METODYKA pracy adwokata w sprawach karnych

Stefan Jaworski METODYKA pracy adwokata w sprawach karnych METODYKI BECKA

METODYKA pracy adwokata w sprawach karnych

Stefan Jaworski METODYKA pracy adwokata w sprawach karnych Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2013 METODYKI BECKA

Wydawca: Wioleta Beczek Projekt okładki: GRAFOS Wydawnictwo C.H. Beck 2013 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: PanDawer Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-4995-4 ISBN e-book 978-83-255-4996-1

Spis treści Przedmowa... XV Wykaz skrótów... XVII Część I. Komentarz praktyczny... 1 Rozdział 1. Adwokat w postępowaniu karnym jako pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego, prywatnego, powoda cywilnego, subsydiarny akt oskarżenia... 3 1. Uwagi wstępne... 3 2. Pełnomocnik pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym... 3 3. Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego... 5 4. Pełnomocnik oskarżyciela prywatnego... 6 5. Pełnomocnik w sprawie z subsydiarnego aktu oskarżenia... 7 6. Adwokat jako pełnomocnik powoda cywilnego... 10 7. Przegląd orzecznictwa... 12 Rozdział 2. Prawne aspekty obrony i występowania w charakterze obrońcy w sprawie karnej... 16 1. Funkcja adwokata... 16 2. Wpis na listę adwokatów... 18 3. Zwolnienie z wymogu odbycia aplikacji... 19 4. Uprawnienia aplikanta... 20 5. Radca prawny jako pełnomocnik oskarżonego w procesie adhezyjnym... 21 6. Postępowanie w sprawach o wykroczenia i karne skarbowe... 22 7. Status obrońcy... 22 8. Miernik staranności pracy adwokata... 25 9. Zakres działania obrońcy z urzędu a podejmowanie samodzielnych działań przez stronę... 27 V

Spis treści 10. Działanie obrońcy wyłącznie na korzyść klienta a etyka adwokacka... 27 11. Termin do wniesienia apelacji w sytuacji złożenia zapowiedzi apelacji zarówno przez oskarżonego, jak i jego obrońcę... 28 12. Żądanie obrońcy z urzędu podwyższenia wynagrodzenia za obronę... 28 13. Przegląd orzecznictwa... 29 Rozdział 3. Powstanie i ustanie stosunku obrony. Odmowa obrony... 32 1. Wprowadzenie... 32 2. Postępowanie karne zakres ustawowego prawa do obrony w procesie karnym... 33 3. Ustanowienie obrońcy z wyboru... 35 4. Postępowanie karne niemożność utożsamiania braku dokumentu potwierdzającego upoważnienie do obrony z niemożliwością tej obrony... 36 5. Ustanowienie obrońcy przez inną osobę niż podejrzany lub oskarżony... 37 6. Ustanowienie obrońcy z urzędu przez sąd... 38 7. Prawo do obrony a zakres działania obrońcy z urzędu... 40 8. Prawo skazanego do wyznaczenia mu przez sąd obrońcy z urzędu... 41 9. Obrona obligatoryjna... 41 10. Poddanie oskarżonego badaniom psychiatrycznym w innej sprawie a uzasadnione wątpliwości co do jego poczytalności... 42 11. Znaczenie stwierdzenia ograniczonej poczytalności w innej sprawie dla przesłanek ustanowienia obrony obligatoryjnej... 43 12. Cofnięcie wyznaczenia obrońcy... 44 13. Okoliczności utrudniające obronę jako przesłanka obrony obligatoryjnej... 44 14. Obrona obligatoryjna przed sądem okręgowym... 45 15. Zasady ustanawiania obrońcy z urzędu przed sądem okręgowym jako sądem I instancji... 46 16. Przedstawiciel ustawowy... 46 17. Udzielenie dalszego upoważnienia innemu adwokatowi lub aplikantowi adwokackiemu... 47 VI

