i nowych osób. To także okazja, aby dzielić swoje pasje chociażby w czasie wspólnego Biegu Radiologa, Radiologicznych Regat czy Wystawy obrazów RadioArt. A wszystko to w Gdańsku, jednym z najpiękniejszych miast naszego kraju. Prezes PLTR Andrzej Urbanik Prof. dr hab. med. Serdecznie zapraszamy! Prof. Andrzej Urbanik Prezes PLTR Instrukcja dla Autorów Dwumiesięcznik Inżynier i Fizyk Medyczny jest czasopismem recenzowanym, indeksowanym w MNiSW (4), Index Copernicus (57,26), BazTech. Publikowane są prace w następujących kategoriach: prace naukowe, badawcze, studia przypadków, artykuły poglądowe, doniesienia, wywiady, polemiki, artykuły o tematyce społeczno-zawodowej i dotyczące specjalizacji zawodowych, raporty techniczne i sprawozdania. Zamieszcza również przeglądy literatury przedmiotu, recenzje książek oraz aktualności branżowe. Czasopismo jest redagowane przez Redakcję w wersji papierowej oraz w wersji elektronicznej. Publikowane są prace z następujących dziedzin: diagnostyka obrazowa, interwencyjna (zabiegowa), elektrodiagnostyka, informatyka medyczna (telemedycyna; e-zdrowie), wyposażenie i techniczne środki terapeutyczne (radio-, elektro-, światło-, mechanoterapia itd.), implanty, sztuczne narządy, transport medyczny, bezpieczeństwo, aspekty prawne, finansowanie, organizacja i zarządzanie w jednostkach ochrony zdrowia, prawo i edukacja. Istnieje możliwość opublikowania artykułów z innych dziedzin, łączących tematykę zgodną z profilem pisma. Nadsyłane prace nie mogą być publikowane w innych czasopismach. Każda praca naukowa powinna zawierać tytuł, streszczenie (do 500 znaków ze spacjami) i słowa kluczowe w języku polskim i angielskim, a także dokładną afiliację wszystkich współautorów (adres, kontakt e-mail i telefoniczny). Układ prac powinien uwzględniać: streszczenie, wstęp, rozdziały, zakończenie. Literaturę, na którą powołuje się Autor, należy numerować w kolejności występowania w tekście (nie w porządku alfabetycznym) w nawiasach kwadratowych, a w spisie literatury w sposób podany poniżej. Artykuły w czasopismach naukowych (prosimy podawać pełne tytuły oraz oficjalne skróty nazw czasopism): 1. B. Szafjański, G. Pawlicki, T. Pałko, J. Kosicki: Impedance plethysmography in the evaluation of peripheral blood flow in children, Pediatr Pol, 56(10), 1981, 1131-1140. czyli: inicjał(y) imienia i nazwisko autora(rów), tytuł artykułu (italik), tytuł czasopisma (preferowany międzynarodowy skrót), nr tomu (nr wydania), rok wydania, numery stron. Książki 2. G. Pawlicki (ed.): Podstawy inżynierii medycznej, Wyd. OWPW, Warszawa 1997. czyli: inicjał(y) imienia i nazwisko autora(rów), tytuł książki (italik), wydawca, miejsce i rok wydania, ewentualnie numery stron. Rysunki i fotografie (na osobnych stronach, załączone jako oddzielne pliki, oznaczone symbolem rys. oraz fot.) należy numerować kolejno, z zaznaczeniem miejsca w tekście, w którym powinny się znaleźć. Grafikę (wykresy, fotografie) należy dostarczyć jako pliki: *.eps, *.tif lub *.jpg o rozdzielczości 300 dpi. Autorom nie przysługuje honorarium za nadesłane prace. W przypadku pozytywnej recenzji Autor otrzyma bezpłatny egzemplarz wydania kwartalnika, w którym zamieszczono jego pracę. Redakcja zastrzega sobie prawo do wprowadzenia zmian redakcyjnych w publikowanych artykułach. Wszelkie prawa w stosunku do tekstów drukowanych w czasopiśmie są zastrzeżone. Przesłanie pracy do publikacji jest tożsame z przekazaniem praw autorskich. Opublikowane prace stają się własnością redakcji. Przedruk w całości lub we fragmentach czy też tłumaczenie na inny język mogą być dokonane wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody redakcji. Redakcja nie bierze odpowiedzialności za stwierdzenia, opinie oraz dane zawarte w nadesłanych pracach lub materiałach reklamowych. Redakcja zastrzega sobie prawo do poprawienia stylu i nazewnictwa. Prace można przesyłać wyłącznie w formie elektronicznej, w formacie *.doc, na adres e-mail: j.lewandowski@zahir.pl. Instructions for Authors in English version can be obtained from the office of Editor: j.lewandowski@zahir.pl Instrukcje dla autorów dostępne na www.inzynier-medyczny.pl 74 vol. 8 2/2019 Inżynier i Fizyk Medyczny
