Czynniki kształtujące klimat Europy Cechy klimatu Europy położenie geograficzne kontynentu Zszerokością geograficzną związane jest nasłonecznienie powierzchni lądu, długość dnia i nocy, a pośrednio rozkład temperatur, charakter gleb i roślinności. odległość wnętrza kontynentu od mórz i oceanów Sąsiedztwo mórz i oceanów wywiera wpływ na kierunki wiatrów, temperatury powietrza i wilgotności. topografia Strefy klimatyczne Rozciągłość równoleżnikowa Na południowych krańcach Europy długość najdłuższego dnia letniego wynosi około 14h 30min Na krańcach północnych natomiast dzień polarny łącznie z okresem zmierzchu i świtu trwa kilka miesięcy Zróżnicowanie czasu trwania dnia i nocy ma wpływ na temperatury powietrza, wyparowywanie wilgoci oraz wegetację świata organicznego 1
Wpływ Prądu Zatokowego Topografia Płynący wzdłuż wybrzeży Prąd Zatokowy (Golfstrom) powoduje odchylenie termiczne osiągające: na 50 szer. geogr. pn. +5 C, na 60 szer. geogr. pn. +8 C, na 70 szer. geogr. pn. około +12 C. W związku z "ogrzewaniem" Europy przez Prąd Zatokowy, wysunięty najdalej na północ kontynentu, port w Murmańsku nie zamarza w ciągu roku. Przenikaniu na obszar Europy oceanicznych lub kontynentalnych mas powietrza sprzyja jej charakterystyczne ukształtowanie powierzchni, zwłaszcza brak wysokich gór o układzie południkowym. Ukształtowanie pionowe kontynentu warunkuje lokalne zróżnicowanie cech klimatu, wyrażające się wyraźnie w piętrowym układzie zjawisk klimatycznych w górach. Masy powietrza nad Europą Masy powietrza nad Europą Na klimat Europy zasadniczy wpływ wywierają masy powietrza, napływające zwłaszcza znad Atlantyku i masy powietrza kontynentalnego znad Azji. Wpływ oceanicznych mas powietrza zaznacza się wyraźnie w Europie Zachodniej zimą. Na wschodnich krańcach kontynentu przeważają z kolei wpływy kontynentalnego powietrza azjatyckiego. 2
Masy powietrza Front polarny Europa Zachodnia: zwykle pod wpływem mas powietrza polarno - morskiego Europa Wschodnia: pod wpływem powietrza polarno - kontynentalnego południowa część Europy: powietrze zwrotnikowe Na styku napływających do Europy mas powietrza tworzą się fronty, wykazujące dużą ruchliwość dolnych mas powietrza. Szczególnie duży wpływ na stan pogód w Europie wywiera front polarny. Napływ mas powietrza na obszar kontynentu wynika z różnicy ciśnień między ośrodkami wysokiego i niskiego ciśnienia barycznego, których układ zmienia się w ciągu roku. Masy powietrza i fonty Ośrodki baryczne Do Europy napływają masy powietrza, arktycznego, polarnego i zwrotnikowego, przynoszące wilgotne powietrze oceaniczne lub suche powietrze kontynentalne. Masy te docierają z aktywnych ośrodków barycznych, formujących się poza kontynentem, przynosząc określony typ pogody. 3
Zima: ośrodki baryczne Wiosna: ośrodki baryczne W zimie Europa jest pod wpływem Wyżu Azorskiego i Wyżu Azjatyckiego. Między tymi ośrodkami wysokiego ciśnienia atmosferycznego występuje szereg drugorzędnych ośrodków wyżowych: nad Półwyspem Iberyjskim, Alpami, Węgrami i wschodnimi Karpatami, tworzących pomost wyżowy nad Europą. W tym samym czasie nad Islandią i rejonem Morza Śródziemnego rozbudowują się rozległe ośrodki niżowe. Układ ośrodków barycznych jest mniej stały i wzwiązku z tym pogoda jest bardziej zmienna. Niż Islandzki słabnie w tym okresie, zanikają też drugorzędne ośrodki wysokiego ciśnienia. Niż Śródziemnomorski przesuwa się ku wschodowi i równocześnie powstają płytkie niże nad Półwyspem Iberyjskim i Ukrainą. Lato: ośrodki