Spis treści 18. Dokonanie czynności procesowej poza siedzibą lub miejscem zamieszkania dotychczasowego obrońcy z urzędu... 49 19. Przymus adwokacki... 50 20. Wyznaczenie przez sąd danego adwokata obrońcą w celu sporządzenia kasacji... 51 21. Wyznaczenie przez sąd danego adwokata obrońcą w celu sporządzenia wniosku o wznowienie postępowania... 52 22. Ustanie stosunku obrony... 52 23. Odmowa obrony... 53 24. Możliwość odmowy obrony z uwagi na specjalizację w innej dziedzinie prawa... 54 25. Prawo odmowy obrony z innych przyczyn... 55 26. Przegląd orzecznictwa... 56 Rozdział 4. Obrońca w postępowaniu przygotowawczym... 63 1. Uwagi wstępne... 63 2. Czynność zatrzymania... 63 3. Kontakt z adwokatem... 65 4. Zażalenie na zatrzymanie... 66 5. Natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego... 67 6. Tymczasowe aresztowanie... 67 7. Udział stron w posiedzeniu sądu... 68 8. Zwolnienie zatrzymanego... 68 9. Obliczanie terminu zatrzymania... 69 10. Ponowne zatrzymanie osoby podejrzanej... 69 11. Działanie obrońcy od początku postępowania przygotowawczego jako działanie w najlepiej pojętym interesie swojego klienta... 70 12. Udział obrońcy w przesłuchaniu świadków reakcja na nieprawidłowości w prowadzeniu przesłuchania... 71 13. Udział obrońcy od pierwszego przesłuchania podejrzanego... 73 14. Postanowienie o przedstawieniu zarzutów... 74 15. Treść postanowienia o przedstawieniu zarzutów... 75 16. Udostępnienie akt sprawy... 76 17. Rozszerzenie i zmiana zarzutów... 77 18. Udział obrońcy w czynnościach niepowtarzalnych... 78 19. Udział obrońcy w innych czynnościach... 79 VII

Spis treści 20. Dowód z opinii biegłych... 79 21. Przegląd orzecznictwa... 80 Rozdział 5. Obrońca w trakcie stosowania środków zapobiegawczych... 84 1. Wprowadzenie... 84 2. Zastosowanie tymczasowego aresztowania... 86 3. Prawo do zapoznania się z treścią wniosku o zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania... 87 4. Szczególne podstawy tymczasowego aresztowania... 89 5. Negatywne przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania... 90 6. Podstawy stosowania tymczasowego aresztowania... 92 7. Stosowanie tymczasowego aresztowania w sprawach karnych gospodarczych... 94 8. Postanowienie sądu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania... 94 9. Widzenie z klientem... 98 10. Kontrolowanie administracji aresztu śledczego... 100 11. Widzenia klienta z najbliższymi... 101 12. Dostęp do telefonu... 103 13. Kontrola korespondencji... 104 14. Zezwolenie na opuszczenie zakładu... 104 15. Uchylenie lub zmiana środka zapobiegawczego... 105 16. Czas trwania tymczasowego aresztowania... 106 17. Pojęcie szczególnej zawiłości sprawy jako przesłanki przedłużenia tymczasowego aresztowania... 108 18. Niedopuszczalność usprawiedliwiania przedłużania tymczasowego aresztowania brakiem wolnych terminów rozprawy... 108 19. Korzystanie przez oskarżonego ze swoich uprawnień w sposób zmierzający do przewlekania postępowania a stosowanie tymczasowego aresztowania... 109 20. Zwolnienie tymczasowo aresztowanego... 110 21. Inne (niż tymczasowe aresztowanie) środki zapobiegawcze... 111 22. Przegląd orzecznictwa... 115 Rozdział 6. Obrońca objęty klauzulą ściśle tajne... 118 1. Wprowadzenie... 118 VIII