aktualności / news prasa / nowości TIME Konferencje naukowo- -szkoleniowe studentów kierunku lekarskiego i elektroradiologii Faustyna Świętoń Konferencje naukowe są bardzo ważnym elementem funkcjonowania każdej społeczności zawodowo-naukowej. Tak jest również w przypadku społeczności radiologicznej. Oczywiście, główną rolę spełniają Zjazdy Polskiego Lekarskiego Towarzystwa Radiologicznego odbywające się co trzy lata. Oprócz tego organizowane są liczne sympozja, seminaria czy szkolenia dedykowane dla lekarzy radiologów, techników elektroradiologii czy fizyków/inżynierów medycznych. Od kilku lat również studenci, zarówno kierunku lekarskiego, jak i elektroradiologii organizują swoje konferencje. Młoda Elektroradiologia (https://www. facebook.com/skn.mloda.elektroradiologia) to konferencja organizowana od roku 2013 przez studenckie koło naukowe Młoda Elektroradiologia działające przy Katedrze Elektroradiologii Wydziału Medycznego Uniwersytetu Rzeszowskiego. Trwa 2 dni i składa się z serii wykładów szkoleniowych, a także sesji naukowych. Konferencję SOFOR (Studenckie Ogólnopolskie Forum Radiologii; https://forumradiologiczne.pl) organizują, od roku 2015, studenci koła naukowego działającego przy Katedrze Radiologii Uniwersytetu Warszawskiego. Trwa jeden dzień, a program tworzą wykłady eksperckie i sesje naukowe. Szczególnie ważne, w obu imprezach, są sesje naukowe, ponieważ dają możliwość prezentacji rezultatów działalności studenckich kół naukowych. Są to sesje prac oryginalnych, a także prezentacje przypadków, w obu kategoriach w formie prezentacji ustnych oraz plakatowych. Praktycznie takie same są regulaminy obu konferencji. W ten sposób warunki uczestnictwa, a także system oceniania są praktycznie takie same. Daje to możliwość uczestnictwa w obu imprezach, na równych warunkach, studentom kierunku lekarskiego oraz elektroradiologii. Zresztą organizatorzy obu konferencji kontaktują się ze sobą i współpracują. Jest to bardzo ważny aspekt, ponieważ jeżeli już w czasach studenckich przyszli radiolodzy i technicy radiologii nawiążą współpracę, to będzie to procentowało w przyszłości. Obie konferencje uzyskują patronaty zarówno Polskiego Lekarskiego Towarzystwa Radiologicznego, jak i stowarzyszeń bądź towarzystw z dziedziny elektroradiogii. Zachętą do czynnego udziału w sesjach naukowych są cenne nagrody główne, czyli bezpłatny udział w Europejskim Kongresie Radiologii dla zwycięzców sesji prac oryginalnych, ustnych. Pisząc o konferencjach należy podkreślić, że mogą się one odbywać, ponieważ przy jednostkach dydaktycznych (Katedry/ Zakłady) radiologii i elektroradiologii funkcjonują koła naukowe. Studenci działający w nich są autorami prac naukowych publikowanych w recenzowanych czasopismach (są już pierwsze publikacje w czasopismach z IF), prezentują prace na konferencjach w kraju i za granicą, a także organizują wiele imprez popularyzujących diagnostykę obrazową. Inżynier i Fizyk Medyczny 2/2019 vol. 8 75
prezentacja \ presentation aktualności \ news Z A P R O S Z E N I E WSSE w Rzeszowie wraz z firmą Qualymed mają przyjemność zaprosić do udziału w IV Konferencji z zakresu detekcji promieniowania jonizującego oraz kontroli jakości w rentgenodiagnostyce, radioterapii i medycynie nuklearnej organizowanej pod patronatem i przy współudziale: Krajowego Centrum Ochrony Radiologicznej w Ochronie Zdrowia oraz Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej oraz patronatem medialnym. Miejsce konferencji: Dwór Ostoia, Klimkówka k. Rymanowa 3-6 września 2019 roku. Tematyka Konferencji skierowana jest głównie do pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Fizyków Medycznych, Inżynierów Klinicznych, Techników Elektroradiologii oraz Laboratoriów Badawczych i innych grup zawodowych zajmujących się zagadnieniami związanymi z promieniowaniem jonizującym. W ramach Konferencji poruszone zostaną m.in. następujące zagadnienia: 1. Ustawodawstwo krajowe i europejskie. 2. Kontrola jakości w diagnostyce, radioterapii i medycynie nuklearnej. 