1963-2013 ocena netto mijającego roku Niemal od początków swojej działalności badawczej OBOP teraz TNS Polska zwykle pod koniec roku zwracał się do Polaków z prośbą o podsumowanie starego roku. Pytaliśmy, jaki był mijający rok z perspektywy osobistych wydarzeń, jaki był dla kraju, a jaki dla świata. Podsumowanie ostatnich 50 lat przedstawia wykres będący zestawieniem ocen netto tj. różnicy pomiędzy ocenami pozytywnymi i negatywnymi. W odniesieniu do sytuacji kraju respondentom stawiano dodatkowe zadanie mieli wymienić, co pozytywnego i negatywnego wydarzyło się w danym roku. Zestawienie uzyskanych ocen mijających lat pokazuje społeczne konsekwencje ważnych wydarzeń z najnowszej historii Polski. W lustrze opinii odbija się obraz sytuacji kraju. Przykładowo, o ile rok 1975 oceniany był bardzo dobrze, to wydarzenia czerwcowe w roku następnym, spowodowały drastyczny spadek wskaźników. Mimo strajków, brutalnych pacyfikacji, podwyżek i problemów z zaopatrzeniem, w wymiarze osobistym badanych, którzy rok 1976 oceniali pozytywnie, było nadal więcej niż tych, którzy oceniali go negatywnie. W roku 1981, po wprowadzeniu stanu wojennego, wszystkie oceny, uległy znaczącemu pogorszeniu i nawet wskaźnik wymiaru osobistego osiągnął wartość mniejszą niż zero. Stan wojenny był więc doświadczeniem o dużym zasięgu oddziaływania i znacząco wpłynął na oceny związane z życiem osobistym. Zmierzch komunizmu przyniósł polepszenie ocen, co szczególnie widoczne jest w roku 1989, tj. w czasie obrad okrągłego stołu i wyborów czerwcowych. Optymizm nie trwał jednak długo. Reformy Balcerowicza, znaczący wzrost bezrobocia, czy kryzysy gospodarcze wywołały kolejne pogorszenia nastrojów. Początek lat 90-tych to kolejny okres, w którym wskaźnik wymiaru osobistego spadł poniżej zera. W historii wszystkich pomiarów taka sytuacja zdarzyła się po raz drugi. Od końca lat dziewięćdziesiątych zwiększał się dystans między ocenami sytuacji osobistej w danym roku a sytuacją w kraju czy na świecie. Oznacza to, że powodzenie w życiu prywatnym w coraz mniejszym stopniu związane jest z wydarzeniami spoza sfery osobistej. Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji i opracowań zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania źródła: TNS Polska. 2
Oceny netto poszczególnych lat 1963-2013 1976 100 80 60 Czerwiec 76 fala strajków 1981 Wprowadzenie stanu wojennego 1989 Okrągły stół 2001 Atak na WTC 40 20 31 0-20 -14-19 -40-60 -80-100 wymiar osobisty wymiar krajowy wymiar światowy 3
Pozytywne i negatywne wydarzenia Kolejnym ciekawym porównaniem jest zestawienie spontanicznie wymienianych pozytywnych i negatywnych wydarzeń z mijającego roku. W skali krajowej niektóre lata okazują się bardziej, inne mniej wyraziste, a udzielane przez badanych odpowiedzi traktować można jako świadectwo ducha czasu. W latach sześćdziesiątych pozytywnym wydarzeniem w oczach mieszkańców Polski było otwarcie rurociągu Przyjaźń, a także liczne sukcesy przemysłowe. Polacy byli zadowoleni z elektryfikacji kolei, przeprowadzenia zaplanowanych działań, zakończenia inwestycji. Były to jednak lata niezadowolenia z kosztów utrzymania. Respondenci skarżyli się na wzrost cen, złe zaopatrzenie oraz ogólne obniżenie się stopy życiowej. W następnym dziesięcioleciu w pamięci Polaków zapisały się m.in. pozytywy związane z wyborem Papieża Polaka oraz wizyta Jana Pawła II w kraju. Natomiast jako niepomyślne wydarzenia niezmiennie podkreślane były problemy dotyczące