baryczne Rozkład temperatury Wyż Azorski przesuwa się na północ, a pogłębia się Niż Islandzki. Nad kontynentem azjatyckim formuje się ośrodek niskiego ciśnienia. Jesień: ośrodki baryczne Na rozkład temperatur powietrza w Europie wpływa: usłonecznienie sąsiedztwo mórz i prądów morskich napływ ciepłych i chłodnych mas powietrza zróżnicowania rzeźby terenu wysokości nad poziomem morza. powrót do sytuacji zimowej: Wyż Azorski cofa się na południe, a nad Azją rozbudowuje się Wyż Azjatycki Między tymi rozległymi ośrodkami wysokiego ciśnienia powstają mniejsze ośrodki wyżowe. 4
Rozkład temperatury Rozkład temperatury Średnie temperatury stycznia wykazują rozpiętość od -20 C na północnym wschodzie do +10 C na południu, południowym zachodzie i + 5 C na zachodzie Europy. Postępujący ku północnemu wschodowi, spadek temperatur nie odzwierciedla w pełni średnich temperatur najchłodniejszego miesiąca roku, ponieważ na północy minimum zimowe przypada na luty i marzec Rozkład temperatury Rozkład temperatury Izoterma 0 C dzieli obszar Europy na dwie części: część zachodnią, o łagodnej zimie z przewagą cech morskich część wschodnią -z surową zimą, i umiarkowanym, kontynentalnym typie klimatu. W lipcu izotermy mają układ zbliżony do równoleżnikowego, a ich wartości zmieniają się ze wzrostem szerokości geograficznej. Charakterystyczne cechą klimatu Europy jest znaczne równoleżnikowe zróżnicowanie rocznej amplitudy temperatury. Wyraźne różnice występują nawet miedzy niezbyt daleko oddalonymi od siebie miejscami. na zachodnim wybrzeżu Islandii w Valencji roczna amplituda wynosi 7 C a w Paryżu 15 C. W Europie Środkowej wartość rocznej amplitudy jest około 20-25 C, na wschodzie około 30 C a dalej na Nizinie Nadkaspijskiej, na granicy Europy i Azji prawie 40 C. 5
Rozkład temperatury Za linię graniczną między klimatem o cechach oceanicznych i klimatem kontynentalnym przyjmuje się przebieg izoamplitudy 23 C. Klimat morski temperatura i opad Klimat kontynentalny temperatura i opad Rozkład sum opadów Obszar Europy otrzymuje stosunkowo dużą ilość wilgoci, rozmieszczenie opadów atmosferycznych w ciągu roku jest nierównomierne. Największe sumy opadów rocznych obserwowane są na zachodnich wybrzeżach kontynentu oraz stokach gór, dostępnych dla świeżego powietrza morskiego. 6
Rozkład sum opadów Rozkład sum opadów Najniższe roczne opady atmosferyczne mają południowe i wschodnie obszary Europy. Najmniej wilgoci w Europie otrzymują: równiny nadkaspijskie, wnętrze Półwyspu Iberyjskiego północne wybrzeża Europy Wschodniej, łącznie z wyspami północnymi (roczna suma opadów nie przekracza 250mm) Rozkład sum opadów Rozkład sum opadów Rozkład minimalnych opadów atmosferycznych w ciągu roku. Najniższe opady w styczniu notowane są na całym niemal Niżu Wschodnioeuropejskim (suma miesięczna nie przekracza 25mm) Do obszarów o niskich opadach atmosferycznych w lipcu należą półwyspy Morza Śródziemnego i Morza Czarnego. Rozkład maksymalnych opadów miesięcznych: Wpołudniowej części Islandii, Irlandii, Szkocji oraz na półwyspach południowej Europy maksymalne opady miesięczne występują w listopadzie i grudniu Na wybrzeżu Norwegii, Anglii i Francji, w krajach alpejskich oraz północnej części Półwyspu Apenińskiego i w Górach Dynarskich maksimum opadowe przypada na październik. Maksimum wiosenne i letnie (marzec, kwiecień, maj, czerwiec, lipiec) występuje w środkowej i południowo-wschodniej Europie, zaś w sierpniu i wrześniu - w północnej i północnowschodniej części Europy. 7
8