Spis treści 2. Rodzaje klauzul tajności, zasady nadawania... 119 3. Upoważnienie do nadania klauzuli, czas ochrony... 120 4. Postępowanie sprawdzające... 121 5. Pełnomocnik ochrony... 121 6. Obowiązek utworzenia kancelarii tajnej... 122 7. Wyłączenie zasady swobodnego dostępu do akt... 123 8. Doręczenie odpisu aktu oskarżenia bez uzasadnienia... 123 9. Przemówienie końcowe... 126 10. Ogłoszenie wyroku... 126 11. Zapowiedź apelacji... 126 12. Apelacja... 127 13. Treść środka odwoławczego... 127 14. Zarzuty apelacyjne... 129 15. Wymogi formalne apelacji... 130 16. Odpowiedzialność karna i dyscyplinarna obrońcy... 131 17. Przegląd orzecznictwa... 132 Rozdział 7. Udział obrońcy w czynnościach po zamknięciu postępowania przygotowawczego, a przed rozpoczęciem przewodu sądowego przed sądem pierwszej instancji... 133 1. Wprowadzenie... 133 2. Odpowiedź na akt oskarżenia... 136 3. Termin na złożenie odpowiedzi... 136 4. Wniosek o skazanie bez rozprawy... 137 5. Udział w posiedzeniu... 139 6. Cofnięcie zgody na skazanie bez przeprowadzania rozprawy... 140 7. Warunkowe umorzenie postępowania karnego... 140 8. Podjęcie postępowania karnego... 142 9. Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego. Wyrok... 143 10. Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego... 145 11. Przygotowanie klienta do postępowania przed sądem... 146 12. Przegląd orzecznictwa... 149 Rozdział 8. Udział obrońcy w rozprawie głównej, przesłuchaniu oskarżonych, świadków, biegłych i eksperymencie procesowym... 155 1. Uwagi wstępne... 155 2. Jawność rozprawy głównej... 156 3. Odczytanie aktu oskarżenia... 158 IX

Spis treści 4. Przesłuchanie oskarżonego... 159 5. Tryb przesłuchania... 159 6. Inicjatywa dowodowa... 160 7. Wymagania formalne wniosku dowodowego... 161 8. Oddalenie wniosku... 162 9. Cofnięcie wniosku dowodowego... 163 10. Zakazy dowodowe... 163 11. Tryb przesłuchiwania... 165 12. Przesłuchanie biegłych... 166 13. Eksperyment procesowy... 167 14. Dodatkowe dowody... 167 15. Rozszerzenie aktu oskarżenia... 168 16. Zmiana kwalifikacji prawnej... 169 17. Zamknięcie przewodu sądowego... 170 18. Głosy stron... 171 19. Przegląd orzecznictwa... 174 Rozdział 9. Obrońca w postępowaniu apelacyjnym przed sądem II instancji... 179 1. Wyrokowanie... 179 2. Wniosek o uzasadnienie... 180 3. Wniosek o uzasadnienie wyroku w postępowaniu przyspieszonym... 180 4. Dalsze uwagi praktyczne... 181 5. Ograniczony zakres uzasadnienia... 181 6. Treść uzasadnienia... 182 7. Apelacja... 182 8. Zakres zaskarżenia... 183 9. Wskazanie zarzutów... 184 10. Zarzut obrazy prawa materialnego a błąd w ustaleniach faktycznych... 187 11. Błąd w logicznym rozumowaniu... 187 12. Zarzut obrazy prawa materialnego a obraza prawa procesowego... 188 13. Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych... 189 14. Zarzut rażącej niewspółmierności kary... 190 15. Sposoby przedstawiania zarzutów... 191 16. Wnioski apelacyjne... 192 17. Uzasadnienie apelacji... 193 18. Przegląd orzecznictwa... 195 X

Spis treści Rozdział 10. Obrońca w postępowaniach szczególnych... 200 1. Postępowanie uproszczone... 200 2. Postępowanie nakazowe... 202 3. Postępowanie przyspieszone (sąd 24-godzinny)... 204 4. Przegląd orzecznictwa... 212 Rozdział 11. Obrońca w postępowaniu kasacyjnym... 216 1. Wprowadzenie... 216 2. Wymogi formalne kasacji... 217 3. Wyznaczenie obrońcy z urzędu do postępowania kasacyjnego... 220 4. Przymus adwokacko-radcowski... 221 5. Wnioski kasacji... 221 6. Rodzaje postępowań po uprawomocnieniu się orzeczenia... 222 7. Przegląd orzecznictwa... 223 Rozdział 12. Wznowienie postępowania karnego uwagi adwokackie... 228 1. Wprowadzenie... 228 2. Weryfikacja prawdziwości nowych faktów i dowodów... 229 3. Środki odwoławcze... 230 4. Przegląd orzecznictwa... 230 Rozdział 13. Obrońca w postępowaniu wykonawczym. Warunkowe przedterminowe zwolnienie... 232 1. Uwagi wstępne... 232 2. Przesłanki warunkowego przedterminowego zwolnienia... 233 3. Orzeczenie warunkowego przedterminowego zwolnienia wyjątek od zasady ciągłości odbywania kary, pozytywne zachowanie w zakładzie karnym... 233 4. Warunkowe zwolnienie a kara... 234 5. Podstawy orzekania o warunkowym przedterminowym zwolnieniu... 235 6. Obowiązek przedterminowego zwolnienia w sytuacji ustalenia istnienia pozytywnej prognozy kryminologicznej... 235 7. Prognoza społeczno-kryminologiczna a prognoza penitencjarna warunkowe zwolnienie... 235 8. Przynależność do podkultury przestępczej jako okoliczność istotna dla formułowania prognozy kryminologicznej... 236 XI