3. System wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych i monitoring radiacyjny. 4. Bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe. 5. Dozymetria promieniowania i ochrona radiologiczna. 6. Seminaria. Więcej informacji ukaże się w najbliższym terminie na stronach: www.wsse.rzeszow.pl albo www.qualymed.pl UWAGA! Uczestnicy wyrażający wolę przedstawienia własnych wystąpień w ramach Konferencji proszenie są o indywidualny kontakt e-mailowy (przesłanie informacji zawierającej dane osobowe oraz propozycję tematu/krótkie streszczenie).organizator zastrzega sobie prawo decyzji o przyjęciu w/w wystąpień oraz do rezygnacji z organizacji Konferencji z przyczyn od niego niezależnych. Liczba miejsc ograniczona. Potwierdzenie udziału dokonuje Organizator. 76 vol. 8 2/2019 Inżynier i Fizyk Medyczny
reklama / advertisement prezentacja / presentation X-Dose posiada następujące funkcje: z Możliwość obsługi aparatów wszystkich modalności bez ograniczenia ilościowego, w tym aparatów analogowych [nieobsługujących standardu DICOM] z Komunikacja z systemem PACS lub bezpośrednio z urządzeniami diagnostycznymi z Możliwość integracji z systemem HIS [informacja o dawce jest częścią dokumentacji medycznej] z Szacowanie oraz raportowanie dawki efektywnej i skumulowanej Pacjenta z Archiwizacja danych dotyczących dawki promieniowania [DAP, ESD, CTDI/DLP,AGD] z Porównywanie otrzymanych wartości ze zdefiniowanymi poziomami referencyjnymi [Diagnostic Reference Level], z System ostrzegania o przekroczeniach DRL dla jakiejkolwiek procedury z Przeglądanie historii dawki oraz - zgodnie z najnowszymi wymogami prawnymi - ilości ekspozycji z Dostęp do historii pacjenta przed badaniem Raportowanie: z Generowanie zautomatyzowanych raportów dla użytkownika z Generowanie Paszportu Dozymetrycznego [raport zbiorczy dla Pacjenta, uwzględniający wszystkie ekspozycje na promieniowanie wykonane w jednostce medycznej] z Dokumentacja do audytów z Analizy statystyczne, w tym monitorowanie trendów oraz możliwość eksportu danych do formatu.xls z Rozbudowana analiza badańangio z Możliwość użytkowania systemu bez względu na system operacyjny komputera użytkownika z Analiza przedwdrożeniowa wsparcie aplikacyjne,szkolenia i serwis oprogramowania oraz serwera na miejscu u Klienta Inżynier i Fizyk Medyczny 2/2019 vol. 8 77
redakcja \ editorial board Szanowny Internauto To, że znalazłeś się na tej stronie oznacza, że zainteresowały Cię tematy z okładki! Jeśli już dziś chciałbyś zapoznać się z czasopismem wystarczy zadzwonić tel. 604 586 979 i zamówić wydanie bieżące lub prenumeratę. Czasopismo dotrze do Ciebie w ciągu 3 dni roboczych od dokonania wpłaty na konto. 64 1020 5226 0000 6202 0459 0420 Jeśli chcesz mieć je już dziś odwiedź najbliższy salon sieci EMPIK. Jeśli masz czas i lubisz naszą stronę, http://www.facebook.com/pages/inżynier-i-fizyk-medyczny/333684476715616 regularnie ją odwiedzaj wersja elektroniczna zostanie udostępniona wkrótce. Redakcja dwumiesięcznika Inżynier i Fizyk Medyczny vol. 8 2/2019 Inżynier i Fizyk Medyczny
Transformative radiotherapy that s not only making advancements, but making a difference. The Halcyon radiotherapy system was built to transform the way the world thinks about fighting cancer. With an intuitive workflow, image-guided precision, and reduced treatment time, Halcyon provides more opportunities to deliver more care to more patients because new victories in the cancer fight matter now more than ever. To learn more about our transformative innovation, visit Varian.com/Halcyon Varian Medical Systems Poland info.poland@varian.com Safety information: Radiation may cause side effects and may not be appropriate for all cancers. 2018 Varian Medical Systems, Inc. Varian and Varian Medical Systems are registered trademarks, and Halcyon is a trademark of Varian Medical Systems, Inc.
PERFEKCYJNY OBRAZ BEZ NADMIERNEJ DAWKI PROMIENIOWANIA GC85A Z NOWYM S-VUE Medikol autoryzowany dystrybutor urządzeń RTG firmy Medikol Healthcare Sp z O.O ul. Polska 118, 61-401 Poznań samsung@medikol.eu www. medikol.eu tel. kom. 606 787 579 fax. 61 223 63 91