złego zaopatrzenia w sklepach. Powstanie Solidarności, wprowadzenie stanu wojennego, zniesienie go, wzrost cen, powołanie rządu i wygrana Solidarności to najważniejsze wydarzenia, które kształtowały opinie ludzi żyjących w latach osiemdziesiątych. W następnych latach Polacy za pomyślne wydarzenia uznawali przede wszystkim te związane w jakiś sposób z polityką. W latach dziewięćdziesiątych były to sprawy dotyczące wolnych wyborów, a także wstąpienie Polski do NATO. W pierwszej dekadzie XX wieku pozytywnie w pamięci wielu Polaków zapisywały się sprawy związane z wstąpieniem do Unii Europejskiej. Coraz częściej jako niepomyślne wydarzenia Polacy wskazywali bezrobocie. Na ten problem po raz pierwszy zaczęto zwracać szczególną uwagę na początku lat dziewięćdziesiątych, a w latach 2001-2002, kiedy stopa bezrobocia wynosiła około 20%, problem ten zyskał na znaczeniu. Poza bezrobociem, w tamtych czasach Polacy często wyrażali swoje niezadowolenie z sytuacji gospodarczej, korupcji oraz afer, które przedefiniowały świat mediów (np. afera Rywina). W roku 2013 zdecydowana większość Polaków uważa, że nie wydarzyło się nic pozytywnego albo nie potrafi wskazać takiego wydarzenia. Jeśli chodzi o negatywy, to Polacy nadal dość często wskazują bezrobocie, problemem jest także wzrost cen i podwyżki. 4
Pomyślne wydarzenia w oczach Polaków wypowiedzi spontaniczne Lata 60 Lata 70 Lata 80 Lata 90 2000-2009 2013 1963 Uruchomienie polskiego odcinka rurociągu Przyjaźń (21%) 1975 Sukcesy przemysłowe, m.in. wzrost wydobycia węgla (26%) 1980 Wydarzenia z sierpnia 80 i powstanie Solidarności (41%) 1990 Demokratyczne wybory i wybór Lecha Wałęsy na prezydenta (33%) 2001 Wybory parlamentarne, zmiana rządu (19%) I Nie zdarzyło się nic pozytywnego (40%) 1964 Sukcesy przemysłu, m.in. zakończenie inwestycji, elektryfikacja kolei (31%) 1977 Uchwalenie emerytur dla rolników (25%) 1978 Wybór Polaka na Papieża 1979 Pielgrzymka Papieża Jana Pawła II do kraju 1983 Zniesienie Stanu Wojennego (29%) 1985 Zniesienie reglamentacji niektórych artykułów żywnościowych (23%) 1989 Wygrana Solidarności i powołanie rządu T. Mazowieckiego 1995 Wybory prezydenckie i wybór Aleksandra Kwaśniewskiego na prezydenta (20%) 1998 Zapoczątkowanie reform społecznych służby zdrowia, oświaty (10%) 1999 Przyjęcie Polski do NATO (24%) 2002 Zakończenie negocjacji z UE w sprawie warunków integracji (39%) 2003 Sprawy związane z członkostwem w Unii Europejskiej, wynik referendum (23%) 2004 Wejście do Unii Europejskiej (53%) II Budowa dróg/autostrad (5%) 5
Niepomyślne wydarzenia w oczach Polaków wypowiedzi spontaniczne Lata 60 Lata 70 Lata 80 Lata 90 2000-2009 2013 1963 Wzrost cen i kosztów utrzymania (19%) 1975 rynku (12%) 1980 we wszystkie artykuły konsumpcyjne (37%) 1990 Bezrobocie (17%) bezrobocia 6,5% 2001 Bezrobocie (35%) bezrobocia 17,5% I Bezrobocie (19%) bezrobocia 13,2% 1964 i obniżenie stopy życiowej (po 12%) 1977 w sklepach, w tym zła jakość towarów (36%) 1983 Wzrost cen i spadek wartości pieniądza (25%) 1995 Wybór Aleksandra Kwaśniewskiego na prezydenta (23%) 2002 Wzrost bezrobocia (45%) bezrobocia 20% II Wzrost cen/wysokie ceny (14%) 1978 1985 Inflacja (23%) 1998 Pogorszenie poziomu życia (15%) 2003 Korupcja, łapownictwo, afery (34%) 1979 Katastrofy, wypadki i klęski żywiołowe, m.in. wypadki w kopalniach, klęska zimy 1989 Podwyżki cen i inflacja 1999 Sytuacja gospodarcza, w tym podwyżki cen, prywatyzacja, sytuacja ZUS (37%) 2004 Afery (45%) 6