Spis treści 9. Przesłanki zastosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia... 237 10. Okres próby... 239 11. Właściwość sądu... 239 12. Wniosek o udzielenie warunkowego przedterminowego zwolnienia... 241 13. Orzeczenie o warunkowym przedterminowym zwolnieniu... 241 14. Zażalenie na postanowienie w przedmiocie warunkowego przedterminowego zwolnienia... 242 15. Ponowne warunkowe zwolnienie... 245 16. Bieg terminu do złożenia ponownego wniosku o warunkowe przedterminowe zwolnienie a zastosowanie tymczasowego aresztowania w kolejnej sprawie... 245 17. Uznanie kary za odbytą... 246 18. Leczenie ambulatoryjne lub rehabilitacja... 246 19. Warunkowe zwolnienie... 247 20. Probacja na gruncie Kodeksu karnego skarbowego... 248 21. Wydanie decyzji wymiarowej jako warunek orzeczenia obowiązku uiszczenia należności w sprawie o przestępstwo skarbowe... 249 22. Przegląd orzecznictwa... 250 Rozdział 14. Obrona w orzecznictwie Sądu Najwyższego... 257 1. Omówienie tematu... 257 2. Przegląd orzecznictwa... 263 XII Część II. Wzory pism procesowych... 271 1. Zgłoszenie obrońcy... 273 2. Upoważnienie do obrony nieograniczonej... 275 3. Upoważnienie do reprezentowania oskarżyciela prywatnego... 276 4. Upoważnienie do reprezentowania oskarżyciela posiłkowego... 277 5. Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa... 278 6. Zażalenie na zatrzymanie... 280 7. Wniosek o uchylenie tymczasowego aresztowania względnie o zmianę środka zapobiegawczego... 283 8. Wniosek o uchylenie środka zapobiegawczego... 286 9. Wniosek o udostępnienie akt sprawy... 288

Spis treści 10. Wniosek o wydanie opinii o oskarżonym... 290 11. Wniosek dowodowy... 291 12. Wniosek o skierowanie sprawy na posiedzenie w celu warunkowego umorzenia postępowania... 293 13. Subsydiarny akt oskarżenia... 295 14. Sprzeciw od wyroku nakazowego... 298 15. Odpowiedź na akt oskarżenia wraz z wnioskami dowodowymi... 299 16. Wniosek o zwrot sprawy do prokuratury... 302 17. Wniosek o przekazanie sprawy prokuratorowi w celu uzupełnienia postępowania przygotowawczego... 304 18. Zażalenie na zarządzenie prokuratury odmawiające udostępnienia obrońcy treści wniosku o przedłużenie tymczasowego aresztowania... 306 19. Zażalenie na postanowienie sądu w sprawie przedłużenia tymczasowego aresztowania... 309 20. Zażalenie na postanowienie sądu odmawiające udostępnienia obrońcy wniosku prokuratury o przedłużenie tymczasowego aresztowania wobec podejrzanego... 312 21. Wniosek o sporządzenie uzasadnienia... 315 22. Wniosek o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie... 316 23. Apelacja... 318 24. Zaskarżenie uzasadnienia wyroku... 323 25. Odpowiedź na apelację... 325 26. Zażalenie na postanowienie sądu apelacyjnego w sprawie przedłużenia tymczasowego aresztowania... 328 27. Kasacja... 334 28. Wniosek o wznowienie postępowania... 338 29. Wniosek o udzielenie warunkowego przedterminowego zwolnienia... 341 Indeks rzeczowy... 345 XIII

Przedmowa Praca niniejsza jest skierowana do adwokatów, radców prawnych oraz aplikantów adwokackich i radcowskich, którzy w swej praktyce zawodowej stykają się ze sprawami karnymi. Założeniem tej książki jakie legło u podstaw jej powstania jest przybliżenie czytelnikowi praktycznego sposobu prowadzenia spraw karnych od strony obrońcy jak również, jako pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego lub prywatnego. Kierując się tym założeniem starałem się przedstawić różne role adwokata w różnych postępowaniach przewidzianych w ustawie karnej procesowej. Omawiając kwestie proceduralne zawsze starałem się uczynić to tak, aby wydobyć i uwypuklić interesujące nas tutaj wątki adwokackie. Mam nadzieję, że książka ta będzie przydatna w codziennej pracy tych prawników, którzy występują w sprawach karnych jako obrońcy lub pełnomocnicy. Warszawa, kwiecień 2013 r. Stefan Jaworski XV

Wykaz skrótów 1. Źródła prawa EKPC Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) KC ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KK ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KKS ustawa z 10.9.1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 186) KKW ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) KP ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPC ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) KPK ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KRO ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 788 ze zm.) KrRejKarU ustawa z 24.5.2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 654 ze zm.) MPPOP Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 19.12.1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) OchInfNieU ustawa z 5.8.2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 182, poz. 1228) OdpZbiorU ustawa z 28.10.2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 768 ze zm.) XVII

Wykaz skrótów XVIII OpłSpKarneU ustawa z 23.6.1973 r. o opłatach w sprawach karnych (t.j. Dz.U. z 1983 r. Nr 49, poz. 223 ze zm.) PrAdw ustawa z 26.5.1982 r. Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.) PrPras ustawa z 26.1.1984 r. Prawo prasowe (Dz.U. Nr 5, poz. 24 ze zm.) RadcPrawU ustawa z 6.7.1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.) RegUrzSP rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 23.2.2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249 ze zm.) ŚwKorU ustawa z 25.6.1997 r. o świadku koronnym (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 36, poz. 232 ze zm.) TSU ustawa z 26.3.1982 r. o Trybunale Stanu (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 925 ze zm.) ZdrPsychU ustawa z 19.8.1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375 ze zm.) ZZEA Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeks Etyki Adwokackiej) z 10.10.1998 r. (t.j. K.Adw Nr 1, poz. 1) 2. Organy orzekające SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy SO Sąd Okręgowy SW Sąd Wojewódzki 3. Czasopisma, publikatory Dz.U. Dziennik Ustaw Legalis System Informacji Prawnej C.H. Beck OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa Pal. Palestra 4. Inne skróty art. Nr post. poz. t.j. uchw. ust. wyr. zob. artykuł numer postanowienie pozycja tekst jednolity uchwała ustęp wyrok zobacz

Część I Komentarz praktyczny Rozdział 1. Adwokat w postępowaniu karnym jako pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego, prywatnego, powoda cywilnego, subsydiarny akt oskarżenia Rozdział 2. Prawne aspekty obrony i występowania w charakterze obrońcy w sprawie karnej Rozdział 3. Powstanie i ustanie stosunku obrony. Odmowa obrony Rozdział 4. Obrońca w postępowaniu przygotowawczym Rozdział 5. Obrońca w trakcie stosowania środków zapobiegawczych Rozdział 6. Obrońca objęty klauzulą ściśle tajne Rozdział 7. Udział obrońcy w czynnościach po zamknięciu postępowania przygotowawczego, a przed rozpoczęciem przewodu sądowego przed sądem pierwszej instancji Rozdział 8. Udział obrońcy w rozprawie głównej, przesłuchaniu oskarżonych, świadków, biegłych i eksperymencie procesowym Rozdział 9. Obrońca w postępowaniu apelacyjnym przed sądem II instancji Rozdział 10. Obrońca w postępowaniach szczególnych Rozdział 11. Obrońca w postępowaniu kasacyjnym Rozdział 12. Wznowienie postępowania karnego uwagi adwokackie Rozdział 13. Obrońca w postępowaniu wykonawczym. Warunkowe przedterminowe zwolnienie Rozdział 14. Obrona w orzecznictwie Sądu Najwyższego